nemli Meyvelerin A a Say lar ve retim Miktar nemli Meyvelerin A a Say lar ve retim Miktar Meyve Veren Meyve A a

Bal kesir li Hayvan Varl nemli Meyvelerin A a Say lar ve retim Miktar nemli Meyvelerin A a Say lar ve retim Miktar Meyve Veren Meyve A a Meyve ya. a a Veren vermeyen Meyve retim Ba na A a ya. say s a a vermeyen ya. a a retim (ton) Ortalama Ba na say s ya. say s a a (ton) Ortalama verim Kg. eftali 412.283 say s 68.070 3.605 verim 9 Kg. eftali Elma 412.283 199.330 68.070 25.415 3.605 9.468 47 9 Elma Ceviz 199.330 74.145 25.415 34.053 9.468 2.157 47 29 Ceviz Erik 169.111 74.145 34.053 22.000 2.157 4.059 29 24 Erik Mandalina 487.000 169.111 22.000 66.950 4.059 5.233 24 11 Mandalina ncir 487.000 113.040 66.950 8.600 5.233 3.913 11 35 ncir Kiraz 113.040 87.725 54.251 8.600 3.913 2.596 35 30 Kiraz Badem 115.300 87.725 54.251 33.134 2.596 914 30 8 Badem Zeytin 10.416.075 115.300 373.405 33.134 161.888 914 16 8 Zeytin 10.416.075 373.405 161.888 16 Bal kesir de Zeytin Varl Bal kesir de Zeytin Varl Meyve veren ya ta a a say s (adet) 10.416.075 Meyve veren vermeyen ya ta ya ta a a a a say s (adet) say s (adet) 10.416.075 373.405 Meyve retim vermeyen (ton) ya ta a a say s (adet) 373.405 161.888 retim Sofral a (ton) ayr lan (ton) 161.888 18.918 Sofral a Ya l a ayr lan (ton) (ton) 142.970 18.918 Ya l a ayr lan (ton) 142.970 Bal kesir li Hayvan Varl Bal kesir li Hayvan Varl 2000 2001 2002 2003 2004 S r 233.841 2000 232.058 2001 237.702 2002 243.962 2003 270.050 2004 SManda r 233.841 1.189 232.058 1.140 237.702 1.209 243.962 753 270.050 1.175 Manda Koyun 696.084 1.189 700.626 1.140 689.472 1.209 654.814 753 601.792 1.175 Koyun Ke i 696.084 128.807 700.626 128.241 689.472 151.310 654.814 146.939 601.792 142.836 Ke i Broiler 61.190.000 128.807 62.510.000 128.241 71.541.500 151.310 105.468.110 146.939 88.683.990 142.836 Broiler Yumurtac 61.190.000 62.510.000 71.541.500 105.468.110 88.683.990 Yumurtac tavuk 5.272.000 4.722.400 4.626.142 4.894.346 4.506.892 tavuk Hindi 5.272.000 16.600 4.722.400 16.895 4.626.142 23.320 4.894.346 15.425 4.506.892 7.815 Hindi Ar Kovan 16.600 68.811 16.895 68.306 23.320 72.472 15.425 72.730 78.549 7.815 Ar Kovan 68.811 68.306 72.472 72.730 78.549 51

2000 2001 2002 2003 2004 Et (ton) 17.930 18.097 20.799 24.996 19.103 S t (ton) 422.995 416.110 412.989 413.769 431.500 Tereya (ton) 2.892 2.197 2.477 2.203 8.000 Peynir (ton) 43.237 45.295 49.558 53.175 45.420 Y n Yapa (ton) 311 292 344 327 300 Tavuk Eti (ton) 122.717 116.632 118.154 161.510 150.446 Bal (ton) 1.341 1.070,9 1.290 1.293 1.330 Yumurta (bin adet) 1.093.255 971.788 964.262 975.611 929.077 Orman ve Fundalıklar Hayvansal retim Miktar Balıkesir yüzölçümünün %47'sini (675.010 ha) orman ve fundalık alanlar oluşturmaktadır. İl ormanlarının %50'si Karaçam, %4'ü Kızılçam, %19'u Meşe, %19'u Kayın, Kestane, Gürgen, Çınar, Ihlamur ve Kızılağaçtan ibarettir. Kaz dağlarında endemik tür olan Kazdağı Köknarı yetişmekte olup, zengin flora ve faunası ile daha birçok endemik türe ev sahipliği yapmaktadır. Dursunbey ormanları da İlde büyük öneme sahip olup, özellikle orman ürünleri endüstrisi çok gelişmiştir. 52

