TÜRKİYE DE İLKÖĞRETİM TARİH ÖĞRETİMİNDE ÇANAKKALE SAVAŞLARI (1985-2015) *

Turan, R. (2015). Türkiye de İlköğretim Tarih Öğretiminde Çanakkale Savaşları (1985-2015). Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt:15 (USBES Özel Sayısı I), 287-306. Geliş Tarihi: 07/07/2015 Kabul Tarihi: 23 /12/ 2015 ÖZET TÜRKİYE DE İLKÖĞRETİM TARİH ÖĞRETİMİNDE ÇANAKKALE SAVAŞLARI (1985-2015) * Refik TURAN Bu araştırmada Türkiye de 1985-2015 yılları arasında ilköğretim okullarında okutulan ve tarih konularını kapsayan Sosyal Bilgiler, Milli Tarih ve T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük derslerinin öğretim programları ile ders kitaplarında Çanakkale Savaşlarının ele alınış şekli ve bunun zaman içerisinde uğradığı değişimi ortaya koymak ve değerlendirmek amaçlanmıştır. Araştırma sonucunda 1985-2004 yılları arasında uygulanan davranışçı yaklaşıma göre hazırlanan öğretim programları ve ders kitaplarında Çanakkale Savaşlarının sadece askeri-siyasi boyutuyla ele alındığı ve ağırlıklı olarak Mustafa Kemal in Çanakkale Savaşlarının seyri üzerindeki etkisi üzerinde durulduğu anlaşılmaktadır. 2005-2006 öğretim yılından itibaren yapılandırmacı yaklaşıma göre hazırlanan ilköğretim Sosyal Bilgiler ve T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük dersleri öğretim programları ve ders kitaplarında ise savaşın askeri-siyasi boyutu ve Mustafa Kemal in başarılarına verilen önem sürdürülmekle beraber, savaşın sosyal boyutu ve dramatik sonuçlarına da dikkat çekilmeye çalışılmaktadır. Bu dönemde okutulan ders kitaplarında nispeten daha dinsel içerikli bir söylem kullanılmaktadır. Anahtar kelimeler: Çanakkale Savaşları, Çanakkale zaferi, Sosyal Bilgiler ders kitabı, Milli Tarih ders kitabı, öğretim programları DARDANELLE WARS IN TEACHING HISTORY IN PRIMARY EDUCATION IN TURKEY (1985-2015) ABSTRACT In this study, it has been aimed to present and assess the curricula and textbooks of the courses Social Studies, National History and Revolution History of Turkish Republic and Kemalism used in primary schools in the years between 1985-2015 in Turkey in terms of the way of handling Dardanelles Wars and the change it underwent through time. As a result of the study, in the curricula and textbooks prepared according to the behavioral approach it is understood that, the Dardanelle Wars are studied only with the perspective of military-political and mainly the impact of Mustafa Kemal on the course of Dardanelle Wars. On the other hand, from the year 2005-2006, in curricula and in the textbooks of primary education Social Studies and Revolution History of Turkish Republic and Kemalism courses prepared according to the constructivist approach, the importance of Mustafa Kemal s successes is still focused and the social dimension of the war and its dramatic results are drawn attention and more religious content speech is used. Key words: Dardanelles Wars, victory of Dardanelles, Social Studies textbook, National History textbook, Social Studies curricula * Bu makale 23-25 Nisan 2015 tarihleri arasında Abant İzzet Baysal Üniversitesinde düzenlenen IV. Uluslararası Sosyal Bilgiler Eğitimi Sempozyumu nda (USBES 2015) sunulan sözlü bildirinin genişletilmiş halidir. Yrd. Doç. Dr., Aksaray Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü Öğretim Üyesi, refikturan76@hotmail.com 287

Refik TURAN 1. GİRİŞ Ayrı bir ders olarak ya da farklı isimlerle okutulan derslerin kapsamında olsun Tarih, günümüzde ülkelerin okul ders çizelgeleri içerisinde önemli bir ağırlığa sahiptir. Kuşkusuz ki bu durum Tarihin ülkelerin ulusal eğitimlerinin değer aktarma, kültürleme, ulusal kimlik geliştirme ve vatandaşlık bilinci oluşturma gibi temel amaçlarının gerçekleştirilmesine uygun düşen doğasından kaynaklanmaktadır. Ulusal eğitimin amaçlarına uygun olarak iyi insan, iyi ve bilgili vatandaş yetiştirme (Köstüklü, 2003, 18) gibi işlevlerinin yanı sıra tarihin ulusal duyguların gelişmesine, insan hakları, demokrasi, kültürel haklara saygı ve kültürel kimliğin geliştirilmesi gibi birçok ögeyi seçilmiş olay ve olgularla beslediği düşünülmektedir (Dilek, 2002, 31). Tarih, insanlara bir kimlik duygusu vererek, bireylerin kendilerini üyesi oldukları toplumların ve insanoğlunun kültürel köklerini ve devraldığı mirası anlamasına yardımcı olurken içinde yaşadıkları toplumun, ulusun ve insanların bugünlere hangi zorlu ve sıkıntılı süreçlerden geçerek ve hangi bedelleri ödeyerek geldiklerini gösterir. Böylece genç kuşaklarda geçmiş kuşaklar ve atalar karşısında sorumlu bireyler olarak gelecek kuşaklara karşı da yükümlülükleri olduğu algı ve duygusunu da geliştirir (Turan ve Ulusoy, 2013, 141). Tarih öğretiminde öğretim programları ve ders kitaplarının içerikleri ile ders kitaplarında kullanılan dil ve üslup kritik öneme sahiptir. Ders içerikleri ile dil ve üslubun iyi düzenlenmemesi durumunda tarihin sürekli ötekiler yaratarak uluslararası düşmanlıkları ve çatışmaları körükleyebileceği bir gerçektir. Böylesi durumlarda ders kitaplarında başka uluslarla paylaşılan mirastan çok ulusun benzersizliği vurgulanır, barış içinde bir arada yaşama ve karşılıklı işbirliği dönemlerinin yerine görkemli zaferleri öne çıkaran, korku, savunma ve nefret duygularının sürmesine neden olan çatışmalara ağırlık verilir (Stradling, 2003, 120-121). Tarih öğretimi ve ders kitaplarının dünya barışının sağlanmasında kritik role sahip olduğunun fark edilmesi I. Dünya Savaşı ndan sonra birçok uluslararası örgütün bu konuya eğilmesine yol açmıştır. I. Dünya Savaşı sonrasında Milletler Cemiyeti ne bağlı olarak kurulan Entelektüel İşbirliği Komitesi (Cooperation Intellectuelle), tarihi savaş alanı olmaktan çıkarmak maksadıyla tarih ders kitapları ve öğretim programlarının iyileştirilmesi için çalışmalar yaparken (Safran ve Ata, 1996, 1), II. Dünya Savaşı ndan sonra bu misyonu Birleşmiş Milletler Teşkilatı na bağlı olarak faaliyet yürüten Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Teşkilatı (UNESCO) üstlenmiştir. UNESCO, tarih ders kitaplarının ötekiler yaratarak düşmanlıkları körüklemek yerine barışın aracı olarak kullanılması gerektiği üzerinde durmaktadır. UNESCO bu amaçlarla üye ülkelere tarih ders kitaplarının sadece askeri ve politik olayları değil geçmişin bütün yönlerini kapsayacak şekilde hazırlanması, ders kitaplarında uygarlık ve kültür tarihlerine ağırlık verilerek her bir milletin uygarlığa yaptığı katkılarının vurgulanması ve tarih ders kitaplarının diğer milletleri küçük düşürücü ve aşağılayıcı ifadelerden arındırılması gibi bir takım önerilerde bulunmaktadır (Safran ve Ata, 1996, 2-3). Günümüzde UNESCO nun ülkelerin tarih öğretim sistemlerinin iyileştirilmesi yönündeki çabalarına benzer faaliyetler Avrupa Konseyi ve Avrupa Birliği tarafından da sürdürülmekte ve bu yöndeki çaba ve faaliyetler desteklemektedirler. 288

