SAKLI TAR H Sinan Meydan "Atatürk Kürtlere Özerklik Verdi" Yalan na Yan t Bölüm:2 "Atatürk Kürtlere özerklik verdi" yalan na geçen ay kald m z yerden yan t vermeye devam edelim. 3. Ayak fiubat 1922 de TBMM de yap lan bir gizli oturumda Kürtlere özerklik verilmesi kararlaflt r lm flt r! Robert Olson, The Emergence of Kurdish Nationalism and The Sheikh Said Rebellion, 1880-1925 adl kitab nda Ekim 1920 de bafllay p Haziran 1921 e kadar devam eden Koçgiri syan n n nedenlerini araflt rmak için bölgeye gönderilen heyetin incelemelerinin ard ndan Millî Savunma Komisyonu, Kürdistan n idaresini ilgilendiren bir yasa tasla oluflturmufl- 24 10 Robert Olson
tur. demifltir. [19] Olson, ayr ca ayn zaman diliminde bir di er komisyonun ayn konuya dair bir di er yasa tasar s oluflturdu unu belirtmifltir. Olsen, bu yasa tasar s n n TBMM de 10 fiubat 1922 de görüflüldü ünü belirttikten sonra bir yerde 65 mebusun [20], bir baflka yerde ise 64 mebusun [21] ret oyu verdi ini yazm fl ve tasar n n 373 kabul oyuyla yasalaflt n ileri sürmüfltür. [22] O lson un bu iddialar ndaki kaynaklar, ngiliz D fl liflkiler Dairesi nin arflivinde bulunan, dönemin Türkiye Büyükelçisi Horace Rumbold un, dönemin D fliflleri Bakan Lord Curzon a gönderdi i, FO 371 / 7781 e 3553 / 96 / 65 arfliv numaral bir telgraft r. [23] Söz konusu yasa tasla n n bir özetini de içeren telgraf, Olson un kitab n n sonunda ikinci ek olarak sunulmufltur. [24] Olson, bu yasaya TBMM deki Kürt mebuslar n n ço unlu unun ret oyu verdiklerinin anlafl ld n da yazmaktad r, çünkü yasayla Kürtler için ayr bir meclisi olan özerk bir yönetim kurulabilmesine olanak tan nsa da, özerk bölgenin yöneticisinin Türk mü, yoksa Kürt mü olaca gibi hususlar ve son onay hep TBMM ye b rak lm flt r. [25] Olson, Türklerin o dönem Kürtlere yönelik sertlik ve vahflet yanl s bir politikadan yana olmad klar n, fakat yine de tam ba ms zl a ve hatta tam bir özerkli e s cak bakmad klar n, TBMM nin Kürt sorunu gibi bir konuyu bu aç kl kta tart flabilmesinin bu kurumun göreli özgürlü üne iflaret etti ini yazm fl ve Lozan Antlaflmas n n imzalanmas ndan sonra konunun bir daha asla bu aç kl k ve özgürlükle tart fl lamayaca n eklemifltir. [26] Olson a göre, bu yasa tasla, ayn zamanda, genç Türk devletinin en çalkant l döneminde, Kürtlerin deste ini muhafaza etmenin bir arac d r. [27] O BD ARALIK 2011 lson, Kürdistan a özerklik tan yan yasan n TBMM de 10 fiubat 1922 kabul edildi ini ileri sürmüfltür. Ancak, 9 fiubat 1922 ve 11 fiubat 1922 tarihli gizli oturumlar n zab tlar na ulafl l rken, 10 fiubat 19-22 deki gizli oturumun zab tlar na ulafl lamamaktad r. O zab tlara ulafl lamamaktad r; çünkü 10 fiubat 1922 de TBMM de böyle bir gizli oturum gerçeklefltirilmemifltir. TBMM Gizli Celse Zab tlar na bakt m zda 9 fiubat 1922 tarihli oturum 157. ini kat ve 11 fiubat 1922 tarihli oturum ise 158. ini kat olarak geçmektedir. [28] Baflka deyiflle, arada herhangi bir kay p oturum yoktur. Üstelik, 10 fiubat 1922 tarihi Cuma gününe rastlamaktad r. Bu günün tipik özelli i, o dönemde resmî tatil olmas nedeniyle o gün herhangi bir oturumun yap lmamas d r. Cuma günü yap ld n görebildi imiz çok az say daki oturum, o dönem sürdürülen Kurtulufl Savafl ndan kaynaklanan ola anüstü nedenlerden dolay d r. Bir örnek vermek gerekirse; 5 A ustos 1921 tarihli gizli oturum, Baflkumandanl k ihdas ile bu vazifenin Türkiye Büyük Millet Meclisi Reisi Mustafa Kemal Pafla Hazretlerine tevcihi 25
