SANAYİİN GEUŞMESİHBE EĞÎTMN KÖLÜ I GtRİŞ II _ SORUNLAR 1 Bdlgi açığı 2 Eleman açığı 3 Gelir farklılıkları 4 Bilgi ve mal seçimindeki güçlükler ÏH TEMBİHLER 1 Öğretim kurumları ile işbirliği 2 Teknolojinin yaygın hale getirilmesi 3 Eleman jretiştirilmesi 4 Yönetici yetiştirilmesi 5 Sorumlu gösterilmesi IV SONUÇ s. s.» s
I _ GİRİŞ Bugün hemen bütün ülkeler, halkın hayat düzeyini yükseltme ye, ekonomik kalkınmanın başlıca ölçüsü olan fart başına millî geli** rin miktarını arttırmaya çabalamaktadırlar, Bu çaba dün de vardı; ancak dün, ekonomik gelişmenin sermaye ve emek faktörlerine bağlı olduğu bilinir ve ekonomik gelişine bu iki faktördeki gelişmeye göre ölçülürdü, Fakat son yıllarda ölçmeyi daha hassas hale getiren ekonomistler, çalışılan saat ve kullanılan teçhizatın değeri ve sayısı ile ölçülen emek ve sermayenin artış hızı ite Gayrı Safî Millî Hasılanın artış hm arasında bir fark olduğunu gördüler. Bu boşluğu doldurmak üzere ortaya üçüncü bir faktör koydular ve buna «Teknik İlerleme», «Eğitim», «Meslek Öğrenimi» veya sadece «Teknoloji» gibi adlar verdiler. Ancak, yalnızca fert başına düşen millî gelirin fazlalığını ülkenin gelişmişliği olarak görmekle, gelişmişliğin tarifinde bir hataya düşülmüf olacağını da kalbul etmek gerekir* Çünkü yalnızca belli bir doğal kaynaktan elde ettiği ham maddeyi satacak çok yüksek sevi» yede gelir sağlayan ve fert basma geliri gelişmiş diğer ülkelerdeki düzeyi bulan bir ülkeyi de gelişmiş saymaya olanak yoktur. Ekonomik gelişmenin herşeyden önce fert başına millî gelirde bir artış sağladığı elbette doğrudur. Ancak» ekonomik gelişme türlü boyutları olan bir kavramdır. Ekonomik gelişme ülkenin ekonomik yapısında bas değişiklikleri ve genişlemeyi de gerektirir, O halde geliş* nüşliğin bir başka yönden de tarifi olması veya hiç değilse, yukarıda verdiğimi! tarifi doğrulayan fakat uygar düzey dediğimiz amacı da gösteren bir başka yanı bulunması gerekmektedir. Bu hususu gö'zönünde bulunduran İngiliz bilim adamı Maizefe, -ülkeleri sanayileşme derecelerine göre gruplara ayırmayı düşünmüş ve bunun için, bir koordinat sisteminin ordinatına ülkelerin sanayi mamueerinden fert ıbasma elde ettiği geliri dolar olarak, apsisine de ihracatlanndam nihai mamul oranını % olarak koymuş ve tab- 8, 8, % 5
lodaki yerlerini birer nokta ile tayin etmiştir. Bu tablo incelendiğinde şu gerçekle karşılaşılmaktadır: Sanayileşmiş olarak görülen ülkeler aynı zamanda fert basma millî geliri en yüksek düzeyde olan ülkelerdir, Bu sonug bm kesin olarak, gelişmenin sanayileşmeye bağlı olduğu kanısına götürmektedir. Sanayiin gelişme tarihini incelediğimiz takdirde de bu kanının doğru olduğunu görürüz. Ekonominin insan emeğine ve tarımsal üretime bağlı olduğu 18. yüzyılın birinci yansında Ftansa ve İngiltere'de buharla işleyen makinaların buluşlarından sonra sanayi devrimi olarak tanımlanan ve genellikle tüketim malları üreten çeşitli makinanın bulunuşu ve bunların msangücü yerine doğal kaynaklardan sağlanan enerji ile çalıştmlışı, Avrupa'da ve bütün dünyada sosyal yaşayış ve ekonomik yapı üzerinde büyük değişikliklere ne«den olmuştur. Çünkü o zamana kadar tek üretim sektörü olan tarımın yanında ondan çok daha güçlü olan ve kütle halinde üretim yapan yani bir sektör, sanayi sektörü doğmuştur. Zamanla sanayiini daha da geliştirebilen, özellikle üretim aracı olan dayanıklı yatınm mallarım yapabilen ve bu gelişmeyi bilimsel ve teknolojik araştırmalarla destekleyen ülkeler yanında diğerleri ekonomik gelişme'bakımından geride kaldılar, Bugün gelişmiş ülkelerde yalnızca geniş bir teknik çalışmaya değil, fakat aynı zamanda teknolojik çalışmaya da şamt oluruz, Teknik bilgi ve teknik kültürün, yaratıcı zekâmı harekete geçirilmesi ve teknik bilgiler yaratılması olarak tarif edebileceğimiz teknolojinin, fabrika ve tesisler ile mamul akışını sağlayan düzen demek olan teknik ile beraber bulunmadığı ülkelerde sanayiin varlığından bahsedilemez. Görülüyor ki, büyük ölçüde ekonominin gelişmesi