Türkiye de İlköğretim Tarih Öğretiminde Çanakkale Savaşları (1985-2015) Çanakkale Savaşları gerek yaşanan çarpışmaların şiddeti, gerekse dünya tarihinin seyri üzerinde yol açtığı etkiler bakımından I. Dünya Savaşı nın en önemli safhalarından birisini oluşturmaktadır. Çanakkale Savaşları, Boğazlar ve İstanbul u ele geçirerek Osmanlı Devleti ni savaş dışı bırakmak, müttefikleri Rusya ya silah ve malzeme sevk etmek ve onların buğdayından yararlanmak ve henüz savaşa girmemiş Balkan devletlerini kendi yanlarında savaşa girmeleri yönünde cesaretlendirmek amacıyla İngiliz-Fransız ortak donanmasının 19 Şubat 1915 tarihinde Ege Denizi nden Çanakkale Boğazı nın iki tarafındaki Türk tabyalarını bombardımana tutmalarıyla başlamıştır (Armaoğlu, 1987, 113). 18 Mart 1915 günü güçlü bir donanmayla Çanakkale Boğazı nı geçme teşebbüslerinin başarısızlıkla sonuçlanması üzerine İtilâf Devletleri Gelibolu Yarımadasını işgal etmek suretiyle Çanakkale Boğazı na hâkim olmayı düşünmüşlerdir. Bu amaçla Nisan ayı sonlarına kadar 70000 kişilik bir İngiliz- Fransız kuvvetini Gelibolu Yarımadasının güney burnuna çıkarmışlar burada Türk askerinin şiddetli mukavemeti karşısında ilerleyemeyince bu defa da Gelibolu Yarımadasının batı kıyılarına asker çıkarmışlardır. Burada ilerlemeye çalışan müttefik askerleri ile Mustafa Kemal in komutasındaki Anafartalar grubu arasında çıkan şiddetli muharebelerde üç hafta içinde 40000 kayıp veren müttefik kuvvetleri, kaybın devam etmesi üzerine Aralık ayından itibaren geri çekilmeye başlamışlardır. Güneydeki birliklerin son kuvvetlerinin de 8-9 Ocakta geri çekilmesiyle Çanakkale Savaşları sona ermiştir (Karal, 1996, 474). Bu savaşlar her iki tarafın da yaklaşık 250 şer bin asker kaybına yol açmıştır. Bu savaş sonucunda Boğazlar düşmana verilmemiş ve Çanakkale ruhu milli mücadele ruhunun başlangıcı olmuştur (Armaoğlu, 1987, 114). Türk milleti Bu savaşta çok sayıda yetişmiş insanını kaybetmesine rağmen kendine has bir kahramanlık örneği sergileyen ordusu sayesinde, Balkan savaşından kalma ezikliği üzerinden atarak büyük bir askeri başarı kazanmış, Bu zafer aynı zamanda bütün İslam dünyası ve ezilmiş milletler için yeni bir ışık olmuştur (Kurşun, 208). Türk Milletinin kahramanlık destanı yazdığı bu var olma yok olma mücadelesine son yıllarda gerek dünyada, gerekse Türkiye de duyulan ilgi her geçen gün artmaktadır. Çanakkale Savaşlarından Sosyal Bilgiler dersi öğretim programındaki programdaki değerler bir örnek olaydan ya da öyküden hareketle değerleri açıklama, ahlaki muhakeme ve değer analizi şeklinde verilmelidir (MEB, 2004) açıklamasına uygun olarak öğrencilere özgürlük, bağımsızlık, barış, dayanışma, vatanseverlik, Türk büyüklerine saygı, tarihsel mirasa duyarlılık gibi değerlerin aktarılmasında uygun bir örnek olay olarak yararlanılabilir. Yine derslerde bu savaşların öğretilmesinden öğrencilere tarih bilgisi kazandırarak geçmişte hangi zorlu süreçleri yaşayarak ve hangi bedellerin ödenerek bu günlere gelindiğini göstermek ve savaşların yarattığı yıkım ve dramları gözler önüne sererek onlarda barışın önemi ve gerekliliği yönünde fikirler oluşturma noktasında yararlar sağlayabilir. Bu araştırmanın amacı Türkiye de 1985-2015 yılları arasında ilköğretim okullarında okutulan Sosyal Bilgiler, Milli Tarih ve T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük derslerinin öğretim programları ve ders kitaplarında Çanakkale Savaşlarının ele alınış şeklini ve varsa zaman içerisinde bu ele alınış şeklinde meydana gelen değişimi ortaya koymak ve değerlendirmektir. 289

Refik TURAN 2. YÖNTEM Araştırmada geçmişte ya da halen var olan bir durumu var olduğu şekliyle betimlemeyi amaçlayan Tarama modeli (Karasar, 1998, 77) kullanılmış olup, yazılı bir materyal olan öğretim programları ve ders kitapları üzerinde çalışıldığı için araştırılması hedeflenen olgu veya olgular hakkında bilgi içeren yazılı materyallerin analizini kapsayan (Yıldırım ve Şimşek 2003, 140) doküman incelemesi yönteminden yararlanılmıştır. Araştırmada amaca ulaşabilmek için Milli Eğitim Bakanlığı tarafından ilkokul, ortaokul (ve ilköğretim okulları) için hazırlanan ve 1980 li yılların başlarından günümüze kadar uygulanan Sosyal Bilgiler, Milli Tarih ve T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük dersi öğretim programlarıyla aynı dönemde okutulan ve Çanakkale Savaşları ile ilgili konuların yer aldığı Milli Tarih II, Sosyal Bilgiler 4, 5 ve 7. sınıf ile T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük ders kitaplarından oluşturulan bir örneklem üzerinde çalışılmıştır. Öğretim programları ve ders kitaplarının incelenmesi sonucu elde edilen veriler bir nitel araştırma veri analizi yöntemi olan içerik analizi yoluyla değerlendirilmeye tabi tutulmuştur. Araştırmada elde edilen bulgular Öğretim Programlarında Çanakkale Savaşları ve Ders kitaplarında Çanakkale Savaşları olmak üzere iki kategori halinde ele alınmıştır. Ders Kitaplarında Çanakkale Savaşları kategorisi ise kendi içinde Davranışçı yaklaşıma göre hazırlanan ders kitapları ve Yapılandırmacı yaklaşıma göre hazırlanan ders kitapları olmak üzere iki alt kategoriye ayrılmıştır. Bu alt kategorilerde ele alınan ders kitaplarının isimleri altında Çanakkale Savaşlarının ele alınış şekli ortaya konularak değerlendirilmiştir. 3. BULGULAR VE YORUM 3.1. Öğretim programlarında Çanakkale Savaşları Çanakkale Savaşlarına 1968 yılında yayınlanan ilk Sosyal Bilgiler dersi programından itibaren tüm Sosyal Bilgiler ve T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük dersi öğretim programlarında özel bir vurgu yapılmıştır. Bu durumun Çanakkale Cephesi nde çok çetin mücadelelerin yaşanması, bu cephedeki mücadelelerin I. Dünya Savaşı ve dolayısıyla dünya tarihinin seyri üzerindeki etkisi ve Mustafa Kemal in bu cephedeki savaşlarda oynadığı rolden kaynaklandığı söylenebilir. Milli Eğitim Bakanlığı tarafından 1968 yılında yayınlanan İlkokul Programında 5. Sınıf Sosyal Bilgiler dersi konuları içerisinde Osmanlı İmparatorluğu: Osmanlı İmparatorluğu nun Duraklama ve Gerileme Devri başlıklı ünitede Trablusgarp (İtalya ), Balkan ve I. Dünya Savaşları başlıklı bir konuya yer verildiği ve bu başlığın yanına parantez içinde şu açıklamanın yapıldığı görülmektedir: Bu savaşların sebeplerine, sonuçlarına ve İmparatorluğun çöküşüne kısaca değinilecek ve Çanakkale Savaşı üzerinde özellikle durulacaktır. (MEB, 1968, 78). Bu konu ve açıklamaların 1971 ve 1989 yıllarında yayınlanan ilkokul programı kitapçıklarında da aynen korunduğu görülmektedir (MEB, 1971, 78; 1989, 173). Milli Eğitim Bakanlığı 1995 yılında sekiz yıllık zorunlu eğitim için altyapı oluşturma faaliyetleri kapsamında mevcut ilkokul ve ortaokul öğretim programlarında biçimsel bazı düzenlemeler yaparak tüm derslerin öğretim programları tek kitapta toplamıştır. İlköğretim Programı adıyla yayınlanan bu program kitapçığının 5. sınıf Sosyal Bilgiler dersi programı bölümünde Osmanlı Devleti nin Duraklama ve Gerileme Devri ünitesinde Birinci Dünya Savaşı başlıklı bir konuya ve bu başlığın yanında parantez içinde şu açıklamaya yer verilmiştir. Savaşın sebepleri, savaşın başlaması ve gelişmesi, Osmanlı Devleti nin Savaşa girmesi, Osmanlı Devleti nin savaştığı cepheler, Çanakkale ve 290

Türkiye de İlköğretim Tarih Öğretiminde Çanakkale Savaşları (1985-2015) Anafartalar Muharebeleri, Savaşın sonuçları ve Mondros Ateşkes Antlaşması (MEB, 1995, 350). 1985 yılından itibaren Ortaokulların I. ve II. sınıflarında Sosyal Bilgiler dersinin yerine okutulmaya başlanan Milli Tarih dersi öğretim programında 7. sınıf konuları içerisinde Birinci Dünya Harbi ve Osmanlı Devleti nin Harbe Girmesi başlıklı bir konuya yer verilmişse de Çanakkale Savaşlarıyla ilgili ayrı bir başlığa ya da Çanakkale Savaşlarına vurgu yapılması yönünde bir açıklamaya yer verilmemiştir (MEB, 1988, 193). Bu durumun 1995 yılında yayınlanan İlköğretim Programı kitapçığında (MEB 1995, 378) ve 1997 yılında 4306 sayılı yasayla zorunlu temel eğitimin sekiz yıla çıkarılmasından sonra ilköğretim okullarının 7. ve 8. sınıflarında Milli Tarih ve Milli Coğrafya derslerinin yerine okutulmaya başlanan Sosyal Bilgiler dersi öğretim programında da (MEB, 1997, ) aynen korunduğu anlaşılmaktadır. Milli Tarih ve daha sonra bu ders yerine okutulmaya başlanan Sosyal Bilgiler konuları içerisinde Çanakkale Savaşlarıyla ilgili özel bir parantez açılmaması muhtemelen 1981 yılında kabul edilen Temel Eğitim II. kademe okulları T.C. İnkılâp Tarihi dersi müfredat programında (MEB, 1981, 249) bu konuya yer verilmiş olmasından kaynaklanmaktadır. Bu programın Birinci Dünya Savaşı başlıklı birinci bölümde Osmanlı İmparatorluğu nun savaştığı cepheler başlıklı bir konuya ve konuyla ilgili şu açıklamaya yer verilmiştir: Çanakkale Savaşının Türk ve dünya tarihindeki yeri ve önemi, konu ile ilgili bir okuma parçası (MEB,1981, 249). Bu konu ve açıklamalara MEB tarafından 1995 yılında yayınlanan İlköğretim Programı kitapçığı içerisinde yer alan T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük dersi programında da yer verilmiştir (MEM, 1995, 406). Milli Eğitim Bakanlığı nın 2005-2006 öğretim yılından itibaren eğitim sisteminde kademeli olarak yapılandırmacı anlayışa geçmesi üzerine diğer dersler gibi Sosyal Bilgiler ve T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük derslerinin öğretim programları ve ders kitapları da yeni anlayışa uygun olarak yeniden hazırlanmıştır. Yapılandırmacı yaklaşıma göre hazırlanan 7. sınıf Sosyal Bilgiler ile 8. sınıf T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük derslerinin öğretim programlarında Çanakkale Savaşları ile ilgili konulara yer verildiği görülmektedir. İlköğretim 7. sınıf Sosyal Bilgiler Öğretim Programında Çanakkale Savaşlarına Küresel bağlantılar öğrenme alanında Ülkeler arası köprüler ünitesinde yer verilmektedir. Bu ünitenin ilk kazanımı 20. yüzyılın başında Osmanlı Devleti ve Avrupa ülkelerinin siyasi ve ekonomik yapısıyla I. Dünya Savaşı nın sebep ve sonuçlarını ilişkilendirir. şeklinde olup kazanımla ilgili olarak I. Dünya Savaşı nda Çanakkale Cephesi nin önemi ve Mustafa Kemal in başarılarının incelenmesi etkinlikleri önerilmektedir. Programda ayrıca üniteyle ilgili şu açıklamaya da yer verilmektedir: Osmanlı Devleti nin savaştığı cepheler, Çanakkale Savaşının önemi, Mustafa Kemal in gösterdiği başarılar ve savaş sonrası uluslararası sorunlara çözüm arayışları üzerinde durulacaktır. (MEB, 2005). Yapılandırmacı anlayışa göre hazırlanan T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük dersi öğretim programında (MEB, 2006) Çanakkale Savaşlarına Bir kahraman doğuyor ve Milli uyanış: Yurdumuzun işgaline tepkiler başlıklı ünitelerde yer verilmektedir. Bir kahraman doğuyor başlıklı birinci ünitenin üçüncü kazanımı Atatürk ün askerlik hayatı ile ilgili olay ve olguları kavrar., dördüncü kazanımı Örnek olaylardan yola çıkarak Atatürk ün çeşitli cephelerdeki başarılarıyla askeri yeteneklerini ilişkilendirir., altıncı kazanımı ise Atatürk ün 1919 a kadar bulunduğu görevler ve yaptığı hizmetleri, 291