Grafikten de görüldüğü üzere en fazla orman alanı IV. alt bölgede (365.955 ha) bulunmaktadır. IV. alt bölgenin toplam alanının %44,7'si ormanlarla kaplıdır. Diğer alt bölgelerde ise orman alanları ve toplam alana oranları şöyledir: I. alt bölge 105.051 ha %44,7; II. alt bölge 107.046 ha %36,0; III. alt bölge 96.958 ha %34,7. 3. Tarım Sektörünün İlin Ekonomisindeki Rolü ve Önemi Tarım Sektörünün Türkiye'de GSYİH ya Katkısı ve Büyüme Hızı Tarım, Türkiye ekonomisinde her zaman önemli bir sektör olmuştur. Tarım, sektör olarak 2000 yılı itibarı ile GSYİH'nın % 13,4' ünü oluşturmuştur. Nüfusun %35'i kırsal alanda yaşamakta olup, çalışan nüfusun % 45'i tarımda istihdam edilmektedir. Gelişmiş ülkelerde tarımda istihdam edilen nüfusun oranı %5 civarındadır. Ülkemizin fındık, kuru incir, çekirdeksiz kuru üzüm, kuru kayısı, tütün, zeytinyağı, turunçgil gibi tarımsal ürünlerde dünya pazarında önemli bir yeri vardır. Son yıllarda tarım ürünlerinin dış ticareti, giderek işlenmiş ürünlere doğru kaymaktadır. Örneğin, 1960'lı yıllarda tarımın toplam ihracat içindeki payı %80'lerde iken sanayileşme ile işlenmiş tarım ürünleri ticareti önem kazanmaya başlamış bu oran giderek düşmüştür. Bugün için tarımın toplam ihracatımızdaki payı %11'e kadar düşerek azalmış ve tarım ürünlerinin ithalat oranı artmıştır. Son yıllarda tarım ürünleri ithalatının toplam ithalat içindeki payı % 6'ya kadar çıkmıştır. Türkiye bazı tarım ürünlerinde (yağlı tohumlar, yem bitkileri, pirinç buğday gibi) ithalatçı ülke durumuna düşmüştür. VIII. Beş Yıllık Kalkınma Planının uzun dönem stratejilerinde tarımsal nüfusun % 10'a düşürülmesi fakat göreceli olarak da tarımsal gelirin artırılması hedeflenmiştir. Tarımın GSYİH içerisindeki payı 1960'lı yıllarda % 38 iken, bu pay gittikçe düşerek 2000 yılında %13,4 olarak gerçekleşmiştir. Tarım sektöründeki büyüme hızı ise yıllar itibariyle dalgalanmalar göstermektedir. Gelişmiş ülkelerde tarımın GSYİH içerisindeki payı ise % 2-4 civarındadır. Balıkesir İli Tarım Sektörünün Ekonomideki Yeri Balıkesir İlinin GSYİH'nın Türkiye içindeki payı 1989 yılında %1,88 iken, 1999 yılında %1,48, 2000 yılında da %1,50 olarak gerçekleşmiştir. Türkiye GSYİH'sında Balıkesir payının azalmasında, tarım sektörünün Türkiye GSYİH'sında ki payının sürekli azalmasının etkisi büyüktür. Tarım sektörünün GSYİH'da ki payı 2000 yılında Türkiye'de %13,4 olduğu halde Balıkesir'de %26,9 olması da söz konusu etkiyi daha da artırmaktadır. Tarım sektörünün GSYİH'da ki payına bakıldığında Balıkesir'de tarımın önemi daha da iyi anlaşılmaktadır. 53

Bal kesir ili tar m sekt r GSY H 1987-2000 (1987 y l fiyatlar na g re) Y llar Toplam Tar m Tar m n ift ilik - Orman- Bal k l k Geli me h z GSY H GSY H pay Hayvan c l k % 000.000 000.000 % clk % Tar m Sekt rler Genel TL. TL % sekt r toplam toplam 1987 1.321.554 365.750 27,0 23,1 3,0 0,9 - - - 1988 1.417.254 443.661 31,3 27,2 3,0 1,1 24,4 8,0 7,2 1989 1.437.857 478.600 33,3 29,4 2,9 1,0 7,9 1,4 1,5 1990 1.452.161 451.567 31,1 27,2 3,1 0,8-5,6 0,6 1,0 1991 1.449.597 451.120 31,1 27,6 2,6 0,9-0,1-0,6-0,2 1992 1.489.052 434.704 29,2 25,5 3,0 0,7-3,6 2,8 2,7 1993 1.543.496 428.023 27,7 24,3 2,2 1,3-1,5 3,7 3,7 1994 1.564.822 480.233 30,7 27,7 2,1 0,9 12,2 1,9 1,4 1995 1.607.186 472.173 29,4 26,8 2,0 0,5-1,7 2,4 2,7 1996 1.680.324 506.441 30,1 27,3 2,0 0,8 7,3 4,4 4,6 1997 1.657.210 375.234 22,6 19,9 1,8 0,9-25,9-1,8-1,4 1998 1.785.099 488.796 27,4 24,7 1,6 1,1 30,3 8,4 7,7 1999 1.642.249 395.275 24,1 21,4 1,6 1,1-19,1-8,7-8,0 2000 1.789.308 481.993 26,9 24,2 1,8 0,9 21,9 9,0 9,0 54

55

Bal kesir li Hayvan Varl 2000 2001 2002 2003 2004 Et Balıkesir'de (ton) de ülkemize 17.930 paralel 18.097 şekilde 20.799 tarım sektörünün 24.996 gelişme 19.103hızı dalgalanma göstermektedir. Bu dalgalanma aralıkları Balıkesir İlinde özellikle 1996'dan sonra büyük oranda artmıştır. S t (ton) 422.995 416.110 412.989 413.769 431.500 Tereya (ton) 2.892 2.197 2.477 2.203 8.000 Bitkisel Ürünlerde Verim Peynir (ton) 43.237 45.295 49.558 53.175 45.420 YTahılların n Yapa (ton) ortalama verim 311 değerleri 292 incelendiğinde, 344 pirinç 327 ve mısır 300 hariç verimlerin Türkiye ortalamasının üzerinde olduğu görülmektedir. Endüstri Tavuk Eti (ton) 122.717 116.632 118.154 161.510 150.446 bitkilerinden susam ve şekerpancarının verimleri Türkiye ortalamasının üzerinde; Bal (ton) ayçiçeği, pirinç 1.341 ve tütünün 1.070,9 ortalama 1.290 verimleri 1.293 de Türkiye 1.330 ortalamasının Yumurtaaltındadır. Yemeklik dane baklagillerde bakla, nohut ve kuru fasulyenin (bin ortalama adet) verimi 1.093.255 Türkiye ortalamasının 971.788 964.262 üzerindedir. 975.611 Yumrulu 929.077 bitkilerde ise soğan ve sarımsağın verimleri Türkiye ortalamasından düşüktür. r nler Bal kesir (kg/ha.) T rkiye (kg/ha.) Bu day 3.363 2.293 Arpa 2.783 2.274 Yulaf 2.083 2.050 avdar 2.372 1.170 Bakla 1.875 1.851 Susam 587 468 ekerpancar 56.236 46.110 Nohut 1.365 881 Kuru fasulye 1.666 1.312 Ay i e i 1.249 1.482 Kuru so an 16.314 22.036 Pirin 3.509 3.630 M s r 3.212 4.160 T t n 835 847 Sar msak 6.810 7.142 Kaynak: D E 2000 Bal kesir ve T rkiye genelinde yeti tirilen baz r nlerin verim de erleri Hayvansal Ürünlerde Verimlilik DİE'nin 2000 yılı verilerine göre birim hayvan başına süt üretim değerleri aşağıda ki tabloda verilmiştir. 56