BD ARALIK 2011 Anlafl lan, önce ngiltere nin Türkiye Büyükelçisi Horace Rumbold, sonra da Tarihçi Robert Olson, ngiltere nin "Kürtlere özerklik" plan na "tarihsel meflruiyet" kazand rmak için "Kurtulufl Savafl y llar nda Atatürk ün ve TBMM nin Kürtlere özerklik verdi i" yalan n söylemifllerdir. hakk nda kanun teklifi gündemiyle gerçeklefltirilmifltir. Özetle; 10 fiubat 1922 de TBMM de yap lan gizli oturumda Kürtlere özerklik verildi i kocaman bir yaland r. Anlafl lan, önce ngiltere nin Türkiye Büyükelçisi Horace Rumbold, sonra da Tarihçi Robert Olson, ngiltere nin Kürtlere özerklik plan na tarihsel meflruiyet kazand rmak için Kurtulufl Savafl y llar nda Atatürk ün ve TBMM nin Kürtlere özerklik verdi i yalan n söylemifllerdir. San r m, yalan n alt ndaki 3. Ayak da devrildi! 26 4. Ayak Atatürk 16/17 Ocak 1923 tarihinde ç kt zmit seyahatinde Kürtlere özerklik verilece ini söylemifltir! Atatürk, 30 A ustos 1922 deki Büyük Taarruz dan sonra, 14 Ocak 1923 de bir yurt gezisine ç km flt r. Bu yurt gezisizinde Eskiflehir den sonraki dura zmit tir. Atatürk, 16/17 Ocak 1923 de Körfeze bakan tepe üzerindeki zmit Kasr nda stanbul dan gelen gazetecilerle konuflmufltur. Orada, Akflam gazetesi yazar Falih R fk Atay n bir sorusu üzerine Atatürk, Musul ve Kürtler konusuna de inmifltir: Atatürk, Musul, ulusal s n rlar m z içindedir. Bu ulusal s n r deyiflini de ben bulmufltum [29] dedikten sonra flunlar söylemifltir: Musul u da kendi topraklar m z içine alan s n ra ulusal s n r demifltim. Gerçekten o zaman Musul un güneyinde bir ordumuz vard. Fakat biraz sonra bir ngiliz kumandan gelmifl ve hsan Pafla y aldatarak orada oturmufl. Musul, bizim için çok önemlidir. Birincisi Musul da s n rs z servet oluflturan petrol kaynaklar vard r. kincisi onun kadar önemli olan Kürtlük sorunudur. ngilizler, orada bir Kürt hükümeti kurmak istiyorlar. Bunu yaparlarsa, bu düflünce bizim s n rlar m z içindeki Kürtlere de yay l r. Buna engel olmak için s n r güneyden geçirmek gere-kir... [30] fiimdi, Atatürk ün asl nda ne demek istedi ini anlamaya çal flal m: Musul bizim için önemlidir, çünkü orada hem petrol hem de Kürtler vard r. ngilizler, Musul u ele geçirirlerse sadece petrolü ele geçirmifl olmakla kalmazlar oradaki Kürtlere de bir devlet kurdururlar Bunu yaparlarsa, bu düflünce, ya-
ni ba ms z Kürdistan kurma düflüncesi, bizim s n rlar m z içindeki Kürtlere de yay l r Buna, yani, s n rlar m z içinde ba ms z Kürdistan kurulmas düflüncesine engel olmak için s n r güneyden geçirmek gerekir. Özetle Atatürk, 16 / 17 Ocak 1923 gecesi, zmit te, Falih R fk (Atay) n sorusuna verdi i yan tta; s n rlar m z içinde ve hatta d fl nda (Kuzey Irak ta) ba ms z bir Kürdistan kurulmas düflüncesine karfl oldu unu çok aç k bir biçimde ifade etmifltir. "A tatürk 16 / 17 Ocak 1923 tarihinde ç kt zmit seyahatinde Kürtlere özerklik verilece ini söylemifltir! diyenler, Atatürk ün tam da o gün, Falih R fk (Atay) n sorusuna verdi i yukar daki yan t nedense hiç görmezler! Her neyse! BD ARALIK 2011 Yine o gece, zmit te, Vakit gazetesi baflyazar Ahmet Hamdi (Yalman) Bey, Atatürk e, Kürt sorununa de inmifltiniz diye konuya girerek, flu