DR BEŞİR KOÇ KALKINMA

Transkript

1 1

2 İktisadi Büyüme ve Büyüme Oranları İktisadi Büyüme, bir ülkede, belirli bir dönemde (genellikle bir yıl) yerli ve yabancı herkes tarafından piyasada üretilen tüm nihai mal ve hizmetlerin parasal ifadesi olan GSYİH ya da GSMH da görülen artış olarak ifade edilir. Bir ülkenin iktisadi büyümesi iki şekilde meydana gelir: 1. Tam istihdamın altında kullanılan iktisadi kaynakların daha etkin kullanılmaya başlanması yoluyla büyümenin gerçekleştirilmesi, 2. Tam istihdamda kullanılan kaynak miktarına yenilerinin eklenmesi yoluyla iktisadi büyümenin gerçekleştirilmesidir. 2

3 İktisadi büyüme teorilerinin temel uğraşı alanı, ikinci durumda yani tam istihdamda ortaya çıkan iktisadi büyümedir. Burada iktisadi büyüme, ekonominin gövdesiyle genişlemesi, yani, doğal kaynak, emek, sermaye ve teknoloji gibi faktör girdilerinden bir veya birkaçının artması sonucunda meydana gelen hasıla çoğalmasıdır. Bu anlamda iktisadi büyüme, tam istihdam varsayımı altında üretim kapasitesinin genişlemesidir. 3

4 Şekilde AB üretim olanakları eğrisi henüz iktisadi büyümenin meydana gelmediği durumda ülkenin üretebileceği mal bileşimlerini gösterirken; A B üretim olanakları eğrisi, iktisadi büyüme meydana geldikten sonraki değişmeyi ifade etmektedir. Şekilde ele alınan ülke, iktisadi büyüme öncesi, sahip olduğu iktisadi kaynakların tamamını mevcut en iyi teknolojiden yararlanarak kullandığında, örneğin F tercihi ile OC kadar x malı, OD kadar Y malından üretebilirken ve böylece elde ettiği gayrisafi milli hasıla GSYİHt iken, iktisadi büyüme gerçekleştikten sonra G tercihiyle x malından hiçbir özveride bulunmaksızın DE kadar daha fazla Y malından üretilebilecek, dolayısıyla elde ettiği gayrisafi yurtiçi hasıla da GSYİHt+1 e yükselmektedir. 4

5 İktisadi büyümenin anlamı, toplumun yaşam düzeyinin yükseltilmesi, yani, kişi başına daha fazla hasılanın meydana getirilmesi ve böylece toplumun mal ve hizmet talebindeki artışlarının karşılanmasıdır. Üretim kapasitesinin genişletilmediği bir tam istihdam durumunda, yani, üretim olanakları eğrisinin sağa doğru kaymadığı bir durumda bir malın üretiminin artması, ancak diğer bir malın üretiminin azaltılması yoluyla olanaklıdır. Oysa, iktisadi büyüme gerçekleştiğinde bir malın üretiminin artabilmesi için diğer malların üretimlerinin azaltılmaları gerekmez. Böyle bir durumda, toplumda yer alan kişilerin yaşam standartları, diğer malların üretimlerine hiç dokunmadan bazı malların üretimlerinin çoğaltılmasıyla yükseltilmektedir. 5

6 İktisadi büyüme teorilerinin gelişmiş ülkeler, kalkınma teorileri ise azgelişmiş ülkelere yönelik teorilerdir. Öbür yandan, noksan istihdamdan tam istihdama geçiş sırasında yaratılan üretim artışının da, bizzat İKTİSADİ BÜYÜMENİN kendisidir. O halde, noksan istihdamdan kurtulma süreci sırasında meydana gelen üretim artışları da azgelişmiş ülkeler için de bir büyüme teorisinden söz edilebileceğini göstermektedir. 6

7 BRÜT BÜYÜME ORANI Reel GSYİH rakamları, fiyat artışlarından arındırılmış bir şekilde sabit fiyatlar üzerinden hesaplanır. Bu şekilde elde edilen GSYİH da meydana gelen artışın baz yıla bölünüp 100 ile çarpılmasından elde edilen değere gayri safi ya da brüt büyüme oranı denir. Gayri safi büyüme oranı şu şekilde hesaplanır: g=gsyiht+1-gsyiht/ GSYİHt*100 7