Hayvanlar Bal kesir T rkiye nek 2.750 lt/y l 1.654 lt/y l Birim hayvan ba na s t retimi Koyun 60 lt/y l 49 lt/y l M a n d a Hayvanlar Bal kesir 876 lt/y l T rkiye 967 lt/y l nek K l ke isi 2.750 55 lt/y l 1.654 60 lt/y l Koyun 60 lt/y l 49 lt/y l Kaynak: D E 2000 M a n d a 876 lt/y l 967 lt/y l Hayvansal ürünlerden sütte verim, inek ve koyunda Türkiye ortalamasının üzerinde, Birim manda hayvan ve kıl ba na keçisinde ortalama ise ortalamanın karkas a rl klar altındadır. Ette ise or- K l ke isi 55 lt/y l 60 lt/y l Kaynak: D E 2000 talama karkas ağırlıklarına bakıldığında inekte Türkiye ortalamasının üzerinde, koyun Hayvanlar keçi ve manda da ise Bal kesir ortalamanın altındadır. T rkiye nek 198 kg/ba 169 kg/ba Birim hayvan ba na ortalama karkas a rl klar Koyun 15 kg/ba 18 kg/ba MandaHayvanlar 149 Bal kesir kg/ba 172 T rkiye kg/ba nek K l ke isi 198 13 kg/ba 169 18 kg/ba Koyun 15 kg/ba 18 kg/ba Kaynak: D E 2000 Manda 149 kg/ba 172 kg/ba K l ke isi 13 kg/ba 18 kg/ba Kaynak: D E 2000 Birim hayvan ba na s t retimi 2004 yılı Aralık ayı sonu itibariyle Balıkesir'den yapılan ithalat ve ihracat RET M M KTA toplamları aşağıdadır. Cinsi K lt r Bal (Alabal Tatl su RET M Bal M KTA (Sazan HRACAT (Kg) Deniz r nleri Cinsi p f st 14.050 K lt r Bal (Alabal zambak (numune) 18 adet Tatl su Bal (Sazan HRACAT (Kg) t 2.144 Deniz r nleri pya f st (Numune) 14.050 0,5 zambak ek i i (numune) 1.869.992 18 adet tek ya 550.030,06 2.144 m Ya i i (Numune) 15.000 0,5 r ektur usu i i 568.026,92 1.869.992 TO P L A M r(kurutulmu ) ek ya 550.030,06 410 sel m i i Yemlik Ya 15.000 35.520 rday Tur usu Saman 568.026,92 22.500 TO P L A 57 Tar msal M Kalk nma K day r(kurutulmu ) Unu 1.680.000 410 Sulama Kooperatifi 1 2 3 14 25 36 47 58 69 710 811 912 10 13 11 14 12 15 13 14 15

HRACAT (Kg) 1 Antep f st 14.050 2 Ak zambak (numune) 18 adet 3 Armut 2.144 4 Asit Ya (Numune) 0,5 5 A y i ek i i 1.869.992 6 A y i ek ya 550.030,06 7 Badem i i 15.000 8 Biber Tur usu 568.026,92 9 Biber(Kurutulmu ) 410 10 Bitkisel Yemlik Ya 35.520 11 Bu day Saman 22.500 12 Bu day Unu 1.680.000 13 Bulgur 1.000 14 am F st 484.224 15 am kozala (bo ) 28.500 16 am laminant kereste 39,215 m3 17 am masif panel 305,573m3 18 Domates 4.624 19 Domates Sal as 1.518.812,6 20 Domates(kurutulmu ) 159.815,28 21 Don ya 18.130 22 Elma 2.200 23 F nd k 3.900 24 H yar (korni on) 18.000 25 Kara Yosun 17.756,28 26 Kavun 22.144 27 Kayas (kuru) 2.640 28 Kereviz (Kurutulmu ) 95,2 29 Ket ap (domates) 38.565 30 K r k Pirin 168.000 31 K rm z mercimek(i ) 3.750 32 Kiraz(End striyel) 8.100 58 HRACAT (Kg) Tablo Devam

31 K rm z mercimek(i ) 3.750 32 Kiraz(End striyel) 8.100 HRACAT (Kg) Tablo Devam 33 Kiraz(salamura) 43.200 34 Kuru Bakla 1.350 35 Kuru z m ( ekirdeksiz) 5.000 36 Ladin masif panel 32,498 m3 37 Leblebi 1.600 38 Limon 156.003 39 Mandarin 979.511 40 Marul 87.640 41 M s r Ya 6.825 42 Nar Ek isi 950,4 43 Odun Re ine Ekstrat 1.860.518 44 Orman r nleri 512,488m3 45 Pancar Melas 8 46 Pancar Melas (Numune) 1,7 47 Patl can(kurutulmu ) 52,2 48 P rasa (Kurutulmu ) 116 49 Portakal 489.075 50 Sar msak 0,458 51 So an 120.354 52 Soya Fasulyesi 1.325.000 53 Sumak 2.000 54 eftali kompostosu 9.702 55 Taze K rm z Biber 474.750 56 z m 550 57 V i ne(end striyel) 14.850 58 Ya Hamur Mayas (Numune) 6,5 59 Ye il Zeytin 19.521,6 60 Yosun 4.051,25 61 Zeytin Ya 83.988,768 62 Zeytin yapra (kuru) 1,3 Not: Ayval k, Band rma, Edremit, Kepsut ve S nd rg l eleri dahildir. 59

