~_.)u J!Yu!J.,,r-{;--~'.::.-9if~ı:ı>'!/,..

j ~_.)u J!Yu!J.,,r-{;--~'.::.-9if~ı:ı>'!/,..!r islam MiMARi MiRASINI KORUMA KONFERANSI THE CONFERENCE ON THE PRESERVATı"ON OF AACHITECTURAL HEAITAGE OF ISLAMIC CITIES 22-26/4/1985 ISTANBUL ~"":"'.;.-;.:. -~-..:._. AAAS l::ictlfl< Sı;;veı ISI.ı.~ ELI~ i:!jyck StNI~ EEtECIYESı.liU3 I!J/i>jS Ql\C.I.'ıi[ATIQ'f G~!,t.Tiil ISU.It5Ut UUICOPJ.tıit.;......./,.._...'.I.IU.6lfiiiSfl Gfli5Ut t'c5tıtu5u.ı.aa3urej.hqf;tlcpuiict u-ıshtute ~ ~.. ~;j::.:..~:": TC UARI.I.I.AAVE sc:ta!u.fj EHE!HTEW<lll~l~ UNıQNOfLlUICOi'.lllfltSOf ~ıau.aaı<.:gd'i

Yapı m tıd: ılolt'ra Araştırma, Basın, Yayın, Organizasyon 512 43 30 Dizgi, Film: Damla Dlzgl, Baskı: Seçll Ofset, Cilt: Numune Basım ve CIItevi Istanbul, Şubat 1987

HALEP'TE MİMARİ MiRASIN KORUNMASIYLA İLGİLİ BAZI SORUNLARlN ÇÖZÜMÜNE İLİŞKİN İNCELEME Prof. Mahmud Faysal RIFAİ İnşaat Mühendisliği Fakültesi Dekan Yj~rdımcısı Uygulamalı Billmler Tarihi Bölfimfi Başkanı Arap Blllmlerl Tarihi Enstitüsü Halep Universitesi Mimar Meha SERCİ Şehir Planlamacısı HALEP "islam ülkeleri, artik, hlzii değişim karşlsinda kültürlerini koruma ihtiyac1n1 farketmekte ve teslim etmektedirler. Bu nedenle, özgül tarihsel çevrenin canlı tutulmasi, ulusal kimlik kaybina karşi koruma olarak ve geçmişle şimdi ve gelecek arasinda organik bir bağ kurulmasinin arac1 olarak görülmektedir." 1980 Haıep Mirasının Korunmasına ilişkin Unesco Raporı 1. Giriş 20. yüzyılla birlikte, geleneksel ve modern yaşam biçimleri arasında bir zıtlaşma ortaya çıkmıştır. Bu zıtlaşma yaşamın her alanında yankılanmıştır. Bazı durumlarda görünen odur ki geleneksel yapı, modern eğilimin saldırısı karşısında gerilemektedir. Bu oluşum, etkisini şehrin dokusu ve binaları üzerinde göstermektedir. Halep'in merkezi oluşturan çevreleriyle birlikte geleneksel tipteki evlerin yerini yavaş yavaş şehrin siluetini değiştiren çok katlı yüksek yapılar almaktadır. 20. yüzyılda toplumda gerçekleşen dönüşümler, mimarlıkta ve şehirlerde yeni ihtiyaçları karşılam,aya yönelik değişmelere yol açmıştır. Eski şehrin ardından özelliksiz bir modern şehir gelişmeye başlamıştır. Buna bağlı olarak, Halep'in mimari mirası, yeni işlevierin gereklerini karşılama konusunda ağır bir zorunlulukla karşı karşıyadır. Bu, geleneksel mimarinin varlığına yönelik bir rneyd_an okumadır ve mimari mirası korumanın geçerliliğinin tartışılmasına yol açabilir. Bu tebliğ, modern mi.marinin gereklerini karşılamak üzere geliştirilebilecek öğeleri tartışarak Halep'teki Islam mirasının bazı temel özelliklerini gözden geçirmektedir. Bu inceleme çalışması, şehir planını, camileri, evleri, pazaryerlerini, hanları ve. kayseriyeleri (kapalıçarşıları) kapsamaktadır. Modern zamanların Halep'indeki Islam r-\