Refik TURAN üstlendiği milli mücadele liderliği açısından yorumlar. şeklindedir. Programda bu ünite için Atatürk ün çeşitli cephelerde ve özellikle Çanakkale deki askeri başarılarıyla ilgili film ve belgesel izlenmesi, Atatürk ün 1919 a kadar üstlendiği görevler ve gerçekleştirdiği faaliyetlerden yola çıkarak milli mücadelenin lideri olmasını hazırlayan gelişmeleri anlatan bir senaryo yazılması, Atatürk ün 1881-1919 yılları arasındaki hayatının dönüm noktalarını içeren bir zaman şeridi hazırlanması ve Atatürk ün milli mücadele sırasında ve yurt gezilerinde kaldığı evlerin ziyaret edilerek Atatürk ün giyim zevki ve dönemin sosyo-kültürel özelliklerinin incelenmesi gibi etkinlikler önerilmektedir. Bu ünitenin açıklamalar kısmında da Atatürk ün hayatının 1881 den 1919 a kadar Samsun a çıkışının gerekçeleri ile birlikte verilmesi ve Trablusgarp, Suriye, Çanakkale ve Kafkas cepheleri ile 8 Ağustos 1916 zaferi ve sonuçlarının örnek olaylar olarak ele alınması istenmektedir (MEB, 2006). Bu dersin Milli uyanış: Yurdumuzun işgaline tepkiler başlıklı ikinci ünitesinde yer alan kazanımlardan birisi Birinci Dünya Savaşı nda Osmanlı Devleti nin durumunu, topraklarının paylaşılması ve işgali açısından değerlendirir. şeklinde olup bu kazanımla ilgili olarak görsel materyaller, zaman şeritleri ve döneme ilişkin belgelerden yararlanarak Osmanlı Devleti nin I. Dünya Savaşı ndaki durumunun incelenmesi önerilmektedir. Açıklamalar kısmında bu ünitenin, 7. sınıf programında yer alan ülkeler arası köprüler ünitesinin 20. yüzyılın başında Osmanlı Devleti ve Avrupa Ülkelerinin siyasi ve ekonomik yapısıyla I. Dünya Savaşı nın sebep ve sonuçlarını ilişkilendirir. şeklindeki birinci kazanımıyla ilişkilendirilmesi istenmektedir. Programda ayrıca bu ünitede doğrudan verilecek değerlerden birisinin vatanseverlik olduğu da belirtilmektedir. 3.2. Ders Kitaplarında Çanakkale Savaşları Eğitim öğretim faaliyetlerinin en temel ve çoğu zaman tek materyali olma özelliğine sahip ders kitapları her ne kadar öğretim programlarının çizdiği çerçeveyle sınırlandırılmış olsalar da konuların ele alınış şekli, kullanılan dil ve üslûp, yer verilen okuma metinleri, görseller, hazırlık ve değerlendirme soruları, etkinlik, performans ve proje örnekleriyle belirli bir bakış açısını temsil ederler. Ülkemizde olduğu gibi resmi denetim mekanizmalarının onayının alınmasının zorunlu olduğu ülkelerde ders kitapları aynı zamanda konu ve olaylara ilişkin resmi bakış açısını yansıtmaları bakımından da önemli bir kaynak özelliği taşırlar. Bu araştırmada ders kitaplarında Çanakkale Savaşlarının ele alınış şeklini ortaya koyabilmek için araştırma döneminde Çanakkale Savaşları ile ilgili konuların yer aldığı ders kitapları Davranışçı yaklaşıma göre hazırlanan ders kitapları ve Yapılandırmacı yaklaşıma göre hazırlanan ders kitapları olmak üzere iki alt kategori halinde ele alınmıştır. 1985-2004 yılları arasında okutulan ve davranışçı yaklaşıma göre hazırlanan ders kitaplarından Sosyal Bilgiler 5, Sosyal Bilgiler 7, Milli Tarih 7 ve T. C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük 8 ders kitabı örnekleri ele alınarak incelemeye tâbi tutulmuştur. Yapılandırmacı yaklaşıma göre hazırlanan ders kitapları alt kategorisinde ise 2005-2006 öğretim yılında yapılandırmacı anlayışa geçilmesinden sonra ilköğretim okullarında okutulan ve Çanakkale Savaşlarıyla ilgili konuların yer aldığı Sosyal Bilgiler 4, Sosyal Bilgiler 7 ve T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük ders kitapları örnekleri incelemeye tâbi tutularak değerlendirilmiştir. 292

Türkiye de İlköğretim Tarih Öğretiminde Çanakkale Savaşları (1985-2015) 3.2.1. Davranışçı anlayışa göre hazırlanan ders kitaplarında Çanakkale Savaşları 3.2.1.1. Sosyal Bilgiler 5 Bu kategoride ele alınan ilk ders kitabı ilkokul 5. sınıflar için hazırlanan Sosyal Bilgiler ders kitabıdır (Sanır vd., 1984). Çanakkale Savaşları bu ders kitabının Osmanlı Devleti nde düzenin bozulması, gerileme ve çöküş ünitesinde I. Dünya Savaşı başlığı altında ele alınmaktadır. Bu başlık altında I. Dünya Savaşı nın nedenleri, savaşı başlatan olay ve Osmanlı Devleti nin savaşa girmesiyle ilgili bilgiler verildikten sonra savaşın sonuçlarıyla ilgili şu açıklamalar yapılmaktadır: Türk orduları, Çanakkale Boğazı nda, Anadolu nun doğu sınırlarında, Irak ta, Süveyş Kanalı boyundaki çöllerde savaşmak zorunda kaldı. Karşı devletlerin donanmalarından ayrılan güçlü savaş gemileri Çanakkale Boğazı na saldırdı. Amaç boğazları ele geçirmek, deniz yoluyla Rusya ya yardım göndermekti. İlk saldırı 18 savaş gemisiyle yapıldı; fakat düşman başarısızlığa uğradı. Karaya çıkarılan düşman ordusu çok az ilerleyebildi. Mustafa Kemal komutasındaki Türk kuvvetleri büyük bir başarıyla ve kahramanlıkla çarpıştı. On binlerce şehit verildi. Sonunda düşmanlar yenilgiyi benimseyerek çekilip gitmek zorunda kaldı. (1916) Karşı devletler, Çanakkale de en güçlü ve en güvendikleri savaş gemilerini kaybettiler ve on binlerce ölü bıraktılar (Sanır vd., 1984, 84-85). Bu ders kitabında Çanakkale de Türk Askeri başlıklı üç sayfalık bir okuma parçasına da yer verilmiştir. Bu okuma parçasında İtilâf Devletleri nin Çanakkale Boğazı ndan geçerek İstanbul u almayı tasarladıkları belirtilmektedir. Böylece İngiliz ve Fransızlar hem Osmanlı Devleti ni savaştan çekilmeye mecbur bırakacak hem de Karadeniz e girerek müttefikleri Rusya ya her türlü yardımı yapabileceklerdi. Savaşın başında Osmanlı Devleti nin gücünü çok küçümseyen İtilâf Devletleri İstanbul u kısa sürede ele geçirebileceklerine inanıyorlardı: Düşman kuvvetler, bu savaşı hemen kazanacaklarını ve dünyanın en güzel şehirlerinden birini kısa zamanda ele geçirebileceklerini umuyorlardı. İstanbul a İngiltere den gezmeye gelecek ilk yolculara vapur biletleri bile satılmıştı. (Sanır vd., 1984, s. 86). Okuma parçasında Çanakkale Deniz Savaşları etkileyici bir üslupla betimlenmektedir: Düşman bu topraklar üzerinde silah kullanabilecek asker kalmadığına inanmıştı. Savaş gemileri, boğazda ilerlemeye başladı... Tam bu sırada büyük bir savaş gemisi mayınlara çarparak birkaç dakikada battı. Onu bir başka düşman gemisi izledi. Bu ikinci zırhlının adı karşı konulmaz anlamında idi. Birkaç saat sonra, üçüncüsü boğazın mavi dalgalarına gömülüp gitti. Onun adı da bükülmez demekti. Okyanus zırhlısı ağır yara almış, savaşamayacak duruma düşmüştü. Bunlar büyük ve güçlü gemilerdi. Düşman küçüklerle birlikte, donanmasının üçte birini bir günde yitirmişti. Geri kalanlar, yenilgiye boyun eğmiş, geri çekilmek zorunda kalmışlardı. (18 Mart 1915). Denizyolundan İstanbul u almak düşman için tatlı bir düştü; gerçek umulduğu gibi çıkmadı. (Sanır vd. 1984, 87). 293