soruyu sormufltur: Kürtlük sorunu nedir? Bir iç sorun olarak de inseniz iyi olur? Atatürk, bu soruya flu yan t vermifltir: Kürt sorunu, bizim yani Türkiye nin ç karlar için kesinlikle söz konusu olmaz. Çünkü, bizim ulusal s n rlar m z içinde Kürt ö eleri öylesine yerleflmifllerdir ki, pek s n rl yerlerde yo un olarak yaflarlar. Bu yo unluklar n da kaybede ede ve Türklerin içine gire gire öyle bir s n r oluflmufltur ki, Kürtlük ad na bir s n r çizmek istesek, Türkiye yi mahvetmek gerekir. Örne in, Erzurum a giden, Erzincana, Sivas a giden, Harput a kadar bir s n r çizmek gerekir. Ve hatta Konya çöllerindeki Kürtleri de göz önünde tutmak gerekir. "Atatürk 16 / 17 Ocak 1923 tarihinde çıktığı İzmit seyahatinde Kürtlere özerklik verileceğini söylemiştir!" diyenler, Atatürk ün tam da o gün, Falih Rıfkı Atay ın sorusuna verdiği yukarıdaki yanıtı nedense hiç görmezler! 27
BD ARALIK 2011 Atatürk, Kürt sorunuyla ilgili durum tespiti yap p, görüfllerini belirttikten sonra, soruna flöyle bir çözüm önermifltir: Bu nedenle, bafll bafl na bir Kürtlük düflünmekten çok Anayasam z gere ince zaten bir çeflit özerklik oluflacakt r. O halde hangi bölgenin halk Kürt ise onlar kendi kendilerini özerk olarak yöneteceklerdir. Bundan baflka Türkiye nin halk söz konusu olurken onlar da beraber ifade etmek gerekir. fade olunmad klar zaman bundan Özetle; "Kürtlük ad na ayr bir s n r çizmek istersek Türkiye yi mahvetmek gerekir" diyen Atatürk, "ba ms z Kürdistan a kökten karfl d r. kendileri için sorun ç kar rlar. fiimdi TBMM, hem Türklerin hem de Kürtlerin yetkili temsilcilerinden oluflmufltur. Ve bu iki ö e, bütün ç kar n ve bütün yazg lar n birlefltirmifltir. Yani, onlar bilirler ki bu ortak bir fleydir. Ayr bir s n r çizmek do ru olmaz. [31] flte, bugün bilumum ayr l kç Kürtçünün dört elle sar ld belge budur! Bugün, Türkiye yi bölerek ba ms z Kürdistan kurma sevdas ndakilere göre Atatürk, bu sözleriyle Kürt özerkli ini tan m fl, hatta ba- ms z Kürt devletine onay vermifltir! Peki ama, bu sözlerden böyle bir anlam ç kar m? 28 fiimdi gelin hep birlikte Atatürk ün bu sözlerinde asl nda ne demek istedi- ini anlamaya çal flal m: Atatürk, Kürt sorunu, bizim yani Türkiye nin ç karlar için kesinlikle söz konusu olmaz. diyerek, gerçekte Türkiye nin böyle bir sorunu olmad - n belirtmifltir. Atatürk: Bizim ulusal s n rlar m z içinde Kürt ö eleri öylesine yerleflmifllerdir ki, pek s n rl yerlerde yo un olarak yaflarlar. Bu yo unluklar n da kaybede ede ve Türklerin içine gire gire öyle bir s n r oluflmufltur ki, Kürtlük ad na bir s n r çizmek istersek, Türkiye yi mahvetmek gerekir diyerek; 1. Kürtlerin Türkiye nin her yan nda yaflad klar n, 2. Bu nedenle Kürtlük ad na bir s n r çizilecek olursa Türkiye nin mahvolaca n ifade etmifltir. Özetle; Kürtlük ad na ayr bir s n r çizmek istersek Türkiye yi mahvetmek gerekir diyen Atatürk, ba ms z Kürdistan a kökten karfl - d r. A tatürk: Bu nedenle, bafll bafl na bir Kürtlük düflünmekten çok Anayasam z gere ince zaten bir çeflit özerklik oluflacakt r. O halde hangi bölgenin halk Kürt ise onlar kendi kendilerini yöneteceklerdir. diyerek, o zaman yürürlükte olan 1921 Anayasas na gönderme yapm flt r. Burada dikkat çeken iki nokta vard r: 1. Atatürk, do rudan özerklik demeyerek bir çeflit özerklik demifltir.
