Sismoloji. Elçin GÖK. 2.Hafta. 12 Şubat 2018

Sismoloji Elçin GÖK 2.Hafta 12 Şubat 2018 SİSMOLOJİ NEDİR? Sismoloji (Yunanca seismos = deprem ve logos = kelimelerinden türetilmiştir) yer hareketlerini ve depremleri inceleyen jeofizik bilim dalıdır. 1

SİSMOLOJİ, Yer (veya gezegenler) içinde elastik dalgaların yayılmasını, kaydedilmesini ve onlara neden olan kaynakların çalışıldığı bir bilim dalıdır. Sismoloji, yerkürenin iç yapısının ortaya çıkarılmasında ve fiziksel özelliklerinin araştırılmasında en güçlü yöntemdir. 2

Depremler Deprem, yer içinde biriken enerjinin açığa çıkmasıdır. Dünya üzerinde her yıl bir milyonun üzerinde deprem olmaktadır ancak bunların çoğu önemli değildir. Bunların yaklaşık 20 tanesi önemli hasara ve can kaybına neden olmaktadır. Yaklaşık olarak her yıl 10.000 insan depremlerde yaşamını yitirmektedir. Deprem oluş nedenleri Tektonik Plakalar arasında (örn. Himalayan Fay Zonu) Plaka içinde (örn. India Yarımadası) Volkanik (örn., Chile, Peru, Hawaii) Boşlukların çökmesi nedeniyle (örn., tuz ocaklarının çökmesi) Deprem, yer sarsıntısı veya zelzele, yer kabuğunda beklenmedik bir anda ortaya çıkan enerji sonucunda meydana gelen sismik dalgalanmalar ve bu dalgaların yeryüzünü sarsması olayıdır. Sismik aktivite ile kastedilen meydana geldiği alandaki depremin frekansı, türü ve büyüklüğüdür. Depremler sismograf ile ölçülür. Bu olayları inceleyen bilim dalına da sismoloji denir. Depremin büyüklüğü ne bakıldığında 3 ve altı büyüklüğündeki depremler genelde hissedilmezken 7 ve üstü büyüklüğündeki depremler yıkıcı olabilir. Sarsıntının şiddeti Mercalli şiddet ölçeği ile ölçülür. Depremin meydana geldiği noktanın derinliği de yıkım kuvvetine etkilidir ve yer yüzüne yakın noktada gerçekleşen depremler daha çok hasar vermektedir. *Dünya yüzeyinde gerçekleşen depremler kendilerini bazen sallantı bazen de yer değiştirme şeklinde göstermektedir. Bazen yeryüzüne yakın bir noktada güçlü bir deprem gerçekleştiğinde tsunamiye sebep olabilir. Bu sarsıntılar ayrıca toprak kayması ve volkanik aktiviteleri de tetikleyebilir. *Genel olarak deprem sözcüğü herhangi bir sismik olayın ürettiği sismik dalgaları adlandırmak için kullanılır. Depremler genellikle kırıkların (fay hatları) üzerinde oluşur. Bunun yanı sıra volkanik faaliyetler, toprak kaymaları, mayın patlamaları veya nükleer testler sonucunda da gerçekleşebilir. 3

1846 : Robert Mallet, sismoloji sözcüğünü ilk kullanan İrlandalı bilim adamı, deprem dalgalarının epicenter adı verilen bir orijin noktasından yayıldığını ve farklı noktalarda bu dalgaların gözlemlenmesi ile geri doğru gidilerek ortak bir kaynağın belirlenebileceğini belirtti. 1875 : Filippo Cecchi, İtalyan bilim adamı ilk sismografı inşa etti 1899 : İngiliz jeolog Richard Oldham, yaptığı gözlemlerde farklı tip sismik dalgaların (compressional ve distorsional), varlığından bahsetti. 1906 : San Francisco depremi ve Harry Fielding Reid in elastik rebound teorisi 1909 : Andrija Mohorovicic, kabuk ve manto arasındaki Moho süreksisliğini keşfetti. 1935 : Charles Richter, depremlerin büyüklüğünü belirlemek için kullanılan ve Richter magnitüd ölçeği adı ile anılan büyüklük ölçeğini geliştirdi. 1936 : Inge Lehmann yerin iç çekirdeğini keşfetti. 1966 : Keiti Aki, bir depremin büyüklüğünün fiziksel ölçümü olan sismik moment kavramını ortaya koydu. 1977 : Hiroo Kanamori, bugün en çok kullanılan ve sismik momente dayalı olan moment magnitüdü ölçeğini geliştirdi. 4