demek olan sanayiin gelişmesi, teknolojinin gelişmesine bagiı bulunmaktadır. Hatta bazı ekonomistler, «Emek», «Sermaye» ve «Teknoloji» unsurlarının ekonomik gelişmeye olan katkıları ile ekonomik gelişme hm arasında da bir pay kalmakta olduğunu, bunun, eğitimin kattığı pay olduğunu ifade etmektedirler. Daha ileri bir görüşe göre üçüncü faktör denilen ve teknik ilerleme, meslek öğrenimi» teknoloji veya eğitim olarak adlandırdığımız bu pay, «Sermaye» ve «Emek» faktörlerinin de önemli bir niteliğini teşkil eder* Basa ülkelerdeki yönetmlerin son yıllarda ilgilerini eğitime yöneltoderindeki başlıca neden, ekonomik gelişmenin sadece maddî yatırımlar iğin malî olanakların varlığına değil, hiç olmama bunun- 3. 8. 2 6
la aynı derecede olmak üzer yeteri kadar vasıflı eleman yetiştirilmiş olmasına da bağlı olduğunun f arkma varmış olmalarıdır. Çünkü eğitim yalnız teknolojilim gelişmesini sağlayan faktör değil, aynı samanda prodüktiviteyi de arttırıcı bîr faktördür. Bu nedenledir ki» Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı Yaygın Eğitim Özel Üıtisas Komisyonu raporunda hizmetigi eğitimde ilkelerin ilk üç maddesi şöyle belirlenmiştir : «1 -p- Türkiye sanayileşme hareketini İnandırmak ve kısa zamanda gerçekleştirmek zorundadır, 2 însangüeü kaynaklan gereğince değerlendirilmelidir. 3 Sanayi içinde eğitim prodüktivitenin vazgeçilmez şartıdır..,» D _ SÖltîMLAB Sanayileşme çabası içinde olan ülkelerin toplum yapılarından gelen bazı genel sorunları vardır. Toplumun tümü ile ilgili olan bu sorunları kısaca : % _ Tarım kesiminde çalışan nüfusun fazlalığı nedeniyle gidi işsizlik, 2 Hızlı nüfus artım nedeniyle 0-14 yaş grubundaki insan sayısının fazlalığı, 3 Kötü beslenme, gelenek ve göreneklere bağlılık, okur» yazar oranının düşüklüğü gibi nedenlerden dolayı msangüdinden yeterince yararlanılamaması, 4 Şehirlerde açık işsizlik, olarak belirlemek mümkündür. Ülkelerin bu sorunlarının kısmen halli için bile yapılacak ilk şey, şüphesin ki insangüeünün bir kısmının tanmdan başka sektörlere kaydmlmasıdır, Tarımdan başka işgücü kaldırabilecek en geniş sektör sanayi sektörü olabilir. Bu ülkelerde tüm nüfusun aı bir kısmı eğitilebiîmektedir. Çünkü imkânsızlıklar bir tarafa, çoğunlukta olan tarım işçileri geleneksel basit bilgilerle işlerini yapabilmektedirler. Ancak, tarmnn geleneksel ve basit bilgileri üe sanayiin ihtiyacını karşılamağa olanak yoktur, 8, 8. % ~ f
Şu halde sanayim tarım sektöründen aktarılacak ve onun gemş^ meşinde rol alacak işgücünün adaptasyonu gibi önemli bir sorunu vardır. Diğer yönden, sanayi herşeyden önce tekniğin ve teknolojinin varlığına bağlıdır. Teknolojinin temeli ise insanın yaratıcı zekâsı, düşünce ve mevcut teknik bilgileridir. Eğitim yönünden sanayiin kendi bünyesinden gelen sorunları, tarımdan adapte edilecek işgücü sorunundan çok daha önemlidir. Çünkü sanayiin gelişmesinde rol alacak kişiler, yalnızca sanayi iğin gerekli olan en az bilgi dmeyine çıkarılması gereken kişiler değildir, Btı nedenle, gerek sanayiin iç bünyesinden, gerek toplumun yapısından gelen diğer sorunları da incelemekte yarar vardır* 1 _ Bİgî app : Sanayiin gelişmesinde en Önemli hususun teknolojinin yani mevcut teknik bilgilerle teknik düşünce ve yaratıcı zekânın harekete geçirilmesi olduğuna işaret etmiştik. Buna göre sanayii geliştirmede karşılaşılan sorunların başında, dünyada mevcut teknik bilgilerle ülkede mevcut bilgiler arasındaki açık gelir. Teknik bilgilerdeki bu açık ne derece büyükse sanayiin bu sorunu da o derece Önem kazanmaktadır. Bugün ve gelecekte, gelişmekte olan ülkeleri ve bu arada ülkemizi en çok korkutan ve korkutması gereken şey, sanayide ileri ülkelerle kendi aralarındaki teknolojik uçunundur* Eski ingiltere Başbakanı Harold Wilson bile bu açıklık konusunda Strasbourg*da yaptığı bir konuşmada şöyle söylemiştir : «Korkarım ki, günün birinde Avrupa yeni bir smai köleliğe düşecektir, O zaman biz sadece modern ekonominin gerektirdiği kon«vansiyonel ürünleri yapmakla yetinecek, 1970-1980 yıllarından sonraki endüstri ağmı etkileyecek bütün ileri teknoloji kollarında Amerikan endüstri sisteminin bir uydusu haline geleceğiz,» Hakikatte de çağımızın en önemli sorunu budur ve sanırız ki İngiltere'yi Ortak Pazara üye olmağa zorlayan neden de budur. Bugün gerçekten gelişmiş ülkelerin diğer ülkelere oranla üstünlük göstere» tarafları, bilim ve teknolojideki üstünlükleridir. Bilim ve teknolojinin yayılması, genişletilmesi ve derinleştirilmesi, S. 8. 3 8
