Çanakkale Kenti Açýk-Yeþil Alanlarda Kullanýlan Bitki Materyali Üzerinde Bir Araþtýrma

Cilt: 10 Sayý: 43 (2002), 17-21 Çanakkale Kenti Açýk-Yeþil Alanlarda Kullanýlan Bitki Materyali Üzerinde Bir Araþtýrma Yrd. Doç. Dr. Abdullah KELKÝT Çanakkale Onsekiz Mart Üniversiesi, Ziraat Fakültesi, Peyzaj Mimarlýðý Bölümü, ÇANAKKALE ÖZET Bu araþtýrmada, açýk-yeþil alanlarýn insan yaþamýndaki yeri ve önemi incelenmiþ, Çanakkale kenti açýk-yeþil alanlarda kullanýlan bitki materyalinin bitkisel tasarým yönünden analizi yapýlmýþ, uygulamalardaki sorunlar ortaya konulmuþ ve çözüm önerileri getirilmiþtir. Anahtar Kelimeler: Açýk-yeþil alan, bitki materyali. A Research on the Plant Material Used in Open-Green Areas of Çanakkale Province ABSTRACT In this study, the importance of open-green areas were investigated on the human life, the plant material used in open-green areas of Çanakkale city were analyzed within design of plants, the problems related to applications were carried out and the solution proposals were suggested. Keywords: Open-green areas, plant material. GÝRÝÞ Sürekli artan nüfus, geliþen teknoloji, hýzlý endüstrileþme ve plansýz kentleþmeden kaynaklanan pek çok sorun, günümüzde insanoðlunun yaþam mekaný olan kentlerde kendini açýkça hissettirmektedir. Ýnsanlarýn yaþam düzeyinin yükseltilmesine yönelik yapýlan çalýþmalar, alýnan tedbirler ve uygulanan yöntemler çoðu kez insan yaþamýný olumsuz yönde etkileyen çevre sorunlarýný da beraberinde getirmiþtir. Dünyamýz, yakýn bir döneme kadar, tüm canlý ve cansýz varlýklarý ile doða olaylarý arasýndaki uyum, iliþki ve düzen içinde muhteþem bir denge örneði sergilemiþtir. Ýlk dönemlerde, bu dengeli yaþam içinde doðasýna en uygun ortamda yaþayan insan zaman sürecinde, önce düþün yeteneði nedeniyle diðer canlýlar üzerinde üstünlük saðlamýþ, bunun ardýndan da kendi çevresini yorumlamaya, etkilemeye ve deðiþtirmeye yönelmiþtir. Bir dönem sonra, yetenekleri ve düþünme gücü nedeniyle bir kültür birikimi ve uygarlýk oluþturan insanoðlu zamanla doðal denge üzerinde olumsuz etkiler yaratmýþ ve giderek doðadan uzaklaþmýþtýr (Haleplioðlu, 1987). Ýnsan-çevre iliþkilerinde sorun ortaya çýkmasý, insan kaynaklý etkilerin, doðal iliþkiler sistemini ve dengelerini zorlamasý ile olmaktadýr. Ýnsanla çevresi arasýndaki ve diðer canlýlarla doðal çevre arasýndaki iliþkiler, insanlýðýn ilk yýllarýndan sanayi devrimine kadar bazen dengeleri bozulsa da bir uyum içinde devam etmiþtir. Ancak, sanayi devrimi ilk defa insanýn doðaya müdahale olanaklarýný ve þartlarýný hazýrlamýþtýr. Ýnsanlýðýn doðaya hakim olma ve onu sýnýrsýzca kullanma çabasý 17. yy.dan sonra giderek artan bir hýrsa dönüþmüþ, sanayileþme ve teknolojik geliþme sürecinde önce Batý Avrupa ülkelerinde daha sonraki yýllarda da bütün dünyada pek çok sorun oluþmuþtur. Buna baðlý olarak, hýzlý nüfus artýþý