Dr. Ayşin Çetiner Kale
Merkezi Sinir Sistemi Encephalon Medulla spinalis
PERİFERİK SİNİR SİSTEMİ Spinal sinirler (31 çift) Kraniyal sinirler (12 çift) Toplam 43 çift periferik sinir
Nöron Sinir sisteminin yapısal ve fonksiyonel üniti Bütün uzantıları ile beraber bir sinir hücresi
Nöron Sinir gövdesi: pericaryon Dentrit:Kısa çıkıntılar Akson: Uzun çıkıntılar
Nöron Dentrit lerin görevi: aldıkları impulsları sinir hücre gövdesine iletmek.
Nöron Akson lar: sinir hücresinden aldığı impulsları, diğer hücrelere (diğer sinir hücreleri, kas, salgı, bez vs) iletir.
Nöron Bir sinir hücresi en az bir dentrit ve akson a sahiptir. Dentrit sayısı fazla olabilir, fakat her zaman bir aksonu vardır.
Nöron Bu impuls ların bir sinir hücresinden diğer sinir hücresine geçişini sağlayan bağlantı yerlerine sinaps (synapsis) denir.
NUCLEUS Gri cevher içinde yer alan sinir hücreleri kümeleri
GANGLİON Periferik sinir sisteminin bazı bölümlerinde yer alan hücre gövdelerinin yaptığı topluluk
GANGLİON Periferik sinir sistemindeki nöron toplanmalarına ganglion, merkezi sinir sistemindeki nöron toplanmalarına nucleus adı verilir.
Sinir sisteminde iki çeşit ganglion var Duyu ganglionu Otonom ganglion
DUYU GANGLIONU Bütün spinal sinirlerde (ganglion spinale) ve bazı kranyal sinirlerde (V, VII, VIII, IX, X) bulunur.
OTONOM GANGLİON Sempatik ganglionlar Parasempatik ganglionlar
PARASEMPATİK GANGLİON Gang. ciliare, Gang. oticum Gang. pterygopalatinum Gang. submandibulare
Oligodentrosit Merkezi sinir sistemi içindeki aksonların etrafındaki myelin (neuroglia) maddesi
Schwann hücresi Periferik sinirlerin etrafındaki myelin maddesi
Neuron unipolare Yuvarlak olan hücre gövdelerinden tek bir uzantı (akson) çıkar Sinir sisteminde az sayıda
Neuron pseudounipolare Yuvarlak olan hücre gövdelerinden tek bir uzantı (akson) çıkar. Kısa bir seyirden sonra bu uzantı birisi perifere, diğeri merkeze giden iki dala ayrılır. Periferik sinir sistemindeki en yaygın afferent nöron tipi Bu tip nöronlar, bazı kranyal sinirlerin (V,VII,IX,X) duyu ganglionlarında ve spinal ganglionlarda bulunur.
Neuron bipolare İğ şeklindeki hücre gövdesinin her iki ucundan birer tane uzantı çıkar. Birisi akson, diğeri dendrittir. Bu grup nöron'lar; VIII nci kranyal sinirin ganglionlarında (ganglion vestibulare ve ganglion cochleare), retina'da ve olfaktor epitelde bulunur
Neuron multipolare Hücre gövdelerinden çok sayıda uzantı çıkar. En uzun olanı akson, diğerleri dendrittir. Sinir sistemindeki en yaygın nöron tipi Otonom ganglionlardaki nöronlar (postganglionik nöronlar) bu tiptir.
Gyrus precentralis: Vücudun karşı taraf hareketlerini başlatan motor hücreleri içerir (Daima üst motor nöron buradan başlar). Gyrus postcentralis: Vücudun karşı taraf yarısından gelen duysal bilgiyi alır.
Motor (efferent) nöronlar İskelet kaslarına gidenlerine somatik motor nöron; organlara, bezlere ve damarlara otonom etkiyi götürenlerine de visseral motor nöron denir.
Somatik Motor (efferent) nöronlar İskelet kasları ile ilgili nöronlar, medulla spinalis'te cornu anterius'ta lokalizedir.
Somatik Motor (efferent) nöronlar Alfa motor nöronlar (alt motor nöronlar), ekstrafüzal kas liflerini, gamma motor nöronlar ise kas iğcikleri içinde bulunan intrafüzal kas liflerini innerve eder.