bu ülkelerde bilginin ve teknolojinin sınırlarını idaha da genişletmekte» teknik buluş ve buluşların uygulama safhasına geçirilişi, ekonomik ve sosyal gelişmeyi sağlamaktadır. Sanayileşme çabasın«da olan ülkeler, ileri sanayi ülkeleri ile aralarındaki bilgi açığım kapamaya çalışmakla, yalnız bilgi noksanlığını gidermekle kalmayacak, bunu bilinçli ve düzenli bir şekilde yaptıkları takdirde tekniğin ve teknolojinin, hatta bir dereceye kadar Mümin gelişmesini de sağlamış olacaklardır. Bilgi açığını kapamaya çalışmadan lisans anlaşmaları ile sanayi kurmaya çalışan ülkeler, başlangıçta taklitçilikle belki ilk deneme ve başarıyı elde debilirler ; fakat zaman geçtikçe sanayide ileri ülkelerin gelişen mamullerini takip ve taklit edebilmek için, yine bu ülkelerdeki bilgi seviyesine ulaşma ^orunluğu ortaya çıkacaktır. Çünkü sanayiin gelişmesi ancak ve ancak teknolojinin, yani yaratıcı mekânın harekete geçirilmesi, ıdüşünme yeteneğinin tembellikten kurtarılması ile mümkün olacaktır. 2 Efeman açığı : Sanayide eğitim araştırması yapan bir Îngİliı uzmana göre, gelişmekte olan bir ülkede nispeten düşilk teknoloji seviyesinde sanayiin sahip olması gereken eleman sayısı nüfusun çalışan kısmına oranla şöyle olmalıdır : % 0,2 Yüksele Öğrenim görmüş teknik eleman %! 1 Teknisyen seviyesinde eğitim görmüş eleman % 5 Vasıflı usta seviyesinde eğitim görmüş eleman % 50 Vasıflı işçi seviyesinde eğitim görmüş eleman Bu oranlan, çalışan kısmı 15 milyon olan yaklaşık olarak 30 milyon genel nüfuslu bir ülkeye uygularsak, bu ülkenin, hiç değilse düşük teknoloji seviyesinde sayılabilecek olan sanayiinin kendi kendine yeterli olabilmesi için sahip olması gereken eleman miktarları şöyle olacaktır : l 30.000 Yüksek Öğrenim görmüş teknik eleman 150,000 Teknisyen seviyesinde eğitim görmüş eleman 8. 8. % S
750*000 Vasıflı usta seviyesinde eğitim görmüş eleman 7.500,000 Vasıflı işçi seviyesinde eğitim görmüş eleman Bu rakamların doğruluğunu, gelişmekte olan ülkelerden biri olan ülkemin için duyulan leman ihtiyacından da anlayabiliriz. Devlet Planlama Teşkilâtınca yapılan çalışmalara göre 1971 yılma ait bazı meslek kollarındaki eleman durumu şöyledir : Meslek Ara Talep Açık Tatmin Mühendis ve Mimar 22.300 36.500 14.200 m. Teknisyen 41.900 68.000 26,600 61 Sanatkâr 347.000 861,000 504.000 41 Gerek araştırmadan, gerek pratikten elde edilen sayılardan da anlaşılıyor ki, sanayiin gelişmesini sınırlayan nedenlerden biri eleman açığıdır. Kolayca kestirilmesi mümkündür ki, eleman açığı, gelişme zorunluğunu duyan bir sanayiin her kesiminde ve basit işçiden yöneticiye kadar çeşitli düzeyinde varıdır, Doğaldır ki, bilgi seviyesinin düşük olduğu derecelerde nicelik bakımından açık ve ihtiyaç ta büyümektedir, Yavaş gelişen bir toplumda, özellikle idarî işlerin yönetimi içm gereken bilgi ve maharet değişikliklerini ve gelişmesini, temel öğretim müesseselerinin pragramlanna gerekli eklemeler yapılarak sağlamaya olanak -bulunabilir. Ancak, dünyada teknikte ve sanayide meydana gelen değişme ve gelişme, bu alam gittikçe kansan ve yönetimi güçleşen bir iş alanı haline getirmektedir. Bu bakımdan, sanayi için yönetici yetişiirilmesi çok Özel ve önemli bir sorun haline gelmektedir. Çünkü sanayide eğitim içinde ilk düşünülecek husus, gelecekte sanayiin istenen yerde ve zamanda, ucm, dayanıklı ve geliştirilmiş teçhizat ihtiyacını, organizatörlük yeteneği ile karşılayabilecek elemanları yetiştirmek olacaktır. Yönetici, özellikle gelişmekte olan ülkelerin yetiştirmek zorunda oldukları en önemli eleman türlerinden biridir. Hatta yönetici yokluğu, sanayiin gelişmesini sınırlayan faktörlerin en önemlmdir denebilir. 8, a 2 10