8 Gayrisafi büyüme oranı, yalnızca ekonomide meydana gelen üretim artışındaki yüzde gelişmeyi gösterirken, Safi büyüme oranı ekonomide nüfus başına artıştaki üretim genişlemesini, bir başka deyişle, nüfus başına verimlilikteki değişimi gösterir. Ekonominin gerçek büyüme gücündeki gelişmeyi gözleyebilmek için önemli olan safi büyüme oranıdır. 8

9 n yılı için gayrisafi ortalama büyüme oranı ise; GSYİHb=GSYİHa (1+g)n Log (1+g)=logGSYİHb-logGSYİHa/n g=antilog [log (1+g)]-1 g:gayri safi büyüme oranı GSYİHa=Başlangıç yıl GSYİHb=Bitiş yılı n=yıl sayısı 9

10 n yılı için ekonomik büyümenin hesaplanmasında başka bir formülasyon: 10

11 Örneğin, 1990 yılının sabit fiyatlarla GSYH sı, 50532,2 milyon TL iken, 2012 yılında ,7 milyon TL ise dönemindeki Büyüme oranını bulunuz? Çözüm: =(sonuç)^(1/n)-1)*100 Yn/Yo =117674,7/50532,2= =(2.32)^(1/22)-1)*100 =%3,9 Excel tabanlı formülasyon: =(((Yn/Yo)^(1/n))-1)*100 Şu şekilde de hesaplanabilir. (sonuç)^(1/n)-1)*100 11

12 KALKINMA AÇIĞI VE YAKINSAMA 12

13 13

14 14

15 15

16 16

17 Dünya Gelir Dağılımı ve Kalkınma Açığı 17

18 18

19 19

20 20

21 21

22 22

23 Dünya üretimi ve ticaretini yönlendiren gelişmiş ülkeler de kendi aralarında 3 temel gruba ayrılmıştır: 1.AB, 2.NAFTA ve 3.Japonya-Uzakdoğu Ülkeleridir. Büyük üretim ve ticareti gerçekleştiren dünya çapında örgütlenmiş birkaç bin çok uluslu ya da uluslararası firmalar hep bu 3 temel grup ülkeye aittir. Dünyadaki en büyük 500 firmaya sahip olan ülke Grupları; 144 ü Küzey Amerika da (ABD ve Kanada), 171 i Avrupa da, 68 i Japonya da geriye kalanlar ise sistemin uzantıları sayılacak yerlerdedir. 23

24 Kalkınma Açığı, farklı yönlerden ele alınabilen ve fakir ülkelerle, zengin ülkeler arasında çeşitli şekillerde mevcut olan gelişmişlik farklarını belirten bir kavramdır. Burada kalkınma açığı kavramı ile düşük gelirli ülkelerle, yüksek gelirli sanayileşmiş ülkeler arasındaki kişi başına gelir düzeyi farkları anlatılmak istenmiştir. Günümüzde zengin olarak tarif edilen ülkeler bundan yıl önce başlattıkları teknik ilerleme ve sanayileşme hamleleriyle ulaştıklarını gözden kaçırmamak gerekir. Böylece sanayileşme ile kişi başına gelir düzeyinin arttırılması, bir başka deyişle, yaşam düzeyinin yükseltilmesi arasında bir parallellik olduğu söylenebilir. 24

25 Sanayileşmiş ülkelerin sahip oldukları ortalama kişi başına gelir düzeyini ele alarak sorulması gereken dört temel soru vardır: Soru 1. Gelişmekte olan ülkeler bugünkü büyüme yüzdeleriyle büyümeye devam ettiklerinde, sanayileşmiş ülkelerin bugün sahip oldukları kişi başına gelir düzeyine kaç yıl sonra ulaşabilirler? 25

26 Örnek: GÜ: 1990 yılında kişi başına gelir düzeyi $ AGÜ: 1990 Yılında kişi başına gelir düzeyi 800$ rgü: KBG de büyüme oranı %4 ragü:%3 Y GÜ:%4 büyüme ile 2010 yılında ulaşacakları Kişi başına gelir düzeyi: r AGÜ:? n: yıl sayısı Cevap 1. YGÜ=YAGÜ (1+rAGÜ)n n=log (YGÜ /YAGÜ )/log (1+rAGÜ ) n=log(10.000/800)/log(1,03) =85 yıl Buna göre, gelişmekte olan ülkeler bugünkü %3 lük büyüme hızlarını devam ettirdiklerinde, sanayileşmiş ülkelerin bugün (1990 yılında) sahip oldukları dolarlık kişi başına gelir düzeyine 85 yıl sonra varabileceklerdir. 26

