5.Sınıf FEN BİLİMLERİ Konu Anlatımı Alt başlıklara ayrılmış, detaylandırılmış konu anlatımı ve bunlarla ilgili çözümlü örnek sorular konuyu kavramınızı sağlayacaktır. Uygulama Testler Konu anlatımın sonlarında yer alan, her alt başlık için ayrı hazırlanmış uygulama kısımları, konuları pekiştirmenizi sağlayacaktır. Her alt başlık için ayrı ayrı hazırlanmış olan testler karmaşık soruları kolaylıkla çözebilmenizi ve kalıcı öğrenmenizi sağlayacaktır. www.izekaakillitahta.com KONU ANLATIMI
İÇİNEKİLER GÜNEŞ, ÜNA VE A Güneş in apısı ve Özellikleri...5 Ay ın apısı ve Özellikleri...10 Ay ın Hareketleri ve Evreleri...15 Güneş, ünya ve Ay...19 5. IŞIĞIN AILMASI Işığın ayılması...69 Işığın ansıması...74 Işığın Maddeyle Karşılaşması...79 Tam Gölge... 83 2. CANLILAR ÜNASI Canlıları Tanıyalım...23 Mikroskobik Canlılar...24 Mantarlar...24 Bitkiler...26 Hayvanlar...28 6. İNSAN VE ÇEVRE Biyoçeşitlilik...87 İnsan ve Çevre İlişkisi...92 ıkıcı oğa Olayları...97 3. KUVVETİN ÖLÇÜLMESİ VE SÜRTÜNME Kuvvetin Ölçülmesi...35 Sürtünme Kuvveti...40 7. ELEKTRİK EVRE ELEMANLARI evre Elemanlarının Sembollerle Gösterimi ve evre Şemaları...101 Basit Bir Elektrik evresinde Lamba Parlaklığını Etkileyen eğişkenler...105 4. MAE VE EĞİŞİM Maddenin Hâl eğişimi...49 Maddenin Ayırt Edici Özellikleri...56 Isı ve Sıcaklık...61 Isı Maddeleri Etkiler...66 CEVAP ANAHTARI... 110
Güneş in apısı ve Özellikleri A. GÜNEŞ İN APISI VE ÖZELLİKLERİ Canlı yaşamı için en önemli gök cismi şüphesiz Güneş tir. Çevresine yaymış olduğu ısı ve ışık enerjisi ile canlıların ünya daki yaşamsal faaliyetlerini (beslenme, solunum vs.) gerçekleştirmelerini sağlamış olur. Kısacası yeryüzündeki yaşamın doğal kaynağı Güneş tir. Şimdi de Güneş i yakından tanıyalım. 150 milyon km Güneş ten yayılan ısı ve ışık enerjisinin temel kaynağı, içerisinde bulunan hidrojen gazının helyuma dönüşmesinden kaynaklanır. Böylelikle Güneş bir ateş topu gibi görünür. Aşağıda verilen görsellerin hangileri, Güneş ten gelen ısı ve ışık enerjisinden faydalanmaktadır? I Örnek Soru II Güneş ünya ünya nın dıştan içe doğru katmanlardan oluştuğu gibi, Güneş de katmanlardan oluşur. Güneş gökyüzündeki sayısız yıldızlardan bir tanesidir. Çok büyük yıldızlar olduğu gibi çok küçük yıldızlarda vardır. Güneş, sıcak gaz bulutlarından oluşmuş, orta büyüklükte bir yıldızdır. Gece saatlerinde gökyüzüne baktığımızda Güneş dışındaki yıldızları rahat bir şekilde görebiliriz. Bunun yanında Güneş, ünya mıza en yakın yıldızdır. Güneşten yayılan ısı ve ışık enerjisinin çok az bir kısmı yeryüzüne ulaşır. Bu enerji canlıların yaşamı için vazgeçilmezdir. III A) alnız I. B) I ve II. C) II ve III. ) I, II ve III. Çözüm eryüzündeki yaşamın doğal kaynağı olan Güneş ten gelen enerji hem canlılar hem de cansız varlıklar tarafından kullanılabilir. Canlılar için vazgeçilmez olduğundan I. ve II. görsel doğrudur. Bunun yanında Güneş enerjisini alarak canlıların beslenme ihtiyaçlarını karşıladığından dolayı III. görselde doğrudur. Güneş, ünya ve Ay 5. Sınıf Fen Bilimleri 5
