YAPILARDA HASAR TESBĐTĐ-I 1. RÖLEVER Röleve Bir yapının n bütün b n boyutlarını ölçerek plan, kesit ve görünüşünü yeniden çıkarma, ölçüleme ye denir. Röleve,, bir yapının, n, kent dokusunun veya arkeolojik kalınt ntının yakından incelenmesi, belgelenmesi, mimarlık k tarihi açısından a değerlendirilmesi erlendirilmesi ve restorasyon projeleri hazırlanabilmesi için i in binanın iç ve dışd mimarisine, özgün n dekorasyonuna ve taşı şıyıcı sistemi ile yapı malzemelerine ait mevcut durumunun ölçekli çizimlerle anlatımıdır. Röleveler yapıyı ve konstrüksiyonu ksiyonu tam olarak anlatacak şekilde plan, kesit ve görünüşleri g kapsamalıdır. Yapıya ait içi ve dışd fotoğraflar, çekildikleri yer ve yönleri y plan üzerine işaretlenir. Rölevelerde malzeme türleri t ve mimari bileşenlerin enlerin korunma durumları açıklamalarla belirtilir. Bezemelerle ilgili fotoğraf ve ayrınt ntılı çizimler dosyada yer alır. 1
Tarih kitaplarından, arşiv belgelerinden, özel monografilerden ve gözlemlerden yararlanılarak larak derlenen bilgiler ışığında tarihi yapının dokusunun daha iyi kavranıp p anlaşı şılması mümkün n olur. Binanın n daha önce yapılm lmış röleveleri,, eski fotoğraflar rafları,, yöreyle y ilgili hava fotoğraflar rafları,, haritalar, kent planları,, gravürler, rler, yapıyla yla ilgili vakfiye ve vakfa ait gelir gider kayıt t defterleri, onarım m keşifleri veya onarım m harcamalarının n kaydedildiği i defterler, gezginlerin notlarında nda yer alan gözlemler g de sağlad ladıkları bilgilerle bazı karmaşı şık k noktaların çözümlenebilmesine olanak sağlarlar. Bozulma süres reçlerinin ve malzemelerin incelenmesi sonrasında nda derlenen bilgilerle yapılacak restorasyonu yönlendirecek y temel veriler derlenmiş olur. Bu bilgiler ışığında onarım m olasılıklar kları tartışı ışılır r ve çabalar binalar mümkm mkün n olduğu u kadar yıkılmadan y ve en az müdahaleyle koruma ilkesine uygun öneri geliştirme üzerinde yoğunla unlaşır. Rölevenin yapılış ış amacı onun çizim tekniğini, ini, çalışma ölçeğini etkiler. Bir sokak üzerinde yer alan binaların n genel görünümünü, g plan ve kütle k özelliklerini anlatacak bir rölevenin 1/200 ölçekli olması yeterlidir. 1/100 ölçekteki bir röleve çalışması yeniden kullanım projeleri için i in uygun olabilir. Restorasyona yönelik y röleveler ise 1/50 ölçekli olur ve 1/20 ve daha büyük b ölçekli plan, kesit ve görünüşlerle g desteklenir. 2
Çizim Teknikleri: Yapının n her katı için in bir plan çizilir. Ara katlar olduğunda unda ek çizimlerle bu mekanların n da anlatımı sağlan lanır. Plan yatay düzlemi d döşemenin d 90-100 cm üstünden geçecek ecek şekilde alınır. Eğer karmaşı şık k bir yapılar gurubunun planı birlikte çizilecekse, yaklaşı şık k aynı seviyede olan mekanları ifade edecek şekilde yatay düzlem aşağıa yukarı hareket ettirilerek geçirilir, görünüşg ve kesitler üzerine plan düzlemleri d işaretlenir. i Planlar belli kat düzenlerine d göre g (bodrum, zemin vb. gibi) veya kotları verilerek adlandırılır. r. Eğrisel örtü izdüşümleri kesik çizgilerle gösterilir. g Beşik veya sivri tonoz izdüşümlerinin profilleri, dayandıklar kları duvarla 90 derece oluşturacak şekilde yatırılarak çizilir. Tavan izdüşümleri, kesik çizgilerle veya noktalarla gösterilir. Eğer planla karış ışması istenmiyorsa, tavan izdüşümleri ayrı çizilir. Planın n geçti tiği i düzlem d üstünde yer alan öğeler de kesik çizgilerle veya noktalarla belirtilir. Kesik çizgiler yok olan, görülemeyen g öğelerin anlatımı için in de kullanılır; bir sütun s dizisinin yok olan kaidelerine ait izlerin yerlerinin belirtilmesi veya kalınl nlığı ölçülemeyen fakat mevcut diğer duvarlara dayanılarak sınırı tahmin edilen bir duvarın n doğrultusunu göstermek g için in kullanılabilir. labilir. Girilemeyen, ölçülemeyen mekanlara girilemedi, ölçülemedi açıklamasa klaması konur. Tahmine dayalı çizimler kesin olmadığı ığını belirten bir not veya (?) konularak açıklana klanır. 3