22 MAYIS 1960 ŞİLİ DEPREMİ (9,5) 22 Mayıs 1960 da meydana gelen Şili Depremi dünyada kayıt altına alınmış en büyük deprem olarak tarihe geçti. 10dakika süren depremin büyüklüğü Richter ölçeğine göre 9,5 idi. 5

Merkez üssü Şili nin başkenti Santiago de Hile nin yaklaşık 700 km güneyinde yer alan Valdivia Kenti olan depremden sonra Pasifik Okyanusunda meydana gelen tsunami dalgaları merkeze binlerce kilometre uzaklıktaki kıyıları vurdu. Bu dalgalar Havai ve Güney Afrika sahillerinde büyük maddi hasarlara yol açtı. Bu depremde yaklaşık 5000 kişi yaşamını kaybetmiştir. Evsiz kalan insan sayısı ise 2 milyon kişiyi geçmiştir Günümüzden tam 50 yıl önce meydana gelen dünyanın en büyük depreminde sadece 5000 kişinin yaşamını kaybetmesi hem yerleşimin fazla olmamasına hem de Şili nin depreme dayanıklı yapılar konusunda daha o zamanlar bile büyük adımlar attığını gösteriyor. Bu depremden tam 39 yıl sonra meydana gelen ve büyüklüğü bu depremden tam 700 kat daha küçük olan 17 Ağustos Gölcük depreminde ise yaklaşık 18.000 kişinin yaşamını kaybetmesi Şili nin depreme yönelik çalışmaları çok ciddiye aldığının en önemli göstergesidir. Şili de 28 Şubat 2010 tarihinde meydana gelen 8,8 büyüklüğündeki depremde ise yaklaşık 800 kişinin yaşamını kaybetmesi deprem konusunda çok ileri çalışmalar yaptıklarının göstergesidir. 6

28 MART 1964 ALASKA DEPREMİ (9.2) Büyüklüğü 9,2 olan ve 28 Mart 1964 yılında meydana gelen Alaska depremi, Alaska ile Batısında bulunan Yukon bölgesinde etkili olmuştur. Yerleşimin az olması nedeniyle böylesine büyük bir deprem için oldukça az sayılacak bir yaşam kaybı olmuştur. Üç dakika süren depremde sadece 125 kişi yaşamını kaybetmiş ve maddi hasar da 311 milyon dolar olarak saptanmıştır. Ölenlerden sadece 13 ü enkaz altında kalmıştır. Diğer 113 kişinin ölüm nedeni ise tsunamidir. Bu deprem sırasında jeoloji tarihinin en büyük tektonik yükselmesi de tarihe geçmiştir. Deprem sonrasında Prince William Boğazında bulunan Montague adasının Cleare burnunda yaklaşık 10 metrelik bir deniz tabanı yükselmesi meydana gelmiştir. Bu depremde meydana gelen Tsunami dalgaları kıyıdaki balıkçı teknelerini kıyıdan 100 metre kadar içeriye sürüklemiştir. 7

26 ARALIK 2004 ENDONEZYA SUMATRA ADASI DEPREMİ (9.1) Büyüklüğü 9.1 ve derinliği 37 km olan deprem yaklaşık 160 saniye sürmüş, deprem sonrasında meydana gelen 10 metre yüksekliğindeki büyük Tsunami dalgaları bölgedeki tüm ülkelerin sahil şeridini vurmuş ve USGS verilerine göre 283.100 kişi yaşamını kaybetmiş 14.000 kişi kaybolmuştur. Bu deprem tüm gezegeni 1 cm hareket ettirdi. 9 MART 1957 ALASKA DEPREMİ (9.1) Alaska Andreanof Adası'nda meydana gelen depremin büyüklüğü Richter ölçeğine göre 9.1 civarında idi. Bölgede deprem sonrasında meydana gelen tsunami dalgalarının boyu 15 metreye kadar ulaşmıştır. 8