Güneş in apısı ve Özellikleri ünya dan Güneş e baktığımızda Güneş i çok küçük görürüz. Ancak bu göz yanılmasıdır. Cisimler uzaklaştıkça küçük görünürler. Güneş, ünya dan yaklaşık 150 milyon km uzakta yer almaktadır. Bu nedenle olduğundan çok küçük görünür. Güneş e doğrudan bakılmaz. Güneşten gelen ışınların yararlı olanlarının yanında zararlı olanları da vardır ve bu ışınlar gözlere ciddi zararlar verebilir. Bu sebepten dolayı güneş gözlükleri kullanılmalı ve uzun süre çıplak gözle veya her hangi bir araç kullanılarak (dürbün, mercek vs.) Güneş e bakılmamalıdır. Mercek ürbün Güneş ten çok büyük ve enerjisi fazla olan yıdızlar vardır. Ancak çok uzakta olduklarından ünya ya bir etkileri yoktur. Teleskop Güneş, ünya ve Ay Güneş yüzeyi incelendiğinde daha soğuk bölgelerde noktalar şeklinde lekeler vardır. Bunlara Güneş lekeleri denir. Güneş lekelerini ilk gözlemleyen bilim insanı Galileo dur. Teleskobu icat eden Galileo aynı zamanda Güneş in kendi ekseni etrafında döndüğünü belirlemiştir. 6 5. Sınıf Fen Bilimleri
Güneş in apısı ve Özellikleri Örnek Soru Güneş in özellikleri ile ilgili öğrenciler; Ayşe: Güneş orta büyüklükte bir yıldız olup, ısı ve ışık yayar. Ali: Güneş ışınlarının yararı yoktur. açıklamalarını yapmıştır. 8. Üzerinde çok az da olsa soğuk bölgeler vardır. Bunlara Güneş lekeleri denir. 9. Güneş üzerinde ilk ciddi çalışmaları yapan bilim insanı Galileo Galilei dir. 10. Güneş, ünya ya 150 milyon km uzaklıktadır. Buna göre Ayşe ve Ali nin ifadeleri için ne söylenebilir? A) alnız Ayşe doğru bilgi vermiştir. B) alnız Ali doğru bilgi vermiştir. C) Ali ve Ayşe doğru bilgi vermiştir. ) Her ikisi de yanlış bilgi vermiştir. Güneşin Önemi %25 Helyum %2 iğer gazlar Çözüm %73 Hidrojen Konu anlatımda da belirtildiği gibi Güneş ısı ve ışık kaynağıdır ve canlı yaşamının vazgeçilmezidir. Güneş ışınlarının ünya mıza ve canlılara yararı vardır. Güneş in Genel Özellikleri Isı ve ışık kaynağımızdır. 2. Şekli küreye benzer. 3. Güneş Sistemi nin merkezinde yer alır. 4. Orta büyüklükte bir yıldızdır. 5. Kendi ekseni etrafında saat yönünün tersine dönme hareketi yapar. 6. Güneş in çapı ünya nın çapının yaklaşık 109 katıdır. 7. ünya mız gibi katmanlardan oluşur. En iç katmanının sıcaklığı 15 milyon C u, bulur. üzeyi ise 6000 C sıcaklığındadır. A Güneş te bulunan hidrojen atomlarının helyum atomlarına dönüşmesi ile canlılar için hayati önem taşıyan ısı ve ışık enerjisi ortaya çıkar. Örnek Soru Güneş in yapısı ve özellikleri ile ilgili; I. Gazlardan oluşur. II. Isı ve ışık enerjisi ortaya çıkarır. III. En büyük yıldız olduğundan çok parlak görünür. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) alnız I. B) I ve II. C) II ve III. ) I, II ve III. Çözüm Güneş, içinde bulunan gazların dönüşmeleri ile ısı ve ışık yayar. Bunun yanında çok büyük yıldızlar olmakla birlikte Güneş orta büyüklükte bir yıldızdır. B Güneş, ünya ve Ay 5. Sınıf Fen Bilimleri 7