Refik TURAN Deniz savaşlarında umduğunu bulamayan düşman, Gelibolu yarımadasında karaya asker çıkararak Boğazın kıyılarını ele geçirmeye çalışmış, ancak bu bölgeyi savunan alayın çok zor ve tehlikeli bir duruma düşmesi üzerine tümen komutanı Albay Mustafa Kemal komutayı ele alarak düşmanı karaya ilk ayak bastıkları kıyılara doğru çekilmek zorunda bırakmıştır. Çanakkale Savaşlarında İngiliz ve Fransızların yanı sıra Kanada, Avustralya, Yeni Zelanda ve Hindistan gibi sömürgelerden getirilen askerler de Türklere karşı savaşmışlardır. Anafartalar bölgesine yapılan çıkarma Mustafa Kemal komutasındaki Türk alayları tarafından bozguna uğratılmış, bu savaşta Türk subayları da erlerle birlikte, birçok kez onların önünde savaşmışlardır. Böyle bir anda bir şarapnel parçası Mustafa Kemal in göğsüne çarparak cep saatini parçalamıştır. Neticede deniz savaşlarından sonra kara savaşlarında da umduğunu bulamayan düşman çekilmek zorunda kalmıştır. Çanakkale Savaşı nda 250 binden fazla askerimizi kaybettik. Düşmanın kaybı da bizimkinden az değildi. Gelibolu yarımadasının toprakları, Çanakkale Savaşlarında, bir kez daha Türk kanıyla yoğruldu. Türk, büyük insan Mustafa Kemal in komutası altında, Çanakkale destanını, tarihe armağan etti; yenilmezliğini bir kez daha kanıtladı ve bütün dünyaya duyurdu. (Sanır vd. 1984, 888). Ders kitabında bu okuma parçası içinde Çanakkale Savaşı sırasında Arıburnu yakınlarında Avustralya askerlerinin ordugahı, Çanakkale Savaşına katılmak için İstanbul da Galata rıhtımına yakın bir caddede vapura bindirilmek üzere sıra bekleyen Türk askerleri ile Çanakkale Şehitler Anıtı nın resimlerine de yer verilmiştir (Sanır vd. 1984, 86, 87, 88). Ders kitabında bölüm sonunda ayrıca inceleme konusu başlığı altında Çanakkale Savaşı nın nasıl başladığını, nasıl sürdürüldüğünü ve nasıl kazanıldığını inceleyiniz! şeklinde bir ödev sorusuna da yer verilmiştir (Sanır vd., 1984, 85). Bu ders kitabında Çanakkale Savaşlarına oldukça fazla yer ayrılmış olmakla beraber savaşın sadece askeri-siyasi yönü üzerinde durulmuştur. Bu ders kitabında Mustafa Kemal in Çanakkale Savaşları sırasında gösterdiği başarı da ayrıntılı olarak açıklanmaktadır. 3.2.1.2. Milli Tarih II Milli Tarih dersi öğretim programlarında Çanakkale Savaşları ile ilgili herhangi bir konu başlığına yer verilmezken Milli Tarih II ders kitabının (Akşit, 1993) I. Dünya Savaşı ile ilgili bölümünde Çanakkale ve Anafartalar Muharebeleri başlığı altında savaşın nedenleri deniz ve kara savaşları ve savaşın sonuçları hakkında bilgiler verilmektedir. Deniz savaşlarında başarısızlığa uğrayan İngiliz ve Fransızlar bu defa Gelibolu Yarımadasına asker çıkarmışlarsa da umdukları sonucu elde edememişlerdir: Deniz savaşında başarısızlığa uğrayan İngiliz ve Fransızlar Gelibolu yarımadasının batısına asker çıkardılar. Burada Avusturyalılar ve Yeni Zelandalıların (Anzaklar) da yer aldığı bu birliklerle çok kanlı savaşlar olmuş, üstün silahlarına rağmen düşman kuvvetleri Türk askerinin süngüsü ve yiğitliği karşısında hiçbir sonuç alamamışlardır. (Akşit, 1993, 121). Mustafa Kemal in Çanakkale Savaşlarında gösterdiği kahramanlıklara da yer verilen bu başlık altında Gelibolu Yarımadasının Anafartalar yöresini savunan Mustafa Kemal in yeniden çıkarma yapan ve saldırıya geçen düşman birliklerini büyük kahramanlıklar 294

Türkiye de İlköğretim Tarih Öğretiminde Çanakkale Savaşları (1985-2015) göstererek durdurduğu belirtilmektedir: Bu muharebede onun çok değerli bir komutan olduğunu dost ve düşman herkes öğrendi... (Akşit, 1993, 122). Ders kitabında Çanakkale Savaşlarının Türk tarihi açısından önemi meşhur Kanije ve Plevne savunmalarıyla özdeşleştirilmek suretiyle vurgulanmaktadır: Türkler Kanije ve Plevne den sonra yeni bir savunma örneği daha verdiler. (Akşit, 1993, 122). Ders kitabında Mustafa Kemal in Arıburnu dolaylarında 19. Tümen komutanı olarak görev yaptığı sırada gelişen ve Size ben taarruzu değil, ölmeyi emrediyorum. Biz ölünceye kadar geçecek zaman içinde yerimize başka kuvvetler ve komutanlar gönderilir şeklindeki meşhur sözünü söylediği olaya da yer verilerek bu olayın Mustafa Kemal in Türk milletinin ve ülkenin yüksek çıkarlarını her şeyin üstünde tuttuğunun ve onda kişiler için yersiz acıma olmadığının bir göstergesi olduğu ifade edilmektedir (Akşit, 1993, 123). Bu ders kitabında konu içerisinde Çanakkale de Anafartalar kahramanı M. Kemal arkadaşlarıyla başlıklı bir fotoğraf ile konu sonunda En şiddetli savaşların Çanakkale de olmasının sebebi nedir? şeklinde bir soruya yer verilmiştir (Akşit, 1993, 126). Bu ders kitabında da Çanakkale Savaşları askeri-siyasi boyutuyla ele alınırken Mustafa Kemal in bu savaşlarda gösterdiği başarılara da önemli yer ayrılmıştır. 3.2.1.3. T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük 1981 yılında kabul edilen T.C. İnkılâp Tarihi öğretim programı (MEB, 1981) 2006 yılında yeni program hazırlanıncaya kadar uygulamada kalmıştır. Bu programa göre yazılan T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük ders kitabında Çanakkale Savaşları Osmanlı İmparatorluğu nun I. Dünya Savaşı'na girmesi ve savaşın sonuçları başlıklı konunun Savaş cepheleri başlığı altında ele alınmıştır. Çanakkale Savaşlarının sebepleri, savaşın gelişimi ve sonuçları ile ilgili bilgilere yer verilen bu ders kitabında da savaşın başında İtilâf Devletleri nin Osmanlı Devleti nin gücünü küçümsediği vurgulanmaktadır: Üçlü itilâf komutanları Türk ordularını son bozgunların etkisiyle önemsemiyorlardı. Oysaki bu ordu Türk milletinin özündeki cevheri yine de taşıyordu. Değerli komutanların yönetiminde bütün cephelerde ama özellikle Çanakkale Boğazı nda Gelibolu Yarımadası nda XX. yüzyılın en büyük kahramanlıklarını gösterdi. (Parmaksızoğlu, 1988, 25). İtilâf Devletleri önce donanmalarıyla boğaz istihkâmlarına saldırmışlar, ancak 18 Mart 1915 günü Türk topçusunun ateşi bu ünlü donanmanın en güçlü gemilerini boğazın sularına gömmüştür. Bunun üzerine Anzak (Avusturya, Yeni Zelanda), Cezayirli, Hintli sömürge askerleriyle İngiliz ve Fransız orduları Gelibolu yarımadasına çıkarak Çanakkale Boğazı nı kara gücüyle açma hevesine kapılmışlardır: Bu teknik ve silah üstünlüğü bir kez daha yurtseverlik, inanç ve milli birlik önünde bunları simgeleyen Türk subay ve erlerinin karşısında yenilgiye uğradı. Karaya çıkan düşmanı Türk askerleri göğüslediler. (Parmaksızoğlu, 1988, 25). Ders kitabında savaşın en kanlı çarpışmalarının Gelibolu yarımadasının en dar yeri olan Conkbayırı ve Anafartalar arasında gerçekleştiği, bu bölgede 19. Tümen Komutanı Mustafa Kemal in yerinde aldığı önlemlerle düşmanı durdurduğu belirtilmektedir. 295