384 islam MiMARi MiRASINI KORUMA KONFERANSI mimari mirasının içerdiği değerleri koruma süreci içinde ortaya çıkan bazı sorunlara çözümler önerilmeye çalışılmaktadır. 2. Halep'in Dokusunun Oluşması Halep'in ilk şehir planı Hellenistik döneme kadar uzanır. Halep, Quayk ırmağının sol yakasında, duvarlarla çevrili olarak kurulmuştur. Planın başlıca özellikleri hisar, agora, Hellenistik tapınak ve yerleşim ve ticaret etkinlikleriyle ilgili bölgelerden oluşuyordu. Bizans döneminde, Halep, duvarları içinde kuzeye doğru genişledi ve duvarların dışında da güneye ve doğuya doğru yeni yerleşim alanları inşa edildi. 637 yılında Halep bir islam şehri oldu. Camilerden, pazaryerlerinden, okullardan, hanlardan, hamamlardan, kayseriyelerden oluşan girift yapılı bir doku haline geldi ve çağlar boyunca gelişmesini sürdürdü. Halep'teki islam mirası, değişik üsluplu öğelerden oluşmaktadır. Bu öğeler Abbasiler, Hamdaniler, Eyyübiler, Memlukiler ve Osmanlılar dönemlerine bağlanabilir. ilk şehir birimi, çıkmaz sokak oluşturacak biçimde kümeleşen ev parselleriydi. Bir grup sokak, çoğu kamu hizmetinin toplaştığı bir ana sokakla başlardı. Yol şebekesi pek düzenli değildi, istatistik yönden rasgele bir dağılım gösteriyordu, aradaki alanın bütününü ise evler dolduruyordu. Eski şehirde, değiştirilemez. geniş alanlar topyekün yıkıma uğramadan herhangi bir bölümün dokusu Normal evrim, işlevlerdeki değişim nedeniyle arsaların yeniden kümelenmesi veya bazı geniş arsaların parçalanması gibi veya nüfus artışı nedeniyle şehir birimlerinin gelişmesi gibi ayrıntıda bazı değişmelere yol açmaktadır. 14. yüzyıldan sonra inşa edilen Halep'in bazı banliyölerinin biçim yönünden yapısı, oluşumlarından sonra pek bir değişme göstermemiştir. Buraları, eskiçağ şehir planlamasının izlerini taşımaktadır. Eskiçağ şehir planındaki düzenli biçimin idari veya siyasal otoritenin beslediği planlamasının ürünü olduğu, düzensiz biçimlerin ise kendiliğinden oluştuğu söylenebilir. Düzensiz biçimin, bazı durumlarda, düzenli doku üzerine birbiri ardına yapılan inşaatın sonucu olarak bir bozulma sürecinin ürünü olduğunu da gözardı etmemek gerekmektedir. şehir 19. yüzyılın ortalarından itibaren birçok buluş gerçekleştirildi ve dünya yavaş yavaş değişmeye başladı. Elektrik, motorlu taşıtlar, uçaklar ve telekomünikasyon yaşam biçiminin bir parçası haline geldi. Bu süreç, 1899'da çizilen Halep'in ilk şehir planını etkilemiştir. Bu planda, Halep'in batıya ve kuzeybatıya yönelik gelecekteki büyümesi ve ana yolların çoğu sıralanışı öngörülerek çizilmiştir. Fransız şehir planlamacıları 1930-1952 arasında üç plan çizmişlerdir. Bunların hiçbiri tam olarak yaşama geçirilememiştir. Bunun nedeni, kırsal kesimden şehre yönelen ve önceden hesaplanamayan göç hareketi ve izinsiz inşaattır. Halep'in planlarının başlıca özellikleri, şu ilkelerden kaynaklanmıştır: Eski Halep şehrinin planlama ve mimarlığında, şehrin miras açısından taşıdığı rol gözönünde bulundurulmamıştır. Gelişme alanları olarak batı ve kuzeybatı belirlenmiştir.