TEST 1 Güneş in apısı ve Özellikleri Güneş in özellikleri ile ilgili; 2. I. Kendi ekseninde dönme hareketi yapar. II. ünya gibi katmanlardan oluşur. III. üzeyindeki soğuk bölgelere Güneş lekesi denir. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) I ve II. B) II ve III. C) I ve III. ) I, II ve III. 4. çıkış Güneş ünya nın yaklaşık 64 katı büyüklüğündedir. Orta büyüklükte olan Güneş ünya ya en yakın yıldızdır. Güneş olmadan da canlılar yaşamına devam edebilirler. 2. çıkış 3. çıkış 4. çıkış ukarıda verilen ifadelerden doğru olanlar için yanlış olanlar için yolu izlenerek ilerlendiğinde hangi çıkışa ulaşılır? A) çıkış B) 2. çıkış C) 3. çıkış ) 4. çıkış Güneş, ünya ve Ay ukarıda verilen görselde teleskop ile Güneş in yüzeyi incelenmiş ve çeşitli yerlerde nokta şeklinde yerler tespit edilmiştir. Buna göre Güneş üzerinde var olan bu noktasal yerlerin temel sebebi ne ile açıklanmıştır? A) Güneş te toprak bölümler vardır. B) Güneş te soğuk kalan bölgeler vardır. C) Güneş te dağlık bölgeler vardır. ) Tespit edilen bölgeler Güneş in katmanlarıdır. 3. Canlı yaşamı için vazgeçilmez olan ısı ve ışık enerjisinin oluşmasında aşağıdaki olaylardan hangisinin etkisi vardır? A) Gaz ve toz bulutlarının B) önme hareketlerinin C) Hidrojen gazının helyum gazına dönüşmesinin ) Güneş lekelerinin 5. Güneş yapısında çeşitli gazlar vardır ve bu gazların dönüşümleri ile ısı ve ışık enerjisi ortaya çıkar. Buna göre Güneş yapısı incelendiğinde hangi gaz maddenin daha fazla olduğu görülmüştür? A) Neon B) Helyum C) Oksijen ) Hidrojen 6. Aşağıdaki araçlardan hangisi Güneş in yapısını incelemek için kullanılır? A) B) C) 8 5. Sınıf Fen Bilimleri
Güneş in apısı ve Özellikleri 7. ünya ya en yakın olan Güneş, yapısal olarak oluşur. ukarıda verilen ifadede boş bırakılan yerler, aşağıdaki kelimelerden hangisi ile doldurulmalıdır? A) yıldız katmanlardan B) takım tabakalardan C) gök cismi katmanlardan ) yıldız lekelerden 9. Güneş ve ünya büyüklükleri bakımından çeşitli eşyalar ile de anlatılabilir. Örneğin ünya eğer tenis topu ise Güneş te ---- topu olabilir. ukarıdaki ifadede boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisinin gelmesi uygun olur? A) badminton B) masa tenisi C) basketbol ) golf 10. Güneş ten yayılan ısı ve ışık onun bir ---- topu gibi görünmesini sağlar. ukarıda verilen cümledeki boşluk aşağıdakilerin hangisi ile tamamlanmalıdır? A) basketbol B) ateş C) voleybol ) tenis 8. Güneş hareketsizdir. Çıplak gözle Güneş e bakılmaz. Katman yapıda olan Güneş bu özelliği ile ünya ya benzer. En sıcak yıldız Güneş tir. ukarıda verilen tablodaki bilgilerin karşısına doğru ise yanlış ise yazıldığında tablonun görünümü aşağıdakilerden hangisi gibi olur? 1 Aşağıda verilen özelliklerden hangisi, Güneş ve ünya için ortak değildir? Güneş, ünya ve Ay A) B) C) ) A) Katmanlardan oluşmaları B) Küreye benzemeleri C) Hareketli olmaları ) Isı ve ışık kaynağı olmaları 5. Sınıf Fen Bilimleri 9
