Kimya 1. FASİKÜL 10 Kimyanın Temel Kanunları ve Kimyasal Hesaplamalar 661 soru Müfredat Dışı Konu Uyarıları Bilgi Teknolojileri Uyarlamaları Pisa Tarzı Sorular ÖSYM Çıkmış Sınav Soruları Video Çözümler
Teşekkürler Değerli öğretmenlerimiz Dr. Barış DEMİRDAĞ ve Bülent ERTEN'e katkılarından dolayı teşekkür ederiz. Bu kitap MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI TALİM VE TERBİYE KURULU BAŞKANLIĞI nın 19.01.2018 tarih ve 30 sayılı kararı ile belirlenen ORTAÖĞRETİM KİMYA DERS PROGRAMINA GÖRE HAZIRLANMIŞTIR. Bu kitabın her hakkı Çap Yayınlarına aittir. 5846 ve 2936 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Yasası na göre Çap Yayınları nın yazılı izni olmaksızın, kitabın tamamı veya bir kısmı herhangi bir yöntemle basılamaz, yayınlanamaz, bilgisayarda depolanamaz, çoğaltılamaz ve dağıtım yapılamaz. GENEL YAYIN YÖNETMENİ Oğuz GÜMÜŞ EDİTÖR Gülten YILDIRIM - Hazal ÖZNAR DIZGI ÇAP Dizgi Birimi SAYFA TASARIM - KAPAK F. Özgür OFLAZ 1. BASKI Temmuz 2018 İLETİŞİM ÇAP YAYINLARI «Ostim Mah. 1207 Sokak No: 3/C D Ostim / Ankara Tel: 0312 395 13 36 Fax: 0312 394 10 04 www.capyayinlari.com.tr bilgi@capyayinlari.com.tr twitter.com/capyayinlari facebook.com/capyayinlari instagram.com/capyayinlari
Gelecek için hazırlanan vatan evlâtlarına, hiçbir güçlük karşısında yılmayarak tam bir sabır ve metanetle çalışmalarını ve öğrenim gören çocuklarımızın ana ve babalarına da yavrularının öğreniminin tamamlanması için hiçbir fedakârlıktan çekinmemelerini tavsiye ederim.
Ön Söz Değerli Öğrenciler, Çap Yayınları olarak konuları en iyi şekilde kavrayabilmeniz için yeni bir anlayışla elinizdeki fasikülleri oluşturduk. Fasiküllerimiz aşağıdaki içeriklere sahiptir: Kazanım Sayfası: Bir konunun hangi sırayla ve toplam kaç kazanımda anlatılacağını gösterir. Bilgi ve iletişim teknolojileri kullanımı başlığı altında derslerde kullanılabilecek internet sitesi tavsiye edilmiştir. Bilgi Sayfası: Her alt konu ile ilgili gerekli bilgilerin ve kısa örneklerin yer aldığı sayfalardan oluşmuştur. Uygulama Alanı: Konu içinde öğrenilen kavramların pekiştirilmesi amacıyla hazırlanan etkinliklerden oluşturulmuştur. Konu Kavrama Sayfaları: Her alt konuyu ilgilendiren bütün soru türleri kazanım başlığı altında kolaydan zora doğru ve sizi her soruda bir basamak yukarıya taşıyacak şekilde titizlikle oluşturulmuştur. Bu sorular duruma göre açık uçlu ya da çoktan seçmeli olarak planlanmıştır. Pekiştirme Testi: Anlatılan konuların sizler tarafından iyice pekiştirilmesini sağlamak için biraz da farklı sorulara yer verilerek oluşturulmuştur. PISA: Ünite bitiminde okulda öğrendiğiniz bilgi ve becerileri günlük yaşamda kullanma, okuduğunu anlama ve yorumlama becerilerinizi ölçmek için hazırlandı. Tam Tur: Karma testlere geçmeden önce ünitede öğrendiğiniz tüm bilgileri toplu halde bulabilmeniz ve konu tekrarlarında sizlere yardımcı olması amacıyla hazırlanan bölümdür. Acemi, Amatör, Uzman ve Şampiyon Testleri: Ünite bitiminde dört ayrı zorluk seviyesine göre oluşturulmuş TAMAMI VİDEO ÇÖZÜMLÜ olan karma sorulardan oluşmaktadır. Sizi acemi seviyesinden alıp şampiyon seviyesine taşımak hedeflenmiştir. ÖSYM Soruları: Üniversite giriş sınavlarıdda sorulmuş sorular, en son yapılan sınavdan geriye doğru ve yine TA- MAMI VİDEO ÇÖZÜMLÜ bir şekilde sunuldu. Bu videolara yayınevimize ait olan akıllı telefon uygulaması ile (capp) ulaşılabilmektedir. Sağlıklı ve başarılı bir öğretim yılı geçireceğinize inanarak hepinize başarılar diliyoruz. Hakan GÜLER Burhan ACARSOY Sırrı POLAT hguler@capyayinlari.com.tr bacarsoy@capyayinlari.com.tr spolat@capyayinlari.com.tr Ali GÜVEN aguven@capyayinlari.com.tr Fatih BAYSAL fbaysal@capyayinlari.com.tr
İÇİNDEKİLER BÖLÜM 1: TEMEL YASALAR (6 saat) Ünite Kazanımları... 8 Kütlenin Korunumu Yasası... 9 Konu Kavrama (Kazanım 1)... 10 Sabit Oranlar Yasası... 13 Uygulama Alanı - 1... 15 Konu Kavrama (Kazanım 2)... 18 Pekiştirme Testi - 1... 20 Katlı Oranlar Yasası... 22 Uygulama Alanı - 2... 24 Konu Kavrama (Kazanım 3)... 26 Pekiştirme Testi - 2... 28 TAM TUR... 30 Acemi Testleri 1... 31 Amatör Testleri 1... 33 Uzman Testleri 1, 2... 35 Şampiyon Testleri 1... 39 ÖSYM Soruları... 41 BÖLÜM 2: MOL KAVRAMI (10 saat) Ünite Kazanımları... 44 Avogadro Sayısı ve Mol Kavramı... 45 Uygulama Alanı - 3... 46 Konu Kavrama (Kazanım 1)... 48 Pekiştirme Testi -1... 50 Bağıl Atom Kütlesi... 52 Uygulama Alanı - 4... 55 Konu Kavrama (Kazanım 2)... 59 Pekiştirme Testi - 2... 60 İzotop Atomlar Ortalama Atom Kütlesi... 62 Uygulama Alanı - 5... 64 Pekiştirme Testi - 3... 65 Mol Tanecik Kütle Hacim İlişkisi... 67 Uygulama Alanı - 6... 68 Konu Kavrama (Kazanım 3)... 70 Pekiştirme Testi - 4... 72 Karışım Problemleri... 74 Konu Kavrama (Kazanım 4)... 74 Uygulama Alanı - 7... 75 İÇİNDEKİLER 5
1. BÖLÜM TEMEL YASALAR
KAZANIMLAR Kazanım Kazanım Kazanım 1 : Kütlenin Korunumu Yasası'nı irdeler. 2 : Sabit Oranlar Yasası'nı irdeler. 3 : Katlı Oranlar Yasası'nı irdeler. Anahtar Kelimeler Sabit Oran Katlı Oran Bilgi ve İletişim Teknolojisi Kullanımı Bilgisayar, tablet, cep telefonu vb. cihazlarınızdan KAZANIMLAR https://phet.colorado.edu/tr sitesine girerek, kimyasal hesaplamalar ile ilgili öğrendiğiniz konularla ilgili daha detaylı ve görsel bilgilere ulaşabilirsiniz. 8
Kütlenin Korunumu Yasası BİLGİ Antoine Lavoisier 1789 yılında yanma olayının maddelerin havanın oksijeni ile birleşmesinin bir sonucu olduğunu göstermiştir. Lavoisier, deneyi kapalı bir kapta gerçekleştirerek, kabın başlangıçtaki toplam kütlesinin tepkime sonundaki toplam kütlesine eşit olduğunu göstermiştir. Bu yasaya göre, "fiziksel ve kimyasal değişimlerin tamamında tepkimeye giren maddelerin (reaktifler) kütleleri toplamı, ürünlerin kütleleri toplamına eşittir." Bu yasa "kütlenin korunumu yasası" olarak bilinir. Antoine Lavoisier Kimyasal tepkimelerde yoktan ne madde yaratılabilir, ne de var olan madde yok edilebilir. A + B C + D 123 123 123 123 Kütle : m 1 m 2 m 3 m 4 m 1 + m 2 = m 3 + m 4 Örneğin; 10 g katı iyot süblimleştiğinde, 10 g iyot buharı oluşur. 10 g su donduğunda, 10 g buz oluşur. 10 g tuz 100 g suda çözündüğünde, 110 g tuzlu su çözeltisi oluşur. HATIRLATMA Evrende kütle ve enerji toplamı korunur. Bu fiziksel değişimler yanı sıra, kimyasal değişimler için de yasa geçerlidir. Örneğin; 3 g magnezyum tozu (Mg) ile 4 g kükürt tozu (S) ısıtılırsa tam olarak birleşir ve sonuçta 7 g magnezyum sülfür (MgS) bileşiği oluşur, (7 gram madde tepkimeye girerken, 7 gram madde ürün olarak oluşur). Mg(k) + S(k) MgS(k) 3g 4g 7g 3 g magnezyum tozu (Mg) ile 6 g kükürt tozu (S) ısıtılırsa, yine 7 g magnezyum sülfür (MgS) bileşiği oluşur ve 2 g kükürt tozu (S) tepkime sonrası artar, başlangıçta tepkime kabında 9 gram madde varken, tepkime tamamlandıktan sonra da kapta 9 gram madde vardır. BİLGİ 9
KAVRAMA 1. CaCO 3 + 2HCl CaCl 2 + CO 2 + H 2 O 40 gram? 44 gram 17,6 gram 7,2 gram Yukarıda tepkimede girenlerin ve ürünlerin miktarları gram olarak verilmiştir. Buna göre, HCl nin kütlesi kaç gramdır? A) 14,5 B) 28,8 C) 16,5 D) 27 E) 32,3 40 + x = 44 + 17,6 + 7,2 ise x = 28,8 gram olur. KAZANIM 1 2. Ağzı açık kapta kütlenin korunumunu kanıtlamak isteyen bir öğrencinin; I. 4Al(k) + 3C(k) Al 4 C 3 (k) II. CaCO 3 (k) CaO(k) + CO 2 (g) III. Ca(k) + 2HCl(suda) CaCl 2 (suda) + H 2 (g) tepkimelerinden hangilerini deneyinde kullanması uygun olmaz? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) II ve III E) I, II ve III Deney, ağzı açık kapta yapıldığına göre, kütle korunumunu kanıtlamak için ürün olarak gaz oluşmamalıdır. Oluşan gaz, havaya karışacağından kaptaki kütle azalacaktır. 4. 5. Kütle (gram) 16 x O 2 8 7,2 3,6 0 CO 2 H 2 O C 3 H 8 Zaman Yukarıdaki grafikte bir kimyasal tepkimede tepkimeye giren ve üretilen maddelerin kütlelerinin zamanla değişimi verilmiştir. Buna göre, grafikteki x'in sayısal değeri aşağıdakilerden hangisidir? A) 2,8 B) 3,6 C) 6,8 D) 7,2 E) 13,2 C 3 H 8 + 5O 2 3CO 2 + 4H 2 O Başlangıç: 8 g 16 g 0 0 Tepkime: 4,4 g 16 g +xg +7,2 g Son: 3,6 g 0 x g 7,2 g Kullanılan kütle = Oluşan kütle ise 4,4 + 16 = x + 7,2 x = 13,2 g olur. O 2 gazı Ca (k) Sürtünmesiz hareketli piston KAVRAMA 10 3. Kapalı ve sabit hacimli bir kapta, 3 KCl(k) + O2 (g) KClO 2 3 (k) tepkimesi gerçekleştiriliyor. Buna göre; I. Toplam kütle değişmez. II. Gaz özkütlesi zamanla azalır. III. Katı kütlesi zamanla azalır. yargılarından hangileri doğru olur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III Kapalı kapta gerçekleşen tepkimede kütle korunacaktır. Hacim sabit olsa bile gaz kütlesi azalacağından gaz özkütlesi zamanla azalacaktır. Oluşan KClO 3 katısı kullanılan KCl katısından daha ağır olacaktır. Çünkü yapısına gazdan gelen atom katılmıştır. Şekildeki sürtünmesiz hareketli pistonlu kapta, 1 Ca(k) + O2 (g) CaO(k) 2 tepkimesi gerçekleştiriliyor. Buna göre, tepkime ile ilgili çizilen, Gaz kütlesi Toplam kütle Sıcaklık 0 I Zaman 0 II Zaman 0 III Zaman grafiklerinden hangileri doğru olabilir? A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III Tepkimede toplam kütle korunur. Tepkimede gaz kütlesi zamanla azalır. Tepkime ısı veren olduğundan sıcaklık zamanla artar.