r \. - islam MiMARi MiRASINI KORUMA KONFERANSI 385 Eski şehirde büyümeye ayrılan alanlar arasında bağlantı noktası oluşturmak üzere bir geçiş alanı öngörülmüştür. Geçiş alanı genel parklardan, turistik ve kamusal yapılardan oluşmaktadır. Doğuyla batı arasında bir yol bağlantısı aracılığıyla şehir dışı trafik ve eski şehrin sınırları içinde de hafif bir trafik akışı öngörülmüştür. Son on yılda birçok inşaat şirketi, apartman dairesi inşa etmiştir. Halep çevresindeki bölgelerde blok halinde binlerce Bu bölgelerin mimari tasarımı ve şehir planı, taşımaktadır. Halep'in mimari mirasıyla pek az ilişki Aynı zamanda, yıkım, eski şehrin çevresinde ve içinde bulunan alanlardaki farklı dönemlerin mimari üsluplarını temsil eden birçok yapıyı da etkilemiştir. Bunların yerini yeni yapılar almıştır. Bir islamdan uzaklaşma süreci Halep'i sarsmış ve islam mirasının ana öğelerini etkilerneye başlamıştır. Değişik kesimlerde batı mimarisinin özelliksiz kopyalan yaygınlık kazanmıştır. iyi ki eski Halep Ş,ehri, ticaret faaliyetlerinin ana merkezi olarak hala ayakta durmaktadır. Bu, Islam mirasının korunması için esin kaynağı olarak, şehrin doku.,sunun ve tarihsel çevresinin benzersiz niteliklerinin korunmasına yardımcı olmuştur. 3. Halep'teki Mimarlik ve Şehir Dokusu Üzerinde islam'ın Etkileri islam günlük yaşamın dinidir. Bu dinin ilkeleri, bireyin kişisel yaşamını ve toplulukla olan ilişkilerini düzenlemektedir. Şehir Y,aşamında ibadetle toplumsal ve ticari faaliyetler arasında bir kopuntu yoktur. Islam'ın temel ilkesi, sınıf, servet, güç ve zeka farklarının varlığına rağmen, insanların Tanrı huzurunda eşitliğidir. Bu, Müslüman şehir topluluğunda, kişilerin öbür hemcinslerinden farklı davranmamaları na, hemcinsleriyle benzerliklerini öne çıkarmalarına yönelik soylu bir geleneğe yol açmıştır. Islam'da bir başka temel ilke, Hz. Peygamber'in birçok hadisine dayanmaktadır. Bu ilke, birbirlerine göstermeleri gereken özenin, iyiniyetin ve ilginin önemini dile getirmektedir. Bu durum, Islam. toplumuna, şehir birimi içindeki doğal ilişkiden kaynaklanan bir iç göç sağlamıştır. Islam topluluğunda ağır basan öğe, caminin başı çekmesidir. Eski şehirde zanaat, sanayi ve ticaret gibi birçok günlük faaliyet cami çevresinde döner. Ulu cami ve çevresi, eski Halep şehrinin öbür kesimlerinde de tekrarlanan geniş bir birim oluşturmaktadır. Cami çevresinde, şehir binalarının oluşturduğu karmaşık bir ağ bulunmaktadır. Caminin çevresinden yalıtılması olayına, Halep'in modern gelişme bölgelerinde bile rastlanmaz. Caminin dükkanlarla, evlerle, hamamla, çeşmeyle, kahve ve kayseriye ile çevrildiği gözlenir. Halep'teki büyük yapıların süslü cephali açık manzaraları yoktur. Aşiında Halep'te görkemli bulvarlar veya büyük şehir meydanları yoktur. Bu durum, Islam'ın sadeliği savunmasından kaynaklanmaktadır. Halep'teki müslüman Arap mimarisi öbür Müslüman ülkelerin mimarisinden bu yönden ayrılır. Arap mimarisinin bir başka özelliği, renkli süslemenin veya insan ya da hayvan resimlerinin yokluğudur. Halep anıtlarındaki cephe süslemelerinin özgül özelliği, bitki yaprakları ve dallarıyla bezenmiş geometrik çizgiler ve Kufı yazılardır. Yazıların çoğu Kuran'dan ayetler, hadisler ve dualardır. Bazılarında ebcet hesabıyla tarihler bulunmaktadır. Yazıtlar, anıtların tam tarihlerinin saptanmasında yardımcı olabilir.