Refik TURAN Mustafa Kemal in komuta ettiği erlere, subaylara verdiği Size ben taarruzu emretmiyorum, ölmeyi emrediyorum. Biz ölünceye kadar geçecek zaman içinde yerinizi başka birlikler ve komutanlar alabilir emrine de yer verilen ders kitabında Mustafa Kemal in kendisi önde olmak üzere süngü hücumlarıyla İngiliz kuvvetlerini önce kıyıda durdurduğu, sonra da çekilip gitmelerine neden olduğu ifade edilmektedir (Parmaksızoğlu, 1988, 27). Ders kitabında bu konunun devamında M. Kemal Anafartalar Grubu Komutanı ve Liman Von Sanders in Mustafa Kemal ile ilgili düşüncelerinin yer aldığı iki okuma parçasına yer verilmiştir. Liman Von Sanders in Mustafa Kemal hakkındaki sözleri şöyledir: Albay M. Kemal beş ay önceki ilk karaya çıkış hareketinden beri 19. Tümenin başında parlak şekilde savaşmış ve İngilizlerin Anafartalar bölgesindeki son büyük çıkarma hareketleri sırasında zor bir anda komutayı üzerine almak yiğitliğini göstermiştir. Albay M. Kemal burada da görevini büyük bir cesaret iyi ve açık tertiplerle yerine getirmiştir. Öyle ki kendisine güvenim gereği olarak takdirimi ve şükranlarımı tekrar tekrar belirtirim. (Parmaksızoğlu, 1988, 30). Bu ders kitabında konuyla ilgili olarak Mustafa Kemal i Anafartalar da ve Kireçte Şehitler Anıtında gösteren iki resme de yer verilmiştir. 1998-1999 öğretim yılından itibaren kesintisiz zorunlu temel eğitimin sekiz yıla çıkarılmasıyla birlikte ilköğretimde okutulan derslerde de bir takım değişikliklere gidilmiştir. Bu çerçevede o zaman kadar 6. ve 7. sınıflarda (ortaokul I ve II. sınıflar) okutulan Milli Tarih ve Milli Coğrafya dersleri 1998-1999 öğretim yılından itibaren kaldırılarak bu derslerin yerine Sosyal Bilgiler dersinin okutulmasına başlanmıştır. İlköğretim okullarının 8. sınıflarında ise önceden olduğu gibi T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük dersinin okutulmasına devam edilmiştir. Bu düzenlemeden sonra ilköğretim okullarında okutulan 5. ve 7. sınıf Sosyal Bilgiler ile 8. Sınıf T.C. İnkılâp Tarihi ders kitaplarında Çanakkale Savaşları ile ilgili bilgilere yer verildiği görülmektedir. 3.2.1.4. Sosyal Bilgiler 5 Bu dönemde okutulan 5. sınıf Sosyal Bilgiler ders kitabında Vatan ve Millet Sevgisi başlıklı ünitede millet sevgisi başlığı altında Türk milletinin başta gelen görevlerinden birisinin milletine hizmet etmek olduğu belirtilmektedir. Ders kitabında daha sonra Atatürk ün Çanakkale Savaşlarında Osmanlı Devleti ne karşı savaşan askerler için söylediği sözden yola çıkarak bu savaşın birleştirici yönüne vurgu yapılmaya çalışılmaktadır: Her ülkede vatanına hizmet eden kişiler kutlu ve kahraman insanlardır. Bazı milletler kendi çıkarları için bizimle savaşmış, bize düşman olmuş olabilirler. Onlar da bu memleketin toprakları üstünde kanlarını döken kahramanlardır. Onların bizim şehitlerimizden farkı yoktur. Atatürk Çanakkale Savaşlarında bize karşı savaşmış olan askerler için onlar bu toprakta canlarını verdikten sonra artık bizim çocuklarımız olmuşlardır. demiştir. Böylece eski düşmanlıkları ölümsüz dostluklara çevirmiştir. Sonuç olarak tüm insanların başta gelen görevi milletini sevmektir. Hiçbir şey millet sevgisinin üstünde değildir. (Şenünver vd., 2000, 14). 296

Türkiye de İlköğretim Tarih Öğretiminde Çanakkale Savaşları (1985-2015) Yukarıdaki metinden de anlaşılacağı gibi bu ders kitabında Çanakkale Savaşlarında vatanı uğruna canını feda eden şehitlerden yola çıkarak millet sevgisine; Çanakkale de bize karşı savaşan askerler için Mustafa Kemal in söylediği sözlerden yola çıkarak da uluslar arasındaki anlaşmazlık ve düşmanlıkların ebedi olmadığına ve ülkeler arasındaki dostlukların önemine vurgu yapılmaktadır (Şenünver vd., 2000, 14). Ders kitabımda bu konuyla ilgili olarak Atatürk ü Çanakkale de gösteren bir resimle Anzaklar Kitabesi nin resmine yer verilmiştir. 3.2.1.5. Sosyal Bilgiler 7 Bu ders kitabında Birinci Dünya Savaşı konusunun Osmanlı Devleti nin savaştığı cepheler başlığı altında Çanakkale Savaşlarının nedenleri, deniz ve kara savaşları ve savaşın sonuçları hakkında bilgiler verilmektedir. Bu ders kitabında da kara savaşlarında İngilizlerin Osmanlı Devleti ne karşı Avustralya, Yeni Zelanda ve Hindistan dan askerler getirdiklerinin altı çizilmektedir (Şenünver vd., 1999, 129). Ders kitabında vurgulanan başka bir husus da yine daha önceki ders kitaplarında olduğu gibi Çanakkale Savaşlarında Mustafa Kemal in oynadığı kritik roldür: Seddülbahir, Gelibolu, Arıburnu ve Kumkale ye çıkan askerler ummadıkları bir direnişle karşılaştılar. Çünkü orada Anafartalar grup komutanı M. Kemal ile kahraman Türk askerlerini karşılarında buldular. Burada ağır bir yenilgiye uğradılar. M. Kemal askerlere Size ben taarruzu emretmiyorum, ölmeyi emrediyorum. Biz ölünceye kadar geçecek zaman içinde yerine başka kuvvetler ve başka komutanlar gelebilir. diyordu. Çanakkale zaferi bu emirle bütünleşen Türk askerlerinin eseridir. O Türk askeri ki silah ve teknik bakımdan üstün düşman kuvvetlerini azimli mücadele gücüyle bozguna uğratmıştır. (Şenünver vd., 1999, 130). Ders kitabında Çanakkale Deniz Savaşını gösteren tablo, Anafartalar grup komutanı M. Kemal ve silah arkadaşları, M. Kemal Çanakkale de bir siperde ve İlk Şehitler Anıtı (Çanakkale) başlıklı resimlere yer verilirken Değerlendirme soruları içinde de Çanakkale zaferinin Türk ve Dünya tarihi açısından önemi nedir? şeklinde bir soruya yer verilmiştir. 3.3. Yapılandırmacı anlayışa göre hazırlanan ders kitaplarında Çanakkale Savaşları Milli Eğitim Bakanlığı nın 2005-2006 öğretim yılından itibaren ilköğretim okullarından başlayarak kademeli olarak yapılandırmacı anlayışa geçilmesine karar vermesi üzerine ilköğretim Sosyal Bilgiler ve T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük dersleri için de yeni yaklaşıma göre öğretim programları ve bu programlara uygun ders kitapları hazırlatılmıştır. Bu ders kitaplarında Çanakkale Savaşları ile ilgili konulara 4. ve 7. sınıf Sosyal Bilgiler ve 8. Sınıf T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük ders kitaplarında yer verildiğinden bu bölümde söz konusu kitap örnekleri ele alınarak incelemeye tâbi tutulmuştur. 3.3.1. Sosyal Bilgiler 4 Bu dersin öğretim programında Çanakkale Savaşları ile ilgili doğrudan bir konu veya açıklamaya yer verilmediği halde bu ders kitabında Çanakkale Savaşları hakkında ayrı bir başlık altında bilgiler verilmektedir. Ders kitabında Çanakkale Savaşları ile ilgili 297