ile birlikte ARAÞTIRMA AÞTIRMA MAKALESÝ ALESÝ kentlerde yaþayan insan sayýsýnýn artmasý da beraberinde önemli sorunlarý ortaya çýkarmýþtýr. Doðanýn tahribiyle baþlayýp, bilinçsiz ve plansýz yerleþim alanlarýnýn oluþturulmasý, kentlerin adeta beton yýðýnlarý haline getirilmesi þeklinde devam eden ve günümüzde insanlarýn doðadan kopmuþ, fiziksel ve ruhsal açýdan yýpranmýþ olarak olumsuz çevre koþullarýnda yaþamlarýný sürdürmeleri þeklinde çeþitli sorunlar meydana gelmiþtir. Günümüzde çevre sorunlarý olarak nitelendirilen konularýn baþýnda; sanayileþme, hýzlý nüfus artýþý ve hatalý kentleþme nedeniyle doðal ve kültürel yeþil alanlarýn yerini yapý kitlelerine terk etmesi gelmektedir. Özellikle kentlerde yeþil alanlarýn giderek azalmasý ekolojik dengenin bozulmasýna neden olmuþ ve kentlerimiz için geleceðe yönelik endiþeleri bir kat daha arttýrmýþtýr (Akpýnar ve ark., 1992). Tüm bu sayýlan olumsuzluklara karþýn, batýlý ülkelerde olduðu gibi, ülkemizde de bu sorunlarýn en aza indirgenmesine yönelik olarak, kentlerin çaðdaþ, daha iyi yaþanýlabilir mekanlara dönüþtürülmesi amacýyla bir takým çalýþmalar yapýlmaktadýr. Bu amaçla; imar ve fiziksel planlama çalýþmalarýnýn bir sonucu olarak kentsel alanlarda çevre düzenlemelerine aðýrlýk verilmiþ, yeni yeþil dokular oluþturulmaya baþlanýlmýþtýr. Çevrenin saðlýklý hale kavuþturulmasý için alýnan önlemler arasýnda çevre düzenlemesi çok büyük önem kazanmýþtýr. Bu baðlamda dýþ mekanlarýn amaca uygun biçimde düzenlenmesinde bitkilendirme önemli bir yer tutmaktadýr (Erenberk, 1992). Peyzaj elemanlarýndan olan bitkiler, statik olmayýp dinamik özellikler gösteren ve sürekli geliþen canlý varlýklardýr. Fonksiyonel ve estetik yararlarý olan bitkiler, yaþantýmýzda ayrý bir yere sahiptir (Güçlü, 1994). Estetik açýdan; plastik bir eleman olan bitkiler çizgi, þekil, doku, renk, tekrar, deðiþkenlik, denge, ölçüde uyum ve vurgu yönünden, fonksiyonel açýdan ise; görsel kontrol, iklim kontrolü, gürültü kontrolü, kirlilik 17

Ekoloji kontrolü, erozyon kontrolü ve çevre kalitesini arttýrmak (Gültekin, 1986) gibi yararlarý sebebiyle özellikle kentsel mekanlarda insan konforuna yönelik katký saðlayýcý etkileri bulunmaktadýr. Ýnsanýn en doðal gereksinimlerinden birisi olan doðasýna, isteklerine ve zevkine uygun bir mekanda yaþama arzusu; estetik ve fonksiyonel açýdan en uygun dýþ mekanlarýn yaratýlmasý, tasarým amacýna en uygun bitki türünün seçilmesi ve bilinçli kullanýlmasýyla mümkün olacaktýr. Bu araþtýrmada, bu nedenlerle Çanakkale kenti açýk-yeþil alanlarda bir dinamik eleman olarak kullanýlan bitkilerin, bitkisel tasarým açýsýndan analizleri yapýlmýþ, peyzaj planlama ilkeleri doðrultusunda öneriler getirilmiþtir. MATERYAL VE METOT Araþtýrmada, materyal olarak Çanakkale kenti yeþil doku (park-bahçe vb.) ve diðer peyzaj düzenlemelerinde kullanýlan bitki