THALAT (Kg) 1 A y i ek ekirde i 43.996.005 2 Arpa (yemlik) 56.158.794 3 Ay i ek k spesi 88.670.351 4 Bu day Kepe i 220.252.546 5 eltik 34.411.220 6 Kolza 5.701.753 7 Kolza k spesi 5.290.488 8 M s r 379.450.030 9 M s r gluteni 23.589.314 10 Pamuk tohumu k spesi 900.760 11 Pirin 20.179.502,5 12 Soya Fasulyesi 103.536.055 13 Soya fasulyesi k spesi 97.348.200 14 ekerpancar K spesi 7.321.630 15 Yulaf 10.198.745 Su r nleri retimi ve ihracat RET M M KTARLARI (KG) HRACAT M KTARLARI (KG) Cinsi Miktar Cinsi Miktar K lt r Bal (Alabal k) 2.143 e itli Bal k 1.572.335 Tatl su Bal (Sazan) 250 Midye 592.072 Deniz r nleri 5.752.168 Marinat 204.999 Kurba a 213.786 Kara Salyangozu 506.895 Salyangoz kabu u 53.368 Karides 669.683 Ahtapot, s bye, kalamar 57.586 Deniz salyangozu 23.300 Kerevit 3.185 TO P L A M 5.754.561 TO P L A M 3.897.209 60

4. Sorunlar ve Çözüm Önerileri Türkiye genelinde olduğu gibi Balıkesir ilinde de tarım sektörü ile ilgili olarak karşımıza çıkan sorunlar benzerdir. Özetleyecek olursak; 1. Küçük, çok sayıda işletme ve hukuksal sorunlar 2. Alt yapı yetersizliği 3. Örgütlenme sorunları 4. Tarımsal ürünlerin pazarlanması 5. Verimlilik 6. Tarıma dayalı sanayi 7. Tarımsal Destekler Çözümler; 1. Küçük, çok sayıda işletme ve hukuksal sorunlar Tarımsal işletmeyi tanımlayarak, tarımsal işletmeler için ayrı, dezavantajlı gruplar (kaynakları kıt işletmeler) için farklı politikalar geliştirmek, Tarım topraklarının tarım dışı kullanımını önleyecek yasaları çıkarmak Miras hukukunda gerekli düzenlemeleri yaparak tarım topraklarının parçalanmasını önlemek 2. Alt yapı yetersizliği Enerji Ulaşım İletişim Sulama olanaklarının sağlanması 3. Kırsal Kesimde Örgütlenme Türkiye'nin ve Balıkesir'in tarım ürünleri ticaretinde en zayıf noktası örgütlenmedir. Türk çiftçisi yeterince örgütlenememiştir. Var olanlar etkin değildir. Balıkesir ilinde örgütlenme düzeyi çizelgede görülmektedir (2004 tarihi itibarı ile); 61