Refik TURAN bilgiler verilen konu Ankara ya teyzesi emekli öğretmen Gülay Hanımı ziyarete giden Melike ile Gülay Hanım arasında geçen bir diyalog şeklinde kurgulanmıştır. Gülay Hanım ile Melike Anıtkabirdeki Kurtuluş Savaşı Müzesi ni gezerken Müzede Çanakkale Savaşlarının canlandırıldığı bölüme gelindiğinde Melike nin Çanakkale de neler yaşandı teyze? sorusu üzerine Bir Destandır Çanakkale başlığı altında Çanakkale Savaşlarıyla ilgili bilgiler verilmeye başlanmaktadır. Bu soru üzerine Gülay Hanım şu cevabı vermektedir: 1915 yılında İngiltere ve Fransa deniz yoluyla Çanakkale Boğazı nı geçerek İstanbul u ele geçirmek için saldırıya geçtiler Çünkü İstanbul Osmanlı Devleti nin başkentiydi. İstanbul u işgal ederek Osmanlı Devletini savaş dışı bırakmış olacaklardı. (Kaya vd., 2014, 48). Bu bölümde Gülay Hanım Çanakkale deniz ve kara savaşları hakkında kısa bilgiler vermektedir. Burada verilen bilgilere göre denizlerde başarılı olamayan İngilizler ve Fransızlar amaçlarına ulaşabilmek için karadan saldırıya geçmişlerse de Mustafa Kemal in İtilâf Devletlerinin Conkbayırı hattını aşarak ilerleyeceğini tahmin ederek bu hattın güçlendirilmesine çalışması İtilâf Devletlerinin amaçlarına ulaşmalarını engellemiştir: M. Kemal Arıburnu, Conkbayırı ve Anafartalar da İtilâf güçlerine karşı büyük başarılar elde etti. Verdiği şu emir Çanakkale Savaşlarının kaderini belirledi. Size ben taarruzu değil, ölmeyi emrediyorum. Biz ölünceye kadar geçecek zaman içinde yerine başka kuvvetler ve komutanlar gelebilir Böylece tarihin en büyük siper savaşı başlamıştı. Siperler arası mesafe 8-10 metre kadardı. Türk siperlerinden hiçbir asker ayrılmıyordu. Şehit düşenlerin yeri hemen dolduruluyordu. Düşmanın attığı bir bombadan sıçrayan şarapnel parçası M. Kemal in göğsüne isabet etti. Ancak cebinde bulunan saate çarptığından M. Kemal yara almadı ve yanındakileri telaşlandırmadan savaşa devam etti. Sonuçta İtilâf Devletleri Çanakkale yi geçme amaçlarına ulaşamamış, Mustafa Kemal in üstün komutanlık yeteneği, Türk milletinin cesareti ve azmi düşmanın geri çekilmesini sağlamıştır. Gülay Hanım Çanakkale de savaşan kahraman askerlerin çok azının evlerine dönebildiğini, hatta o yıllarda öğrencileri gönüllü olarak Çanakkale Cephesi ne gittiği için birçok okulun mezun veremediğini de ifade etmektedir (Kaya vd., 2014, 48). Ders kitabında metin kutuları içinde savaşın farklı boyutlarıyla ilgili bilgilere yer verilmektedir. Bu metin kutularının birisinde Çanakkale de düşmana karşı vatanını canla başla savunan binlerce Türk askerinden biri olarak nitelendirilen Ezineli Yahya Çavuş hakkında da bilgiler verilmektedir. Burada verilen bilgilere göre Yahya Çavuş emrinde bulunan 67 askeriyle 25 Nisan 1915 günü Gelibolu yarımadasından Ertuğrul koyuna çıkarma yapan 3000 kişilik İngiliz kuvvetlerine karşı savaşarak İngilizlerin sahile çıkmasını uzun süre engellemiştir (Kaya vd., 2014, 49). Diğer metin kutusunda ise Balıkesir Lisesinin 1916-1917 kayıtlarında şöyle bir ibare bulunmaktadır: Bu ders yılı I. Dünya Savaşı münasebetiyle mektebin 12, 11 ve 10. Sınıflarında talebe bulunmadığından sınıflar 9. Sınıfla başlıyor. şeklindeki bir ibare ile bu ibarenin yanında Balıkesir Lisesi öğretmen ve öğrencilerini gösteren bir resme yer verilmiştir (Kaya vd., 2014, 49). Bu bölümde öğrencilere yönelik olarak Canlarını vatanımız için feda etmiş bu gençlere ne söylemek istersiniz? şeklinde bir soru ile Atatürk ve Kurtuluş savaşı Müzesini ve Yahya Çavuş Anıtını gösteren iki görsele de yer verilmiştir. 298

Türkiye de İlköğretim Tarih Öğretiminde Çanakkale Savaşları (1985-2015) Bu ders kitabında Çanakkale Savaşlarının askeri-siyasi boyutunun yanı sıra ilk defa savaşın sosyal boyutuna da dikkat çekilmektedir. Ders kitabında savaşa katılan askerlerin çok azının evlerine dönebildiğinin ve yine bir çok okulun öğrencileri gönüllü olarak Çanakkale Cephesi ne gittiğinden mezun veremediğinin belirtilmesi cephede süren savaşların sosyal hayat üzerindeki etkilerini ortaya koyması açısından önemli bir gelişmedir. 3.3.2. Sosyal Bilgiler 7 Bu ders kitabında Çanakkale Savaşlarıyla ilgili bilgiler Ülkeler arası köprüler başlıklı ünitenin İnsanlığın büyük dramı Çanakkale Cephesi başlığı altında verilmektedir. İngiltere ve Fransa nın Rusya ya yardım etmek ve Balkanlar üzerinden Almanya ya yeni bir cephe açmak amacıyla başlattıkları Çanakkale Savaşları sonunda İtilâf Devletleri amaçlarına ulaşamamış; bu durum savaşın iki yıl uzamasına, Rusya nın ekonomik ve sosyal bunalıma girerek rejim değişikliğine uğramasına ve İngiltere nin de sömürgelerinde prestij kaybına neden olmuştur. Mustafa Kemal in ileri görüşlülüğü, kararlı ve disiplinli olması gibi kişilik özellikleri, Çanakkale Savaşında verilen mücadeleye yansımış ve bu savaşlar onun milli mücadele önderi olarak kabul edilmesinin temelini oluşturmuştur (Karabıyık, 2014, 155). Ders kitabında Mustafa Kemal in ve askerlerinin vatanını ve milletini sevmesinin örneği olarak nitelendirilen 57. Alay Destanı na da yer verilmektedir: Yalnız size Bomba Sırtı vakasını anlatmadan geçemeyeceğim. Karşılıklı siperler arasında mesafemiz sekiz metre Yani ölüm muhakkak Birinci siperdekiler hiçbiri kurtulamamacasına kâmilen düşüyor, ikincidekiler onların yerine gidiyor. Fakat ne kadar şayan-ı gıpta bir itidal ve tevekkülle biliyor musunuz? Öleni görüyor, üç dakikaya kadar öleceğini biliyor. Hiç ufak bir fütur bile gösteremiyor. Sarsılmak yok. Okuma bilenler ellerinde Kuran-ı Kerim, cennete girmeye hazırlanıyorlar. Bilmeyenler Kelime-i Şehâdet çekerek yürüyorlar. Bu, Türk askerlerindeki ruh kuvvetini gösteren şayan-ı hayret ve ve tebrik bir misaldir. Emin olmalısınız ki Çanakkale Savaşını kazandıran bu yüksek ruhtur (Karabıyık, 2014, 155). Bu ders kitabında Çanakkale Savaşları İnsanlığı büyük dramı Çanakkale Cephesi başlığı altında ele alınarak savaşların bütün insanlık için dramlara yol açtığı mesajının verilmesi savaşların hayatın her alanında yarattığı yıkımlara dikkat çekmesi daha önceki ders kitaplarında pek rastlanmayan bir durumdur. Bu yönüyle olumlu bir gelişme olarak değerlendirilebilir. Bu ders kitabında dikkat çeken bir diğer nokta da konuyla ilgili dinsel motifler yönünden zengin bir söylem kullanılmış olmasıdır. 3.3.3. T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük Çanakkale Savaşlarıyla ilgili bilgilere bu ders kitabının ilk iki ünitesinde yer verilmektedir. Bir Kahraman Doğuyor başlıklı birinci ünitede I. Dünya Savaşı ve M. Kemal başlığı altında ülkenin savaşın ortasında kalmasına hem üzülen hem de rahatsız olan Mustafa Kemal in Sofya da kalmak istemeyerek rütbesine uygun aktif bir görev talep etmesi üzerine 1915 yılında Çanakkale Boğazı nı savunmakla sorumlu Tekirdağ da 299

Refik TURAN bulunan 19. Tümen Komutanlığına tayin edildiği belirtilmektedir. Daha önceki ders kitaplarında olduğu gibi İtilâf Devletleri nin İstanbul u alarak Osmanlı yı savaş dışı bırakmak ve müttefikleri Rusya ya yardım götürme isteklerinin Çanakkale Savaşlarının başlıca nedenleri olarak sıralanmaktadır (Ülker, 2014, 16). Mustafa Kemal askerleriyle birlikte bu saldırılara başarıyla karşı koymuş, Gelibolu ya asker çıkaran düşman kuvvetlerinin taarruz edecekleri yerleri önceden tahmin ederek Arıburnu, Anafartalar ve Conkbayırında yaptığı savaşlarda başarılar kazanmıştır. Bu savaşlarda askeri yeteneğini gösterme imkânı bulan Mustafa Kemal Çanakkale Savaşlarının kazanılmasında önemli rol oynamış, gösterdiği başarılar nedeniyle rütbesi albaylığa yükseltilmiştir (Ülker, 2014, 16). Ders kitabında konuyla ilgili olarak Mustafa Kemal i Çanakkale de silah arkadaşlarıyla (1915) gösteren küçük bir resim ile Çanakkale Savaşlarında M. Kemal in düşmanların saldıracakları yerleri önceden tahmin etmesi onun hangi özelliğini yansıtmaktadır? şeklinde bir soruya da yer verilmiştir. Bu ders kitabının Milli Uyanış: Yurdumuzun işgaline tepkiler başlıklı ikinci ünitesinde de I. Dünya Savaşı nın ele alındığı konuda Çanakkale Cephesi alt başlığına yer verilmiştir. Bu başlık altında Çanakkale Savaşlarının nedenleri tekrarlandıktan sonra İtilâf Devletleri nin bu amaçlarla Çanakkale Boğazı na bir saldırı düzenledikleri, denizden boğazı geçmeyi başaramayınca da Gelibolu yarımadasına asker çıkardıkları belirtilmektedir. Mustafa Kemal in de başarılı komutasıyla burada da başarılı olamayan İtilâf devletleri 1916 yılında Çanakkale den çekilmek zorunda kalmıştır (Ülker, 2014, 26). Ders kitabında bu konuyla ilgili olarak Çanakkale Cephesi ndeki Türk askerlerini gösteren küçük bir fotoğrafa da yer verilmiştir (Ülker, 2014, 26). 4. SONUÇ I. Dünya Savaşı nın en önemli cephelerinden olan Çanakkale Cephesi ndeki mücadeleler savaşın gidişatında önemli sonuçlara yol açmıştır. Özellikle Çanakkale geçilemediği için müttefiklerinden yardım alamayan Rusya da ekonomik ve sosyal bunalımın artması sonucu Bolşevik Devrimin gerçekleşmesi dünya tarihinin akışını değiştirmiştir. Bu zafer Türk milletinin uzun mağlubiyetler döneminin sonunda özellikle Balkan Savaşlarının yarattığı psikolojik çöküntüyü ortadan kaldırarak yeni bir ruh ve azimle Kurtuluş Savaşını başlatmasına yol açmıştır. Bu savaşlar sırasındaki başarıları Mustafa Kemal in askeri dehasını ve liderliğini ortaya çıkararak tanınmasını sağlamıştır. Türk ve dünya tarihinde taşıdığı önem nedeniyle araştırma dönemi olan 1985-2015 yılları arasında ilköğretim okullarında okutulan Sosyal Bilgiler, Milli Tarih ve T.C. İnkılâp Tarihi öğretim programları ile ders kitaplarında Çanakkale Savaşlarına özel önem verilerek önemli yer ayrılmıştır. Araştırma döneminin birinci kategorisini oluşturan 1985-2004 yılları arasında Türkiye de ilköğretim okullarının 4. ve 5. sınıflarında Sosyal Bilgiler, Ortaokul I. ve II. sınıflarda Milli Tarih, Ortaokul III. sınıflarda ise T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük dersleri okutulurken 1997 yılında zorunlu temel eğitimin sekiz yıla çıkarılması üzerine 1998-1999 öğretim yılından itibaren ilköğretim okullarından Milli Tarih dersleri kaldırılarak bu derslerin yerine Sosyal Bilgiler 6 ve 7 dersleri okutulmaya başlanmıştır. Bu derslerden Sosyal Bilgiler 5 dersi öğretim programında I. Dünya Savaşı ile ilgili başlığın yanına açıklama olarak Çanakkale Savaşları üzerinde durulacağı belirtilirken 300