materyali, ilgili belge ve bilgiler kullanýlmýþ, ilgili uzman kiþi, kurum ve kuruluþlardan yararlanýlmýþtýr. Çalýþma alaný olarak, Çanakkale kenti açýkyeþil alanlarý ele alýnmýþtýr. Araþtýrma metodu, yerinde gözlem, inceleme, analiz ve deðerlendirmedir. Bu metod, deðiþik aþamalardan oluþmuþtur. Birinci aþamada, Çanakkale kentinin bitki yetiþmesi açýsýndan önemli olan çevre koþullarý incelenmiþtir. Daha sonra kültürel çevrenin peyzaj dokusunu oluþturmada kullanýlan bitki materyali tespit edilmiþtir. Son aþamasýnda ise, bitki materyalinin bitkisel tasarým yönünden analizi yapýlmýþ, dendrolojik, estetik ve fonksiyonel özellikleri dikkate alýnarak uygulamalardaki sorunlar etüt edilmiþ ve çeþitli önerilerde bulunulmuþtur. BULGULAR Araþtýrma Alanýnýn Tanýmý Doðal Yapý Bir alanda bitki örtüsünün geliþebilmesini ve sürekli kalabilmesini o alanýn çevre koþullarý etkilemektedir. Bu çevre koþullarýný iklim koþullarý (sýcaklýk, yaðýþ, nem, ýþýk, rüzgar, vb.), edafik koþullar (toprak, su, vb.), orografik koþullar (alanýn bakýsý, eðim, yükseklik, vb.) ve biyolojik koþullar (canlýlar) oluþturmaktadýr. Bunlardan peyzajýn önemli elemanlarýndan olan bitkilerin geliþmesinde en etkili etmen iklimdir. Ýklim koþullarýna baðlý olarak kýyý bölgelerindeki bitki örtüsü ile iç kýsýmlardaki bitki örtüsü birbirinden farklýlýklar göstermektedir (Akýncý ve Yücel, 1992). Ýl topraklarý boðazýn Anadolu yakasýnda batýya doðru uzanýp, Rumeli yakasýnda Gelibolu yarýmadasýný kapsamaktadýr. Boðaz aðzýnýn güneyinde bulunan iki Ege adasý da (Gökçeada ve Bozcaada) Çanakkale ilinin sýnýrlarý içinde yer almaktadýr. Ýlin yüzölçümü 9737 km²' dir. A. KELKÝT Çanakkale ili genellikle engebeli arazilerden oluþmuþtur. Ýlin en yüksek kesimi güneyde Balýkesir ili sýnýrýnda yükselen Kaz Dagý'ndadýr (1774 m). Vadilerle ayrýlmýþ yerey, buradan kuzey ve kuzeydoðuya doðru alçalýr. Baþlýca yükseltiler güneyde Kocakatran Daðý (1050 m), doðuda Hodul Daðý, orta kesimde Karadað (879 m)'dýr. Topraklar genellikle derin, balçýk türünde (kumlu killi balçýktan, killi balçýða kadar deðiþken), az veya orta yaþlý belirgin yýkanma-birikme horizonlarý geliþmiþ, geçirgen topraklardýr (Kantarcý, 1997) Çanakkale'de Akdeniz ve Karadeniz iklimlerinin geçiþ iklimi hüküm sürmektedir. Kýyýlarda Akdeniz iklimi sürerse de, yazlar Akdeniz ve Ege kýyýlarý kadar sýcak deðildir. Günlük hava sýcaklýklarý yaz sezonunda en yüksek 38ºC ve en düþük 20ºC olmaktadýr. Kýþ aylarýnda ise Balkan Yarýmadasý üzerinden gelen soðuk hava bu kýyýlarý etkiler ve sýcaklýk sýfýrýn altýna daha sýk düþer. Ýç kýsýmlardaki yüksek alanlarda yazlar daha serin, kýþlar daha soðuk geçer. Yaðýþlar genellikle bahar ve kýþ aylarýnda olmaktadýr. Yaðýþlar Kaz Daðý'nýn yüksek kesimlerinde yýlda 1000 mm yi geçerse de kýyýlarda 600-800 mm arasýndadýr. Kar yaðýþlý günlerin yýllýk ortalamasý 3,4 gündür. Ortalama nispi nem oraný %73'dür.Yýl boyunca Çanakkale ilinde hakim rüzgar kuzeydoðu, kuzey-kuzeydoðu yönlü olup, ortalama yýllýk rüzgar hýzý 4,4'tür (Anon., 1998). Çanakkale ilinde orman arazisi il yüzölçümünün %50'ni bulmaktadýr. Ancak, yýllar boyunca yapýlan baltalama ve yakmalar yüzünden eski ormanlarýn büyük bir kýsmý ortadan kalkmýþtýr. 