Su r nleri retimi ve ihracat TO P L A MCinsi 5.754.561 Miktar TO P L A MCinsi 3.897.209 Miktar K lt r RET M Bal (Alabal k) M KTARLARI (KG) 2.143 e itli HRACAT Bal k M KTARLARI 1.572.335 (KG) Tatl su Bal Cinsi (Sazan) Miktar 250 Midye Cinsi Miktar 592.072 Deniz K lt r r nleri Bal (Alabal k) 5.752.168 2.143 e itli Marinat Bal k 1.572.335 Tar msal Kalk nma Kooperatifi 204.999 267 Tatl su Bal (Sazan) 250 Midye Kurba a 213.786 592.072 Sulama Kooperatifi 17 Deniz r nleri 5.752.168 Marinat Kara Salyangozu 204.999 Su r nleri Kooperatifi 506.895 16 Salyangoz Kurba a kabu u 213.786 Pancar Ekicileri Kooperatifi 53.368 1 Karides Kara Salyangozu 506.895 TOPLAM 669.683 301 Ahtapot, Salyangoz s bye, kabu u kalamar 53.368 57.586 İlde kurulu bulunan tarımsal amaçlı Deniz Karides kooperatiflerinden salyangozu 45 tanesinin 669.683 23.300 tasfiye edilmesi için Muhakemat Müdürlüğüne Kerevit Ahtapot, bildirilmişlerdir s bye, kalamar (Son üç 57.586 yılda 3.185 genel kurul yapmadıklarından). Kooperatiflerin 4 Tarımsal Paylar Kalkınma (%) Kooperatifinin tasfiyesi TO P L A M 5.754.561 Deniz TO P L A salyangozu M 3.897.209 23.300 tamamlanmış Hayvan Yemi ve terki G bre yapılmıştır. Tohum 30.06.2003 tarihine la kadar Makine genel kurul yapmadıkları için Cumhuriyet Savcılığına Kerevit bildirilen Kooperatif sayısı 3.185 16-67 15-70 60-83 60-67 23-52 17 adet'dir. TO P L A295 M kooperatifin 2003 5.754.561 yılında 62 TO tanesi P L A M genel kurulunu 3.897.209 yapmamıştır. Tar msal 233 tanesi Kalk nma genel Kooperatifi kurulunu yapmıştır. 267 Sulama Tarımda Kooperatifi örgütlenme düzeyimizi özellikle girmeyi arzu ettiğimiz AB 17 ülkeleri ile karşılaştırdığımızda durum vahimdir. AB ülkelerinde girdi teminindenürünlerin Su Tar msal r nleri T rkiye de Kalk nma Kooperatifi pazarlanmasına; ise Kooperatifi kooperatiflerin işlemeden-depolamaya; girdi sa lamadaki kredi paylar temininden-çiftçi (%) 267 16 eğitimine; Pancar Sulama Ekicileri Kooperatifi kırsal kalkınmadan-tarım Kooperatifi 17 politikalarının oluşturulmasına kadar 1 9.6 34.1 8.5 32.1 14.7 her TOPLAM Su alanda r nleri çiftçi Kooperatifi örgütleri etkin faaliyet göstermektedirler. Bu söylediklerimle Pancar ilgili bazı Ekicileri verileri Kooperatifi size sunmak istiyorum; 1 TOPLAM AB'de girdi tedariki, ürünlerin işlenmesi ve pazarlanması alanında Kooperatiflerin Pazar Paylar 301 16 301ko- operatifler son derece etkilidirler. Ülkelere göre değişmekle beraber girdi tedarikinde Domuz Eti kooperatiflerin S r Eti payları aşağıda Tavuk Eti tablodaki Yumurta gibidir. S t Kooperatiflerin Paylar (%) Hayvan 3-91Yemi G2-73 bre Tohum 9-70 2-54 la 20-100 Makine 16-67 15-70 Kooperatiflerin 60-83 Paylar (%) 60-67 23-52 Hayvan Yemi G bre Tohum la Makine Kooperatiflerin Pazar Paylar 16-67 15-70 60-83 60-67 23-52. Pancar Hububat Meyve Sebze T16-100 rkiye de ise kooperatiflerin 20-79 girdi 14-76 sa lamadaki paylar 3-85 (%) 9.6 34.1 8.5 32.1 14.7 T rkiye de ise kooperatiflerin girdi sa lamadaki paylar (%) Kooperatiflerin Pazar Paylar AB'de kooperatiflerin üretim, işleme ve pazarlama aşamalarında en etkin kesimler S t üretici örgütleridir. Zeytinya Ülkelere göre arap farklılık göstermekle Meyve-Sebze beraber 9.6 34.1 8.5 32.1 14.7 kooperatiflerin pazar payları Kooperatiflerin aşağıda tablodaki Pazar Paylar 30-100 12-48 35-61gibidir. 40-60 Domuz Eti S r Eti Tavuk Eti Yumurta S t 3-91 2-73 Kooperatiflerin 9-70 Pazar Paylar 2-54 20-100 Domuz Eti S r Eti Tavuk Eti Yumurta S t 3-91 2-73 9-70 2-54 20-100 G da Sicili ve retim Kooperatiflerin zni 2004 Y l Pazar Sonu Paylar tibariyle Son Durum. Pancar S E K T R Hububat Meyve 560 Say l Sebze 62 KHK 16-100 Kooperatiflerin 20-79 Pazar 14-76 Paylar Kapsam ndaki 3-85 Toplam. Pancar Hububat Meyve yeri Say s Sebze

. Pancar Hububat Meyve Sebze. 16-100 Pancar Hububat 20-79 Meyve 14-76 Sebze 3-85 16-100 20-79 14-76 3-85 AB'de süt, zeytinyağı, şarap, bitkisel yağ, yem, şeker, meyve suyu, un gibi ürünlerin işlenmesinde kooperatiflerin payı %12-100 arasında iken, bu oran Türkiye'de S t %1-30 Zeytinya arasında değişmektedir. arap Meyve-Sebze 30-100 S t Zeytinya 12-48 arap 35-61 Meyve-Sebze 40-60 30-100 12-48 35-61 40-60 BİYOETANOL Tarımsal üretimden elde edilen çevre dostu enerji ABD tüm servis araçlarında %20 Biyo Dizel kullanılma zorunluluğu getirmiştir. ABD 2004 yılında 83.3 milyon varil biyoetanol üreterek ham petrol ithalatı bütçesinde 1.5 milyar $ tasarruf sağlamıştır. Burada dikkati çeken nokta serbest piyasa ekonomisinin en vahşi uygulandığı ülkelerin başında gelen ABD'de Biyoetanol üretimi yapan şirketlerin %44'ü ile inşa edilen yeni tesislerin %80'i çiftçi kooperatif veya ortaklık kuruluşlarına aittir. Toplam üretim kapasitesinin %40'ı yine bu çiftçi kuruluşları veya organizasyonları tarafından kontrol edilmektedir. 4. Tarım Ürünlerinin Pazarlanması Tarımsal ürünlerde (bitkisel ve hayvansal) üretim miktarının arttırılması ve kalitenin yükseltilmesi üretime odaklanmaktan çok pazarlama organizasyonuna odaklanmakla mümkündür. Diğer bir deyişle önce üretip sonra pazar bulmak için çaba harcama yerine önce pazarı bulup sonra üretimi planlamak tarım sektöründe karşılaştığımız birçok sorunu baştan çözecek bir yaklaşımdır. Türk tarımında bu yaklaşımın benimsenmesi durumunda pazarın ve müşterilerin talepleri üretim miktarını ve kalitesini belirleyecektir. Yaklaşımın başarısı pazarlama şirketlerinin devreye girmesi ve ciddi pazar araştırmalarının yapılması ile mümkündür. Mevcut durumda pazarlama kanallarını incelediğimizde ise hem bitkisel hem de hayvansal ürünlerde çok sayıda aracının sistemde olduğu ve bunun sonucunda üretici eline geçen fiyatlarla tüketicilerin ödedikleri fiyat arasında çok büyük farklar ortaya çıktığı çok sayıda araştırma sonucunda belirtilmektedir. Böyle bir sistemde aracılar hariç tüm kesimler memnuniyetsizliğini belirtirken devlette ciddi vergi kayıplarına uğramaktadır. 5. Verimlilik 63