UYGULAMA ALANI - 1 AÇIK UÇLU SORULAR 1. Kalsiyum sülfür (CaS) bileşiğinde, kalsiyum (Ca) ile kükürdün (S) kütlece birleşme oranı 5/4 dür. Buna göre, 63 gram CaS bileşiği elde etmek için sırasıyla kaç gram Ca ve S gerekir? Ca 5 Kütlece birleşme oranı; = olduğuna göre 5 g S 4 Ca ile 4 g S birleşerek 9 g CaS oluşturur. 9 g CaS için 5 g Ca gerekirse 63 g CaS x 63x5 X = = 35g Ca gerekir. 9 Kükürt miktarı için yeniden orantı kurmaya gerek yoktur. 63 g CaS kütlesinin 35 gramını Ca oluşturduğuna göre, geri kalanı S olacaktır. 63 35 = 28 g kükürt gerekir. 4. A 2 B 5 bileşiğinin kütlece %30'u B elementi m olduğuna göre A kütlece birleşme oranı kaç- m tır? B Bileşiğin kütlece %30'u B ise %70'i A'dır. O halde m A 70 7 = = olur. mb 30 3 5. X 2 Y 3 bileşiğinin kütlece %36'sı X'dir. Bu bileşiğin 200 gramını elde etmek için eşit kütlelerde X ve Y elementleri tam verimle tepkimeye girerse hangi elementten kaç gram artar? Bileşiğin %36'sı X ise %64'ü Y'dir. 36g X + 64g Y = 100g bileşik 2. Alüminyum klorür (AlCl 3 ) bileşiğinin kütlece % 20 si alüminyum (Al) olduğuna göre, bu bileşikte alüminyumun klorla kütlece birleşme mal oranı f p kaçtr? m Cl Bir bütünü oluşturan parçaların yüzdelerinin toplamı % 100 olacağına göre, AlCl 3 bileşiğindeki Cl nin kütlece yüzdesi: 100 20 = % 80 olacaktır. Yani, 100 gram bileşiğin 20 gramı Al, 80 gramı Cl olacaktır. Bu durumda kütle oranı; Al 20 1 = = olarak bulunur. Cl 80 4 Ø Ø Ø 72g X 128g Y 200g bileşik eşit kütlede alınırsa 128'er gram alınmalıdır. Y, biterken X'ten 128 72 = 56 gram artar. 6. X ve Y elementlerinin tam verimle tepkimesinden oluşan X 2 Y 5 bileşiği ile ilgili yapılan deneylerin sonuçları aşağıdaki tabloda verilmiştir. Deney X kütlesi (g) Y kütlesi (g) Bileşik kütlesi (g) 1 5 6 8 2 10 10 16 3 15 18 24 3. Al 2 S 3 bileşiğinde alüminyum ile kükürt elementinin 9 kütlece birleşme oranı sırasıyla 'dır. 16 Buna göre, 32 gram kükürt ile yeterince alüminyumun tepkimesinden kaç gram Al 2 S 3 bileşiği elde edilir? 16 gram S + 9 gram Al = 25g bileşik 32 gram S + 18 gram Al = 50g bileşik elde edilir. Buna göre, X 2 Y 5 bileşiğindeki m m kütlece birleşme oranı kaçtır? X Y Deney sonuçlarına göre X'in kütlesi sırasıyla 2 ve 3 katına çıktığında bileşik kütlesi de 2 ve 3 katına çıkmaktadır. Buna göre 1. deneyde 3 gram Y, 2. deneyde 4 gram Y, 3. deneyde ise 9 gram Y artmıştır. Kütlece birleşme oranı. m X 5 = olmalıdır. my 3 UYGULAMA ALANI 15
Kütlenin Korunumu ve Sabit Oranlar Yasası PEKİŞTİRME TESTİ 1 PEKİŞTİRME 20 1. X ve Y elementlerinden oluşan bir bileşikte sabit m birleşme oranı X 7 = tür. m 3 Y Eşit kütlelerde alınan X ve Y elementlerinin tepkimesinden 30 gram bileşik elde edildiğine göre, hangi elementten kaç gram artar? A) 12 gram Y B) 12 gram X C) 21 gram Y 7g X D) 9 gram X E) 9 gram Y + 3g Y = 10g bileşik Ø Ø Ø 21g X + 9g Y = 30g bileşik eşit kütlelerde ise 21'er gram alınır. 21 9 = 12g Y artar. 2. XY 2 (g) 25 0 10 X (g) X ve Y elementleri arasında oluşan XY 2 bileşiği ile kullanılan X elementinin kütlesi arasındaki ilişki grafikte verilmiştir. Buna göre, 45 gram X ve 60 gram Y den en çok kaç gram XY 2 bileşiği elde edilir? A) 105 B) 100 C) 80 D) 75 E) 60 m X 10 2 = = my 15 3 3g Y + 2g X = 5g bileşik 60g Y + 40g X = 100g bileşik elde edilir. 3. Eşit kütlelerde X ve Y elementleri tepkimeye girdiğinde X'in kütlece %25'i artarken, Y nin tamamı bitiyor. Buna göre, bu bileşikteki kütlece birleşme X oranı b l kaçtır? Y 1 3 1 3 2 A) B) C) D) E) 4 4 2 2 3 Başlangıçta 100g X ve 100g Y alınırsa m X 75g 3 = = olur. my 100g 4 4. Bileşik kütlesi (g) 18 9 0 4 8 12 14 Eklenen Y (g) Bir miktar X elementine bir miktar Y elementi eklenerek X 2 Y bileşiği elde ediliyor. Tepkimeye ait grafik yandaki gibidir. Bu grafiğe göre, aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Tepkimede 6 gram Y artmıştır. B) Başlangıçta 10 gram X bulunmaktadır. X 5 C) Kütlece birleşme oranı b l = tür. Y 4 D) Artan Y maddesini tüketmek için 6 gram X gerekir. E) 27 gram bileşiği oluşturmak için 12 g Y gerekir. m X 10 5 = = my 8 4 Artan 6 gram Y vardır. 4g Y için 5g X kullanılırsa 6g Y için? 7,5g X kullanılır. 5. X ve Y elementlerinden Z bileşiğinin oluşmasına ait deney sonuçları aşağıdaki tabloda verilmiştir: Deney X(g) Y(g) Z(g) I 28 12 40 II 14 14 m Buna göre, II. deneyde elde edilen Z bileşiğinin kütlesi (m) kaç gramdır? A) 16 B) 18 C) 20 D) 28 E) 40 m X 28 7 = = my 12 3 7g X + 3g Y = 10g bileşik Ø Ø Ø 14g X + 6g Y = 20g bileşik 6. Aşağıdaki bileşiklerden hangisi kütlece X bakımından en zengindir? A) XY 4 B) X 2 Y 3 C) XY 2 D) X 3 Y E) XY Y'ler sabit tutulursa, XY 4.3 X 3 Y 12 XY 2 X 2 Y 3.4 X 8 Y 12 X 3 Y XY.6.12.12 X 6 Y 12 X 36 Y 12 X 12 Y 12
TAM TUR Temel Yasalar KÜTLE KORUNUMU YASASI Antoine Laurent de Lavoisier tarafından oluşturulmuştur. Bu yasaya göre, tepkimeye giren maddelerin kütleleri toplamı tepkime sonunda oluşan maddelerin kütleleri toplamına eşittir. A + B C + D Kütle: (m 1 + m 2 = m 3 + m 4 ) Kimyasal tepkimelerde yoktan ne madde yaratılabilir ne de var olan madde yok edilebilir. Evrende kütle ve enerji toplamı korunur. Joseph Proust tarafından oluşturulmuştur. SABİT ORANLAR YASASI Bu yasaya göre, bir bileşiği oluşturan elementlerin kütleleri arasında sabit ve değişmeyen bir oran vardır. Bileşiğin miktarının değişmesi, bileşiği oluşturan elementlerin kütlece birleşme oranını değiştirmez. Bileşikteki elementlerin kütlece yüzdeleri de sabittir. John Dalton tarafından oluşturulmuştur. KATLI ORANLAR YASASI Bu yasaya göre, iki tür element birden fazla bileşik oluşturuyorsa, elementlerden birinin sabit miktarı ile birleşen diğer elementin değişen miktarları arasında tamsayılı bir oran vardır. Basit formülleri aynı olan bileşik çiftleri arasında katlı oran yasası uygulanmaz. Örneğin, C 2 H 4 ve C 3 H 6. Katlı oran 1 olamaz. TAM TUR Farklı tür elementlerden oluşan bileşik çiftlerinde katlı oran yoktur. Örneğin, NaCl ve MgCl 2. İkiden fazla türde element içeren bileşiklerde katlı oran yoktur. Örneğin, H 2 SO 4 ve H 2 SO 3. 30
İyi bir başlangıç, yarı yarıya başarı demektir. (Andre Gide) 1 ACEMİ 1. Aşağıda verilen madde çiftlerinin hangisinde katlı oran yoktur? A) H 2 O H 2 O 2 B) NO 2 N 2 O C) KClO KClO 3 D) FeO Fe 2 O 3 E) NH 3 N 2 H 4 KClO ve KClO 3 bileşiklerinde üç farklı element olduğundan, katlı oranlar kanununa uymaz. 4. 4 gram Cu ile 1 gram O birleşerek 5 gram CuO oluşturuyor. Buna göre, 80 gram CuO bileşiğindeki Cu ve O kütleleri kaçar gramdır? Cu O A) 16 64 B) 20 60 C) 40 40 D) 60 20 E) 64 16 Cu + O CuO M Cu = 4 x 16 = 64 g 4 1 5 ) x16 M O = 1 x 16 = 16 g 80 2. X + Y Z + T 4,2 g 5,4 g 6 g? Yukarıdaki tepkime artansız gerçekleştiğine göre T nin kütlesi kaç gramdır? A) 3,2 B) 3,6 C) 6 D) 7,4 E) 9,6 Kütlenin korunumundan dolayı X + Y = Z + T olmalıdır. T = (X + Y) Z = (4,2 + 5,4) 6 = 3,6 g 5. "Aynı elementlerden oluşan iki farklı bileşikte, elementlerden birinin belirli kütlesi ile birleşen diğer elementin kütleleri arasında sabit bir oran vardır." İlkesi ilk kez hangi bilim insanı tarafından kanıtlanmıştır? A) Lavoiser B) Dalton C) Proust D) Rutherford E) Bohr Bu ilke katlı oranlar yasasıdır. Dalton tarafından ifade edilmiştir. 3. "Kimyasal bir tepkimeye giren maddelerin kütleleri toplamı, tepkimede oluşan ürünlerin kütleleri toplamına eşittir." İlkesi ilk kez hangi bilim insanı tarafından açıklanmıştır? A) Lavoiser B) Dalton C) Proust D) Rutherford E) Bohr Bu ilke kütlenin korunumudur ve Lavoiser tarafından ifade edilmiştir. 6. "Bir bileşiği oluşturan elementlerin kütleleri arasında sabit bir oran vardır." İlkesi ilk kez hangi bilim insanı tarafından açıklanmıştır? A) Lavoiser B) Dalton C) Proust D) Rutherford E) Bohr Bu ilke sabit oranlar yasasıdır. Proust tarafından ifade edilmiştir. ACEMİ 31