Az gelişmiş, başka bir deyimle gelişmekte olan, ülkelerdeki gelir dağüımmm, gelişmiş ülkelerdekine göre eşitlikten daha ok u^ak olduğu herkesçe bilinmektedir. Bu eşitsmiği doğuran neden, geniş nüfus kalabahğımn pek az eğitilmiş bulunması, kalifiye iş i sayısının da azlığıdır. Bu gibi ülkelerde kısa süreli olarak, mal bası tedbirlerle gelir dağılımı daha çok eşit yapılabilir; ama vmm süreli bir eğitim hem kişisel hem de bölgesel gelir dağılımı yönünden eşitsizlikleri ortadan kaldırmak için daha etkin bir yoldur* Eğitimde Reform (The Reforming of General Education) adlı kitabında Daniel Bell, 2000 yıllarına doğru (Sanayi- ötesi toplum) un ortaya çıkacağını ileri sürmektedir. BeİFe göre bu yeni toplumun yaşayış özellikleri arasında şunlar da bulunacaktır : Sanayi gelirleri, sanayi öncesi döneme oranla yaklaşık olarak 50 kat artacaktır, Tüm sanayiin sibernetik (Otomatik kumanda ve kontrol, etüd ve sistemini konu alan bilim kolu) ile yönetilmesi gerekecektir, İlerlemenin başlıca faktörlerini eğitim sistemleri ve bu sis«teinlerin emrine verilen teknolojik buluşlar teşkil edecektir, Toplumdaki yüksek gelirlerle düşük gelirler arasındaki fark, bugünkü sanayi toplumundamnden daha BZ olacaktır. İncelemelere göre bir ülkenin sanayi ötesi düzeyine varması, fert başına mill gelirin 4000 doları aşmasına bağmır. (Fert -başına millî gelir bugün A.B.D. de 3500, Avrupa'da 1800 dolar civarındadır 0 BelTin yaptığı sınıflandırmaya göre gelir farklılıkları bakımından 2000 yıllarında toplumlar şöyle sıralanacaktır : Fert basma millî gelir $ 50 200 Sanayi öncesi toplum»»»» $ 200 800 Sanayileşme döneminde toplum»»»» $ 600 1500 Sanayileşmiş toplum»»»» $ 1500 4000 İleri sanayi düzeyinde toplum»»»» $ 4000 20000 Sanayi ötesi toplum 8, 8, 3 m
Yine Bell'ln tahminlerine göre sanayi Ötesi toplumlarda çalışma günde T saat, haftada 4 gün ve yılda 147 gün olacaktır. Sanayi Öncesi toptanların ortaya çıkacağı o günlerden henüz çok uzakta bulundugumtiz bugün bile, gelişmiş yani sanayileşmiş ülkelerde, gelişmekte yani sanayileşmekte olan ülkelere oranla, geliştirilen üretim metodları ve yetiştirilen prodüktivitesi yüksek elemanın çokluğu nedeniyle istihsal ve buna paralel olarak da: Hayat standardı yükselmiş,. Çalışanlara verilen tatil süreleri artmış, - Yıllık toplam saat olarak çalışma süreleri kısalmış, İtaıekliye ayrılma yaşları düşürülmüş, iş emniyeti sağlanmış, Çalışma şartları hafifletilmiş, Tam istihdam sağlanmıştır. Bugün artık şüphe götürmeyen husus, bir toplumun maddî ve manevî zenginliğinin, fertlerin yeteneklerinin geliştirilerek yani fertlerin eğitilerek sağlandığıdır. Çünkü gelişme hangi ölçüye vurulursa vurulsun nihayet insanın yeteneği ile mümkündür. Çağrmızdaki uygar toplumlar, bunlardaki ekonomik güç ve uygulanan eğitimin biribirleri üzerine yaptıkları etkilerle gelişmişlerdir. Daha çok ve daha iyi eğitim, ekonomik gelişmeyi etkilemiş; gelişen ekonomik güç, toplumun hayat düzeyini yükseltmiş ve eğitime daha fazla yatırım olanaklarını arttırmış, sonuç olarak bu da toplumun daha fazla ge* Üşmesini sağlamıştır* 4 _ Bilgi ve mal B& woßmeem gilçmhler ; Sanayide ileri ülkelerin, teknik araştırmalardan elde ettikleri sonuçlar ve bunların sanayide uygulama yerleri, o ülkenin sanayi düzeyine uygun olan alanlardır. Bu sonuçları veya bunların uygulamalarım gelişmekte olan ülkelerin düşük teknoloji düzeyindeki sanayi alalılarında- kullanmak her zaman mümkün değildir. Oysa bugüne kadar yapılan iş, ileri sanayi ülkelerindeki teknikleri olduğu gibi almak olmuştur, Ancak bundan çok zararlı da çıkılmıştır. Bugün en 8, & 2 12