Tarım sektörümüzün karşı karşıya olduğu bir diğer önemli sorun da Verimsizliktir. Hangi gösterge kullanılırsa kullanılsın karşılaştırma yapılabilecek tarımsal üretim dallarında AB ülkelerine göre verimlilik çok düşüktür. Örneğin kullanılan insan veya makine iş gücüne göre verimlilik, kullanılan sermayeye göre verimlilik, girdi miktarlarına göre verimlilik AB ortalamalarından çok düşüktür. Verimliliğin bu kadar düşük olmasında en önemli faktör işletme genişlilerinin yetersiz olması ve arazilerin çok parçalı oluşu gelmektedir. İkinci sırada ise yayım çalışmalarındaki yetersizlik ve çiftçinin bilgiye ulaşmasındaki güçlüklerdir. İşletme genişliklerinin arttırılması zamana bağlı olduğu için verimliliğin arttırılması ile ilgili olarak öncelikli olarak yapılması gereken kırsal kesimde yaşayanların ve üretim yapanların bilgi kaynaklarına ulaşmasını sağlamak için Bilgi ve Bilgisayar Merkezli bir yayım modelini devreye sokmaktır. Bu model ile geliştirilecek bilgisayar yazılım programları bir Tarım Portalı yaratmak ve internet kanalı ile çiftçilerin tarım teknikleri, bitki ve hayvan sağlığı, pazarlama, ekonomi, iklim, uluslar arası ticaret alanlarında her türlü bilgiye ulaşması ve gerek duyduğu her türlü yardımı alması mümkün olabilecektir. 6. Tarıma Dayalı Sanayi Ülkemizin ikinci derecedeki zayıf noktası tarıma dayalı sanayiye yeterince yatırım yapılmamasıdır. Az sayıdaki işletmeler bir tarafa bırakılacak olursa, tarım ürünlerinin işlenmesi küçük ölçekli, sermayesi az, teknoloji geliştiremeyen, yeniliklere kapalı, hijyenik koşullara uymayan tesislerde gerçekleştirilmektedir. Bu karakteristikleriyle bu işletmelerin ürettikleri işlemden geçmiş ürünlerin dış pazarlarda satılma şansı bulunmamaktadır. Çanakkale ili Ezine ilçesinde üretilen bir ölçüde markalaşmış Ezine Peyniri bu duruma güzel bir örnektir. Yukarıda vurguladığımız gibi çiftçi örgütlerinin yeterli ve güçlü olmamasından dolayı tarımsal sanayiye yatırım yapamaması, özel sektöründe tarımsal sanayiye yatırım yapmak yerine tarım ürünlerini süper, hiper ve grosmarketler kanalıyla pazarlama sektörüne yatırım yapmaları nedeniyle daha uzun süre birbirimize satış yapacağız gibi gözükmektedir. Öte yandan hepinizin her yıl basından izlediğiniz gibi yüzlerce ton meyve ve sebze çürütülmekte ve milyonlarca dolar heba edilmektedir. Özellikle üretim planlamasını yapmayı bir türlü beceremeyen bizim gibi ülkelerde parasal kayıplar çok daha yüksek olmaktadır. Tarıma dayalı sanayi irdelendiğinde alt sektörler olarak durum aşağıdaki çizelgede görülmektedir. 64

G da Sicili ve retim zni 2004 Y l Sonu tibariyle Son Durum S E K T R 560 Say l KHK Kapsam ndaki Toplam yeri Say s EKMEK 272 UNLU MAM LLER 324 UN FABR KALARI 39 ELT K FABR KALARI 21 S T R NLER 155 KIRMIZI ET R NLER 13 K A N ATLI ET R NLER 4 SU R NLER 9 EKERL MAM LLER 27 SAL A VE KONSERVE 15 ALKOLLU VE ALKOLS Z ECEKLER 5 ZEYT N,Z.YA I,TUR U 163 D ER B TK SELYA LAR 7 BAL PAKETLEME 4 TUZ LEME TES SLER 7 TAB LDOT YERLER 25 Y U M U RTA VE R NL. 12 TASN F DI I GIDALAR 51 GIDA AMBALAJI 22 TOPLAM 1175 Balıkesir ilinde de tarımsal KOBİ'lerin yapısı yukarıda vurguladığımız noktalarla benzeşmektedir. Bu yapı içerisinde tarıma dayalı sanayi işletmelerinin uluslararası alanda rekabet etme şansı bulunmamaktadır. Ancak son yıllarda özel sektörün tarıma ilgisinin arttığını da görmekten sektör adına mutluyuz. Gerek yatırım miktarının düşük olması gerekse uzun vade de karlı yatırım olması ayrıca böyle gelmiş böyle gider anlayışının değişmeye başlaması sermayenin yönünü değiştirmede etken oldu diye düşünüyorum. 7. Tarımsal Destekler Besin Arzı Güvenliği açısından tarımın stratejik bir sektör olduğu giriş 65