1 Yapmakta ısrar ettiğimiz şey giderek kolaylaşır. İşin doğası değiştiğinden değil, bizim yapma yeteneğimiz geliştiğinden. (Ralph Waldo Emerson) AMATÖR m 1. XY 2 bileşiğinin kütlece birleşme oranı X 3 = tür. m 4 Y Buna göre, aynı elementlerin oluşturduğu aşağıdaki bileşiklerden hangisinde X 1 m = olur? m 2 Y 3. 50 Bileşik kütlesi (g) A) XY B) XY 3 C) X 3 Y D) X 2 Y E) X 3 Y 2 Bileşik X Y XY 2 3 4? 1 2 X 1/3 Y ise XY 3 olur. 0 20 X kütlesi (g) XY 3 bileşiğinde X in kütlesinin, bileşiğin kütlesine oranı grafikte verilmiştir. Buna göre; m I. Bileşikte X 2 = dür. m 3 Y II. Eşit kütlede X ve Y alınırsa X in bir miktarı artar. III. Bileşikte X in kütlece oranı %40 dır. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III m X = 20 m bileşik 50 = 2 40 5 = 100 m X 2 = I doğrudur. m y 3 III doğrudur. Eşit kütleler alındığında kütlece oranı fazla olan Y önce biteceğinden X artar. 2. 4 gram X ile yeterince Y den 10 gram XY 3 elde ediliyor. Buna göre, 12 gram Y elementinin yeterince X ile tepkimesinden en çok kaç gram X 2 Y bileşiği elde edilir? A) 45 B) 50 C) 55 D) 60 E) 70 XY 3 için X + 3Y 4g 6g X : 4g ise Y : 2 g olur. X 2 Y de birleşme oranı X + Y X 2 Y 8 2 10 ) 6 ) 6 )x6 48 12 60g 4. SO 2 bileşiğinin kütlece % 50 si kükürt olduğuna göre, bileşikteki kükürt kütlesinin oksijen kütlesine oranı aşağıdakilerden hangisidir? 3 5 A) 1 B) C) 2 D) E) 3 2 2 100 g bileşik alırsak 50 g kükürt ve 50 g oksijen içerir. mkükürt 50 g = = 1 moksijen 50 g AMATÖR 33
1 Bir şeyi gerçekten yapmak isteyen bir yol bulur; istemeyen mazeret bulur. (E. C. McKenzie) UZMAN 1. Yeteri miktarda magnezyum 1,4 gram azotla birleşerek 5 gram bileşik oluşturmaktadır. Buna göre, bileşikteki magnezyumun kütlece yüzdesi kaçtır? A) 28 B) 48 C) 56 D) 64 E) 72 3,6g Mg m Mg = 5 1,4 = 3,6 g; 5g bileşik = xg Mg, Yüzde 100g bileşik Mg = 72 % 2. Al 2 S 3 bileşiğinde alüminyumun kükürtle kütlece birleşme oranı (m Al / m s ) 9/16 dır. Buna göre, 48 gram kükürt kullanarak en çok kaç gram Al 2 S 3 bileşiği elde edilir? A) 32 B) 40 C) 50 D) 68 E) 75 Al + S Al 2 S 3 x = 75 g 9 g 16 g 25 g 48 g x 4. 3. sorunun çözümünde; I. Kütlenin korunumu II. Sabit oranlar III. Katlı oranlar yasalarından hangileri kullanılmıştır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III Bir önceki soruda yapılan işlemlerde kütlenin korunumu ve sabit oranlar kullanılmıştır. 5. 6 gram X ile 4 gram Y den X 2 Y bileşiği artansız oluşmaktadır. Buna göre, 6 gram X ile 16 gram Y den artansız oluşan bileşiğin formülü aşağıdakilerden hangisi olabilir? A) XY B) XY 2 C) X 2 Y 3 D) XY 3 E) X 3 Y 3. X ve Y elementleri kullanılarak yapılan deneyde aşağıdaki sonuçlar elde ediliyor. X(g) Y(g) Artan (g) I. deney 3 4 II. deney 6 8 a III. deney b 12 1 X Y 6 4 X 2 Y 6 16 X 2 Y 4 123 XY 2 Buna göre, tabloda belirtilen a ve b değerleri ne olabilir? a b A) 1 9 B) 1 10 C) 0 10 D) 0 9 E) 0 8 m X 3 6 3 = II. deneyde oran = olduğundan artan my 4 8 4 olmaz. 3 X a = 0 dır. = " x = 9; b = 9 + 1 = 10 olur. 4 12 Y nin artması durumunda sonuç ondalıklı olacaktır. 6. Azot, N ve oksijen, O elementlerinin oluşturduğu aşağıdaki bileşiklerden hangisi oksijen açısından en zengindir? A) N 2 O B) N 2 O 4 C) NO 2 D) N 2 O 5 E) NO Azot sayılarını eşitlersek oksijen sayısı en fazla olan bileşik ortaya çıkar. Nitrojenleri ortak katların en küçüğünde eşitleyelim. N 2 O N 2 O; N 2 O 4 N 2 O 4 NO 2 N 2 O 4 ; N 2 O 5 N 2 O 5 NO N 2 O 2 UZMAN 35
1 Kazananlar yaptıkları işi seyredip keyif almaya zaman ayırırlar. Çünkü dağın zirvesinden baktıkları manzarayı o kadar heyecan verici yapanın dağın yüksekliği olduğunu bilirler. (Denis Waitley ) ŞAMPİYON 1. X 2 Y 3 bileşiği ile aşağıda verilen bileşiklerden hangisi arasında katlı oran yoktur? 2. A) XY B) XY 2 C) XY 3 D) X 2 Y E) X 4 Y 6 X 4 Y 6 bileşiği X 2 Y 3 bileşiğinin katı olduğundan oran 1 dir. Katlı oran yoktur. Kütle (g) 16 12 8 4 Y X Zaman XY bileşiğinde harcanan X ve Y kütleleri grafikte verilmiştir. Buna göre, 77 gram XY bileşiği elde etmek için gereken X ve Y kütleleri sırasıyla kaçar gramdır? A) 20-57 B) 30-47 C) 47-30 D) 44-33 E) 50-27 Grafikte kullanılan miktarlar X : 16 g Y : 12 gramdır m X 16 4 = = my 12 3 X + Y XY 4 3 7 X11 77 M X = 4 x 11 = 44 g; M Y = 3 x 11 = 33 g 4. XY 3 bileşiğinin elde edilmesi için kullanılan X ve Y elementlerinin kütlelerinin değişim grafiği; Y (g) 16 8 0 2 4 6 8 X (g) şeklindedir. Buna göre, I. 4 g X artarken 20 g XY 3 bileşiği oluşur. II. Bileşiğin kütlece %80'i Y'dir. III. Tepkime sonunda kapta toplam 24 gram madde vardır. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III Grafiğe göre 4 g X ile 16 g Y'den 20 gram bileşik elde edilir. 8 4 = 4 g X kapta artan maddedir. Tepkime sonunda kapta toplam 20 g oluşan bileşik ile 4 g X artan maddesi olmak üzere 24 g madde vardır. 20 g bileşikte 16 g Y varsa 100 g bileşikte?? = % 80 Y olur. X 1 3. X 2 Y bileşiğindeki sabit oran = iken X Y 8 2 Z bileşiğindeki sabit oran = 'dir. Z 16 X 1 Buna göre, elementleri arasındaki sabit oranı Z = 2 olan bileşiğin formülü aşağıdakilerden Y hangisidir? A) ZY B) Z 2 Y C) ZY 2 D) ZY 3 E) Z 3 Y 2 X 1 X 2 Y'de = ise 1X = 0,5 Y 8 1Y = 8 X 2 Z'de Z X 1 = ise 1X = 0,5 1Z = 16 16 Z 2 = ise Z Y 1 1 Y 1, ZY olur. 5. 2,4 gram Mg metali yakıldığında oluşan külün kütlesi 4 gram olarak ölçülüyor. Bu olay; I. Oluşan külün bir bileşik olduğunu II. Mg metalinin havadaki oksijen ile tepkime verdiğini III. Mg ile O arasındaki kütle oranını tanımlamalarından hangilerini ifade etmek için kullanılır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III Mg + 1/2O 2 MgO yazılabildiğinden verilen bilgiler doğrudur. ŞAMPİYON 39