Ay ın apısı ve Özellikleri B. A IN APISI VE ÖZELLİKLERİ Güneş sisteminde yer alan gezegenlerin bazılarının etrafında dolanan gök cisimlerine uydu denir. ünya mızın da sadece bir uydusu vardır ve buna Ay denir. Ay yüzeyindeki çukurlar meteor denilen gök cisimlerinin Ay yüzeyine çarpmasından kaynaklanır. Bu çukurlara krater adı verilir. Bulutsuz bir gecede gökyüzünde parlayan gök cisimlerinden ünya ya en yakın olanı, Ay dır. Ay, Güneş ten aldığı ışınlar sayesinde görülen, yani bir ışık kaynağı olmayan, doğal bir uydudur. Ay ünya Güneş Ay, ünya dan çok küçüktür. ünya dan Güneş ve Ay a bakıldığında Ay Güneş ten daha büyük görünür. Bunun nedeni Ay ın ünya ya Güneş ten çok daha yakın olmasıdır. ünya; Güneş e yaklaşık 150 milyon km uzak iken, Ay a yaklaşık olarak 384 bin km uzaklıktadır. Güneş, ünya ve Ay Ay ın da kendine özgü ince bir atmosfer tabakası vardır. ünya nın atmosfer tabakasına göre Ay ın atmosfer tabakası yok denecek kadar azdır. Bu sebepten dolayı da Ay da mevsimsel doğa olayları (yağış, rüzgâr, fırtına vs.) görülmez. apılan araştırmalarda hava ve suyun bulunmaması, Ay yüzeyindeki toz tabakasının hiç değişmeden yerinde kalmasının temel nedenidir. Ay ın şekli Güneş ve ünya gibi küreye benzer. etaylı incelemeler yapıldığında Ay ın pürüzsüz bir yüzeyi olmadığı, üzerinde dağlık alanlar olduğu gibi, derin çukurların olduğu da görülmüştür. 10 5. Sınıf Fen Bilimleri
Ay ın apısı ve Özellikleri Ay a İlk olculuk Bilim insanları çok uzun zamanlardan bu yana uzaya gitmeyi ve aynı zamanda Ay ile ilgili detaylı çalışmalar yapmayı istemişlerdir. Örnek Soru ünya nın büyüklüğü portakala benzetilecek olursa, Güneş ve Ay ın büyüklükleri aşağıdakilerden hangisidir? Ay Güneş A) Elma Fındık Bu çalışmaların başlangıcı, 1954 yılında ünya nın ilk yapay uydusu olan Sputnik 1 ile gerçekleşmiştir. B) Kavun Erik C) Nohut Karpuz ) 1957 yılında Sputnik 2 ile beraber bir köpekte canlı olarak ilk defa uzaya gönderilmiş oldu. 1961 yılında ise uzaya çıkan ilk insan uri Gagarin olmuştur. 1969 tarihinde ise Ay a ilk ayak basma olayı gerçekleşmiş oldu. Apollo 11 uzaya aracı ile Ay a ilk adımı, Neil Armstrong atmıştır. Çözüm Elma Ceviz Güneş, ünya nın hacminin 3 milyon katına eşittir. ünya ise Ay dan yaklaşık 64 kat daha büyüktür. Buna göre; ünya portakala benzetilecek olursa, Ay nohuta, Güneş karpuza benzetilebilir. C Güneş, ünya ve Ay 5. Sınıf Fen Bilimleri 11
UGULAMA 1 Ay ın apısı ve Özellikleri A. Aşağıdaki cümlelerin doğru () veya yanlış () olduğuna karar vererek ilgili ok yönünde ilerleyerek çıkışı bulunuz. çıkış ünya nın şekli küreye benzer. 2. çıkış Güneş, ünya dan binlerce kat daha büyüktür. Bir cismin büyüklüğü, cismin gözlemciye olan uzaklığına göre değişir. 3. çıkış 4. çıkış ünya, Ay dan 64 kat daha küçüktür. 5. çıkış Güneş, ünya ve Ay Cisimler uzaklaştıkça daha büyük görünür. ünya nın çapı Güneş in çapından daha küçüktür. 6. çıkış 7. çıkış Ay ın ünya ya olan uzaklığı, Güneş in ünya ya olan uzaklığından daha fazladır. 8. çıkış 12 5. Sınıf Fen Bilimleri