27 Soru 2. Sanayileşmiş ülkelerden daha hızlı büyüyen gelişmekte olan ülkeler bugünkü büyüme yüzdeleriyle gelişmelerini devam ettirdiklerinde, zengin ülkelerle aralarında şu anda mevcut olan kişi başına gelir açığını kaç yıl sonra ortadan kaldırabilir? Örnek: Gelişmekte olan ülkelerin %7 lik büyüme hızıyla büyüdüklerini ve şu anda da $ lık kişi başına gelir düzeyine sahip olduklarını varsayalım. Cevap 2: YGÜ(1+rGü)n = YAGÜ (1+rAGÜ)n n=log(ygü/yagü)/log(1+ragü)-log(1+rgü) n=log(10.000/4.000)/log(1,07)-log(1,04) 32 yıl Demek oluyor ki, şu anda 4000 dolar gelire sahip olan gelişmekte olan ülkelerin %7 ile büyüdükleri varsayıldığında, 32 yıl sonra zengin ülkelerle aynı kişi başına gelir düzeyine gelebileceklerdir. 27

28 Soru 3. Başlangıç yılıyla örneğin 1990 yılı ise bitiş yılı örneğin 2010 yılı olsun. Başlangıç yılı ile bitiş yılı arasında belli bir ortalama hızla örneğin %4 büyüyen bir sanayileşmiş ülkeyi, 800 dolarlık kişi başına gelire sahip bir azgelişmiş ülkenin bitiş yılında sanayileşmiş ülke ile aynı kişi başına gelir düzeyine sahip olabilmesi için başlangıç yılından bitiş yılına ortalama % kaç büyümesi gerekir. Cevap 3: 28

29 O halde, 1990 yılından itibaren ortalama %4 hızla büyüyerek 2010 yılında kişi başına gelire sahip olacak sanayileşmiş ülkeleri azgelişmiş ülkelerin bu tarihte yakalayabilmesi için yılları arasında %18 lik bir hızla büyümesi gerekecektir. Ancak, böyle bir yüksek gelişme hızıyla gelişmenin de son derece zor olduğunu belirtelim. 29

30 Soru 4. Sonuç olarak, belli bir hızla büyüyen sanayileşmiş ülkelerle, kendi arasında şu anda var olan mutlak düzeydeki kişi başına gelir farkının herhangi bir süre sonra da çoğalmasını önlemek, yani aradaki mutlak farkı korumak isteyen bir azgelişmiş ülke başlangıç yılıyla bitiş yılı arasında ortalama % kaç hızla büyümek zorundadır. Cevap 4: 30

31 Azgelişmiş Ülkelerin Gelişmiş Ülkeleri Yakalama Olasılıkları ve Yakınsama ve Iraksama ABD nin önder ülke olduğu durumda, bunu izleyen ülkelerin göreli kişi başına GSYİH larının 1820 de ortalama olarak 95 olan aritmetik ortalaması, 1950 de 52 ye düşmüştür. Birleşik Krallığın önder olduğu döneminde aynı rakam 69 dan 63 e düşmüştür döneminde ABD önder ülke konumuna gelmiştir. OECD Ülkeleri arasındaki yakınsama ancak 1950 yılından sonraki süreçte gerçekleşmiştir. İzleyici ülkelerin göreli kişi başına GSYİH larının 1820 de 95 olan aritmetik ortalaması, 1950 de 52 ye kadar düşerken, bu tarihten sonra yükselmiş ve 1989 yılında 78 olarak hesaplanmıştır. 31

32 İzleyici ülkelerin göreli adam- saat başına GSYİH larının 1870 de 62 olan aritmetik ortalaması 43 e kadar düşerken yani önder ülke olan ABD ile OECD ülkeleri arasında bir ıraksama meydana gelirken, bu tarihten sonra yükselerek yani önder ülke ABD ile OECD ülkeleri arasında bir yakınsama meydana gelerek, 1973 te 66 ya ve 1989 de 79 a çıkmıştır. Başlangıçta görece daha düşük düzeyde emek verimliliğine sahip ülkeler, yüksek artış oranlarına sahip olmuşlardır. Görece daha düşük başlangıç emek verimliliği düzeyi, daha yüksek artış oranlarına yol açmıştır. Japonya, İtalya ve Finlandiya bunun iyi örnekleridir. OECD ülkeleri arasındaki yakınsama süreci monotonluktan oldukça uzakatır. Örneğin 1950 yılına kadar ıraksama güçlüyken, II Dünya Savaşından sonra yakınsama güçlenmiştir. 32

33 33