abından yapılması, gereken iş, alınacak tekniklerin bu tekniği alacak ülkenin Hanayı düzeyine uygun olup olmadığını kontrol etmek, uygun olmaması halinde uygulama şartlarını araştırmaktır, Bu araştırma sonucu bunlar kendi şartlarına adapte edebilecek ise gerekli değişiklikleri yapmalıdır. Bunun iğin de gelişmekte olan ülkenin, yeter derecede biltaael ve teknik araştırma olanaklarına sahip olmam zorunluğu ortaya çıkmaktadır. Böyle bir tekniğin ortaya çıkışını sağlayan araştırmaya nazaran çok daha kolay olabilecek bu araştırmayı yapamıyacak kadar teknolojiden yoksun bir sanayim, böyle bir tekniği esasen ithal etmemesi gerekir. Yine bu konu ile ilgili olarak, sanayiin düzeyi düşünülmeden ithal edilen makina ve cihazlar da, buna benzer bir sorun yaratmaktadır. Bilinmektedir ki, bu makina ve cihazlar, Ünal edildikleri ülkelerin sanayi düzeyi ve teknik şartlarına uygun olarak yapılmıştır. Ancak, bunların henüz gelişmekte olan ülkelerde kullanılması sırasında karşılaşılabilecek güçlükler Önemle g&sönünde bulundurulmadığından, ileri sanayi ülkelerinde kullanılmalarından elde olunan verim sağlanamamaktadır. Bu ülkelerce bu şekilde ithal edilmiş birçok makina ve cihadın kısa zamanda hurdalığa atıldığı çok görülmüştür. Sanayiin sorunları şüphesiz ki saydığımız bu dört beş sorun«dan. ibaret değildir. Her sanayi alanının kendine göre daha pek çok sorunu vardır ve bu sorunların halli şüphesiz ki gözüm beklemektedir. in TED/BSBUSSR % Sanayide gelişme çabasına girmiş veya girecek olan ülkeler en azından bu tebliğde açıklanan sorunlarla karşı karşıya olduklarını bilmektedirler. Madem ki anza teşhis edilmiştir, o halde yapacak şey tedbir almaktır. Bu ülkeler, bu sorunları halledecek tedbirleri almadıkları takdirde kendi cılız sanayileri ile ileri sanayiler arasındaki f ark gittikçe açılacak, bu ülkelerde teknoloji üretimi hiçbir m- man mümkün olmayacaktır. Bunun sonucu olarak da, bu ülkeler uygarlıktan saz edemiyecek hale geleceklerdir. Sanayiin gelişmesi, ekonomik bakımdan gelişmiş veya gelişmemiş bütün dünya ülketeri için. genel bîr sorun olduğu halde, bu sorunu çözmek için alınması gereken tedbirler ülkelerin kenedi şartlarına a s. % * m
göre az veya çok değişiklik gösterebilir. Bu nedenle, tedbir alırken ülke şartlarının etkisi altında kalınacağı muhakkaktır. Ekonomik gelişme çabası iğinde olan ülkelerde, sanayim sorunlarında nasıl bir benzerlik varsa, sanayiin geliştirilmesi için alınması gereken tedbirlerde de genel bir benzerlik bulmak mümkündür, Bunlar, daha önce saydığının sorunlar ile çok yakından İlgili bulunmaktadır, 1 _ öğretini kurumları île işmrlği t Sanayie vasıflı eleman veren kaynakların başında öğretim kurumları bulunmaktadır. Gerek yüksek öğretim yapan, gerek orta v diğer düzeylerdeki bu kurumların nicelik bakımından sanayiin ihtiyacı kadar eleman yetiştirip yetiştiremediklerinin saptanması bir tarafa, nitelik bakımından da, yetiştirdiklerinin sanayi için yeterli olup olmadığının araştmlması, bunun için de programlarının değerlendirilmesi gerekir, Bilindiği gibi, bazı Öğretim kurumlan nitelik bakımından yüksek äüz&ydb fakat m sayıda eleman yetiştirmekte, bazıları ise, yeter derecede bilgili fakat çok sayıda eleman yetiştirmeyi tercih efelektedirler. îşte bütün bunların toplamı, sanayim iş alanmı nitelik ve nicelik bakımından tam olarak kapsama* lıdır* Bu nedenle yalnızca nicelik bakımından ihtiyacın karşılanması için harcanacak çaba, yani yeter bilgide fakat çok sayıda eleman yetiştirme çabaları yeterli olmayacaktır* Öğretim kurumlarının programlarının değerlendirilmesi ise yalnızca bu kurumların kendileri tarafından değil, uygulama alamnm yöneticileri üe işbirliği yapılarak sağlanmalıdır. İşin bu yönü göeönünde tutularak, öğretim kurumlan, sanayi ile işbirliği yapmak zorundadırlar, Diğer yönden, sanayi de öğretim kurumları elemanlarının yetişmesine yardımcı olmak zorundadır. Çünkü bunların gelişmesi için başka bir alan yoktur, Bu ilişki ise, en mükemmel şekilde, sanayi kuruluşlarının ihtiyaç duyacakları fakat kendilerinin gerçekleştirmelerine olanak bulunmayan araştırma konularım öğretim kurumlarına aktarmaları, bunu ücreti karşılığında ondan istemeleri şeklinde kurulabilir. îşin bu yönü ile de, sanayi kuruluşlan öğretim kurumları ile işbirliği yapmak zorundadırlar. 3,8.2 14