485 000 hektarlýk ormandan 181 000'i normal koru, 31 000'i normal baltalýk ve geri kalaný bozuk orman durumundadýr. Alçak kesimlerde Akdeniz iklimine has kýþýn yaprak dökmeyen çalýlar ve bodur aðaçlar, orta yüksekliklerde yayvan yapraklý ve karmaþýk ormanlar, daha yükseklerde ise iðne yapraklýlar yaygýndýr. Ova zeminleri, tahrip ve orman tahribi yüzünden step özelliði gösterir. Ýl topraklarýnýn arazi kullanma kabiliyeti sýnýflamasýna göre, %30,75'i tarýma elveriþli topraklar, % 69,25'i ise tarýma elveriþsiz topraklardan oluþtuðu görülmektedir. Ýl genelinde kalkersiz orman topraklarý toplamýn %63,84'ünü, diðer toprak gruplarý ise %32,26'sýný oluþturmaktadýr (Ayaþlýgil, 1997). Kültürel Yapý Çanakkale Boðazý'nýn en dar yerinde, Kocaçay aðzýnýn kuzeyinde olan þehir, kýyýda bir þerit gibi uzanmakta, vadi boyunca içeriye doðru sokulup, Biga Yarýmadasý'nýn hemen tamamýný ve Gelibolu Yarýmadasý'ný kapsamaktadýr. Cumhuriyet döneminde yapýlan yollar þehri çevresine baðlamaktadýr. Edremit üzerinden Ýzmir'e (335 km), Çan üzerinden Balýkesir'e (212 km), Lapseki 18

Çanakkale Kenti Açýk-Yeþil Alanlarda Kullanýlan Bitki Materyali Üzerinde Bir Araþtýrma Ekoloji üzerinden Bursa'ya (305 km), motorlarla Kilitbahir'e ve arabalý vapur ile Eceabat'a geçilerek Gelibolu-Keþan üzerinden Edirne'ye (230 km) ve Ýstanbul'a (337 km) ulaþýlmaktadýr. 1997 Yýlý Genel Nüfus Sayýmý sonuçlarýna göre, Çanakkale Merkez Ýlçe Nüfusu 69 373'tür (Anon., 1997). 2000 Yýlý Genel Nüfus Sayýmý geçici sonuçlarýna göre Çanakkale Kent Nüfusu 76 422'dir. Çanakkale Kenti Açýk-Yeþil Alanlarda Kullanýlan Bitki Materyali Çanakkale kenti açýk-yeþil alanlarda kullanýlan bitki materyali Çizelge 'de verilmiþtir. Çizelge Çanakkale kenti açýk-yeþil alanlarda kullanýlan bitki materyali (Orijinal). Aðaçlar ve Aðaççýklar Latince Adý Türkçe Adý 1. Abies equi-trojani Kazdaðý Göknarý 2. Acacia dealbata Gümüþi Akasya 3. Acer negundo Akçaaðaç 4. Aesculus hippocastanum Beyaz Çiçekli At Kestanesi 5. Betula pendula Siðilli Huþ 6. Carpinus betulus Adi Gürgen 7. Catalpa bignonioides Katalpa 8. Cedrus atlantica Atlas Sediri 9. Cercis siliquastrum Erguvan 10. Chamaecyparis lawsoniana Lawzon Yalancý Servisi 11. Cryptomeria japonica Kriptomerya (Kadife Çamý) 12. Cupressus arizonica Mavi Servi 13. Elaeagnus angustifolia Kuþ Ýðdesi 14. Eucalyptus sp. Okaliptüs 15. Fagus orientalis Doðu Kayýný 16. Fraxinus excelsior Adi Diþbudak 17. Ginkgo biloba Ginko 18. Lagerstromeia indica Oya Aðacý 19. Liquidamber orientalis Sýðla