TEST Ay ın apısı ve Özellikleri 2 Güneş ten aldığı ışığı ünya ya yansıtır. 2. Gece ve gündüz arasındaki sıcaklık farkı çok azdır. 3. Çok ince bir atmosferi vardır. 4. Ay yüzeyinde yüksek dağlar bulunur. 3. Meteor denilen gök cisimlerinin Ay a çarpması sonucu oluşan çukurlara -- -- denir. Verilen ifadede sembolü ile boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? Burcu, Ay ile ilgili yapmış olduğu sunumda yukarıdaki bilgileri vermiştir. Buna göre Burcu nun sunumunda hangi bilgi yanlıştır? A) vadi B) oyuk C) hendek ) krater A) 1 B) 2 C) 3 ) 4 4. Güneş, ünya ve Ay ile ilgili olarak; I. Geometrik şekillerinin küre olması, 2. ünya Fındık Güneş Pirinç Ay Tuz II. Atmosferlerinin olmaması III. Işık kaynağı olması verilenlerden hangileri ortak özelliktir? A) alnız I. B) I ve II. C) I ve III. ) II ve III. ukarıda ünya, Güneş ve Ay ın boyutları çeşitli taneler ile eşleştirilecektir. Buna göre aşağıda verilen eşleştirmelerden hangisi doğrudur? A) B) C) ) 5. Ay ın çok ince bir atmosferinin olması; I. üzeyine çok sayıda meteorların çarpmasına II. ağış ve rüzgârın oluşmamasına III. Isı ve ışık kaynağı olmamasına verilenlerinden hangilerine neden olmuştur? A) I ve II. B) I ve III. C) II ve III. ) I, II ve III. Güneş, ünya ve Ay 5. Sınıf Fen Bilimleri 13
Ay ın apısı ve Özellikleri 6. Ay ile ilgili olarak; I. Üzerinde kayalıklar vardır. II. ünya mızın doğal uydusudur. III. Geceleri soğuk, gündüzleri sıcaktır. ifadelerinden hangileri doğrudur? 9. Ay da; yağış, rüzgâr, fırtına gibi hava olayları görülmez. A) I ve II. B) I ve III. C) II ve III. ) I, II ve III. Ay yüzeyi toz tabakası ile kaplıdır. Ay, Güneş ten aldığı ışık sayesinde görülür. Güneş, ünya ve Ay 7. ünya dan bakıldığında Ay ve Güneş in aynı büyüklükte görünmesinin nedeni aşağıdakilerden hangisidir? A) Ay ın geometrik şeklinin küreye benzemesi B) Ay ın ünya etrafında dolanması C) Ay ın Güneş ten aldığı ışığı yansıtması ) Güneş in ünya ya olan uzaklılığının Ay ın ünya ya olan uzaklığından fazla olması 8. Ay yüzeyinde; I. Sıradağlar II. Ormanlar III. Alçak düzlükler ve vadiler hangileri yer alır? A) I ve II. B) I ve III. C) II ve III. ) I, II ve III. 10. ukarıda verilen ifadelerden doğru olanlar için yanlış olanlar için yolu izlenerek ilerlendiğinde hangi sembole ulaşılır? A) B) C) ) ukarıdaki görselde Ay yüzeyinde bulunan bir ayak izi yer almaktadır. Uzun süreler geçmesine rağmen bu iz aynı şekilde kalmakta ve değişmemektedir. Anlatılan bu durumun temel nedeni aşağıdakilerden hangisidir? A) Ay ın dönme hareketi B) Ay ın ünya nın etkisinde olması C) Ay ın evrelerinin olması ) Ay da hava olaylarının oluşmaması 14 5. Sınıf Fen Bilimleri
Ay ın Hareketleri ve Evreleri C. A IN HAREKETLERİ VE EVRELERİ Ay, Güneş ten aldığı ışınları yansıttığından ve aynı zamanda ünya nın etrafındaki hareketinden dolayı farklı şekillerde görülmektedir. Ay ın sürekli hareket etmesi ile değişik şekiller oluşturması Ay ın evreleri olarak adlandırılır. Ay, kendi ekseni etrafında dönme hareketi, ünya nın etrafında ise dolanma hareketi yapar. Ay ın Ana Evreleri Ay ın dört tane ana evresi, dört tane de ara evresi vardır. Ay ın ana evreleri sırasıyla; 1- eni Ay 2- İlk ördün 3- olunay 