386 islam MiMARi MiRASINI KORUMA KONFERANSI KOfi yazı süsleme olarak en yetkin düzeye varmış ve Arap güzel sanatlarının doruğu nu oluşturmuştur. Yapraklı KOfi yazı Halep'teki üç önemli anıtta bulunmaktadır: Ulu cami minaresi, Al Salehin Mezarlığındaki mezarlar ve Al Şuaybieh Camii. 4. Camilerdeki Minareler islam'da ilk cami Hz. Peygamber tarafından yaptırılmıştır. Duvarları çamurdan ve çatısı hurma.ağaci dallarından yapılma sade bir yapıydı bu. Caminin minaresi veya kubbesi yoktu. Ilk hicri yüzyılın bitimine doğru, camide kubbe, mihrab, aptes yerleri, sahn ve minare yer almaya başladı. Caminin işlevini vurgulayan, gökyüzüne doğru yükselen yapı tipi, Halep'in siluetinde temel bir öğedir. Minare, islam'ın temel ilkesi olan "Al Tavhid"i (Tanrı'nın birliği ilkesini) mimari yönden dile getirmektedir. Minareler_in biçimleri ve ~ipleri, dönemin hakim mimarisini temsil etmej.<teydi. Halep'te çağlar boyunca değişik Islam mimarisi tipleri varolmuştur. Bu duru~. Islam dünyasında eşi olıiıaya,n bir yaşayan müze izlenimi oırakmaktadır. Islam dünyasındaki ilk minare dörtgen biçimindeydi. Dörtgen tarzında minare, Eyyubi döneminin bitimine kadar sürmüş olan bir mimari özellikti. Halep Ulu Camiinin minaresi dönemin en güzel örneğini oluşturmaktadır. Dört köşeli taş minarenin yüksekliği 45 metredir. Kral Malik al Salih'in hükümdarlığı döneminde tamamlanmıştır (MS 1089). Beş katlıdır. Zengin oymalı mukarnas bir korniş üzerinde açık bir şerefeyle sona ermektedir ve zikzak çıtalarla ve zarif KOfi yazılarla süslenmiştir. Halep'teki Ulu Cami, çevresinde ticaret faaliyetlerinin büyük bölümünün döndüğü bir merkez olmuştur. Halep'te Memluki dönemi, süsleme ve mimaride yeni eğilimiere yol açmıştır. Minarelerde silindirik veya sekiz köşeli kesit hakimdir. Osmanlı dönemi sırasında minaralerin biçimlerinde ve yüksekliklerinde temel bir değişme gerçekleşmiştir. Zarif ince minaralerin hepsinin kesitleri dairevidir. Son elli yıl içinde inşa edilen minaralerin gövdeleri dörtgen ve silindirik olmuştur. Halep'teki en ilginç modern cami (Al Tavhid) 1983'te tamamlanmıştır. Yeri, eski şehrin hayli dışında bulunmaktadır. Dört minaresi Osmanlı üslubundadır ve cami yapısının süslemeleri birçok dönemin üsluplarını birleştirmektedir. Halep'in mimari mirasının korunması konusunda iyi bir örnektir. 5. Ev Çoğu islam şehrinde, coğrafya ve iklim koşullarından kaynaklanan farkiara rağmen, toplumsal ve mimari özelliklerde ben~erlik oluşmasına yol açan birçok etken vardır. Islam sivil planlaması, ailede mahremiyet ve ekonomik ve dinsel yaşamda ortak davranış gerektiren bir toplumsal sistemin uygulanışıdir. Halep'te geleneksel islam evi içe dönüktür. Duvarlar, evin içinin görülmesini neredeyse olanaksız kılacak tarzda inşa edilmiştir. Evin tasarımı, geleneksel olarak havuzlu bir tıskiyenin bulunduğu avluda odaklaşır. Bitkilerin bulunduğu yerler, pitkinin güneş görmesi veya gölgede olması gerekip gerekmediğine göre dağıtılmıştır. Iç avlu yazın mahremiyeti sağlamakla kalmaz, sıcak iklim koşullarında ısıyı da ayarlar. Bazı yerlerde, yazın, Halep'teki batı rüzgarlarını konutlara yöneiterek odaları havalandıran baca mekanizmaları vardır. Yaz aylarında, dam, korunaklı ve mahrem bir uyuma yeri işlevi görür. Bu nedenle