Aðacý 20. Liriodendron tulipifera Lale Aðacý 21. Magnolia grandiflora Büyük Çiçekli Manolya 22. Malus floribunda Japon Süs Elmasý 23. Melia azedarach Tesbih Aðacý 24. Morus nigra"pendula" Sarkýcý Kara Dut 25. Olea europaea Zeytin 26. Paulownia tomentosa Pavlonya 27. Phoenix canariensis Hurma 28. Picea pungens Mavi Ladin 29. Pinus brutia Kýzýlçam 30. Pinus halepensis Halep Çamý 31. Pinus nigra Karaçam 32. Pinus pinea Fýstýk Çamý 33. Pinus pinaster Sahil Çamý 34. Pinus sylvestris Sarý Çam 35. Platanus orientalis Doðu Çýnarý 36. Populus alba Ak Kavak 37. Prunus cerasifera Süs Eriði 38. Quercus cerris Saçlý Meþe 39. Robinia pseudo-acacia Yalancý Akasya 40. Salix babylonica Salkým Söðüt 41. Sequoia sempervirens Sekoya 42. Sophora japonica Sofora 43. Taxodium disticum Bataklýk Servisi 44. Taxus baccata Adi Porsuk 45. Tilia tomentosa Gümüþi Ihlamur 46. Ulmus glabra Dað Karaaðacý 47. Washingtonia filifera Palmiye Çalýlar 1. Abelia chinensis Abelya 2. Aucuba japonica Akuba 3. Berberis thunbergii Kýrmýzý Yapraklý Berberis 4. Buddleia davidii Kelebek Çalýsý 5. Buxus sempervirens Adi Þimþir 6. Campsis radicans Acem Borusu 7. Caylcanthus floridus Kadeh Çiçeði 8. Chaenomeles speciosa Japon Ayvasý 9. Corylus avellana Fýndýk 10. Cotoneaster horizontalis Yayýlýcý Dað Muþmulasý 11. Crataegus monogyna Akdiken 12. Deutzia gracilis Havlu Püskülü 13. Euonymus japonica Taflan 14. Forsythia intermedia Altýnçanak 15. Hedera helix Hedera (Adi Orman Sarmaþýðý) 16. Hibiscus syriacus Aðaç Hatmi 17. Hydrangea macrophylla Ortanca 18. Ilex aquifolium Çoban Püskülü 19. Juniperus horizontalis Yayýlýcý Ardýç 20. Kerria japonica Kanarya Gülü 21. Laurus nobilis Defne 22. Ligustrum vulgare Kurtbaðrý 23. Lonicera spp. Hanýmeli türleri 24. Mahonia aquifolium Mahonya 25. Nandina domestica Nandina 26. Nerium oleander Zakkum 27. Paenoia officinalis Þakayýk 28. Parthenicissus quinquefolia Amerikan Sarmaþýðý 29. Passiflora caerulea Çarkýfelek 30. Philadelphus coronarius Filbahri 31. Pittosporum tobira Pitosporum 32. Polygonum aubertii Çoban Deðneði 33. Punica granatum Çiçek Narý 34. Pyracantha coccinea Ateþ Dikeni 35. Rhamnus aleternus Cerhi 36. Ribes aureum Frenk Üzümü 37. Rosa spp. Gül türleri 38. Rosemarinus officinalis Biberya (Rosmarin - Kuþ Dili) 39. Ruscus aculeatus Ruscus - Orman Mercaný 40. Sambucus nigra Adi Mürver 41. Senecio hybrida Bahçe Kül Çiçeði 42.Symharicarpus racemosus Ýnci Çalýsý 43.Syringa vulgaris Leylak 44.Tamarix tetrandra Ilgýn 19