Somatik Motor (efferent) nöronlar Alfa motor nöronlar, iskelet kası liflerini innerve eden tek nöronlar olduğu için, "son ortak yol" (merkezi sinir sistemi ile iskelet kasları arasında son bağlantı) olarak bilinir. Alfa motor nöronların aksonları, motor son plakta sonlanır ve gerilme reflekslerinde fonksiyon yapar.
Somatik Motor (efferent) nöronlar Gamma motor nöronlar, kasın tonusundan sorumludur.
Visseral (autonomic motor nöron)
Duyu nöronları (afferent) Somatik duyu nöronları Derideki reseptörler tarafından alınan dokunma, basınç, ağrı ve ısı duyusu ile, nöromüsküler iğcikler (kas iğcikleri), nörotendinöz iğcikler (golgi tendon organı) ve eklem kapsülündeki reseptörler tarafından alınan proprioseptif duyuyu taşıyanlar
Duyu nöronları (afferent) Visseral duyu nöronları: organlar, damarlar ve bez yapılardaki reseptörler tarafından alınan duyuları taşıyanlar
Duyu nöronları (afferent) Özel duyu nöronları: Görme, işitme, tat ve koku gibi özel duyuları taşıyanlar
Ara nöronlar (internöronlar) Sinir sistemi içindeki nöronların büyük bölümünü (yaklaşık % 99) oluşturan internöronlar, uyarının gideceği nöronun duyarlılığını inhibe veya eksite eder. Aksonları uzun olanlarına golgi tip I, aksonları kısa olanlarına golgi tip II denir.
Medulla spinalis in görünüşü Silindirik Columna vertebralis in canalis vertebralis inin içerisinde yer alır.
Medulla spinalis Foramen magnum da başlar Erişkinde 1. lomber vertebranın alt sınırı düzeyinde sonlanır Erişkinlerde columna vertebralis in canalis vertebralis inin 2/3 üst kısmında
Medulla spinalis Küçük çocuklarda nispeten daha uzundur ve genellikle 3. lomber vertebra düzeyinde sona erer.
Medulla spinalis 8 servikal, 12 torakal, 5 lumbal, 5 sakral ve 1 tane de koksigeal olmak üzere, 31 segmentten oluşur. Bu segmentlerden 31 çift spinal sinir çıkar.
Bazı medulla spinalis segmentlerinin vertebral seviyeleri C 8 segmenti T 6 segmenti T 12 segmenti L 5 segmenti Sakral ve koksigeal segmentler C 7 vertebra T4 vertebra T 9 vertebra T 12 vertebra L1 vertebra karşısındadır Servikal segmentler bir üstündeki vertebranın, üst torakal segmentler iki üstündeki vertebranın, alt torakal segmentler üç üstündeki vertebranın, lumbal ve sakral segmentler de dört yada beş üstündeki vertebranın karşısındadır.
Nn. spinales: 31 çift Tüm medulla spinalis uzunluğu boyunca,anterior (motor) ve posterior (sensoria-duysal) köklerle medulla spinalis e tutunan sinirlerdir.
Nn. Spinales nn. cervicales: 8 çift nn. thoracici: 12 çift nn. lumbales: 5 çift nn. sacrales: 5 çift n. coccygeus): 1 çift
Nn. Spinales nn. cervicales: 8 çift nn. thoracici: 12 çift nn. lumbales: 5 çift nn. sacrales: 5 çift n. coccygeus): 1 çift
Radix anterior ve radix posterior Her bir kök medulla spinalis e, medulla spinalis teki kendi seviyesine denk gelen segmente, bir seri kökçüklerle bağlanır. Her bir posterior kökün bir posterior kök ganglionu(ganglion spinale) vardır.
Radix anterior (Ventral root) Spinal sinirlerin ön kökleri (radix anterior), sulcus anterolateralis'ten medulla spinalis'i terk eder.
Radix posterior (Dorsal root) Arka kökleri (radix posterior) ise sulcus posterolateralis'ten medulla spinalis'e girer. Radix posterior'u, ganglion spinale'de bulunan pseudounipolar nöronların medulla spinalis'e giren merkezi uzantıları yapar.
Ganglion spinale (arka kök ganglionu) Spinal sinirlerin radix posterior'lan üzerinde, foramen intervertebrale'dedir. Ancak birinci spinal ganglion, atlas'ın arkusu üzerinde, ikinci spinal ganglion ise axis'in arkusu üzerindedir. Sakral spinal ganglionlar, sakral kanal içindedir.