Sanayide gelişmiş ülkelerde sanayi yöneticileri, işçiler ve öğretim kurumları arasında bu işbirliğini sağlayan ve bunu geliştiren resmî veya yan resmî organizasyonlar bulunmaktadır. Fakat gelişmekte olan ülkelerde bu organizasyonlara pek raslanmamaktadır. Bu ülkelerde sanayi ile Öğretim kurumlan arasındaki ilişkiler devamlı dep, kopuk kopuktur. Öğretim kuramlarında görev almış kişiler, sanayiin sorunlarını bilmemekte, hiç değilse devamlı olarak takip etmemektedirler. Bu nedenle ne öğretim kurumlan kendi başlarına ne de sanayiin yöneticileri kendi başlarına öğretim ve eğitim sorunlarını çözemezler. Bunlar yalnız ihtiyaçları için değil, bazı ammluk- İar nedeniyle de kendi aralarında işbirliği yapmalıdırlar. 2 TefaofojiMii yaygın lıate getirilmesi : ' Çağdaş öğretim sistemlerinin amaçlarında karışıklıklar vardır. Bu karışıklık en çok yüksek düzeydeki öğretimde görülmektedir. Üniversiteler, özerklik sebebiyle sanayide iş alanının hangi bölümlerine hangi nitelikte eleman yetiştireceklerini kendileri saptarlar, Hemen bütün ülkelerdeki üniversiteler mesleklere hazarlarla bilgiler vermekte iseler de, programlarının genellik taşıması zorun«luğu, onları belli bir düzeyde Mgin kişi yetiştirme çabasından kurtaramamaktadır. Ancak, bsuzsı alanlarda teknolojinin daha da derinliği, bazı alanlarda is hem derinliği, hem de yaygınlığı önemlidir. Bir tek öğretim kurumunun belli bir konuda kendince yeter gördüğü dikeyde bilgi derinliğine ulaşması sanayi için yeterli olmadığı gibi, bazı teknik bilgi alanları için yetişen elemanın sayısı da yeterli değildir. Eldeki elemanlar Öğretim kurumları ile ilişkilerini kesmiş olduklarına göre yapılacak tek şey, sanayi iğinde de eğitime başvurmaktır. Bu da sanayide hmnetigi eğitim örgütü kurmakla mümkün olabilir. Bu düzensizlik- yalnmca yüksek öğretim kurumlarında var sa«mlmamamır. Diğer öğretim kurumlarının, yetiştirdiği elemanların durumu da aynıdır, Bunlar da sanayiin aradığı nitelikte eleman yetiştirememektedirler. Mesleki ve teknik okullardan yetişenlerin yeteneklerinde görülen noksanlıkları saptamak amaciyle 1130 işyerine sorulan sorulara 3. S, 2 15
cevap veren 47 işyerinde çalışmakta olan 120 eleman için saptanan noksanlıklar şöyledir: (*) «Teknik bilgileri yeterli değildir,. Alet seçimi, kullanılması ve bakımında yeterli bilgiye sahip değillendir. Malzeme seçimi ve ekonomik kullanılmasında dikkatli değillerdir. Bteşerî ilişkileri zayıftır» Pratik bilgi ve tecrübeleri yetersizdir. Teori ile pratiği birleştirecek dinamizmi yaratamamaktadırlar, Sorumluluk hisleri yoktur, * Teknik literatürden yararlanmaları yetersizdir.» Elemanlarda görülen bu eksikliklerin tamamlanması için onların yeniden Öğretim kurumlarına gönderilmesine artık olanak bulunmamaktadır. Bu sorunun sanayi içinde çözülmesi zoranluğu vardır. Sanayide Mametiçi eğitime başvurmayı sorunlu kılan başka nedenler de ibulunmaktadır : İşletme metadlarmm geliştirilmesi, Üretimde gecikmelerin önlenmesi, îsgüeü prodüktivitesinin arttırılması, ancak yoğun bir İmanetiçi eğitim çalışması ile mümkün olabilecektir. Hatta daha aşağı düzeydeki sorunların halli için de bu çalışmaya ihtiyaç bulunmaktadır : * Gözetime ayrılan zamanın çokluğu, enerjinin boşa harcanması, Tamir ve bakım masraflarının yüksekliği, Kalite düşüklüğü, ( ) Halil Kaya; «Mesleki ve Teknik öğretimden İşverenlerin Bekledikleri» tebliği, Mesleki ve Teknik Öğretimde Verimlilik semineri, Ankara 1972, 8. 8. 2 16