Ekoloji 45. Thuja orientalis Mazý 46. Viburnum opulus Yapraðýný Döken Kartopu 47. Wisteria sinensis Mor Salkým 48. Yucca flamentosa Avize Çiçeði Yerörtücüler 1. Ageratum houstonianum Vapur Dumaný 2. Brassica oleracea Süs Lahanasý 3. Calendula officinalis Portakal Nergizi 4. Callistephus chinensis Saraypatý 5. Dianthus caryophyllus Bahçe Karanfili 6. Gazania rigens Gazanya 7. Mesembryantemum spp. Buz Çiçeði Türleri 8. Pelargonium zonale Sardunya 9. Petunia hybrida Petunya 10. Salvia splendens Ateþ Çiçeði 11. Tagetes erecta Kadife Çiçeði 12. Vinca minör Vinka 13. Zýnnýa elegans Kirlihaným Çiçeði Çim Türleri 1. Agrostis tenuis Ýnce Tavus Otu 2. Festuca rubra var.fallax Kýrmýzý Yumak 3. Festuca rubra var.genuina Kýrmýzý Yumak 4. Lolium perenne Ýngiliz Çimi 5. Poa pratensis Çayýr Salkým Otu Kullanýlan Bitki Materyalinin Bitkisel Tasarým Yönünden Analizi Bugün artýk kentte ve kýrsal alanlarda bitkilendirme estetik ve fonksiyonel açýdan büyük önem taþýmaktadýr. Özellikle büyük kentlerde ve büyük yapýtlar çevresinde, cadde, yol, kavþak, refüj ve meydanlarý düzenlemede, çeþitli otel, tatil köyü ve kýyý kentleri oluþturmada, kýyýlarý, park ve bahçeleri oluþturmada, spor ve rekreasyon tesisleri kurmada büyük ölçüde bitki materyali kullanýlmaya baþlanmýþtýr (Arslan ve ark., 1996). Bitkilerin yetiþmesi, geliþmesi ve sürekliliðinin korunmasý açýsýndan oldukça önemli etmenler olan iklim koþullarý, orografik koþullar ve biyolojik koþullar gibi çevre koþullarý açýsýndan elveriþli bir yapýya sahip bulunan Çanakkale'de, Çizelge de de belirtildiði gibi çok sayýda bitki materyali yetiþebilmektedir. Bu bitki materyalinin bir kýsmýný, yörenin doðal bitki örtüsü bünyesinde bulunan bitkiler, diðer önemli bir kýsmýný da yöre ekolojisine uygun kültürel bitkiler oluþturmaktadýr Bitki materyali, Çanakkale kenti kentsel peyzaj planlama çalýþmalarýnda estetik açýdan; park ve bahçelerde, yol ve refüjlerde, toplu konut alanlarýnda, endüstriyel alanlarda, kamu kuruluþlarýnýn bahçelerinde, fonksiyonel amaçlý olarak da; perdeleme, gölge, topraðý muhafaza, rüzgar kýran, gürültü önleme, ulaþým düzenini saðlama, trafik ýþýklarýnýn olumsuz etkilerini önleme, toz ve gaz etkilerini azaltma, rekreasyon olanaklarý saðlama gibi çeþitli özellikleriyle kullanýlmýþlardýr. Ancak, çarpýk ve A. KELKÝT plansýz kentleþme sonucunda özellikle yapýlaþmanýn hýzlanmasý ile ortaya çýkan betonlaþmýþ yerleþim alanlarýnda, bitki materyalinin kullanýmýný kýsýtlayan ve hatta önleyen mekanlar oluþmuþtur. Bu tip mekanlarda bitkilendirme faaliyetleri oldukça sýnýrlý sayýda ve türde bitki kullanýlmak suretiyle gerçekleþtirilmiþtir. Günümüz kentlerinin en önemli sorunlarýndan biri olan göç olgusu, yaþam standartlarýnýn artmasý ve dolayýsýyla yeni yerleþim alanlarýnýn iskana açýlmasý sonucunda, Çanakkale kentinde de daha planlý ve çaðdaþ anlamda yaþanýlabilir mekanlar oluþturulmaya baþlanýlmýþ, bu baðlamda yapýlan peyzaj planlama çalýþmalarýnda kullanýlan bitkisel materyalde de çeþitliliðe gidilmiþ, yöre ekolojisine uygun doðal ve kültürel bitkilere bitkisel tasarýmlarda yer verilmiþtir. Buna ilave olarak, kentsel yenileme çalýþmalarýnýn yürütüldüðü mekanlarda diðer kentsel-sosyal donatýlarýn yanýnda, bitkisel