islam MiMARi MiRASINI KORUMA KONFERANSI 387 konutlar aşağı yukarı eşit ytiksekliktedir. Bu durumun etkisiyle, geleneksel Halep'in siluetinde belirgin bir özellik göze çarpar. Ahşap kafesli pencereler ve kimi zaman bezekli, mukarnaslı girişler, yegane dışarıya açılma noktalarını oluşturmaktadır. Genellikle, yandan manzara sağlamak ve her yönden esen rüzgara açık olmak için, kafesli pencereler dışa doğru çıkıntı oluşturmaktadır. Geleneksel evin standart bir planı vardır. Genellikle bir örnek olan bir veya iki katlı konuta, odatarla çevrili bir iç avluyla ve tersine çevrilmiş T biçimindeki kuzeye dönük ayvan la, doğrudan doğruya sokaktan. girilir. Kemerler yapısal destek öğesi olarak yaygındır. Yatay duran uzun veya geniş kalasiara destek vermek üzere destek tonaziarı sistemikullanılmıştır. Nüfus artışı ve kırsal kesimden Halep'e olan akış, konut alanlarının genişlemesini gerektirmiştir. Halep'in 19.. yüzyılda başlayan genişlemesi eski şehirden kopmadan gerçekleşmiştir. Bu durum, şehrin bağınisızlığının ve islami görünörnünün korunmasına yardımcı olmuştur. 19. yüzyılın ortalarından itibaren, şehir duvarlarının dışındaki alanlarda yeni tip evler ortaya çıkmıştır. Bunlar, kalabalık ailelerin oturduğu Avrupa tipi ucuz evierdi ve Osmanlı dönemi sırasında ortaya çıkmışlardır. 20. yüzyılın başlangıcından itibaren, küçük bir bahçeyle çevrili, üç, dört veya altı ailelik konutlar boy göstermeye başladı. Son otuz yıldan bu yana, büyük bir bahçe içinde, tek ailelik villa tipi inşa edilmeye başlamıştır. Geleneksel ev yoksulluğun ve geriliğin simgesi haline gelmiştir. Çünkü, büyük ölçüde, eski şehirde nispeten yoksul nüfus kesimleri kalmıştır. Başka şeylerin yanısıra bu da eski şehir kesiminin hızla kötüleşmesine yol açmıştır. Bu, şehir plancılarının eski şehrin tarihsel değerini neden gözönüne almadıklarını, ama caddenin genişliğiyle orantılı yüksek bloklar biçiminde yeniden geliştirmeye yöneldiklerini açıklayabilir, ama haklı göstermez. Halep'in güneyine ve doğusuna doğru olan gelişim alanlarında geleneksel evler küçük değişikliklerle yeniden ortaya çıkmışlardır. Buralardaki kırsal kökenli ve genellikle yoksul kesimden olan nüfus açısından geleneksel evin birçok üstünlükleri vardır. Bu ev tipi ucuzdur, evsahibinin kendisi ve ailesi tarafından inşa edilebilir, mahremiyet sağlar, iklim koşullarına elverişlidir ve değişik kullanırnlara uyarlanabileceği gibi tedricen genişletilebilir de. Bu olgular resmen kabul edilmemiştir, bu nedenle bu alanlardaki inşa işleri, çoğu zaman resmi izin olmadan, rastgele ilerlemiştir. Tuhaf bir rastlantı sonucunda, nüfusun yoksul kesimleri, getirilen yasaklara ve cezalara rağmen, Halep'te evlerin mimari mirasını istemeden canlandırmaya yönelmektedir. 6. Pazaryerleri, Hanlar ve Kayseriyeler (Kapahçarş1lar) Araplar islamiyat'ten önce_ mükemmel zengin tacirler olarak tanınırlardı. islamiyat'in yayılmasından sonra, ticaret, şehir sakinleri için canalıcı bir önem kazandı. Pazaryerlerinin mimarisi, Memluklu ve Osmanlı dönemlerinde, durmadan gelişerek en ileri biçimiı;ıe kavuşmuş oldu. Bu dönemde Halep'te ünlü pazaryerleri (çarşılar) inşa edilmiştir. Iş yaşamının ve ticaretin belirli kuralları vardı. Bu çarşılarda malların denetimi, vergilendirme güvencesi ve müşterilerin barındırılması gibi sorunlar çözüme bağlanmıştı.