17 OCAK 1995 KOBE DEPREMİ (7.2) Japonya nın Kobe kentinde meydana gelen 7.2 büyüklüğündeki depremde 6427 kişi yaşamını yitirdi onbinlerce kişi yaralandı milyarlarca dolar zarar oldu. Ölümlerin büyük çoğunluğu depremden sonra meydana gelen yangınlar yüzünden oldu. Japonya bu depremden büyük dersler çıkardı. Hem binaların dizaynı yeniden yapıldı hem de afetlere müdahale konusunda büyük adımlar atıldı. Yapılan çalışmalar sonunda 2 yıl içinde Kobe de yaşam eski haline döndü ama Japonya bu olayı hiç unutmadı. Her yıl depremin yıldönümünde bu olaylar yeniden hatırlatılıyor. Kobe depreminden çıkardığı derslerle Japonya daha sonra maydana gelen 7 büyüklğündeki depremi çok az bir can kaybı vererek atlatmayı başardı. 9

28 TEMMUZ 1976 ÇİN DEPREMİ (8.2) Büyüklüğü 8.2 olan bu deprem belki en büyük deprem olarak değil ama tarihe yüzyılın en çok can kaybına yola açan depremi olarak geçti. Merkez üssü Tangshan olan deprem Çinin doğu kıyılarında büyük can ve mal kaybına yola açtı. Ölü sayısının 500 bin ile 850 bin arasında verilmesi Çin in bu konuda tam bir açıklama yapmamasından kaynaklanmaktadır. Çin tarafından açıklanan resmi rakam ise 655 bin kişidir. 10

17 AĞUSTOS 1999 GÖLCÜK DEPREMİ(7.4) Büyüklüğü 7.4 olan Gölcük depremi Türkiye üzerinde maddi ve manevi büyük bir yük bırakmıştır. Merkezi üssü Gölcük Donanma olan Deprem sadece Marmara bölgesini değil İç Anadolu ve Batı Karadeniz Bölgesini de etkilemiştir. Resmi makamların açıklamalarına göre depremde 17.781 kişi yaşamını yitirmiş, 23.781 yaralanmış, 505 kişi de sakat kalmıştır. Deprem sonrasında her konuda büyük aksaklıklar meydana gelmiştir. Bu depremden sadece İzmit, İstanbul, Sakarya ve Yalova değil, Marmara ve komşu bölgelerdeki illerde yaşayan yaklaşık 16 milyon insan da etkilenmiştir. Ekonomi milyarlarca dolarlık bir kayba uğramıştır. 11

Tüm bu özellikleriyle Gölcük depremi belki dünyanın en büyük depremlerinden biri değildir ama gerek çok büyük bir alanı etkilemesi gerekse büyük maddi kayıpların olması nedeniyle dünyanın etkisi en büyük depremlerinden biri durumuna gelmiştir. Gölcük depreminden sonra durumun ciddiyetini gören yerel yönetimler ciddi çalışmalar yapmaya başlamış ve kısmen de olsa yol alınmıştır 26 Aralık 2004 Güney Asya - Banda Aceh (Endonezya) Depremi, Mw=9.0 12

26 Aralık 2004 Güney Asya - Banda Aceh (Endonezya) Depremi, Mw=9.0 26 Aralık 2004 Güney Asya - Banda Aceh (Endonezya) Depremi, Mw=9.0 13

26 Aralık 2004 Güney Asya - Banda Aceh (Endonezya) Depremi, Mw=9.0 16

FAY HATLARINA AİT FOTOĞRAFLAR ~ 1.5 m Foto: O.Polat 17

~ 5 m Foto: A.Barka Tarlabaşı Tren İstasyonu Arifiye, ADAPAZARI ~ 4.5 m Foto: A.Barka 18

Tarlabaşı Tren İstasyonu Arifiye, ADAPAZARI Foto: A.Barka 2.5 m 3.5 m Foto: O.Polat 19

~ 4 m Foto: O.Polat 1 m Foto: O.Polat 20

Foto: O.Polat Foto: Anonim 21

~ 2 m + Foto: O.Polat Foto: O.Polat 22

Foto: O.Polat Foto: O.Polat 23

Foto: A.Barka Foto: O.Polat 48 24

1954 Dixie Vadisi Depremi, Nevada-USA (M=6.8) Foto : Steinbrugge, K.V. Foto: O.Polat 25

Foto: A.Barka Foto: O.Polat 26

VAN DEPREMİ 27