Yeteneklerin bilinememesi, îş kazalarının çokluğu» Personel arasında anlaşmazlık bulunması, Haberleşme noksanlığı, Teşkilâtın gelişmesinde personelin ilgismiği, bu sorunlardan birkaçıdır, Eğer teknolojinin derinleştirilmesi ve yayılması sorununun halli için etkili bir tedbir alınması düşünülüyorsa, bir eğitim perspektif planı yapılmalı ve bu plan içinde öğretim ile hizmetiçi eğitim ve pratik çalışmalar arasında bir denge sağlanmalıdır, Yapılan bir teknik işgücü anketinden, Türk sanaynnde ustabaşılarm,% 66,6 smın, vasıflı işçilerin % 65,8 inin daha önce hiçbir meslekî ve teknik öğrenim görmedikleri anlaşılmıştır, Bu elemanlar şüphesiz ki, sanayim içinde gelişmişlerdir, Daha aşağı bilgi düzeyindeki işçilerin işi görürken öğrenmeleri de «İşbaşı eğitimi» olarak bir çeşit hizmetiçi eğitimdir, Bu çeşit eğitimle de, bu düzeydeki işlerin kalitesini etkin bir şekilde yükseltmeye olanak vardır. Sanayide gelişme, sadece yeteri kadar sermaye yatırımı yapılması ile sağlanamaz. Çünkü bu sermaye ile sağlanacak donatımdan mal ve hizmet üretiminde yüksek verimlilik sağlanması, çalış am işgücünün verim ve bilgi yeteneklerinin gelişme hmna bağlıdır. Yapılan araştırmalara göre, teknik alanda çalışan kişilerin, çalışma süresinin,%" 12 si kadar kurs, seminer ve benzeri metotlar ile hizmetimi eğitimden geçirilerek iliştirilmeleri gerekir. Eğer elemanların bilgi ve yeteneklerinin geliştirilmesine yeteri kadar Önem verilmiyor veya buna da yatınım yapılmıyor ise, sanayie yapılabilecek ek fizikî yatırımların çok sınırlı kaldığı görülecektir. Sanayiin rekabet gücünü olumlu şekilde etkileyebilmek için alınması gerekli tedbirlerin en önemlilerinden biri de ileri düzeyde teknikler kullanılması, teknolojinin yayılması olmalıdır. Bunu sağlayacak olan hiametiçi eğitim birimlerinin, yalnızca bellenmiş bam kurs ve seminerleri tekrarlama organizasyonu olarak değil, teknolojiyi yayacak, yani usul, metod, hatta teknik bilgi üretecek organizasyonlar olarak kurulmağı gerekir, 8, 8, 2 17
S Etaman yeliştiıflnııeei t Bir ülkenin işçi arzının'nicelik ve nitelik bakımından görünüşünün, o ülkenin sanayünin gelişmesinde, bir başka deyimle ekonomik gelişmelinde büyük bir yeri olduğu bugün artık dünyaca kabul edilmiş bir gerçektir. Bu gerçeği gözönünde bulundurarak, gelişmekte olan ülkelerde eğitim görmüş sanayi insangücünü gelişmiş 'ülkelerdeki düzeye ulaştırmanın, sanayi veya ekonominin gelişmesinin anahtarı olduğunu söylemek mümkündür. Bu tebliğin eleman açığını belirten «Sorunlar» bölümünde verilen sayıların büyüklüğü, bu konuda alınması gereken tedbirin önemini açıkça ortaya koymaktadır* Sanayiin» işi standardına uygun, yeter derecede kaliteli olarak yapabilecek elemanlara ihtiyaca vardır, Aneak bu kalite, belli bir ücretle sağlanamlmelidnv Bu kalite çok yüksek ücretlerle sağlanıyor, en aşağı düzeydeki kaliteler bile pahalıya mal oluyorsa sanayide gelişine beklenemez Belli ücret düzeyindeki işçilerin, kendisinden beklenen bir üst dfeey ve kalitedeki işi yapabilecek bilgi ve maharet düzeyine çıkarılabilmesi, onun eğitilmesi ile mümkün olacaktır. Diğer yönden işçiler kendileri de, hem daha çok kazanmak, hem de, yaptıkları işten daha çok tatmin otaıak için* sahip oldukları potansiyel gücü geliştirmeyi arzu etmektedirler. Sanayii geliştirme çabasında olan bir ülke olarak kendimm ele alırsak, henüz yeterli verilere dayanarak yapılmış yeterli sayıda araştırma bulunmamakla beraber, Devlet Plakama Teşküâtmea yaplan bir araştırmaya göm imalât sanayiimiz bir.bütün olarak ele alındığında, işçi prodüktivitesi Almanya ve Fransa'dan j% 40, Lök-, semburg'dan % 25, Hollanda'dan % 15, îtalya ve Belçika'dandı 10 düşüktür. Sanayide işe yeni alınan bir elemandm, yapacağı işin bütün ge* reklerinî işe başladığı günden itibaren yerine getirmesini beklemeye nasıl olanak yoksa, işini gereğinee yapabilen bir elemandan da geliştirilmeksmn yenilikler yaratmasını beklemeye olanak yoktur. Memanlardaki bu eksiklik öğretim kurumlarının kusurundan ileri gelmemektedir. Çünkü öğretim kurumları genel kültür ve mesleki ön bilgileri verirler* Nicelik ve nitelik bakımından sanayiin ihtiyacı olan eleman düzeyine ulaşmak için sanayi hmnetiçi eğitim örgütü kurmak orundadır, 8. S* 2 18