bölümünde de belirtilmişti. Sağlıklı bir yaşama her insanın en temel hakkıdır ve anayasalarla güvence altına alınmıştır. Sağlıklı bir yaşamın en temel gereksinimi ise yeterli ve dengeli beslenmedir. İnsan beslenmesi besin maddelerinin üretimi ile mümkündür. İşte bu noktada besin maddeleri üretiminin güvence altına alınması bir zorunluluktur. Besin maddeleri üretiminin güvence altına alınması hükümetlerin öncelikli görevlerindendir. Bu nedenle de tüm ülkeler özellikle de gelişmiş ülkeler tarım sektörlerini desteklemektedir. ABD'nin Yiyecek Silahı Arap petrol kartellerinin elindeki Petrol Silahı ile boy ölçüşecek durumdadır Henry Kissinger (Eski Dışişleri Bakanı ve Beyaz Saray Danışmanı) Bu ifade dünyanın en büyük ekonomisine sahip olan ABD için bile Besin Arzı ve Gıda Güvenliğinin ne kadar büyük bir öneme sahip olduğunu kanıtlamaktadır. Amerikan Endüstrisi ve tarımının, kotalarla ve özel anlaşmalarla enerjik bir biçimde korunması, ABD'nin uluslar arası ekonomi politikasının yaşamsal bir unsurudur. Harry Magdoff ABD'li ekonomist (Emperyalizm Çağı adlı eser) Gelişmiş ülkeler kendi tarım sektörlerini destekler iken uluslararası kuruluşları kullanarak gelişmekte olan ülkelerde tarımda desteklerin kaldırılması yolunda politikalar izlemektedirler. Genelde şu söylem (üretim maliyetleriniz yüksek uluslararası piyasalardaki fiyatlar daha düşük. O zaman dış piyasadan alın böylece hem ürünü ucuza mal edersiniz dolayısıyla tüketicilerde o ürüne az para öder hem de bu ürünü üretmek için verdiğiniz destekleri başka alanlara aktarırsınız) iç ve dış odaklarca sürekli tekrarlanarak hükümetleri tarımda desteklerin kaldırılması yolunda ikna etmeyi başardıkları görülmektedir; Ancak gelişmekte olan ülkelerde bu süreç böyle işlerken gelişmiş ülkeler tarıma desteklerini arttırarak sürdürmektedirler. Bunun en son örneğini OECD ülkelerinde çiftçilerin nasıl desteklendiğini ortaya koyan" bir rapora (OECD, Agricultural Policies 2004: At a glance) bakacak olursak çok net olarak görebiliriz. Rapora göre; Türkiye'de çiftçiye sağlanan her türlü desteğin tutarı, ürettiği tarım ürününün bedelinin % 15-20'si dolayında Buna karşılık OECD ülkelerinin çiftçileri ürün bedelinin ortalama % 32'si (ürün bedelinin üçte biri) kadar devlet desteği almaya devam ediyor. Avrupa Birliği ülkeleri, 2002 yılında çiftçilerine 95 milyar dolar para 66

akıtmış. Avrupa Birliği üyesi ülkelerde çiftçilere ürün bedelinin % 35'i oranında destek sağlanmış. OECD raporuna göre, Türkiye, çiftçisine en az destek sağlayan ülkeler grubunda Çiftçisine ürün bedelinin %60'ı dolayında destek sağlayan İzlanda, Japonya, Kore, Norveç ve İsviçre gibi ülkeler var. Türkiye, çiftçisini en az destekleyen ülke olarak dünya rekoru kırmak üzere. Bir başka örnek ABD'den; 2000 yılında 56 milyar dolara çıkardığı destekle yetinmeyen birleşik devletler bu desteğe, 2002 yılında 45,1 milyar dolarlık yeni bir paket ekleyerek, TARIMA YAPILAN DEVLET DESTEĞİNİ 101,1 MİLYAR DOLARA ÇIKARMIŞTIR. Yardım Temsilciler Meclisinde Kabul edilince Başkan George W.Bush Bu yasa Amerikan çiftçileri için cömert ve güvenilir bir sosyal güvenlik ağı oluşturmaktadır diyerek teşekkür etmiştir. 5. Sonuç Tarım işletmesini gerçek bir işletme olarak tanımlamadan Kırsal fakir ile tarım işletmeleri için farklı politikalar geliştirmeden Çiftçi örgütlenmesini teşvik etmeden ve bu örgütlerin tarımı üretimden, ürünü tüketicinin sofrasına ulaştırıncaya kadar bütün sürece dâhil etmeden, Çiftçi örgütlerinin ve özel sektörün tarıma ve tarımsal sanayiye yatırım yapmalarını sağlayacak her türlü teşviki sağlamadan Gerekli yasal düzenlemeleri yapmadan (toprak mülkiyeti, tarım topraklarının tarım dışı amaçlarla kullanılması) Önce Pazar sonra üretim yaklaşımını benimsemeden Tarımsal üretimde verimliliği arttırmadan ÖNCE ÇİFTÇİNİN SONRA TARIM SEKTÖRÜNÜN SON OLARAKTA TÜRKİYE'NİN KALKINMASI İSTENİLEN DÜZEYDE OLAMAYACAKTIR. 67

68

HAYVANCILIĞIN BALIKESİR EKONOMİSİNE ETKİLERİ Prof. Dr. Hıdır DEMİR İstanbul Üniversitesi Veteriner Fakültesi Zootekni Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Araş. Gör. Dr. Ömür KOÇAK İstanbul Üniversitesi Veteriner Fakültesi Zootekni Anabilim Dalı 69