ÇIKMIŞ SORULAR 1. I. Kütlenin korunumu kanunu II. Sabit oranlar kanunu III. Katlı oranlar kanunu Yukarıdaki kimya kanunlarından hangileri Dalton Atom Kuramı ile açıklanabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 2018 / TYT 2. 18. yüzyılda yaşayan ünlü bilim insanı Antoine Lavoisier yaptığı bir deneyde, bir miktar kalay metalini içi hava dolu bir cam balona koyup ağzını kapatarak tartmıştır. Cam balonun ağzını açmadan ısıttığında balonda beyaz bir toz oluştuğunu gözlemiştir. Bu cam balonu tekrar tarttığında başlangıçtaki ağırlığın değişmediğini görmüştür. Lavoisier yaptığı bu deneyde, kimyadaki hangi kanunu bulmuştur? A) Sabit oranlar B) Katlı oranlar C) Birleşen hacim oranları D) Kütlenin korunumu E) Avogadro 2012 / YGS 4. Aşağıda, C, Fe, Mg, Ca, N elementlerinin oksijenle yaptıkları bazı oksitler verilmiş, bu bileşiklerdeki kütlece birleşme oranları (element/oksijen) ise karşılarında gösterilmiştir. Oksit Kütlece birleşme oranı bileşiği (element / oksijen) CO 2 3/8 FeO 7/2 MgO 3/2 CaO 5/2 NO 2 7/16 Buna göre C, Fe, Mg, Ca, N, O elementlerinin her birinden eşit miktarlarda alınarak yukarıdaki oksitler oluşturulduğunda, hangisinde kullanılan oksijen miktarı en azdır? (C: 12 g/mol, N:14 g/mol, O:16 g/mol, Mg: 24 g/mol, Ca: 40 g/mol, Fe: 56 g/mol) A) CO 2 B) FeO C) MgO D) CaO E) NO 2 2010 / YGS 5. X ve Y element atomları birleşerek I. ve II. bileşikleri oluşturmaktadır. Bu bileşiklerle ilgili grafikler ve açıklamalar aşağıda verilmiştir. X in kütlesi 7 Yandaki grafik, I. bileşikteki X in kütlesinin Y nin kütlesiyle değişimini göstermektedir. 4 Y nin kütlesi I. Bileşik 3. X ve Y element atomları birleşerek iki ayrı bileşik olmuşturmaktadır. Aynı miktar X ile birleşen birinci 4 bileşikteki Y nin ikinci bileşikteki Y ye oranı 3 tür. Birinci bileşiğin formülü XY 2 dir. Buna göre, ikinci bileşiğin formülü aşağıdakilerden hangisidir? A) XY 3 B) X 2 Y C) X 3 Y D) X 2 Y 3 E) X 3 Y 4 2012 / LYS X in kütlesi 28 Yandaki grafik, II. bileşikteki X in kütlesinin bu bileşiğin kütlesiyle değişimini göstermektedir. Bu grafiklere göre, 60 Bileşiğin ll. Bileşik kütlesi aynı miktar X ile birleşen I. bileşikteki Y miktarının II. bileşikteki Y miktarına oranı kaçtır? 1 1 1 A) 8 B) 4 C) 2 D) 1 E) 4 2006 - ÖSS Fen 1 ÖSYM 41
2. BÖLÜM MOL KAVRAMI
KAZANIMLAR Kazanım Kazanım Kazanım Kazanım 1 : Mol kavramı ve Avogadro sayısını açıklar. 2 : Bağıl atom kütlesini irdeler. 3 : İzotop kavramını ve bazı elementlerin mol kütlelerinin tam sayı çıkmayışının nedenini irdeler. Mol, tanecik, kütle ve hacim ile ilgili sayısal hesaplamaları yapar. 4 : Karışım problemleri ile ilgili hesaplamaları yapar. Anahtar Kelimeler Mol Bağıl atom kütlesi İzotop Avogadro sayısı akb Mol kütlesi Molar hacim Normal koşullarda Gerçek atom kütlesi Bilgi ve İletişim Teknolojisi Kullanımı Bilgisayar, tablet, cep telefonu vb. cihazlarınızdan KAZANIMLAR https://phet.colorado.edu/tr sitesine girerek, mol kavramı ile ilgili daha detaylı ve görsel bilgilere ulaşabilirsiniz. 44
Avogadro Sayısı ve Mol Kavramı BİLGİ "Mol" kavramı kimyada işlem kolaylığı sağlayan ve belirli bir miktarın oluşturduğu topluluğu belirten bir birimdir. Atom, iyon, molekül, elektron, proton, nötron gibi taneciklerin adedini belirtmek için mol birimi kullanılır. Mol, 12 gram 12 C izotopunun içerdiği atom sayısı kadar tanecik içeren madde miktarıdır. Kütle spektrometresi ile bir tane 12 C izotopunun kütlesi 1,9926 x 10 23 gram olarak ölçülmüştür. Buna göre 12 gram C 12 izotopundaki atom sayısı 1,9926 x 10 23 g 1 tane C atomu 12 g x x = 6,02 x 10 23 tane olarak bulunur. 6,02 x 10 23 tane tanecik 1 moldür. 1 düzine = 12 tane 1 deste = 10 tane 1 mol = 6,02 x 10 23 tane AKLINDA OLSUN Verilen tanecik Mol sayısı (N) sayısı(n) = 6,02 10 23 (N A ) n = N N A formülü ile de bulunabilir. Mol sayısı "n" sembolü ile gösterilir. 6,02 x 10 23 sayısı "Avogadro sayısı" olarak bilinir ve N A sembolü ile gösterilir. 1 molde Avogadro sayısı kadar tanecik (atom, molekül vb.) vardır. Avogadro sayısı Tanecik sayısı 0 Mol sayısı 0 Mol sayısı BİLGİ 45
UYGULAMA ALANI - 3 AÇIK UÇLU SORULAR 1. 3 mol N 2 O 5 ile ilgili a) Kaç tane molekül içerir? 3. 4,816 10 24 tane amonyak (NH 3 ) molekülü içinde kaç mol hidrojen (H) atomu vardır? x = 3 6,02 10 23 = 1,806 10 24 tane molekül x = 24 34816 x, x10 23 60210, x = 24 mol H atomu içerir. b) Kaç tane oksijen atomu içerir? x = 15x6,02 10 23 = 9,03 10 24 tane oksijen atomu c) Kaç tane atom içerir? x = 21x6,02 10 23 1,26 10 25 tane atom içerir. 4. Kaç molekül C 2 H 6 bileşiği 5 mol karbon atomu içerir? x = 5602 x, x10 23 = 1,505x10 2 24 C 2 H 6 molekülü içerir. 2. 0,5 mol C 2 H 6 ile ilgili, a) Kaç tane atom içerir? 5. 3,612x10 23 tane karbon atomu içeren Al 2 (CO 3 ) 3 bileşiği kaç moldür? x = 0,5 8 = 4 mol atom içerir. 4 mol = 4x6,02 10 23 tane b) Kaç tane molekül içerir? 23 3612, x10 x = = 0,6 mol C atomu 23 60210, x x = 06, = 0,2 mol bileşik içerir. 3 x = 0,5x6,02 10 23 = 3,01 10 23 tane molekül içerir. c) Kaç tane karbon atomu içerir? UYGULAMA ALANI 1 mol C atomu = 6,02 10 23 tane C atomu içerir. d) Kaç mol hidrojen atomu içerir? x= 0,5 6 = 3 mol H atomu içerir. 6. 3,01 10 23 tane atom içeren CH 4 kaç moldür? 23 30110, x x = = 0,5 mol atom 23 60210, x x = 05, = 0,1 mol CH4 5 46
KAVRAMA KAZANIM 1 6. 6 mol CO 2 ile kaç molekül SO 3 bileşiği aynı sayıda oksijen atomu içerir? 6 mol CO 2 de 12 mol O atomu vardır. 6,02x10 23 tane SO 3 3 mol O atomu içerirse x 12 mol O atomu içerir. x = 2,408x10 24 molekül SO 3 1. 2,5 mol karbondioksit gazı (CO 2 ) kaç tane molekül içerir? 1 mol CO 2 6,02x10 23 tane molekül içerir. 2,5 mol CO 2 x x = 1,505x10 24 molekül CO 2 içerir. 2. 3,01x10 24 tane amonyak (NH 3 ) molekülü kaç mol eder? 6,02x10 23 tane 1 mol ise 3,01x10 24 tane x x = 5 mol 3. 3 mol Fe(NO 3 ) 2 bileşiğinde kaç mol O atomu ve kaç tane N atomu vardır? 1 mol Fe(NO 3 ) 2 6 mol O atomu 3 mol Fe(NO 3 ) 2 x x = 18 mol O atomu 1 mol Fe(NO 3 ) 2 2 mol N atomu içerir. 3 mol Fe(NO 3 ) 2 x x = 6 mol N atomu içerir. 6 mol N = 6x6,02x10 23 = 3,612 x 10 24 tane N atomu 4. N 2 O 3 bileşiğini oluşturmak için 4,5 mol oksijen atomu ile kaç tane azot atomu birleşmelidir? 2 mol N atomu ile 3 mol O atomu birleşir x 4,5 mol O atomu ile x = 3 mol N atomu 3N tane N atomu vardır. 7. Tek bir kükürt atomunda 16 proton, 16 elektron ve 16 nötron bulunmaktadır. Buna göre, a) Aynı atomlardan yapılmış bir kükürt parçasında 4,816 10 25 proton bulunduğuna göre, bu kükürt parçası kaç mol kükürt atomundan oluşmuştur? 25 4816, x10 = 80 molproton 23 60210, x 1 mol kükürt 16 mol proton içerirse x 80 mol proton içerir x = 5 mol b) Aynı atomlardan yapılmış bir kükürt parçasında 2,408 10 24 kükürt atomu varsa, bu kükürt parçasının yapısında kaç mol nötron bulunur? 24 2408, x10 = 4 mols 23 60210, x 1 mol S 16 mol nötron içerirse 4 mol S x x = 64 mol c) Kükürt atomları 2 elektron kazanarak 2 yüklü iyon oluşturmaktadır. 2,5 mol kükürt atomu 2 yüklü iyon oluştururken kaç tane elektron kazanır? 2,5 mol S 5 mol elektron alır. 5 mol e = 5x6,02.10 23 = 3,01.10 24 tane elektron 8. 0,5 mol P 4 O 10 için a) Kaç tane molekül içerir? KAVRAMA 5. 15 mol oksijen atomu kullanılarak en çok kaç molekül P 2 O 5 oluşturulabilir? 5 mol O atomu ile 6,02x10 23 tane molekül 15 mol O atomu ile x x = 18,06x10 23 molekül P 2 O 5 oluşturulabilir. 0,5. 6,02x10 23 = 3,01x10 23 tane b) Kaç tane atom içerir? 0,5x14 = 7 mol atom 7 x 6,02x10 23 = 4,214x10 24 tane atom 48