4 yönetici yettstbftnesl : Bugün sanayide gelişmiş ülkelerle gelişmekte olan ülkeler arasındaki uçurum yalnız teknolojiler arasında değü, sanayi yöneticileri arasında da vardır. Bu nedenle, gelişmekte olan ülkelerin önemli sorunlarından biri de sanayi yöneticileri yetiştirmektir. Çünkü bu uçurum, diğer sorunlar için de olduğu gibi, sorunların kökenlerine inmekle, yani eğitim yoluyla giderilebilir» Gelişmekte olan ülkelerde sanayi yöneticileri zamanlarının büyükçe bir kısmını sosyal sorunlara ayırmak zorunda olduklarından, sanayi yöneticilerinin yepyeni, sosyal şartlara da uygun bîr biçim«d yetiştirilmesi gerekir. Yetiştirme konusu sanayiin ihtiyaçları ağısından ele alındığı takdirde, her sanayi kolunun, hatta işletmesinin kendine has bir takım şart ve icapları bulunduğu, bir sanayi kolunu yönetmenin. Hatta bir fabrikayı yönetmenin» bir ticarî kuruluşu veya bir devlet kuruluşunu yönetmekten farklı olduğu, yeni bir sanayi sistemini ödetmenin birçok güçlükleri bulunduğu, hangi öğrenim dalından geurse gelsin yönetici olacak kişilerin yöneticilik nitelikleri yönünden olduğu kadar sanayim şartları ve gerekleri yönünden de geliştirilmesi zorunluğu bulunduğu gözden uzak tutulmamalıdır* Bu ilke, özellikle gelişmekte olan ülkelerde görülen bazı çatışmaların da ortadan kalkmalını sağlayacaktır. 5 SOTUIMİU gösterilmesi * Sanayii geliştirme çabasında olan ülkelerde eğitim uzmanlarının aklığı nedeniyle hizmetiçi eğitimden ülke çapında sorumlu tek bir kuruluş bulunmalıdır. Bugün Amerika ve Avrupa kıtalarının bir» çok ülkelerinde bu teşekkül Çalışma Bakanlığıdır. Çalışma hayatım düzene koyma, gözetme v gerekli tedbirleri almaktan sorumlu olan Çalışma Bakanlığında hizmet öncesi ve hizanetiçi eğitim örgütünü, hizmetiçi eğitimin en etkin uygulama yeri olan ve kısa mamanda istenen amaca ulaştırıcı nitelikte bulunan eğitim merkezlerini kurma ve yönetme fonksiyonları bulunan en az Genel Müdürlük düzeyinde bir kuruluş bulunmalıdır. Bu kuruluşun çalışması kuşkusun, sanayie eleman yetiştirme bakımından yardımcı olacaktır. Yoksa sanayide eğitimi uygulamak zorunluğunu duyacak kişiler doğaldır ki, işverenter olacaktır. Çünkü işverenler, nicelik ve nitelik bakımından 3, S, 2 19
yeter ürün elde etmek için işgücü prodüktivitesinin yükselmelini isteyeceklerdir. Bu örgütün diğer bir görevi de sanayide çalışmakta olan işgücünün iş kademeleri ve unvanlarım saptamak ve bu unvanlara ait görevleri tanımlamak olmalıdır. Bu ünvanlan taşıyacak kişilere belge verilmesi, her kademenin en az ve en çok ücretinin belirlenmesi, eğiterek sahip olma yerine yüksek ücret Ödeyerek eleman ayartma yarışını Önleyecek ve çalışanların da eğitime Önem vermelerini sağlayacaktır* Kademeler ve unvanların belli olması halinde hizmetiçi egitünle bu unvanlara uygun eleman yetiştirilmesi de büyük ölçüde kolaylaşmış olacaktır» IV SONUÇ Ekonomik güç, birinci derecede sanayileşmeye bağlıdır. Sanayi ise bilimsel ve teknik araştırma ve tekıüklerdeki gelişmelerle beslenmektedir. Bu nedenle de teknoloji. Özellikle sanayide ve işgücü bünyesinde değişmelere yol açmaktadır. Hem teknik gelişmeyi hızlandırmak, hem de bu gelişmenin sonuçlarına uyabilmek için işsgiicünün meslekî ve teknik Mlgismi arttırmak, onu sürekli eğitime tabi tatmak gerekmektedir. Konuya başka bir yönden bakarsak; hangi alanda çalışırsa çalışsın bugünün insanı çeşitli teknik araçlar kullanmakta ve kullanmak zorunda bulunmaktadır, İnsanlar, rahat yaşama ve rahat çalışmalarım sağlayan bu araçlardan kolay kolay vazgeçecek gibi görünmemektedirler. Aksine, bunların geliştirilmesi ve çoğaltılması için büyük bir arzu göstermekte, hatta baskılar yapmaktadırlar, Bu nedenle, sanayü geliştiıme çabası içinde olan ülkeler, teknolojinin gelişmesi ve yayılması için yalnızca örgün eğitime değil, yaygın eğitime de, yani meslekî ve teknik hmnetiçi eğitime de, önem vermek zorundadırlar, Sanayide gelişmiş ülkelerde bu gelişmenin tarihçesi incelendiği takdirde, gelişmenin yalnızca sermaye ve emekle sağlanmadığı açıkça görülür. Bu yargıya vardıran gelişimi Mr örnekte görelim ; II. Dünya Savaşından sonra dev adımlarla geüsen Amerika save ekonomisine etki yapan faktörleri inceleyen ünlü Ameri- 3. 8. 2 20