materyale yönelik yenileme ve geliþtirme faaliyetleri de yapýlmaktadýr. TARTIÞMA VE SONUÇ Özellikle son yýllarda hýzlý sanayileþme ve bunun sonucu ortaya çýkan kýrsal alandan kentsel alana göç olgusu, kentlerin doðadan uzak, oksijensiz bir þekilde çýð gibi büyümesine neden olmuþtur. Düzensiz kentleþme, düzensiz yapýlaþma olgusunu ortaya çýkarmýþ, bu yapýlaþma sonucu kentlerimiz adeta bir beton yýðýný görünümünü almýþ, bina sayýsýndaki büyük orandaki artýþa karþýn yeþil alan miktarý çok daha az artmýþ, kiþi baþýna düþen yeþil alan miktarý da azalmýþtýr. Günümüzde kentlerin yalnýzca insanlarýn barýnma gereksinimini karþýlayan yapýlardan oluþmadýðý, toplu yaþam sonucu bir dizi olarak ya da kiþisel gereksinimleri karþýlayan birimleri de kapsadýðý kesindir. Bunlar dinlenme, eðlenme, kültür, eðitim, saðlýk, ticaret, spor, yönetim, ulaþým, kamu hizmetleri altyapý gibi uzmanlaþmýþ olan birimler bütünüdürler. Bu birimlere iliþkili olarak kent ormanlarý, kentsel tarým alanlarý, kent doðal alanlarý, kent park ve bahçeleridir (Arslan, 1991). Kent içinde, kültürün ve tekniðin baskýsýnýn yoðun bir þekilde hissedildiði kentsel peyzaj alanlarý Çanakkale'de de çok büyük ölçüde olmasa da, bu baskýnýn etkisi altýndadýr. Doðal güzelliklerin özellikle kýrsal alanda tarihle içice bulunduðu kent içinde doða ile baðlantýlý peyzaj alanlarý, doða ve insan iliþkisini kurma bakýmýndan yeterince doyurucu deðildir. Bu olgu, özellikle kentsel dýþ mekan düzenlemelerinde canlý bir materyal olan ve insaný doðaya yakýnlaþtýrmada önemli etkileri bulunan bitki materyalinin, doðru seçimi ve doðru yerde kullanýmýndaki aksaklýklarda kendini daha fazla hissettirmektedir. Çanakkale kenti açýk-yeþil alanlarýnda çevre düzenleme faaliyetlerinde kullanýlan bitkisel materyal tür sayýsý bakýmýndan oldukça yeterli bir düzeydedir. Ancak, uygu- 20

Çanakkale Kenti Açýk-Yeþil Alanlarda Kullanýlan Bitki Materyali Üzerinde Bir Araþtýrma Ekoloji lamalarda bu bitkilerin kullanýldýðý mekanlarda yanlýþlýklar bulunmaktadýr. Bu yanlýþlýklar özellikle, park ve bahçelerde, spor alanlarýnda, çocuk oyun alanlarýnda, yol ve refüj bitkilendirmelerinde kendini açýkça göstermektedir. Bir yandan bitki materyalinin estetik ve fonksiyonel özellikleri dikkate alýnmadan yapýlan bitkilendirmeler ve diðer yandan plansýz ve yoðun yapýlaþma nedeniyle bunalan kent, yaþanýlmaz ve karmaþýk bir yapýya dönüþmüþtür. Bununla beraber, özellikle son birkaç yýlda kentin yeniden yapýlanmasý sürecinde, kentsel yeþil dokularýn geliþtirilmesi, bitki materyali tür seçiminde bilinçli ve dikkatli olunmasý sonucunda çaðdaþ yaþanýlabilir bir kent olma yolunda önemli yol kat edilmiþtir. Bu baðlamda, Çanakkale kentsel peyzajýnda bitkisel materyalin kullanýmýnda aþaðýdaki konular dikkate alýnmalýdýr; -Bitki materyali temini konusunda zorluklar bulunmaktadýr. Gerek kamu gerekse