388 islam MiMARi MiRASINI KORUMA KONFERANSI Geleneksel pazaryerinin tasarım elemanları işlev yönünden ihtiyaçlara, esas olarak taştan oluşan inşa malzemesine ve iklim koşullarına uygun düşüyordu. Çarşının orta yeri, şehrin ana kapılarından başlayıp şehrin içinden geçerek öbür uçtaki şehir kapılarına doğru merkezi bir meydana açılan bir alışveriş merkezidir. Çarşıların etrafı çevrili mekanları, Halep'te, her bir zanaat için ayrı bir bölüm oluşm_asına yardımcı olmuştur. Baharat, yün, pamuk, ipek, yiyecek, kadın giyim eşyası (Istanbul çarşısı diye bilinir), nalburiye, ev eşyası ve kuyumculuk işleri için ayrı ayrı çarşılar vardır. Çarşılardaki örtü sistemi buraların mimari dokusunu zenginleştirmiştir. Eski şehirdeki Behram Paşa çarşısının örtüsünde olduğu üzere, çapraz tonozlar, köşe kemerlerinden destek alan ilginç kubbelerle sık sık kesintiye uğrar. Çarşının bütünüyle veya kısmen örtülmesi, sert hava koşullarına karşı korunmayı sağlamaktadır. Çarşılardaki farklı dükkanlar model yönünden birlik oluşturmaktadır. Çarşılar başlıca mal 'p~arlarıdır. Çarşıların merkezinde sarraflar, hafif zanaat kolları faaliyet göstermektedir; tabaklama işlikleri, kireç ocakları ve sirke imalathaneleri gibi pis, kokulu veya tehlikeli işkolları ise şehir duvarlarının dışında bulunmaktaydı. Han, iki katlı bir ticaret merkezidir. Zemin katı, pazarlama faaliyetlerinde ve eşya depolamakta kullanılan küçük odalardan oluşur. ilk katta ise yabancı tüccarlarla hizmetkarları gecelerler. Kayseriye, genellikle ünlü tüccarlardan birine ait, yarı bağımsız tonozlu küçük bir kapalı çarşıdır. Dikdörtgen veya kare biçimi bir planı vardır, içeri doğru üzeri örtülü ve etrafı çevrili bir alana açılır. Dükkanlar sayıca sınırlıdır. Kayseriye'nin, geceleyin kapanan bir dizi kapısı vardır. Kayseriye, ana ticaret merkezinin uzağına yerleştirilmiştir. 7. Halep'in Mimari Mirasının ve Dokusunun Korunması. Maddeci yaşam tavrının yenilik adı altında islam dünyasına yönelttiği saldırı, islam dünyasında düzensizliğe yol açmıştır. Mimarlar ve şehir plancıları, tasarımlarında, geçmişle uyum kaygısı taşımaksızın modern kriterler kullanmışlardır. Belediyeler ve inşaat kuruluşları, inşa yönetmeliklerine, mimari mirasıf1 temel ilkelerinin kullanılması konusunda herhangi bir hüküm koymamışlardır. Halep Islam dünyasında eşsizdir, çünkü iki önemli özellik taşır. Birincisi, cephelerde. ve ağırlık taşıyan duvarlarda inşa malzemesi olarak münhasıran taş kullanılmasıdır. Ikincisi, mirasın yaşanıp kullanılarak, pratik bir biçimde korunmasıdır. Halep konuşma dilinde, El Medina, başlıca ticaret faaliyetlerinin gerçekleştiği eski şehrin merkezi anlamına gelmektedir. Camiler, hanlar, çarşılar ve kayseriyeler bugün tümüyle 500 yıl önceki işlevlerinin aynısını görmektedir. Elektrik, telefon, teleks ve su sistemleri de devreye girmiştir. Taşıt ve trafik sorunları, eski şehrin mimari öğeleri ve dokusu gözetilmeksizin ele alınmıştır. Eski şehirde korunacak ve yeni binalara aktarılaak mimari öğeler vardır. Camile~de, evlerde, okullarda, hanlarda ve kayseriyelerde iç avlu ortak bir öğedir. Iç avlu güvenlik ve mahremiyet öğesidir, iklim ~oşulları üzerinde denetim sağlar ve gürültüyü ve kirlenmeyi asgariye indirir. Kubbe, Islam mimarisinde camilerde, çarşılarda, hamamlarda, okullarda ve bazan da evlerde temel bir özelliktir. Kubbe, yeterli doğal havalandırmayı orantı ile akustiği sağlar. Geniş salonlar için ise ekonomik bir yapıdır. GeliştirHip cephelerde kullanılabilecek birçok süsleme vardır. Sözgelimi, beyaz veya, pembe taş ile siyah taş tabakası sırayla almaşık düzende kullanılmıştır. Bu, kemerlerde;. kubbelerde ve cephelerde geniş bir biçimde uygulanmıştır. Pencerefare ve kapılara özgü süslemeler de vardır. Bu tarz süsleme, içiçe geçen geometrik biçimlerden veya stilize bitkisel motiflerden oluşur. Bu öğeler kendi aralarında birleştirilerek yeni binaların cephelerinde kullanılabilir. Kemerler, süslemeyle işlevsel ilişkinin birleşmesi konusunda iyi birer örnektir. Halep örneğinde olduğu üzere, taş kullanılmasına hayli uygundur.