4- Son ördün evreleridir. eni Ay Evresi Ay, ünya etrafında yaklaşık 27 günde dolanma hareketini tamamlar. ünya, Güneş in etrafında döndüğü için, Ay da ünya ile birlikte Güneş in etrafında dolanma hareketini doğal olarak yapmış olur. Ay ve ünya 365 gün 6 saatte Güneş etrafındaki hareketini tamamlar. Bilindiği gibi cisimlerin görülebilmesi için ışık yayması ve ışınların da gözümüze ulaşması gerekir. Ay ı görebilmemiz de Güneş ten gelen ışınların yansıması ile gerçekleşir. Ay ın ışık alan kısımları sürekli değiştiğinden dolayı, ünyadan bakan kişi Ay ı sürekli farklı şekiller de görmüş olur. Ay ın evreleri olarak tanımladığımız bu olay 29 günde tamamlanmış olur. Ay ın dört tane ana evresi vardır. Ay ın ana evreleri arasında yaklaşık bir hafta süre vardır. Güneş, ünya ve Ay aynı hizadadır. Ay, ünya ile Güneş arasında yer alır. Bu durumda Ay ın ünya ya bakan yüzü Güneş ışığını alamadığı için Ay, ünya dan görülmez. 2. İlk ördün Evresi eni Ay evresinden bir hafta sonra gerçekleşir. Ay ın görünen yüzünün sağ tarafı aydınlıktır. Ay bu durumda harfine benzer. Güneş, ünya ve Ay 5. Sınıf Fen Bilimleri 15
Ay ın Hareketleri ve Evreleri 3. olunay Evresi Ay ın Ara Evreleri Ay ın iki tane Hilal, iki tane Şişkin Ay olmak üzere dört tane ara evresi vardır. Hilal Evresi İlk ördün evresinden yaklaşık bir hafta sonra görülür. Güneş, ünya ve Ay aynı hizadadır. ünya, Güneş ile Ay arasında yer alır. Ay ın ünya ya bakan yüzünün tamamı aydınlıktır. Bu evrede Ay parlak ve daire şeklinde görülür. Ay, Güneş in doğusunda olduğu zaman gerçekleşir. ünya dan bakıldığında Ay ters C harfine benzer. 2. Hilal Evresi Güneş, ünya ve Ay 4. Son ördün Evresi olunay evresinden yaklaşık bir hafta sonra görülür. Ay ın ünya ya bakan yüzünün sol tarafı aydınlıktır. Ay şekil olarak ilk dördün evresinin tam tersi şekil alır. Ay ters harfine benzer. Bu evreden sonra tekrar eni Ay evresi başlar ve Ay ın evreleri tamamlanmış olur. Bu evreler her ay düzenli olarak sırasıyla gerçekleşir. Ay, Güneş in batısında olduğu zaman gerçekleşir. ünya dan bakıldığında Ay C harfi gibi görünür. 3. Şişkin Ay Evresi Ay ın ilk dördün evresinden olunay evresine geçerken görülen ara evredir. 4. Şişkin Ay Evresi Ay, olunay evresinden Son ördün evresine geçerken görülen ara evredir. eni Ay İlk ördün olunay Son ördün Ay ın ilk haritasını çizen bilim insanı Ali Kuşçu dur. Aynı zamanda ünya nın şekli ve iklimler ile ilgili çalışmalarda yapan Türk bilim insanı tarihte yerini almıştır. 16 5. Sınıf Fen Bilimleri
TEST Ay ın Hareketleri ve Evreleri 3 Aşağıda verilenlerden hangisi Ay ın ana evrelerinden biri olarak kabul edilemez? A) B) 4. Ay, ünya mızın tek doğal uydusudur. ünya dan bakıldığında Ay ın farklı yüzleri görünür. Ay ın dönme veya dolanma hareketi yoktur. olunay İlk dördün eni Ay İlk ördün olunay Son ördün C) ) ukarıda verilen ifadelerden doğru olanlar için, yanlış olanlar için yolu izlenerek ilerlendiğinde hangi çıkışa ulaşılır? eni Ay Şişkin Ay A) eni Ay B) İlk ördün C) olunay ) Son ördün 2. Ay