Tanecik Mol Dönüşümü PEKİŞTİRME TESTİ 1 1. 0,3 mol Fe 2 O 3 bileşiği ile ilgili; I. 3x6,02x10 22 tane formül birimdir. II. Toplam 1,5 mol atom içerir. III. 0,6N tane Fe atomu içerir. yargılarından hangileri doğrudur? (N: Avogadro sayısı) A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 0,3 mol Fe 2 O 3 0,3 mol formül birimdir. 0,3x6,02.10 23 tane formül birimidir. 1 mol Fe 2 O 3 5 mol atom içerir. 0,3 mol Fe 2 O 3 x 1,5 mol atom içerir. 1 mol Fe 2 O 3 2 mol (2N) tane Fe içerir. 0,3 mol Fe 2 O 3 x 0,3.2N = 0,6 N tane atom içerir. 2. Toplam 3N tane atom içeren MgCI 2 bileşiği ile ilgili; I. 3 moldür. II. N tane Mg atomu içerir. III. 2 mol CI atomu içerir. yargılarından hangileri yanlıştır? (N = Avogadro sayısı) 4. 3,01x10 23 tane CO 2 molekülü için; I. 0,5 moldür. II. 6,02x10 23 tane O atomu içerir. III. Toplam 3N tane atom içerir. yargılarından hangileri doğrudur? (N: Avagadro sayısı) A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 3,01.10 23 tane CO 2 0,5 mol CO 2 0,5 mol CO 2 de 1 mol (6,02x10 23 tane) O atomu vardır. Toplamda 1,5 mol (1,5N tane) atom vardır. 5. 2N tane H 3 PO 4 molekülü ile ilgili; I. 6N tane H atomu içerir. II. 2x6,02x10 23 tane P atomu içerir. III. Toplam 16 mol atom içerir. yargılarından hangileri doğrudur? (N: Avogadro sayısı) A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 2N tane = 2 mol H 3 PO 4 molekülü 2x3 = 6 mol (6N tane) H atomu içerir. 2 mol (2x6,02x10 23 tane) P atomu içerir. 2x8 = 16 mol atom içerir. PEKİŞTİRME A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III 1 mol MgCl 2 bileşiğinde 3 mol (3N) atom bulunur. 1 mol MgCl 2 1 mol (N tane) Mg, 2 mol Cl içerir. 3. Aşağıdakilerden hangisi Avogadro sayısı kadar atom içerir? A) 6,02x10 23 tane H 2 O molekülü. B) 3,01x10 23 tane CO 2 molekülü. C) 3,01x10 23 tane NO molekülü. D) 6,02x10 23 tane N 2 molekülü. E) 12,04x10 23 tane F atomu. A) 3 mol atom vardır. B) 1,5 mol atom vardır. C) 1 mol atom vardır. D) 2 mol atom vardır. E) 2 mol atom vardır. 6. 0,4 mol P 2 O 3 bileşiği ile ilgili; I. 0,8 mol P atomu içerir. II. Toplam atom sayısı 4N tanedir. III. 12N tane O atomu içerir. yargılarından hangileri doğrudur? (N: Avogadro sayısı) A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I ve III 1 mol P 2 O 3 5 mol atom içerir. 0,4 mol x x = 2 mol = 2N tane atom içerir. 1 mol P 2 O 3 3 mol O atomu içerir. 0,4 mol P 2 O 3 x x = 1,2 mol = 1,2N tane O atomu içerir. 50
TAM TUR Mol Kavramı Mol,12 g 12 C izotopunun içerdiği atom sayısı kadar tanecik içeren madde miktarıdır. Gerçek atom kütlesi = Gerçek molekül kütlesi = Bağıl atom kütlesi Avogadro sayısı Molekül kütlesi Avogadro sayısı 6,02 10 23 tane tanecik 1 moldür. 6,02 10 23 sayısı Avogadro sayısı olarak bilinir. 1 atom-gram = 1 mol atom 1 molekül-gram = 1 mol molekül 1 iyon-gram = 1 mol iyon 1 formül-gram = 1 mol iyonik bileşik N n = N A N: Tanecik sayısı N A : Avogadro sayısı m n = M A m: Kütle M A : Mol kütlesi Bağıl atom kütlesi birimsizdir. Bir tane 12 1 C izotopunun kütlesinin sine 12 1 akb (atomik kütle birimi) denir. Ortalama Atom Kütlesi = YM + YM +... + YM 1 1 2 2 n 100 n 1 akb = 1 23 60210, x g = 1 g NA 1 mol gaz 0 C, 1 atm'de V = 22,4 L 0 C, 1 atm NK ya da NŞA'da TAM TUR 76
İyi bir başlangıç, yarı yarıya başarı demektir. (Andre Gide) 1 ACEMİ 1. Aşağıdaki verilen gazlardan eşit kütle alındığında hangisinin hacmi NK da en büyük olur? (H: 1, C: 12, N: 14, O: 16) A) H 2 B) N 2 C) CH 4 D) C 2 H 6 E) CO 2 Mol kütlesi en küçük olanın mol sayısı en büyük olacağından hacmi de en büyük olur. 2. 0,5 mol CO 2 gazı ile ilgili, I. 22 gramdır. II. N/2 tane molekül içerir. III. NK da 11,2 litre hacim kaplar. yargılarından hangileri doğrudur? (N: Avogadro sayısı, C: 12, O: 16) A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III CO 2 = 44g/mol 0,5 mol 22g olur. 0,5 mol = N 2 tane molekül içerir. 0,5 mol 0,5 x 22,4 = 11,2 L hacim kaplar. 3. 2,2 gram C 3 H 8 ile ilgili, I. 0,05 moldür. II. 1,8 gram C atomu içerir. III. 0,4 tane H atomu içerir. yargılarından hangileri doğrudur? (H: 1, C: 12) A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III 22, C 3 H 8 = 44g/mol = 005, mol C H 44 3 8 0,05 mol C 3 H 8 0,15 mol C 0,15 x 12 = 1,8 g C 0,05 mol C 3 H 8 0,4 mol H 0,4 N tane H 4. Aşağıdakilerden hangisinde Avogadro sayısı kadar atom bulunur? (N: Avogadro sayısı, H : 1) A) 1 gram Hidrojen atomu B) 1 tane Hidrojen molekülü C) 1 mol Hidrojen gazı D) 2 gram H 2 molekülü E) N tane Hidrojen gazı A) 1 g H 1 mol H atomu N tane atom B) 1 tane H 2 2 tane H atomu C) 1 mol H 2 gazı 2 mol H atomu 2N tane atom D) 2g H 2 1 mol H 2 2 mol H 2N tane atom E) N tane H 2 gazı 2N tane H atomu 5. 1 tane X atomunun kütlesi m gramdır. Buna göre, X 3 molekülünün 1 molü kaç gramdır? (N: Avogadro sayısı) A) mn 3 B) 3mN C) mn D) 2mN E) mn 2 1 tane x m gram, N tane Nm gram, x = Nm x 3 = 3Nm g/mol olur. 6. 4 gram oksijen (O) içeren CO bileşiği için; I. N/4 tane molekül içerir. II. Kütlesi 7 gramdır. III. 4 akb C atomu içerir. yargılarından hangileri doğrudur? (C:12, O: 16, N: Avogadro sayısı) A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 1 mol CO 16g O içerir. x 4g O içerir x = 0,25 mol CO N tane molekül 4 CO = 28 0,25 mol CO 7 g CO 0,25 mol C 4g C içerir. ACEMİ 77
Yapmakta ısrar ettiğimiz şey giderek kolaylaşır. İşin doğası değiştiğinden değil, bizim yapma yeteneğimiz geliştiğinden. (Ralph Waldo Emerson) 1 AMATÖR 1. 2 mol N 2 O 3 bileşiği ile ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır? (N: 14, O : 16) A) 2 mol molekül içerir. B) 6 mol oksijen atomu içerir. C) 56 gram azot atomu içerir. D) 1,204x10 22 tane molekül içerir. E) 152 gramdır. 1 mol N 2 O 3 1 mol molekül 2 mol N atomu 2 14 = 28 g N atomu 3 mol O atomu 6,02x10 23 tane molekül 76 g olduğuna göre 2 mol N 2 O 3 için 2x6,02x10 23 = 1,204x10 24 tane molekül olmalıdır. 2. N/4 tane S 8 molekülü ile ilgili, I. Kütlesi 32 gramdır. II. 2N tane S atomu içerir. III. Mol sayısı 0,25 dir. yargılarından hangileri doğrudur? (S: 32, N: Avogadro sayısı) A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III N 1 tan e= mol S 4 4 8 2 mol = 2N tane S atomu içerir. S 8 = 32. 8 = 256 g/mol 1 1 mols x golur. 4 8 " 256 64 4 = 4. N/2 tane X atomunun kütlesi "m" gramdır. Buna göre 1 tane X 2 molekülünün kütlesi kaç gramdır? (N: Avogadro sayısı) A) N/6m B) 6m C) 4m/N D) m/2n E) 2N/m 0,5 mol X mg 1 mol X 2mg x = 2 m X 2 = 4m g/mol 4m 1 tane X 2 = g olur. N 5. 6,4 gram O 2 molekülü 0,2 mol olduğuna göre; I. O atomunun mol kütlesi 16 gramdır. II. 1 tane O 2 molekülünün kütlesi 32/N gramdır. III. 0,2 mol O 2 molekülü 0,4 tane O atomu içerir. yargılarından hangileri doğrudur? (N : Avogadro sayısı) A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 1 mol O 2 = 32, O = 16 g/mol olur. 32 1 tane O 2 = g N = 32 akb 0,2 mol O 2 0,4 mol O 0,4 N tane O atomu içerir. 3. 1 mol NH 3 gazı ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? (H: 1, N: 14, N = 6,02 10 23 ) A) N tane molekül içerir. B) 3 tane hidrojen atomu içerir. C) N tane azot atomu (N) içerir. D) 4N tane atom içerir. E) Kütlesi 17 gramdır. 1 mol NH 3, 3 mol ya da 3N tane hidrojen atomu içerir. 6. 1 tane X atomunun kütlesi "y" gramdır. Buna göre X 2 molekülünün 1 molü kaç gramdır? (N : Avogadro sayısı) A) 2/Ny B) N/2y C) 2y/N D) 2Ny E) Ny 1 tane X y g X = NY X 2 = 2Ny N tane?? = Ny g/mol AMATÖR 81