Bütün n görünüşler, g cephelere paralel düzlem d üzerinden dik bakılarak projeksiyonla çizilmelidir. Duvarları kırık çizgiler üzerine oturan yapılarda, genel görünüşün g n yanı sıra, her yüzeyin y açılımıa çizilir. Kesitler yapının n bütün b özelliklerini anlatacak biçimde, imde, değişik ik özelliklere sahip mekanlardan, iki yöne y bakacak şekilde geçirilir. Kesitlerin geçtikleri yönler y ve bakış doğrultular rultuları plan üzerine harf veya numara ile işlenir. i Bezemeler ve özel ayrınt ntılar gerçeğe e daha yakın ölçülerde, 1/10-1/5 1/5-1/21/2 veya 1/1 öl-çekli olarak çizilir. Yazıt, kabartma gibi özel ayrınt ntıların n mulajları alınır. Plan, kesit ve cepheler üzerinde alınan tüm t ölçüler, kotlar düzenli d bir biçimde imde gösterilir. g Ölçülerin kolay anlaşı şılabilir biçimde imde ve içi mekanlar köşegen k ölçülerle tanımlanarak verilmeleri önemlidir. Yapının n yapım m tekniğini, ini, özel mekan düzenini, d strükt ktürel tasarımını daha iyi açıklayabilmek a amacıyla gerektiğinde inde izometrik perspektiflerden yararlanılır. r. Her paftanın n sağ alt yanına na yapının n ve paftanın adının n yazılmas lması,, bir anahtar şema yardımıyla yla çizimin yapının n hangi seviyesine, cephesine vb. ait olduğunun unun gösterilmesi, g ölçeğinin, hazırlan rlanış tarihinin, kimler tarafından yapıld ldığının n ve çizildiğinin inin belirtilmesi gerekir. 4
Fotoğrafla Belgeleme: Röleveler yapının n veya yapılar gurubunun genel konum ve ayrınt ntılarını açık k bir biçimde imde gösteren g fotoğraflarla desteklenir. Çizimler bir yapının n bezeme ayrınt ntılarını,, renklerini, genel etkisini anlatmakta yeterli olmaz. Bu nedenle ölçek, yer, yön y n ve tarih belirten işaret i ve yazılar konularak çekilen fotoğraflar röleveyi destekleyen önemli belgelerdir. Hasar görmg rmüş yapılar ların n genel durum ve ayrınt ntılarının n anlatımı için in de fotoğraflar yardımc mcı olur. Fotoğraflar bütün b n mekanları ve önemli ayrınt ntıları kapsayacak sayıda olmalı, çekimlerin yakın n plandan, cepheye paralel yapılmas lmasına özen gösterilmelidir. Genelden ayrınt ntıya giden bir düzende d dizilerek bir albüm m oluşturulur. Sıra numarası verilen fotoğraflar rafların çekildikleri yerler ilgili çizim paftaları üzerine işlenir. i Negatifler, üzerine tarih yazılan ve sıra s numarası verilen koruma poşetlerine yerleştirilir ve tekrar başvurulmas vurulması gerektiğinde inde kolayca ulaşı şılacak biçimde imde saklanır. Fotogrametri: Fotogrametri, özel tek veya çift kameralarla yapılan fotoğraf çekimlerinin değerlendirilmesi erlendirilmesi sonucu ölçekli çizimler elde edilmesine olanak veren gelişmi miş bir röleve tekniğidir. idir. Özellikle iskele kurmadan yüksek y binaların rölevesinin yapılmas lmasına olanak veren bu yöntemin restorasyon projesi ön çalışmalarına büyük k katkısı olmaktadır. 5