evrelerinin oluşmasının temel nedeni aşağıdakilerden hangisidir? A) Ay ın Güneş etrafında dönmesi B) Ay ın ünya etrafında dönmesi C) Ay ın sabit durması ) Ay ın ünya ya yakın olması 5. Ay ın eni Ay evresinde olabilmesi için Güneş, ünya ve Ay aşağıdaki konumlardan hangisi gibi yer almalıdır? A) B) 3. Ay ın ünya ya bakan yüzünün sol tarafı aydınlıktır. olunay evresinden sonra görülür. C) ) Güneş, ünya ve Ay Verilen Ay evresi aşağıdakilerden hangisidir? A) İlk ördün B) eni Ay C) Son ördün ) Şişkin Ay 5. Sınıf Fen Bilimleri 17
Ay ın Hareketleri ve Evreleri 6. ünya, Güneş ve Ay ın hareketleri ile ilgili karşılıklı fikir alışverişinde bulunan Ali ve ilek şu sonuçlara varmışlardır. Ali: Ay, hem ünya hem de Güneş etrafında dolanma hareketi yapmaktadır. 9. 1 2 ilek: Güneş sabit durmakta, ünya ise Güneş etrafında dolanma hareketi yapmaktadır. Buna göre, Ali ve ilek in ifadeleri için aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? A) Ali doğru bilgiye sahipken, ilek eksik bilgiye sahiptir. B) Her ikisi de doğru bilgiye sahiptir. C) Her ikisi de yanlış bilgiye sahiptir. ) Ali nin bilgileri yanlış, ilek in ise bilgileri doğrudur. Ay, ünya etrafında şekildeki konumda iken Ay ın hangi evreleri yaşanır? I A) eni Ay olunay B) İlk ördün Son ördün C) İlk ördün olunay ) eni Ay Son ördün II 7. Gün içerisinde Güneş in farklı farklı konumlarda olmasının nedeni; Güneş, ünya ve Ay I. ünya nın dönme hareketi yapması II. Güneş in dönme hareketi yapması III. ünya nın Güneş etrafında dolanma hareketi yapması verilenlerinden hangileridir? A) alnız I. B) I ve II. C) II ve III. ) I, II ve III. 8. Ay ın eni Ay evresinden yaklaşık kaç gün sonra olunay evresi görülür? A) 7 B) 10 C) 14 ) 21 10. Ay ın evrelerinin oluşmasında ünya nın etkisi vardır. Şişkin Ay ile Hilal 29 günde ikişer defa gerçekleşir. Ay da, Güneş ve ünya gibi saat yönüne doğru dönme hareketi yapar. ukarıda verilen tablodaki bilgilerin karşısına doğru ise yanlış ise yazıldığında tablonun görünümü aşağıdakilerden hangisi gibi olur? A) B) C) ) 18 5. Sınıf Fen Bilimleri
Güneş, ünya ve Ay Ç. GÜNEŞ, ÜNA VE A Ay ünya Güneş Güneş, ünya ve Ay sabit değildir, devamlı hareket hâlindedirler. Bu hareketler farklı yönlerde olabilir. Güneş in Hareketleri ünya kendi ekseninde bir tam dönme ile 24 saat yani 1 günü, Güneş etrafında dolanma hareketi ile de 365 gün 6 saati tamamlar. Güneş kendi ekseni etrafında hareket ederken, hareket yönü saat yönünün tersine doğrudur. Ay ın Hareketleri ünya nın Hareketleri Güneş in doğması ve batmasıyla ilgili sanki ünya sabit duruyor, Güneş ise hareket ediyormuş gibi hissederiz. Aslında hareket eden ünya dır. Gece ile gündüz bu hareket sonucu oluşur. ünya hem kendi ekseni etrafında hareket etmekte, hem de Güneş etrafında dolanma hareketi yapmaktadır. ünya nın hem kendi ekseni hem de Güneş etrafındaki hareketi saat yönünün tersine doğrudur. Ay kendi ekseni etrafında saat yönünün tersine hareket eder. Bunun yanında ünya etrafında da saat yönünün tersine dolanma hareketi yapar. Ay ın hem kendi hem de ünya etrafındaki hareketinin süreleri eşit olduğundan dolayı, ünya dan bakan biri Ay ın hep aynı yüzünü görür. Ay, ünya ile beraber hareket eder. Böylece Güneş etrafında dolanma hareketini, saat yönünün tersine doğru yapar. Güneş, ünya ve Ay 5. Sınıf Fen Bilimleri 19