özel þahýslar tarafýndan iþletilen fidanlýklar artan talep karþýsýnda yetersiz kalmaktadýr. Kent içi ve yakýn çevresinde bulunan fidanlýklarýn sayýsýnýn ve kalitesinin attýrýlmasý gerekmektedir. -Bu fidanlýklarda yetiþtirilen ve satýþa sunulan bitkilerde yeterli sayý ve standarda ulaþýlamamaktadýr. Profesyonel anlamda bir iþletmeciliðe gereksinim bulunmaktadýr. -Bitki materyalinin estetik ve fonksiyonel özelliklerini dikkate almadan yapýlan bitkilendirme çalýþmalarýnda ileride telafi edilemeyecek sorunlar ortaya çýkacaktýr. -Bitki materyali seçiminde yöre ekolojisi dikkate alýnmalýdýr. -Bitkilendirme çalýþmalarýnda yöreye has doðal bitki örtüsünden de yararlanýlmalýdýr. Ancak, doðal yapýnýn zarar görmemesine dikkat edilmelidir. -Kent bünyesinde yapýlan çevre düzenlemelerinde ilgili uzman kiþiler (Peyzaj Mimarlarý) yer almamaktadýr. Bu çalýþmalarýn yoðun olarak yürütüldüðü Çanakkale Belediyesi'nde peyzaj mimarý bulunmamaktadýr. Ývedilikle bu sorun da çözülmelidir. KAYNAKLAR Akýncý G, Yücel M (1992) Akdeniz Peyzajýna Özgü Tasarým Anlayýþý ve Bitki Materyali Üretim Politikasý. In: Öztan Y (Ed), Mersin Kenti'nin Açýk ve Yeþil Alan Sistemi Ýçin Öneriler Sempozyumu Bildirileri, 1-3 Haziran 1992, Mersin, 14. Akpýnar N, Karadeniz N, Talay Ý (1992) Ülkemizde Çim Tohumculuðunun Durumu ve Geleceði. Peyzaj Mimarlýðý, 92/2, 25-26. Anonim (1997) Ýllere Göre Þehir ve Köy Nüfuslarý. T.C. Baþbakanlýk Devlet Ýstatistik Enstitüsü Matbaasý, Ankara. Anonim (1998) Çanakkale Tanýtým Projesi. Çanakkale Valiliði, Çanakkale. Arslan M (1991) Kent Ekolojisi Açýsýndan Yeþil Kuþak ve Ankara Örneði. Peyzaj Mimarlýðý. 91/2, 15-17. Arslan M, Perçin H, Barýþ E, Uslu A (1996) Ýç Anadolu Bölgesi Ýklim Koþullarýna Uygun Yeni Bazý Herdemyeþil Bitki Çeþitlerinin Saptanmasý Üzerine Bir Araþtýrma. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Yayýn No: 1470/810, Ankara. Ayaþlýgil T (1997) Kent Geliþim Sürecinde Açýk ve Yeþil Mekan Gereksiniminin Çanakkale Örneðinde Ýrdelenmesi. Doktora Tezi, Ýstanbul Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ýstanbul. Erenberk H (1992) Büyük Aðaçlarýn Söküm ve Dikimi. Peyzaj Mimarlýðý. 92/2, 33-36. Güçlü K (1994) Erzurum'da Kültürel Çevrenin Güzelleþtirilmesinde Kullanýlabilecek Süs Aðaç ve Aðaçcýklarýn Yetiþtirilmesi. Atatürk Üniversitesi. Ziraat Fakültesi Dergisi, 25, 3, 461-468. Haleplioðlu N (1987) Peyzaj Planlama çalýþmalarýnda Tasarým Amacýna Göre Bitki Materyallerinin Seçimi ve Plantasyon Uygulamalarý. Serada Üretim, 42, 100-107 Kantarcý D (1997) Biga Yarýmadasý'nda Ekolojik Faktörler Ýle Aðaç Ve Çalý Türlerinin Yayýlýþý Arasýndaki Ýliþkiler ve Ormanlara Zarar Verebilecek Etkenler. Tarým ve Çevre Sorunlarý: Çanakkale Ýli, Bildiriler, 9-13 Eylül 1996, 225-253, Ýzmir. Tanrýverdi F (1987) Peyzaj Mimarlýðý. Atatürk Üniversitesi Yayýnlarý, 643/291, 367, Erzurum. 21