70

Giriş Bir ülkenin gelişmişlik düzeyini belirleyen en önemli etkenlerden biri tarım içinde hayvancılığın payıdır. Avrupa Birliğine giren ülkelerdeki hayvancılığın tarım içindeki payı %52'yi aştığı halde Türkiye'de bu oran oldukça düşük (%25) düzeydedir. Hayvancılık, ülke insanının hayvansal protein açığının kapatılmasını, çalışan aktif insana iş sağlamasını ve hayvansal ürünlere dayalı sanayilerin kurulmasını sağlayan önemli bir üretim dalıdır (2). Günümüzde hayvansal ürünlere dayalı besin maddeleri stratejik öneme sahip bir güç haline gelmiştir. Bu nedenle biyolojik değeri yüksek hayvansal ürünler üretiminin yanı sıra kalite ve miktarının da artırılması oldukça önem kazanmıştır. Sanayisi gelişmiş ülkelerin tamamının tarım ve hayvancılığı da gelişmiştir. Tarım ve hayvancılığı göz ardı ederek diğer alanlarda gelişmeye yönelmek beslenmede dışa bağımlılığı beraberinde getirecektir. Bir ülkenin kalkınma çabalarının başarıya ulaşması ancak kendi öz kaynakların verimli bir şekilde kullanımı ile mümkündür. Hayvancılık ise bir ülkenin en önemli öz kaynaklarından birisidir (8, 9). Bu tebliğde Balıkesir ili ekonomisinde hayvancılığın yeri ve önemi ortaya konulmaya çalışılarak, sektörün mevcut sorunları ve buna yönelik çözüm önerilerine değinilmeye çalışılacaktır. A. BALIKESİR İLİNİN DEMOGRAFİK VE SOSYO EKONOMİK YAPISI Balıkesir ilinin yüzölçümü 1 452 814 hektar olup merkez dahil 19 ilçeden oluşmuştur. Balıkesir ili ve çevresi kış dönemi kuzeyden gelen soğuk hava kütlesi ile Akdeniz üzerinden gelen ve ılık etkiye sahip kütlelerin etkisi altındadır. Yıllık sıcaklık ortalamaları ilçelere göre +12 ile +16 ºC arasında değişmektedir. Yıllık toplam yağış miktarı metre kareye 635,7 kg olarak gerçekleşmektedir (7). Balıkesir ili arazisinin niteliklerine göre dağılım Tablo 1'de verilmiştir. Buna göre Balıkesir ili yüzölçümünün yaklaşık %47'sini orman, %35'ini ekilebilir alanlar, %15'ini çayır-mera alanları ve %4'ünü de diğer alanlar oluşturmaktadır. Türkiye genelinde çayır ve mera alanı ile orman alanları (%26) birbirine eşit olmasına rağmen, Balıkesir ilinde çayır ve mera alanları oldukça düşük düzeydedir. Bu durum ilin ekstansif hayvancılığa ve özellikle de küçükbaş hayvancılığa uygun olmadığını göstermektedir. 71

Tablo 1. Bal kesir li Arazisinin Niteliklere G re Da l m Y z l m (ha) % Ekilebilir Arazi 510 456 35,14 ay r-mera Arazisi 210 014 14,46 Orman Arazisi 675 010 46,45 Di er Araziler 57 334 3,95 Toplam Tablo 1. Bal kesir li Arazisinin Niteliklere 1 452 G re 814 Da l m 100,00 Y z l m (ha) % D E, 2000 Ekilebilir Arazi 510 456 35,14 2000 yılı nüfus sayımına göre Balıkesir ilinin toplam nüfusu 1 076 347 olup ay r-mera bu nüfusun Arazisi %53,7'si şehirde, %46,3'ü ise 210 kırsal 014 alanda yaşamaktadır. 14,46 Tablo 2. G c n n ktisadi Faaliyet Kollar na G re Da l m İş Orman gücünün Arazisi çeşitli iktisadi faaliyet kollarına göre 675 dağılım 010 Tablo 2'de 46,45 verilmiştir. Sekt r İlin çalışan nüfusunun %44'ü tarım dışındaki N fus sektörlerde istihdam % edilmektedir. Tar m Tablo 2'den de görüleceği gibi çalışan 265 nüfusun 548 %56,7'si gibi 56,7 çok Di er Araziler 57 334 3,95 büyük Toplam bir oranı tarım ve hayvancılıkla uğraşmaktadır. 1 452 814 Çalışan aktif 100,00 nüfusun Sanayi 40 997 8,6 neredeyse D E, 2000 %60'ına yakın bir bölümünün tarım ve hayvancılıkla uğraşması hayvancılığın n aat Balıkesir ilinde ne denli önemli olduğunu 19 522 göstermektedir. 4,1 Hizmet 143 413 30,2 Di er Tablo 2. G c n n ktisadi Faaliyet Kollar na 1 501 G re Da l m 0,3 TO Sekt r P L A M 474 N fus 981 100,0 % DTar m E, 2000 265 548 56,7 Sanayi 40 997 8,6 n aat 19 522 4,1 Tablo Hizmet3. Bal kesir li letmelerin Yap sal 143 Durumu 413 (%) 30,2 Di er Poli K lt r 1 501 0,3 TO P L AY Ml letmeler Tar m 474 981 Hayvanc l k 100,0 (Tar m ve letmeleri letmeleri D E, 2000 Hayvanc l k) B. BALIKESİR 2000 İLİNDE 65 MEVCUT İŞLETMELERİN 32 GENEL YAPISI 3 D Balıkesir E, 2000 ilinde işletmelerin genel yapısı Tablo 3'te verilmiştir. Tablodan izleneceği Tablo 3. gibi Bal kesir bu işletmelerin li letmelerin %65'inde Yap sal bitkisel Durumu ve hayvansal (%) üretim birlikte yapılmaktadır. Bu işletmeler Poli K lt r içinde sadece hayvancılık yapan işletmelerin oranı %3, Y sadece l bitkisel letmeler üretim yapan işletmelerin Tar m oranı ise Hayvanc l k %32 dir. Tablo 4. T rkiye ve Bal kesir de (Tar m ve ki letme letmeleri B y kl klerine letmeleri G re letme Say lar Hayvanc l k) letme 2000 BALIKES R 65 32 T RK YE3 72B D E, y 2000 kl letme Say s letme Say s (dekar) Adet % Adet %