2. Atatürk ün gönderme yapt 1921 Anayasas, Kurtulufl Savafl n n ola anüstü koflullar nda haz rlanm fl, geçici bir savafl anayasas d r. Dolay s yla Atatürk ün hem bir çeflit özerklik demesi, hem de bu bir çeflit özerkli i o zaman yürürlükteki geçici savafl anayasas na dayand rmas, Atatürk ün bu bir çeflit özerklik düflüncesinin de tamamen o dönemin koflullar na özgü, daha çok Kürt isyanlar n önlemeye yönelik, stratejik bir aç klama oldu unu kan tlamaktad r. Atatürk, e er gerçekten de Kürtlere özerklik vaad etseydi, 1. Bir çeflit özerklik yerine, do rudan özerklik ifadesini kullan rd, 2. Bu özerkli i, o zaman yürürlükteki geçici 1921 Anayasas na de il, daha sonra haz rlanacak olan Cumhuriyet in ilk gerçek anayasas olan 1924 Anayasas na dayand r rd. Atatürk ün gönderme yapt 1921 Anayasas n n 11. maddesiyle illerin manevi kiflili e ve özerkli e sahip olduklar belirtilmifltir. flte o madde: l yönetimi, yerel ifllerde manevi kiflilik sahibidir. D fl ve iç siyaset, dinsel, adli ve askeri ifller, uluslar aras ekonomik iliflkiler ve birçok ili ilgilendiren ifller d fl nda, Hükümetin önerisi üzerine Büyük Millet Meclisi nce ç kar lacak yasalar gere ince, Evkaf, Medreseler, E itim, sa l k, ekonomi, tar m, bay nd rl k, sosyal yard m ifllerini düzenlemek l Kurullar n n yetkisindedir. BD ARALIK 2011 flte, Atatürk, Anayasam z gere ince zaten bir çeflit özerklik oluflacakt r derken 1921 Anayasas n n bu maddesine gönderme yapm flt r. 1. Bu anayasa maddesi sadece Kürtlerin yaflad bölgeler için de il, bütün Türkiye için geçerlidir. 2. Bu anayasa maddesindeki özerklik ifadesiyle kastedilen l Kurullar n n yerel iflleri idare etmesidir. Atatürk le zmit te yap lan bu mülakattan yaklafl k bir y l sonra, 24 Nisan 1924 te yürürlü e giren 24 Anayasas n n 91. Maddesiyle "illere tan nm fl olan özerklikler" kald r lm flt r. Bu ifller de Evkaf, Medreseler, E itim, sa l k, ekonomi, tar m, bay nd rl k, sosyal yard m iflleridir. Üstelik il Kurullar bu iflleri de kendi bafllar na de il, Hükümetin önerisi üzerine Büyük Millet Meclisi nce ç kar lacak yasalar gere ince yerine getirebileceklerdir. Ayr ca, l Kurullar n n, D fl ve iç siyaset, dinsel, adli ve askeri ifller, uluslar aras ekonomik iliflkiler ve birçok ili ilgilendiren ifllerle ilgilenmesi de yasakt r. Atatürk ün, sözünü etti i bir çeflit özerklik tabiri, o günün terminolojisi içinde de erlendirilmelidir. Görüldü ü gibi, Atatürk, 29
BD ARALIK 2011 bir çeflit özerklik ifadesiyle 1921 Anayasas ndaki güçlü yerel yönetimleri kastetmifltir. [32] 3. Çok daha önemlisi, 1921 Anayasas n n illerin manevi kiflili e ve özerkli e sahip olduklar n belirten bu 21. Anayasas n n bu 11. maddesi, 1924 Anayasas nda yer almam flt r. Atatürk le zmit te yap lan bu mülakattan yaklafl k bir y l sonra, 24 Nisan 1924 te yürürlü e giren 24 Anayasas n n 91. Maddesiyle illere tan nm fl olan özerklikler kald r lm flt r. [33] Burada tabi flu soruyu sormak gerekir? Atatürk e er