Bilginin efendisi olmak için çalışmanın uşağı olmak gerekir. (Honore de Balzac) 1 UZMAN 1. I. 32 gram O 2 molekülü II. 1 tane O 2 molekülü III. 32 akb O 2 molekülü Yukarıda verilen O 2 molekülleri kütlelerinin karşılaştırılması nasıl olmalıdır? (O: 16) A) I > II > III B) I > III > II C) I > II = III 32 I. 32g II. g N I > II = III D) II = III > I E) I = III > II 32 III. 32 akb = g N 2. Bir tane N 2 O 3 molekülü için; I. 3 akb O atomu içerir. II. Kütlesi 76 akb dir. III. Toplam 5 mol atom içerir. yargılarından hangileri doğrudur? (N: 14, O: 16) A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 1 tane N 2 O 3 'te 3 tane O atomu vardır, kütlesi 48 akb dir. 76 1 tane N 2 O 3 =. N g = 76 akb dir Toplam 5 tane atom içerir. 4. Eşit sayıda atom içeren CH 4, CO ve C 4 H 6 gaz molekülleri için; I. Mol sayıları eşittir. II. NK da hacmi en büyük olan CO gazıdır. III. C atom sayısı en fazla olan C 4 H 6 gazıdır. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I ve III Atom sayılarının eşit olması için mol sayıları; 4 mol CH 4, 10 mol CO, 2 mol C 4 H 6 şeklinde olabilir. Molü en büyük olan CO nun hami de en büyüktür. 10 mol CO'da 10 mol C vardır ve C en fazla bu bileşiktedir. 5. Eşit sayıda atom içeren CO, CO 2 ve C 2 H 4 molekülleri için; I. Mol sayıları eşittir. II. Kütlesi en büyük olan CO 2 dir. III. En çok C atomu CO da bulunur. yargılarından hangileri yanlıştır? (H: 1, C: 12, O: 16) A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 3x mol CO 84x g 3x mol C 2x mol CO 2 88x g 2x mol C x mol C 2 H 4 28x g 2x mol C 3. Bir X atomu 14 akb, bir Y atomu 16 akb olduğuna göre; I. 1 tane X 2 Y molekülü 44 akb dir. II. 1 mol X 2 Y molekülü 44 gramdır. III. 1 tane X 2 molekülü 28 akb dir. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III X = 14 Y = 16 X 2 Y = 46 g/mol 46 1 tane X 2 Y = N g 28 = 46 akb, 1 tane X 2 = N g = 28 akb 6. NaHCO 3 (sodyum bikarbonat) mutfaklarda kabartma tozu olarak kullanılmaktadır. Bu bileşiğin 1 formül biriminin kütlesi için aşağıdakilerden hangisi doğrudur? (NaHCO 3 : 84) A) 84 gram B) 84 akb C) 84/12 akb D) 1/84 gram E) 1/84 akb N tane 84 g 1 tane x 84 x =. N g = 84 akb olur UZMAN 85
Profesyonel, içindeki amatör ruhu her zaman muhafaza eden ve ondan coşku ve heyecan duyan kişidir. 1 ŞAMPİYON 1. x gram oksijen atomu içeren H 2 SO 4 bileşiğindeki hidrojen atomu sayısını veren bağıntı aşağıdakilerden hangisidir? (O: 16, N: Avogadro sayısı) 64N 2xN 2x A) B) C) 2x 64 64N 64 7x D) E) 2xN 64N 2N tane hidrojen ile 64 g oksijen birleşirse? Xg 2. Nx.? = tane 64 2. Hayali bir markette bazı maddelerin satışı molekül cinsinden yapılmaktadır. Bu markette şeker moleküllerinin 6 milyar molekülü 1 liraya satıldığına göre, 1000 liraya kaç mol şeker molekülü satın alınabilir? (Avogadro sayısı: 6x10 23 ) A) 6x10 12 B) 1x10 23 C) 6x10 12 D) 1x10 11 E) 6x10 11 6.10 9 molekül 1 TL 1 mol 6x10 23 tane x 10 3 TL x 6x10 12 tane 6.10 12 molekül x = 1.10 11 mol 3. Avogadro sayısı, bilinen değeri olan 6,02 10 23 yerine 6,02 10 20 olarak alınırsa bir bileşik için aşağıdakilerden hangisi doğru olur? A) Bir molekülünün kütlesi 1000 kat artar. B) Bir molekülünün kütlesi 1000 kat azalır. C) Bir molünün kütlesi 1000 kat artar. D) Bir molünün kütlesi 1000 kat azalır. E) Bir molünün kütlesi değişmez 1 molü 6,02x10 23 tane X g ise 1 molü 6,02x10 20 tane x golur. 1000 4. X 2 gazının 1 molünün kütlesi, bilinen Avogadro sayısı 6,02x10 23 yerine 1,204x10 23 alınırsa 7,6 gramdır. Buna göre Avogadro sayısı yerine 3,01x10 23 alınırsa 1 tane X atomunun kütlesi kaç gram olur? 76 A) 23 60210, x B) 19 23 60210, x C) 76 23 30110, x 38 D) 23 60210, x E) 38 23 30110, x 1,204x10 23 tanesi 7,6g ise 6,02x10 23 tanesi? 38 g/mol X 2 = 38 x = 19 3,01 x 10 23 tanesi 19/2 gram 1 tanesi? 19? = gram 23 60210, x 5. XY 2 gazının bir molekülünün kütlesi bilinirse, I. NK da hacmi II. Mol kütlesi III. X ve Y elementlerinin atom kütleleri oranı değerlerinden hangileri bulunabilir? (Avogadro sayısı: 6,02x10 23 ) A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III Bir tanesinin kütlesi bilinirse, 6,02x10 23 tanesinin yani mol kütlesi bulunabilir. 6. Çamaşır ipine asılan bir gömlekten dakikada 18 miligram su buharlaşmaktadır. Buna göre yarım saatte buharlaşan su molekülü sayısı kaçtır? (N: Avogadro sayısı, H: 1, O: 16) A) 0,02 N B) N 6 C) N 3 D) 3 N E) 0,03 N 3 540x10 2 1 dk 18 mg = 310. mol 18 30 dk x x = 540 mg 3.10 2 x N tane ŞAMPİYON 87
ÇIKMIŞ SORULAR 1. 3,01 x 10 22 12 tane 6 C izotopuyla ilgili, I. Aynı sayıda proton ve nötron içerir. II. 0,05 mol atomdur. III. 0,60 gramdır. yargılarından hangileri doğrudur? (Avogadro sabiti = 6,02 x 10 23 ) A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III 2016 / LYS 4. CO 2 ve C 3 H 8 gazlarıyla ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? (H = 1 g/mol, C = 12 g/mol, O = 16 g/mol, gazların ideal davranışta olduğu düşünülecektir.) A) Normal koşullarda her ikisinin 4,48 litresi 0,2 moldür. B) 0,05 molleri 3,01 x 10 22 molekül içerir. C) Molekül kütleleri aynıdır. D) 0,1 molleri 4,4 gramdır. E) Birer mollerindeki kütlece karbon yüzdeleri aynıdır. 2012 / LYS 5. XYZ 4 bileşiğiyle ilgili bazı bilgiler şöyledir: XYZ 4 bileşiğinin 0,1 molü 12 gramdır. 2. Molekül kütlesi 58 g/mol olan bütan gazının, 0 C ve 1 atm basınçta 1 litresinin kütlesi kaç Latm. gramdır? cr = 0082, m mol. K A) 58 x 22,4 B) 58 x 11,2 C) 29 x 11,2 D) 29 11, 2 E) 11, 2 29 2014 / LYS Bileşikteki X, Y, Z atomlarının kütlece birleşme oranları (X:Y:Z) sırasıyla 3:4:8 dir. Buna göre bileşikle ilgili, aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur? (akb: atomik kütle birimi) A) X in atom kütlesi 32 akb dir. B) Z nin atom kütlesi 64 akb dir. C) Bileşiğin bir molünde 24 gram Y vardır. D) Bileşiğin 60 gramında 16 gram Z vardır. E) Bileşiğin mol ağırlığı 120 g/mol dür. 2011 / YGS 3. Atomik kütle birimiyle (akb) ilgili, I. 1 tane 12 1 C izotopunun kütlesinin 12 sidir. II. 1 g 12 1 C izotopunun kütlesinin 12 sidir. III. 1 mol 12 1 C izotopunun kütlesinin 12 sidir. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III 2013 / LYS 6. Bir hidrojen atomunun kütlesinin Avogadro sayısıyla çarpılması sonucunda, I. 1 mol hidrojen molekülünün kütlesine, II. 1 mol hidrojen atomunun kütlesine, III. 2 mol hidrojen atomunun kütlesine ulaşılır. Buna göre, yukarıdaki yargılardan hangileri doğrudur? A) II ve III B) Yalnız II C) Yalnız I D) I ve II E) I ve III 2011 / YGS ÖSYM 89
3.BÖLÜM KİMYASAL TEPKİMELER
KAZANIMLAR Kazanım 1 : Kimyasal tepkimelerin denkleştirilmesini irdeler ve kimyasal tepkimelerde değişebilen özellikleri yorumlar. Kazanım 2 : Kimyasal tepkimelerin denklemleri ile ilgili miktar hesaplamaları yapar. Kazanım 3 : Artanlı tepkime hesaplamalarını yapar. Kazanım 4 : Eşit mol ve eşit hacim hesaplamalarını yapar. Kazanım 5 : Eşit kütle hesaplamalarını yapar. Kazanım 6 : Safsızlık içeren madde problemlerini çözer. Kazanım 7 : Mol kütlesi bulma ve formül bulma hesaplamalarını yapar. Kazanım 8 : Karışım problemleri ile ilgili matematiksel problemleri çözer. Anahtar Kelimeler Tepkime denklemi Artan madde Safsızlık Sınırlayıcı madde Yüzde verim Analiz (ayrışma) Çözünme çökelme Net iyon denklemi Sentez (oluşum) Bilgi ve İletişim Teknolojisi Kullanımı Bilgisayar, tablet, cep telefonu vb. cihazlarınızdan KAZANIMLAR https://phet.colorado.edu/tr sitesine girerek, kimyasal tepkimelerle ilgili daha detaylı ve görsel bilgilere ulaşabilirsiniz. 92