islam MiMARi MiRASINI KORUMA KONFERANSI 389 Mimaride islam mirasının korunması iki yoldan gerçekleştirilebilir. ilki, islam mimarisine ilişkin tarihsel özenikieri vurgulamak için, eski şehirdeki belli sınırlqmaları modern binalara uygulayarak, tarihsel binalarla mimari uyumu korumaktır. Ikinci yol ıse, teknolojinin yaşam ve toplum üzerindeki etkisini gözönüne alarak mimaride Islami ilkelerin değerlerini korumaktır. Modern mimari, mirasın normal uzantısı olmak durumundadır. işlevlerde veya usullerde bazı değişiklikler olmakla birlikte, değerler değişmeden kalmalıdır. Geçmişin öğelerini yıkmaya yönelik bir eğilim vardır, çünkü bazı çevreler buna soysuzlaşma (çöküş) simgesi gözüyle bakmaktadırlar. Bu bir yanlış anlamadır. Mimari mirasın, görkemli geçmişin kültürel kimliğinde süreklilik yaratma aracı olarak görüjmesi, mühendislerin, mimarların, şehir plancılarının görevidir. Geleneksel çarşılar, getrşim alanlarındaki alışveriş, merkezleri için, Amerikan tipi çarşıların yerine, tasarım modeli olarak kullanılmalıdır.. Yenf yerleşim alanları için ise, Avrupa tipi çıkmaz sokak sistemi yerine, bitişik düzen Islam şehir birimi kullanılmalıdır. Kamu binalarında, Vaşington'daki Kongre binasını veya Paris'teki Panteon'u veya Moskova'daki ~remlin'i taklit etmektense, görkarnin ve ulusal kimliğin ve gururun simgesi olarak Islam tarzı kubbe kullanılabilir. Kamu yapılarında mimari mirasın korunması konusunda, devlet, tek tek kişilerden daha çok şey yapabilir. Yapılara islami özellik verilmesini öngören bir politika gerekmektedir. Günümüzde birçok mühendis, mimar ve şehir plancısı mimari mimarın öğeleri konusunda yeterli. pratik bilgiden yoksundur. Bu durumda, mirasın korunmasının başlıca yqlu olan Islam mimari ve dokusunun yaygınlaşması gerçekleşmeyecektir. Bu nedenle, Islam mimarisi konusunda iyi bir öğretim gerekli olmaktadır. Mimarlık ve mühendislik o~ullarında bunun vurgulanması gerekmektedir. Ulusal mühendislik kurumlarının, Islam mimarisinin modern uygulamalarından oluşan kısa ve yoğun kurslar düzenlemeleri olanağı vardır. 8. Özet ve Sonuçlar Halep, çağlar boyunca gelişmiş olan islam mimarisinin ve dokusunun yaşayan bir müzesidir. Halep'te islam mirasının korunması, eski şehirde, eski binalara iyi bakım göstererek ve uyum sağlamak amacıyla yeni binalara sınırlamalar uygulayarak gerçekleştirilebilir. islam mimarisinde, modern mimaride geliştirhip kullanılabilecek birçok öğe vardır. Bu öğeler arasında almaşık iç avlu, pencere ve kapı süslemeleri, kubbeler, Islam şehir birimleri ve çarşılar bulunmaktadır. Kamu binalarının inşasında islam mimarisinin kullanılması konusunda bir politikaya ihtiyaç vardır. Mühendislik ve mimarlık kuruluşlarında islam mimarisi üzerine yeterli bir eğitim verilmesi gerekmektedir..---