gerçekten de Kürtlere özerklik vermek isteseydi, 1921 Anayasas nda illere tan nm fl olan özerklikleri 1924 anayasas nda kald r r m yd? A tatürk, Bundan baflka Türkiye - nin halk söz konusu olurken onlar da beraber ifade etmek gerekir. fade olunmad klar zaman bundan kendileri için sorun ç kar rlar. diyerek, hem Türkiye halk ifadesini kullanm fl, hem de Türkiye halk derken, Kürtlerden de söz edilmesi gerekti ini, aksi halde sorun ç karacaklar n belirtmifltir. Atatürk, fiimdi TBMM, hem Türklerin hem de Kürtlerin yetkili temsilcilerinden oluflmufltur. Ve bu iki ö e, bütün ç kar n ve bütün yazg - lar n birlefltirmifltir. Yani, onlar bilirler ki bu ortak bir fleydir. Ayr bir s n r çizmek do ru olmaz diyerek. TBM- M yi oluflturan Türklerle Kürtlerin bütün ç karlar n ve bütün kaderlerini birlefltirdiklerini, bu nedenle Kürtlere ayr bir s n r çizmenin do ru olma- 30 d n, dolay s yla ba ms z Kürdistan düflüncesine sonuna kadar karfl oldu unu ifade etmifltir. Tabi ki anlayana! San r m, yalan n alt ndaki 4. Ayak da devrildi!. Gelecek ay da bu yalana yan t vermeye devam edece im. sinanmeydan@butundunya.com.tr Kaynaklar / Dipnotlar: [19] Olson, age, s. 39 [20] age, s.39 [21] age, s.40 [22] age, s.40 [23] age, s.192 [24] Olson, age, s.166-168. Söz konusu yasa tasla nda yer alan maddelerden baz lar flunlard r: 1-Uygarl n gereklerine uygun olarak Türk milletinin ilerlemesini sa lamay hedefleyen TB- MM, ulusal gelenekleriyle uyum içinde, Kürt milletinin özerk yönetimini kurmay üzerine al r. 2- Ço unlu unu Kürtlerin oluflturdu u bu topraklar için Kürt ileri gelenleri taraf ndan bir genel vali, vali yard mc s ve bir müfettifl seçilebilir. 3-Kürt ulusal meclisi do u vilayetlerinde kurulacak ve 3 y l için oluflturulacakt r. 4-Özerk yönetimi Van, Bitlis, Diyarbak r vilayetleri, Dersim sanca, baz nahiye ve kazalar içine alacakt r. Kabul edildi i iddia edilen yasa tasar s nda toplam 9 madde vard r! [25] Olson, age, s.40 [26] age, s.41. [27] age, s.41. [28] Bkz, TBMM Gizli Celse Zab tlar, Türkiye fl Bankas Kültür Yay nlar, Ankara, 1985. [29] Ar nan, Gazi Mustafa Kemal Atatürk ün 1923 Eskiflehir- zmit Konuflmalar, Ankara, 1982, s. 45 (Sadelefltirilmifltir). [30] nan, age, s.45. [31] Mustafa Kemal, Eskiflehir- zmit Konuflmalar, 1923, stanbul, 1999, s.103. Atatürk ün, zmit te, Vatan gazetesi baflyazar Ahmet Emin Yalman n Kürt sorunu konusundaki bir sorusuna verdi i bu yan t, 12 Eylül dönemindeki Türk Tarih Kurumu yetkililerince sansürlenmifl, yay nlanmas na izin verilmemifltir. Atatürk ün bu konuflmas ilk olarak, 1987 y l nda 2000 e Do ru dergisinde yay nlanm flt r. Tarih Kurumu- Atatürk ve Devrim Araflt rma Merkezi mührünü tafl yan 1089 girifl numaral tutana n 15 sayfas yay nlanmam flt r. Gizlenen Tutanak, Atatürk, Kürtlere Özerklik, 2000 e Do ru, 30 A ustos-6 Eylül 1987, s.1-6; Mumcu, age, s.48. [32] Sabahattin Özel, Büyük Milletin Evlad ve Hizmetkar Atatürk ve Atatürkçülük, stanbul, 2006, s. 172