Analiz Çalışmaları: Röleveler tamamlandıktan sonra çizimler üzerinde çalışılarak değişik ik yapım m evrelerinin kronolojik sıralans ralanışı belirlenerek, tarihi doku analiz paftaları hazırlan rlanır. r. Yapıdaki bozulmalar saptanır; plan, kesit ve görünüşler g üzerine işlenen i hasarların n genel değerlendirmesi erlendirmesi sonucu müdahale türleri t ve yerleri konusunda karar verilir. Röleveler üzerinde farklı dönemlerin belirtilmesi: Tarihi kaynaklardan elde edilen bilgiler, bina üzerinde bulunan yazıtlar, değişik ik onarım m tarihleri hakkında önemli verilerdir. Ancak bu onarımlar mların n plan, kesit ve görünüşler g üzerinde ayırt edilerek belirtilmesi için i in binanın n dikkatle incelenmesi, yapım m tekniği i ve üslup benzerliği/farkl i/farklılığıığı gösteren bölgelerin b saptanması ve analizi gerekir. Bu çalışma sonucunda belirlenen yapım m ve onarım evreleri farklı renk ve taramalarla gösterilir. g Çizimin sağ alt köşesine k yerleştirilen bir lejantla özgün yapı,, tarihlenebilen diğer yapım m evreleri değişik ik gösterimlerle belirtilir. Yapım m tekniği, i, üslubu nedeniyle farklı olduğu u anlaşı şılan fakat tarihlenemeyen bölümler, b değişik ik dönem d ekleri (?) veya buna eklenen tarih önerisiyle gösterilir. g 6
Hasar ve bozulmaların röleveler üzerine işlenmesi: i Çatlaklar, oyuklar, yüzey y kaybına uğramu ramış taşlar, çiçeklenmeler, ot, ağaça gibi bitkiler, biyolojik bozulmalar, kirlenmeler paftalar üzerine işlenerek i müdahale m öncesindeki durum grafik olarak anlatılır. Bu paftalar renkli veya siyahbeyaz tekniğiyle iyle hazırlanabilir. Her paftanın n bir lejantı olması gerekir. Eğer sonradan yapılan ve korunması gerekli olmayan ekler varsa bunlar röleve paftalarına işlenir i ve Koruma Kurulunun onayı alınd ndıktan sonra kaldırılır. r. Yapının özgün n ayrınt ntılarını örten eklerin kaldırılmas lmasından sonra ortaya çıkan veriler fotoğrafla belgelenir ve ölçekli çizimleri yapılır. Röleve paftaları bulgulara göre g elden geçirilir ve restorasyon projesi son durum ışığında hazırlan rlanır. r. Restitüsyon syon Sonradan değişikli ikliğe e uğramu ramış,, kısmen k yıkılmy lmış ya da yok olmuş öğelerin, yapılar ların n veya yerleşmelerin ilk tasarımlar mlarındaki ya da belirli bir tarihteki durumlarının, n, arşiv kayıtlar tlarından, yapı üzerindeki izlerden, yapıya, ya, yerleşmeye ait çizim fotoğraf gibi belgelerden yararlanılarak larak plan, kesit, görünüşg ve aksonometrik çizimlerle ya da maketle anlatımına na restitüsyon syon denir. Bu bilimsel ve zorunlu bir çalışmadır. Parçalar aların n tekrar birleştirilmeleri söz s z konusu olmasa da bu şekildeki restitüsyon syon çalışmaları,, bir eserin özgün tasarımını açıklamak, tarihi gelişimini imini irdelemek, kalınt ntıların n daha iyi kavranabilmesini sağlamak için i in yapılır. 7
Restitüsyon syon projesi hazırlan rlanırken, rken, yapı üzerindeki izlerden, korunmuş kısımlardan, benzer yapılardan yararlanılarak, larak, yıkılmy lmış,, boyutu değiştirilmi tirilmiş veya içi i doldurulmuş açıklıkların, pencere veya kapılar ların çizimlerle yeniden eski düzeninde d ifade edilmesi mümkün n olur. Đncelenen bina birden fazla onarım m geçirmi irmişse, bu evrelere ait izler, veriler değerlendirilerek, erlendirilerek, ilk tasarım m ve onu izleyen dönemler d 1. Dönem D restitüsyonu, syonu, 2. Dönem D restitüsyonu syonu şeklinde adlandırılabilir. labilir. Yapı hakkında mimari konumu, kontür ve gabarisi v.b. gibi özgün şeklini tanımlamaya veri oluşturacak temel bilgilerin sağlanamamas lanamaması durumunda, restitüsyon syon çalışmalarının çizim veya maket olarak kalması,, (gelecek kuşaklar akları yanılt ltıcı ve gerçeğine aykırı bir bina yaratmamak için) i in) uygulamaya konulmaması gerekir. 8