Kimyasal Tepkimeler BİLGİ Kimyasal Tepkimelerin Denklemleri Kimyasal tepkimeler tepkime denklemi ile gösterilir. Bir kimyasal tepkimeye giren ve tepkimede oluşan elementlerin sembol, bileşiklerin ise formülle gösterildikleri, girenlerle ürünlerin bir ok ( ) sembolü ile birbirinden ayrıldığı kısa ifade biçimine tepkime denklemi denir. Bu tanımdan da anlaşıldığı gibi başlangıçtaki (harcanan) maddelere girenler veya reaktifler, tepkime sonucunda oluşan maddelere de çıkanlar veya ürünler denir. Genel olarak kimyasal tepkimeler, Reaktifler Ürünler şeklinde gösterilir. Reaktifler ve ürün maddelerinin fiziksel durumu ilgili maddenin formülünden sonra parantez içinde yazılan harfle belirtilir. katı (k) sıvı (s) gaz (g) suda çözünmüş (suda) ya da (aq) BİLGİ 93
UYGULAMA ALANI - 8 AÇIK UÇLU SORULAR 1. Aşağıdaki denklemleri denkleştiriniz. a) C 3 H 8 + O 2 CO 2 + H 2 O i) Al 4 C 3 + H 2 O Al(OH) 3 + CH 4 C 3 H 8 + 5O 2 3CO 2 + 4H 2 O Al 4 C 3 + 12H 2 O 4Al(OH) 3 + 3CH 4 b) Al 2 S 3 + H 2 O Al(OH) 3 + H 2 S j) C 5 H 12 + O 2 CO 2 + H 2 O Al 2 S 3 + 6H 2 O 2Al(OH) 3 + 3H 2 S C 5 H 12 + 8O 2 5CO 2 + 6H 2 O c) Fe 3 O 4 + Al Fe + Al 2 O 3 3Fe 3 O 4 + 8Al 9Fe + 4Al 2 O 3 k) SO 2 + HNO 2 H 2 SO 4 + NO SO 2 + 2HNO 2 H 2 SO 4 + 2NO d) CS 2 + O 2 CO 2 + SO 2 CS 2 + 3O 2 CO 2 + 2SO 2 l) Cl 2 + NaOH NaCl + NaClO + H 2 O Cl 2 + 2NaOH NaCl + NaClO + H 2 O e) C n H 2n+2 + O 2 CO 2 + H 2 O C n H 2n+2 + 3n + 1 a k O 2 2 nco 2 + (n+1) H 2 O m) Al + H 2 SO 4 Al 2 (SO 4 ) 3 + H 2 2Al + 3H 2 SO 4 Al 2 (SO 4 ) 3 + 3H 2 f) C n H 2n+2 O + O 2 CO 2 + H 2 O C n H 2n+2 O + 3n a k O 2 2 nco 2 + (n+1) H 2 O n) FeCl 3 + SnCl 2 FeCl 2 + SnCl 4 g) Al 2 O 3 + H 2 SO 4 Al 2 (SO 4 ) 3 + H 2 O 2FeCl 3 + SnCl 2 2FeCl 2 + SnCl 4 Al 2 O 3 + 3H 2 SO 4 Al 2 (SO 4 ) 3 + 3H 2 O h) MnO 2 + HCI MnCl 2 + Cl 2 + H 2 O MnO 2 + 4HCl MnCl 2 + Cl 2 + 2H 2 O o) H 2 S + SO 2 S + H 2 O 2H 2 S + SO 2 3S + 2H 2 O UYGULAMA ALANI 95
1 Tepkimelerin Denkleştirilmeleri PEKİŞTİRME TESTİ 1. Na 2 SO 3 + 2HCl SO 2 + 2X + H 2 O denkleştirilmiş tepkimesinde X ile gösterilen madde aşağıdakilerden hangisidir? A) NaOH B) NaCl C) Na D) Na 2 SO 4 E) Na 2 Cl 2 4. Fe 3 O 4 + Al Fe + Al 2 O 3 tepkimesi en küçük tam sayılarla denkleştirildiğinde Al nin katsayısının Fe nin katsayısına oranı kaç olur? 8 2 3 9 1 A) B) C) D) E) 9 3 2 8 4 Atomların türü ve sayısı korunduğuna göre x = NaCl olur. 3Fe 3 O 4 + 8Al 9Fe + 4Al 2 O 3 Oksijenlerin eşitlenmesi ile başlanırsa işlem kolay olur. 2. X + 3O 2 2Y Y + 6H 2 2PH 3 + 3H 2 O 5. C x H y (OH) z + 4O 2 3CO 2 + 4H 2 O denkleşmiş tepkimelerine göre, x ve y maddeleri aşağıdakilerden hangisinde doğru gösterilmiştir? X Y A) P 2 H 3 PO 3 B) P 4 P 2 O 3 C) H 2 O H 3 PO 4 D) H 3 PO 4 P 2 O 3 E) PO 4 H 3 PO 3 Önce Y = P 2 O 3 bulunur. Sonra X = P 4 bulunur. denkleştirilmiş tepkimesinde x, y ve z nin sayısal değerleri kaçtır? x y z A) 3 6 5 B) 2 3 6 C) 1 3 2 D) 3 6 2 E) 2 1 3 Ürünlerde 3CO 2 olduğundan x = 3, ürünlerde 10 tane oksijen olduğundan z = 2 olur. Hidrojen eşitliği için y = 6 olmalıdır. 6. 3CH 4 + 8X 3CO 2 + 8NO + 10H 2 O 3. 5Fe +2 + 8H + + X 5Fe +3 + Mn +2 + 4H 2 O denkleştirilmiş tepkimesine göre, X in yükü kaçtır? denkleştirilmiş tepkimesinde X ile gösterilen madde aşağıdakilerden hangisidir? A) NO 2 B) H 2 CO 3 C) HNO 3 A) +1 B) +2 C) +3 D) 2 E) 1 X = MnO 4 - dir. Mn nin değerliği +7 olur. D) HNO 2 E) N 2 O 4 Atom türü ve sayısı korunduğundan x = HNO 3 olur. PEKİŞTİRME 97
Kimyasal Tepkimeler TAM TUR A + B Reaktif (girenler) C Ürünler Tepkime denkleştirilirken: 1. En fazla sayıda atom içeren bileşiğin katsayısı 1 alınır. 2. Tepkimede H ve O atomları varsa bunların denkleştirilmesi en sona bırakılır. 3. Bileşikler için mümkün olduğunca tamsayı kullanılır. Kimyasal tepkimelerde; 1. Atom türü ve sayısı korunur. 2. Kütle korunur. 3. Çekirdek yapısı, toplam proton ve nötron sayısı korunur. 4. Toplam elektron sayısı değişmez. 5. Toplam yük korunur. 6. Tepkimeye göre molekül sayısı, (gaz tepkimelerinde) hacim korunabilir ya da korunmayabilir. H 2 (g) + Cl 2 (g) 2HCl(g) (molekül sayısı ve hacim korundu.) N 2 (g) + 3H 2 (g) 2NH 3 (g) (Molekül sayısı ve hacim korunmadı.) TEPKİME TÜRLERİ 1. Endotermik ve ekzotermik tepkimeler: Dışarıdan ısı alarak gerçekleşen olaylar endotermik iken dışarıya ısı vererek gerçekleşen olaylar ekzotermiktir. Enerji, tepkimenin girenler tarafındaysa endotermik ürünler tarafındaysa ekzotermiktir. C(k) + O 2 (g) CO 2 (g) + ısı (Ekzotermik) 2H 2 O(s) + enerji 2H 2 (g) + O 2 (g) (Endotermik) 2. Analiz (ayrışma) tepkimeleri: Bir bileşiğin parçalanarak yeni maddelere dönüştüğü tepkimelerdir. MgO(k) Mg(k) + 2 1 O2 (g) TAM TUR 127
PASLI ÇİVİLER PISA Yapı malzemeleri satan bir dükkânda çalışan Ali, uzun süredir nemli depoda bulunan ve içinde galvanizlenmemiş saf demirden çivilerin olduğu tahta kutuları satış reyonuna taşımak için kaldırdığında oldukça ağırlaştığını fark etmiştir. Tahta kutuların üzerindeki bilgilerde tahta kutunun içindeki çivilerin 50 kg olması gerektiği yazmaktadır. Tahta kutuları bir elektronik tartıya koyup tarttığında 12 kg lık bir artışın olduğunu belirlemiştir. Yukarıdaki verilen metne göre aşağıdaki soruları yanıtlayınız. 1. Demir çivilerin kütlesindeki artışı kimyasal olarak nasıl açıklarsınız? Demir çiviler havadaki oksijen gazı ile tepkimeye girmiştir. Tepkime neticesinde demir çiviler paslanmıştır. Oluşan pas, saf demir çivilerin kütlesini arttırmıştır. 2. Bu olaya ilişkin tepkime denklemini en küçük tam sayılarla denkleştirerek yazınız. 4Fe(k) + 3O2(g) 2Fe2O3(k) 3. Bu olay, kimyasal tepkime türlerinden hangisi ya da hangileri ile açıklanabilir? Aşağıdaki tabloda işaretleyiniz. Tepkime Türleri Asit - baz 3 Yanma Analiz Sentez Çözünme çökelme PISA 3 129
1 Dehanın 10'da 1'i yetenek 10'da 9'u da çalışmaktır. (Albert Einstein) ACEMİ 1. 0,1 mol C 2 H x O bileşiğini tam olarak yakmak için 0,3 mol O 2 gazı gerekmektedir. Buna göre x in değeri nedir? A) 4 B) 5 C) 6 D) 7 E) 8 x C2HxO+ 2 O2 2 CO2+ H O 2 2 14444444444444444444 2 3 7 taneo 1444444444444444444444 2 3 x = 2 3 x = 6 4. Organik bir alkolün yanma denklemi aşağıda verilmiştir. C n H m (OH) 4 + qo 2 4CO 2 + 4H 2 O Buna göre n, m ve q nun sayısal değerleri nedir? n m q A) 4 4 4 B) 4 4 2 C) 4 3 4 D) 3 4 4 E) 4 4 5 C 4 H 4 (OH) 4 + 4O 2 4CO 2 + 4H 2 O 2. Aşağıdaki bileşik çiftlerinden hangisinin basit formülleri birbirinin aynıdır? A) CH 4 CH 4 O B) C 2 H 4 C 2 H 6 C) C 3 H 8 C 2 H 6 D) C 2 H 2 C 3 H 6 E) C 2 H 2 C 6 H 6 A) CH 4 ; CH 4 O B) CH 2 ; CH 3 C) C 3 H 8 ; CH 3 D) CH ; CH 2 E) CH ; CH 5. 0,2 mol C atomu ile 1,2.10 23 tane H 2 molekülünün artansız tepkimesinden oluşan bileşiğin molekül formülü aşağıdakilerden hangisi olabilir? (Avogadro sayısı: 6.10 23 ) 6. A) CH 3 B) C 2 H 4 C) C 3 H 8 D) C 4 H 6 E) C 2 H 6 23 12, $ 10 602, $ 10 23 = 0,2 mol H 2 0,4 mol H C 0,2 H 0,4 C 2 H 4 3. Aşağıdakilerden hangisi kimyasal tepkimelerde gerçekleşmez? A) Atom hacminin küçülmesi B) Hacmin azalması C) Çekirdeğin parçalanması D) Elektron alışverişi E) Basıncın artması Aynı koşullarda bulunan X ve Y gazlarından Z gazının oluşmasına ilişkin mol sayısı zaman grafiği yukarıdaki gibidir. Buna göre, Z gazının formülü aşağıdakilerden hangisidir? A) X 6 Y 2 B) XY 2 C) X 3 Y D) X 2 Y E) XY 3 Kimyasal tepkimelerde atom çekirdeği ile ilgili değişme olmaz. X 2 + Y 2 Z 3 1 1 3X 2 + Y 2 2X 3 Y ACEMİ 131