Türkiye de İlköğretim Tarih Öğretiminde Çanakkale Savaşları (1985-2015) T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük deri öğretim programlarında Çanakkale Savaşları ayrı bir başlık halinde ele alınmıştır. Bu dönemde okutulan Sosyal Bilgiler 5, Milli Tarih II, Sosyal Bilgiler 7 ve T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük ders kitaplarında Çanakkale Savaşlarına yer verilmiştir. 2005-2006 öğretim yılından eğitim sisteminde yapılandırmacı anlayışa geçilmesi üzerine hazırlanan Sosyal Bilgiler 7 ve T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük derslerinin öğretim programlarında ve Sosyal Bilgiler 4 ve 7 ile T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük ders kitaplarında Çanakkale Savaşlarına yer verildiği görülmektedir. İlköğretim okullarında 1985-2004 yılları arasında okutulan ders kitaplarının tamamına yakın bir kısmında Çanakkale Savaşları askeri-siyasi boyutlarıyla ele alınmakta ve savaşın sebepleri, savaş süreci ve sonuçları hakkında bilgiler verilmektedir. Burada verilen bilgilerde savaşı başlatırken İtilâf devletlerinin Osmanlı Devleti nin gücünü küçümsedikleri fakat ummadıkları bir sonuçla karşılaştıkları, Mustafa Kemal komutasındaki Türk kuvvetlerinin kahramanca çarpışmaları sonucu yenilgiyi kabullenmek zorunda kaldıkları ifade edilmektedir. Ders kitaplarında bu savaşın yokluk ve imkânsızlıklara rağmen büyük fedakârlık, cesaret ve kahramanlıkla her türlü teknik ve askeri üstünlüğe sahip İtilâf güçlerine karşı kazanılmış olduğu vurgulanmaktadır. Çanakkale Savaşlarına İngiliz ve Fransızların yanı sıra Kanada, Avustralya, Yeni Zelanda ve Hindistan gibi sömürgelerden askerler getirilerek Türklere karşı savaştırıldıkları başka bir deyişle bu savaşta Türk ordusunun yedi düvele karşı savaştığı ders kitaplarında vurgulanan hususlardan birisidir. Ders kitaplarının tamamında Mustafa Kemal in zamanında ve yerinde aldığı kararların Çanakkale Savaşlarının kazanılmasında etkili olduğu, bu savaşların Mustafa Kemal in askeri dehası ile liderliğini ortaya çıkardığı vurgulanmaktadır. Mustafa Kemalin Çanakkale zaferinin kazanılmasındaki önemli rolü ders kitaplarında meşhur Size ben savaşmayı değil ölmeyi emrediyorum şeklinde başlayan sözü, bu sözü söylediği olay, savaş sırasında göğsüne isabet eden bir şarapnel parçasının yaka cebinde bulunan saati parçalaması gibi olaylara, çeşitli görseller ve okuma parçalarına yer verilmek suretiyle ortaya konulmaktadır. Ders kitaplarında Türk subaylarının erlerle hatta birçok kez onların önünde savaştıkları, İtilâf Devletleri nin yurtseverlik, inanç ve milli birliği simgeleyen Türk subay ve erlerinin karşısında yenilgiye uğradıkları belirtilmektedir. Davranışçı yaklaşıma göre hazırlanan ders kitaplarında savaşın olağanüstü şartlarından, cephe gerisinde yaşananlardan ve hizmet edenlerden bahsedilmemektedir. Aynı şekilde savaşın her iki taraf için yol açtığı maliyet can kaybı ve yıkım üzerinde de çok fazla durulmamaktadır. 2005-2006 öğretim yılından okutulmaya başlanan ders kitaplarında bu durum bir miktar değişime uğramaktadır. 2014 yılında yayınlanan Sosyal Bilgiler 4 ders kitabında Çanakkale Savaşlarının davranışçı anlayışa göre hazırlanan ders kitaplarında olduğu gibi sadece askeri-siyasi boyutu değil, sosyal boyutuna da yer verilmeye çalışıldığı görülmektedir. Bu ders kitabında Çanakkale de savaşan askerlerin çok azının evlerine dönebildiği, o yıllarda öğrencileri gönüllü olarak askere gittiği için birçok okulun mezun veremediği belirtilerek savaşın gündelik yaşam ve sıradan insanların hayatları üzerindeki etkilerine de dikkat çekilmektedir. Yine bu dönemde okutulan Yapılandırmacı anlayışa göre hazırlanan 7. sınıf Sosyal bilgiler ders kitabında Çanakkale Savaşları İnsanlığın büyük dramı Çanakkale Cephesi başlığı altında ele alınarak savaşın tüm 301

Refik TURAN insanlık için dramatik yönüne dikkat çekilmektedir. Bu ders kitabında dini motifler yönünden zengin bir söylem kullanıldığı da dikkat çeken bir diğer noktadır. Ders kitaplarında genel olarak düşman kuvvetler hakkında aşağılayıcı, hakaretamiz bir dil ve üslup kullanılmamakta, düşmana karşı savaşan Türk ordusunun cesareti, kahramanlığı ve yiğitliğinden övgüyle bahsedilmekle yetinilmektedir. Sonuç olarak araştırma dönemi içerisinde Çanakkale Savaşlarına İlköğretim Sosyal Bilgiler, Milli Tarih ve T.C. İnkılâp Tarihi dersleri içerisinde özel önem verilerek önemli yer ayrılmıştır. Ders kitaplarında 1985-2004 yılları arasındaki dönemde savaşın askerisiyasi boyutuna ağırlık verilip, savaşın savaşan taraflar için yol açtığı yıkımlar üzerinde pek durulmamıştır. Bu dönemdeki ders kitaplarında Mustafa Kemal in Çanakkale Savaşlarının kazanılmasında oynadığı role de vurgu yapılmaktadır. 2005-2006 öğretim yılından itibaren yeni anlayışa göre hazırlanan ders kitaplarında Çanakkale savaşlarının askeri-siyasi boyutu ve Mustafa Kemal in Çanakkale deki başarılarına önemli yer ayrılmakla birlikte Çanakkale savaşlarını sosyal boyutuna da önem verilmeye başlanmıştır. Yine günümüze yaklaştıkça Çanakkale Savaşlarının tüm insanlık için dram olduğunun altı çizilmekte ve ders kitaplarında konuyla ilgili olarak kullanılan söylemde dinsel ögelerin ağırlığı artmaktadır. KAYNAKLAR Akşit, N. (1993). Ortaokullar İçin Milli Tarih II, İstanbul: MEB Yayınları. Armaoğlu, F. (1987). 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi, Ankara: T. İş Bankası Kültür Yayınları. Dilek, D. (2002). Tarih Derslerinde Öğrenme ve Düşünce Gelişimi, Ankara: Pegem A. Karal, E. K. (1996). Osmanlı Tarihi, C. IX, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. Karabıyık, E. Ü. (2014). Sosyal Bilgiler 7, Ankara: Evren Yayıncılık ve Basım Tic. A.Ş. Karasar, N. (1998). Bilimsel Araştırma Yöntemi, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Kaya, M. K., Dağ, Ö., Koçak, E., Yıldırım, T. ve Ünal, M. (2014). İlköğretim Sosyal Bilgiler 4, Ankara: MEB Devlet Kitapları. Kurşun, Z. Çanakkale Muharebeleri, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (ss. 205-208). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. MEB. (1968). İlkokul Programı, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. MEB. (1971). İlkokul Programı, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. MEB. (1989). İlkokul Programı, İstanbul: Milli Eğitim Gençlik ve Spor Müdürlüğü Yayınları. MEB. (1995). İlköğretim Okulu Programı, Ankara: MEB İlköğretim Genel Müdürlüğü Yayını. MEB. (1997). İlköğretim Okulu Programı, Ankara: MEB İlköğretim Genel Müdürlüğü Yayınları. MEB. (1981). Temel Eğitim II. Kademe Okulları (Ortaokul) Türkiye Cumhuriyeti İnkılâp Tarihi Müfredat Programı, Resmi Gazete, 2090, 249-250. MEB, (2004). Sosyal Bilgiler (4-5. Sınıflar) Öğretim Programı ve Klavuzu. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2015, http://ttkb.meb.gov.tr/program2.aspx?islem=1&kno=38 MEB (2005). Sosyal Bilgiler Dersi 6 ve 7. Sınıflar Öğretim Programı ve Klavuzu. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2015, http://ttkb.meb.gov.tr/program2.aspx?islem=1&kno=39 302