UGULAMA 2 Güneş, ünya ve Ay A. ukarıda Güneş, ünya ve Ay ın hareketleri numaralarla gösterilmiştir. Buna göre bu hareketlerin neler olduğunu aşağıdaki kutucuğa yazınız. 2 1 3 5 4 Ay ünya Güneş 2. Güneş, ünya ve Ay 3. 4. 5. 20 5. Sınıf Fen Bilimleri
TEST Güneş, ünya ve Ay 4 3. ünya dan bakıldığında Ay ın hep aynı yüzünün görünmesinin nedeni aşağıdakilerden hangisidir? A) Ay ın ünya ile birlikte Güneş in etrafında dolanması B) Ay ın ünya ya Güneş ten daha yakın olması Güneş in gün içerisinde farklı yerlerde görünmesinin nedeni aşağıdakilerden hangisidir? A) Güneş in kendi etrafında dönme hareketi yapması C) Ay ın ünya etrafındaki hareketinin yönünün saat yönünün tersine olması ) Ay ın kendi etrafındaki dönüş süresi ile, ünya etrafındaki dolanma süresinin yaklaşık olarak birbirine eşit olması B) ünya nın kendi etrafında dönme hareketi yapması C) ünya nın Güneş etrafında dolanma hareketi yapması 2. ) Güneş in ünya etrafında dolanması Ay, Güneş etrafındaki hareketini 365 günde tamamlar. Ay, sadece ünya etrafındaki dolanma hareketini yapar. ünya, Güneş etrafında dolanma hareketi yapar. çıkış 2. çıkış 3. çıkış 4. çıkış 4. 1 Güneş 4 3 ünya 2 Ay Güneş, ünya ve Ay Verilen ifadelerden doğru olanlar için, yanlış olanlar için yolu izlenerek ilerlendiğinde hangi çıkışa ulaşılır? A) çıkış B) 2. çıkış C) 3. çıkış ) 4. çıkış Şekildeki modelde Güneş, ünya ve Ay ın hareketleri numaralarla gösterilmiştir. Buna göre Ay ın ünya etrafındaki hareketi hangi numara ile gösterilmiştir? A) 1 B) 2 C) 3 ) 4 5. Sınıf Fen Bilimleri 21
Güneş, ünya ve Ay 5. ünya, Güneş etrafındaki dolanma hareketini ---- I günde tamamlar. Ay, ünya etrafındaki dolanma hareketini ---- II günde tamamlar. 8. 1 ünya 2 3 4 Ay Verilen ifadelerde numaralarla boş bırakılan yerlere aşağıdakilerden hangileri getirilmelidir? I A) 365 27 B) 30 30 C) 300 21 ) 365 14 II Güneş ukarıda numaralarla gösterilen hareketlerden hangisi ünya nın Güneş etrafındaki dolanma hareketini göstermektedir? A) 1 B) 2 C) 3 ) 4 Güneş, ünya ve Ay 6. Aşağıdaki modellerden hangisinde Ay ın kendi etrafındaki dönüş yönü doğru gösterilmiştir? A) B) C) ) 9. İFAELER ünya nın Güneş etrafındaki hareketinin yönü saat yönü ile aynıdır. Ay ın Güneş etrafındaki hareketinin yönü saat yönünün tersi yöndedir. Ay ın kendi ekseni etrafındaki dönme hareketinin yönü saat yönünün tersi yöndedir. ünya nın kendi ekseni etrafındaki hareketinin yönü saat yönü ile aynıdır. ukarıdaki tabloda verilen bilgiler doğru ise karşısındaki kutucuğa harfi, yanlış ise harfi yazıldığında tablonun görünümü aşağıdakilerden hangisi olur? A) B) C) ) 7. Ay kendi etrafındaki dönme hareketini yaklaşık kaç günde tamamlar? A) 21 gün B) 29 gün C) 14 gün ) 7 gün 22 5. Sınıf Fen Bilimleri