Erişmek istedikleri bir hedefi olmayanlar, çalışmaktan da zevk almazlar. (E. Raux) 1 AMATÖR 1. Mol sayıları eşit X 2 ve Y 2 gazlarından oluşan bir karışım tam verimle tepkimeye girince XY 2 gazı oluşmaktadır. Tepkime sonunda aynı koşullarda hacimdeki azalma 20 litre olduğuna göre, gaz karışımının ilk hacmi kaç litredir? A) 40 B) 50 C) 60 D) 80 E) 100 X 2 + 2Y 2 2XY 2 V V V = 20 V = 40 2 V/2 V +V 2V = 80 L 2. Mol sayısı 3n 4. Organik bir bileşiğin 1,76 gramı tam olarak yanınca 4,4 gram CO 2 ve 2,16 gram H 2 O oluşmaktadır. Buna göre, bu organik bileşiğin basit formülü aşağıdakilerden hangisidir? (H: 1, C: 12, O: 16) A) C 2 H 5 O B) C 4 H 8 O C) C 4 H 9 O D) C 5 H 12 O E) C 2 H 6 O 44, 216, nco = = 01, mol n 012, mol 2 44 H2O= = 18 C: 0,1 mol 1,2 g ; H: 0,24 mol 0,24 g m O = 1,76 (1,2 + 0,24) = 0,32 g 0,02 mol C 0,1 H 0,24 O 0,02 C 5 H 12 O 2n n 0 Y Z X Zaman Yukarıdaki grafikte X ve Y moleküllerinden Z molekülünün oluşumuna ilişkin mol sayısı zaman grafiğidir. Buna göre, aşağıdakilerden hangisinin doğruluğu kesin değildir? A) Tepkimede atom sayıları korunmuştur. B) Z bir bileşiktir. C) Tepkimenin en basit denklemi 2X + Y Z dir. D) Toplam molekül sayısı azalır. E) X ve Y birer elementtir. Tepkimenin verilen şekilde gerçekleşmesi için X ve Y element olmak zorunda değildir. 5. Bir miktar NaClO 3 katısı ağzı açık bir kapta ısıtılarak, ısı NaClO 3 (k) NaCl(k) + O 2 (g) tepkimesi gerçekleşiyor. Buna göre, bu olayda kaptaki kütlenin (m) zamanla (t) değişimi için çizilen grafiklerden hangisi doğrudur? A) m B) m C) m t D) m E) m O 2 gazı çıktıkça toplam kütle azalır, ancak sıfırlanmaz. t t t t 3. Aynı koşullarda eşit mol sayısına sahip N 2 ve O 2 gazları karışımının toplam hacmi 30 litredir. Bu gazlar tam verimle tepkimeye girerek N 2 O 3 gazını oluşturuyor. Tepkime sonrası aynı koşullarda hacimdeki azalma kaç litre olur? A) 5 B) 10 C) 15 D) 20 E) 25 6. n mol H 2 gazının bir kısmı O 2 gazı ile tepkimeye girerek 0,6 mol H 2 O oluştururken, geri kalan kısmı N 2 ile tepkimeye girerek 0,6 mol NH 3 oluşturuyor. Buna göre H 2 gazının başlangıç mol sayısı (n) nedir? A) 0,5 B) 0,8 C) 1,2 D) 1,5 E) 1,6 2N 2 + 3O 2 2N 2 O 3 15 L 15 L 10 L 15 L +10 L 5 L 10 L V ilk = 30 L V son = 15 L azalma = 15 L 2H 2 + O 2 2H 2 O 0,6 mol 0,6 mol 3H 2 + N 2 2NH 3 H 2 = 0,6 + 0,9 = 1,5 mol 0,9 mol 0,6 mol AMATÖR 133
1 Bir şeyi gerçekten yapmak isteyen bir yol bulur; istemeyen mazeret bulur. (E. C. McKenzie) UZMAN 1. I. CH 4 II. CH 3 COOH III. C 2 H 6 O bileşiklerinden birer mollerini yakmak için gereken O 2 gazının mol sayıları arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisidir? A) II > III > I B) III > I > II C) I = III > II D) III > I = II E) I > II > III CH 4 + 2O 2 CO 2 + 2H 2 O CH 3 COOH + 2O 2 2CO 2 + 2H 2 O C 2 H 6 O + 3O 2 2CO 2 + 3H 2 O 4. Demir (III) oksit bileşiği karbon ile ısıtılınca metalik demir (Fe) ve CO 2 gazı oluşmaktadır. 8 mol demir elde edildiği zaman oluşan CO 2 gazının molekül sayısı kaçtır? (N: Avogadro sayısı) A) 3N B) 6N C) 12N D) 0,3N E) 0,6N 2Fe 2 O 3 + 3C 4Fe + 3CO 2 6 mol CO 2 = 6 N CO 2 8 mol 6 mol 2. 2N 2 + 3O 2 2N 2 O 3 tepkimesine göre n 2 mol N 2 ile n mol O 2 gazının tam verimle tepkimesi sonucu hangi maddenin kaç molü artar? Artık madde Artan mol A) N 2 2n/3 B) O 2 n/4 C) N 2 n/4 D) O 2 3n/4 E) N 2 3n/4 2N 2 + 3O 2 2N 2 O 3 n 2 n n 3n 2 4 n 4 3. 0,1 mol C X H Y yandığında 0,3 mol CO 2 ve 0,4 mol H 2 O oluşmaktadır. 1 mol C X H Y nin yanma denklemindeki O 2 nin katsayısı nedir? 5. 5 mol (CH 4 + C 2 H 4 ) gaz karışımını yakmak için 11 mol oksijen gazı gerekmektedir. Gaz karışımındaki CH 4 gazının mol yüzdesi nedir? A) 20 B) 40 C) 50 D) 60 E) 80 CH 4 + 2O 2 CO 2 + 2H 2 O x 2x C 2 H 4 + 3O 2 2CO 2 + 2H 2 O 5 x 15 3x 2x + 15 3x = 11 x = 4 4 % CH 4 = $ 100 = 80 5 6. NO ve O 2 gazları tepkimeye girerek N 2 O 5 gazını oluşturuyor. Mol sayıları eşit olan NO ve O 2 gazlarının oluşturduğu 20 litrelik karışım tam verimle tepkimeye girerse aynı koşullarda kaç litre N 2 O 5 gazı elde edilebilir? A) 4 B) 5 C) 6 D) 9 E) 10 A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 C X H Y 3CO 2 + 4H 2 O C 3 H 8 + 5O 2 3CO 2 + 4H 2 O 4NO + 3O 2 2N 2 O 5 10 L 10 L 10 L 7,5 L +5 L 2,5 L 5 L UZMAN 137
Profesyonel, içindeki amatör ruhu her zaman muhafaza eden ve ondan coşku ve heyecan duyan kişidir. 1 ŞAMPİYON 1. Bir miktar CO gazı, O 2 gazı ile tepkimeye sokularak tamamı CO 2 gazına dönüştürüldüğünde, oluşan CO 2 gazının kütlesi, CO nun kütlesinden 2 gram fazla olmaktadır. Buna göre oluşan CO 2 gazı kaç gramdır? (C: 12 ; O: 16) A) 2,2 B) 3,3 C) 4,4 D) 5,5 E) 6,6 CO + 2 1 O2 CO 2 28 16 44 44 g için 16 g fark varsa 4. Sadece basit formülü bilinen bir bileşiğin, I. Atomlarının mol yüzdesi II. Atomlarının kütlece birleşme oranı III. Bir molekülünün kütlesi niceliklerinden hangileri bulunabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III Basit formül atom cinslerini ve moleküldeki atom sayılarını verdiğinden sadece mol yüzdesi bulunur. x 2 g fark x = 5,5 g 5. 4FeX 2 + 11O 2 2Fe 2 O 3 + 8XO 2 2. Organik bir bileşiğin 3 gramı yakıldığında 5,4 gram H 2 O ile NK da 4,48 litre CO 2 gazı oluşmaktadır. Buna göre, bu bileşiğin basit formülü aşağıdakilerden hangisidir? (H: 1, C: 12, O: 16) A) CH 2 B) CH 3 C) C 2 H 6 O D) CH 4 O E) CH 3 O C, H, O + O 2 CO 2 + H 2 O 4,48 litre 5,4 gram 0,2 mol 0,3 mol 0,2 mol 0,6 mol 0 g C 0,2 H 0,6 CH 3 2,4 g 0,6 g tepkimesine göre 15 gram FeX 2 bileşiğinden NK da 5,6 L XO 2 gazı elde edilmektedir. Buna göre, X elementinin atom kütlesi kaçtır? (O: 16, Fe: 56) A) 12 B) 14 C) 31 D) 32 E) 36 4FeX 2 + 11O 2 2Fe 2 O 3 + 8XO 2 15 g 5,6 L 0,125 mol 0,25 mol 0,125 mol 15 g ise 1 mol = 120 g 56 + 2x = 120 x = 32 3. Organik bir bileşiğin 12 gramının yeterince oksijen gazı ile yanması sonucunda NK da 13,44 L CO 2 gazı ve 14,4 gram su buharı oluşuyor. Buna göre bu bileşiğin basit formülü aşağıdakilerden hangisidir? (H: 1, C: 12, O: 16) A) C 2 H 5 OH B) C 3 H 8 O C) C 3 H 8 D) C 2 H 6 E) C 4 H 10 O C, H, O + O 2 CO 2 + H 2 O 13,44 L 14,4 g 0,6 mol 0,8 mol 0,6 mol 1,6 mol 3,2 g C 0,6 H 1,6 O 0,2 C 3 H 8 O 7,2 g 1,6 g 0,2 mol 1444444444 24444444 3 8,8g 6. Bir organik maddeden 0,74 gram alınarak yakıldığı zaman, 1,76 gram CO 2 gazı ve 0,90 gram H 2 O oluştuğu gözleniyor. Bu organik bileşiğin basit formülü aşağıdakilerden hangisidir? (H: 1, C: 12, O: 16) A) C 4 H 4 O B) C 4 H 10 O C) C 2 H 5 O D) C 4 H 10 O 4 E) CH 10 O C, H, O + O 2 CO 2 + H 2 O 1,76 g 0,90 g 0,04 mol 0,05 mol 0,04 mol 0,1 mol 0,16 g C 0,04 H 0,1 O 0,01 C 4 H 10 O 3,48 g 0,1 g 0,01 mol 1444444444444444444444 2 3 0,58g ŞAMPİYON 141