Türkiye de İlköğretim Tarih Öğretiminde Çanakkale Savaşları (1985-2015) MEB (2006). T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük Dersi Öğretim Programı ve Klavuzu. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2015, http://ttkb.meb.gov.tr/program2.aspx?islem=1&kno=41 Parmaksızoğlu, İ., (1988). T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük, İstanbul: MEB Yayınları. Safran, M. ve Ata, B. (1996). Barışçı Tarih Öğretimi Üzerine Çalışmalar: Türkiye de Tarih Ders Kitaplarında Yunanlılara İlişkin Kullanılan Dil ve Yunanlılara İlişkin Öğrenci Görüşleri, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1, 11-26. Sanır, F., Asal, T. ve Akşit, N. (1984). Sosyal Bilgiler 5, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. Stradling, R. (2003). 20. YY Avrupa Tarihi Nasıl Öğretilmeli, İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları. Şenünver, G., Karabulut, E., Kesim, H. S., Turgut, R., Ercan N., Küçükbaycan M., Uslu, H ve Akay, A. (1999). Sosyal Bilgiler 7, İstanbul: MEB Yayınları. Şenünver, G., Karabulut, E., Kesim, H. S., Turgut, R., Ercan, N., Küçükbaycan, M., Uslu, H. ve Akay, A. (2000). Sosyal Bilgiler 5, İstanbul: MEB Yayınları. Turan, R. ve Ulusoy, K. (2013). Sosyal Bilgilerde Tarihin Yeri ve Önemi. Sosyal Bilgilerin Temelleri (ss.137-155). Ankara: Pegem A. Ülker, Salim. (2014). T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük, Ankara: SEK Yayınları. Yıldırım, A. ve Şimşek H. (2003). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, Ankara: Seçkin Yayınevi. 303

Refik TURAN 1. Introduction EXTENDED ABSTRACT The Dardanelle wars started with the bombings of bastions at both sides of Dardanelles strait From Aegean Sea on 19 February 1915 dated to transfer assistance to their allies Russia and to exclude the Ottoman State by occupation of İstanbul by England and France. When the attempt of entente flee of passing the strait by entering Dardanelles Strait failed they meant to overwhelm the Dardanelles strait by occupying the Gallipoli peninsula. For this reason, allies sent the English and French forces with 70 thousand soldiers to get ashore from the south of Gallipoli peninsula, as a result of the resistance of Turkish soldiers violently, when it is understood that they won t be able to advance, this time they sent soldiers to the western shores of the peninsula. As a result of violent wars made with the Anzac group, in three weeks when the allied forces which lost 40 thousand soldiers went on to lose soldiers, they retreated from December. As a result of this war in which there were 250 thousand loses, the straits weren t given to the enemy, the depression which started in Russia which couldn t take assistance from the allied forces ended in Bolshevik Revolution and the First World War lasted for two years. The Dardanelles spirit became the starting of the national struggle spirit, although the Turkish nation lost many raised people in this war, thanks to the army who did heroic struggle won a great victory overcoming the psychological weakness felt due to Balkan wars, this victory became a new light for the Islam world and oppressed nations at the same time. The Historical topics have an important place in the course schedules in all around the world. This situation is caused due to the idea that the history develops the national emotions, events and facts such as human rights, democracy, respect to cultural rights and develop the cultural identity. Besides these benefits for the citizenship education of historical education, the history creates possibility to enable the students to gain some positive attitudes and skills such as tolerance, emphatic approach, critical thinking through allowing them to gain some skills of historiography. That s why, while the civilized countries prepare history teaching programs, they try to pay attention to a balance between inner discipline and outer discipline aims, national values and universal values and giving information and developing skills. In the courses of History, it is only possible to enable the students to gain positive attitudes and skills such as peace, tolerance, human rights, democracy and respect to cultural rights by arranging the language and style used in the contents of lessons and textbooks according to this. That s why, today international institute and formations such as UNESCO, European Council and European Union have missions to work to make the peace language be overwhelming in international institute and formations, in history textbooks. Dardanelles wars within the history teaching, besides giving the students related information to past, patriotism, courage heroism have the feature of being sample. Similarly while the topics of war are studied, ideas to solve the problems in the minds of students in a peaceful way by presenting the disasters the wars cause for humans can be developed. 304

2. Method Türkiye de İlköğretim Tarih Öğretiminde Çanakkale Savaşları (1985-2015) The purpose of this study is to present and assess the curricula and textbooks of the courses Social Studies, National History and Revolution History of Turkish Republic and Kemalism involving the topics of history and studied in primary schools in the years between 1985-2015 in Turkey and way of handling Dardanelles Wars and the change it underwent. In the study, The General Survey Model and The Document Analysis Method have been benefitted. The findings obtained in the study have been handled in two categories as The Dardanelles Wars in curricula and The Dardanelles Wars in textbooks. In the category of Dardanelles wars in textbooks there are two subcategories as The textbooks prepared according to the behaviorist approach and the textbooks prepared according to constructivist approach. Under the names of the textbooks handled in the subcategories, it has been assessed by presenting the way of handling the Dardanelles Wars. 3. Discussion and Conclusion The period between the years 1985 and 2015 which is the study period has been handled two main categories as the period in which behaviorist learning approach till and 2005 and the period after 2005 according to the constructivist understanding. In the period of the first category (1985-2004), while the Social Studies is studied in the 4 th and 5 th classes, National History in the secondary school 1 st and 2 nd classes, The courses of Revolution History of Turkish Republic and Kemalism are studied in the 3 rd classes secondary school, after the obligatory basic education was increased to 8 years, from the teaching year of 1998-1999 the National History courses were removed and instead of these courses the courses of Social Studies 6 th and 7 th courses started to be given. While it is stated that it will be focused on the Dardanelles Wars as explanation to the title related to the 1 st World War in curriculum of the course Social Studies 5, in the curriculum of the course of Revolution History of Turkish Republic and Kemalism, the Dardanelles Wars have been handled as a separate title. In the textbooks of Social Studies 5, National History II, Social Studies 7 and Revolution History of Turkish Republic and Kemalism, the Dardanelles Wars were also involved. It is seen that the Dardanelle wars don t take place in the curricula of the courses Social Studies 7 and Revolution History of Turkish Republic and Kemalism prepared when the constructivist understanding started in the education system from the year 2005-2006 and in the textbooks of Social Studies 4 and 7 and the Revolution History of Turkish Republic and Kemalism. In almost all of the textbooks, the Dardanelle Wars have been handled with the militarypolitical dimensions and information is given about the causes of the war and its results is given. In the textbooks, it is expressed that the allied powers despise the power of the Ottoman Empire but they met an unexpected result. As a result of the heroic clash of Turkish forces under the commandership of Mustafa Kemal, the enemy had to accept the defeat. It is expressed that this war was won against the allied powers which had all kinds of technical and military superiority in spite of poverty and impossibilities, with great sacrifice, courage and heroism. 305

Refik TURAN One of the points underlined in the textbooks is that in this war, the Turks fought with all the world by bringing soldiers from colonies such as Canada, Australia New Zealand besides the English and the French to the Dardanelle Wars. In all the textbooks, it is stressed that the decisions which Mustafa Kemal made in time were effective in winning the Dardanelle wars, these wars revealed the military intelligence and the leadership of Mustafa Kemal. The role of Mustafa Kemal in winning the victory of Dardanelle is revealed by including his speech as I am ordering you to die not to fight, the event in which he made this speech, the events such as shrapnels shooting the watch which he carries in his pocket, visuals and the reading texts. In the textbooks it is stated that the Turkish junior officers fought with his soldiers and even in front of them, The allied forces were defeated by the Turkish junior officers and soldiers who symbolize Patriotism, belief and national union. In the textbooks prepared according to the behaviorist approach, it isn t mentioned about the extraordinary conditions of the war, the background of the front and those who served. Similarly, it isn t mentioned much about the expenditure and losses of lives and the destruction. In the textbooks which started to be studied starting from 2005-2006 academic year some specific change is observed. In the textbooks of Social Studies 4 published in 2014, it is observed that not only the military-political dimension of the Dardanelle Wars prepared according to the behaviorist understanding, but also the dimension of the social dimension. In this textbook, it is drawn attention to the fact by expressing that very few of the soldiers who fought in the war of Dardanelle were able to return home, many schools of that time didn t have any graduate students because the students that time did military service voluntarily and the effects of war on daily lives and ordinary people. In the textbooks of Social Studies prepared according the constructivist understanding studied in this period, it is drawn attention to the dramatic characteristic of the war by handling the Dardanelle wars under the title of The Dardanelle Front which is a great dram of humans. In this textbook, another point that draws attention to the fact that a rich speech is used in terms of religious motives. In textbooks it is generally preferred not to use a scornful, insulting language and style and it is preferred to mention about the courage, heroism and brevity of the Turkish army against the enemy with appreciation. In conclusion, in the period of study, special importance to the Dardanelle wars is given and included in the courses of Primary School Social Studies, National History and Revolution History of Turkish Republic. In the textbooks, in the period between the ears 1985-2004 military and political dimension of the war is focused and it hasn t been focused on the destruction the war caused on both sides. In the textbooks of this period, the role of Mustafa Kemal has been focused too. From the 2005-2006 academic year, in the textbooks prepared according to the new understanding the military-political dimension of Dardanelle wars and the successes of Mustafa Kemal in Dardanelle have been included and also the social dimension of the Dardanelle wars has also been given importance. As it comes to today, it has been underlined that the Dardanelle wars are tragic for all the humans and in the speech used in the textbooks, related to the subject, density of religious elements increases. 306