Gövdeyle ilgili tüm duyuların birinci nöronları ganglion spinale'lerdedir.
Ramus anterior &Ramus posterior İki kök, foramen intervertébrale'de birleşerek spinal siniri oluşturur.
Foramen intervertebrale
Ramus anterior &Ramus posterior Yaklaşık 1 cm uzunluğunda olan spinal sinir, foramen intervertébrale'den çıkarken ramus anterior ve ramus posterior denilen iki dala ayrılır.
Medulla spinalis in sonlandığı conus medullaris (L1 vertebra düzeyi)seviyesinin altında spinal sinirleri oluşturacak olan kökler, ilgili oldukları intervertebral foramene kadar kökler şeklinde ilerlerler. Bu köklerin tamamına cauda equina denir.
Medulla spinalis in sonlandığı conus medullaris (L1 vertebra düzeyi)seviyesinin altında spinal sinirleri oluşturacak olan kökler, ilgili oldukları intervertebral foramene kadar kökler şeklinde ilerlerler. Bu köklerin tamamına cauda equina denir.
En kalın spinal sinir S1, en küçük olanı ise koksigeal spinal sinirdir.
Servikal spinal sinirler Servikal bölgede her bir spinal sinir, karşılık geldiği vertebranın üstündeki foramen intervertebrale'den geçerek, vertebral kanalı terk eder. Sadece C1 spinal sinir, foramen intervertebrale'den geçmez. Oksipital kemik ile atlas arasından geçer
Spinal sinirler Yedi tane servikal vertebra olduğu için, C 8 spinal sinir, C 7 -T1 arasındaki foramen intervertebrale'den geçer. T1-L 5 spinal sinirler, karşılık geldiği vertebranın altındaki foramen intervertebrale'den geçerek vertebral kanalı terk eder. Buna göre; T 3 spinal sinir, T 3 vertebranın altındaki foramen intervertebrale'den geçer (diğer bir ifadeyle T 3 ile T 4 arasından geçer).
S 5 spinal sinir ile Co, spinal sinir, hiatus sacralis'ten geçer.
Ramus posterior Ön dallardan daha küçük Doğrudan arkaya yönelir 1. servikal ve 4. ve 5. sakral ve koksigeal sinirlerin ki hariç diğer tüm spinal sinirlerin ramus posterior ları medial ve dallara ayrılırak, gövdenin arka bölümünün (derin sırt kaslarının ve derinin innervasyonunu sağlar Hem duysal, hem motor lif içerir (mikst)
PLEXUS LAR T 2 -T 12 spinal sinirler hariç, diğer spinal sinirlerin ramus anterior'ları birleşerek pleksuslar oluşturur.
Plexus lar C1-4 ün ön dalları: Plexus cervicalis C5-T1 ün ön dalları: Plexus brachialis T2-12: İnterkostal sinirler (Kostalar olduğu için plexus yapamazlar) L1-4 ün ön dalları: : Plexus lumbalis L4 ün ön dalından gelen bir dal ile L5 in ön dalının ve S1 in ön dalının birleşimi sonucu oluşan truncus lumbosacralis ile S2-4 ün birleşimi ile oluşan plexus sacralis
. INTERCOSTALIS Torakal spinal sinirlerin ramus anterior'ları
DERMATOM Bir spinal sinir tarafından duyusu taşınan deri alanına dermatom denir. Spinal sinir sayısı 31 çift olmasına rağmen 30 çift dermatom alanı vardır. C, spinal sinirin deri dalı olmadığı için, dermatom alanı da yoktur.
DERMATOMLAR BAZI VÜCUT BÖLÜMLERİNİN DERMATOM ALANLARI Spinal Sinir c 6 c 7 c 8 Dermatom Alanı El başparmağı işaret ve orta parmak Yüzük ve küçük parmak T 4 T 7 T 10 L1 s 3 L4 s1 L5 S 5 Co1 s 4 Erkeklerde ve puberte öncesi kızlarda meme uçları Processus xiphoideus'un üstü Umbilikal bölge Inguinal ligamentin üstü, dış genital organların proksimal bölümleri ve suprapubik bölge Dış genital organların distal bölümleri Ayağın ve ayak başparmağının medial kenarı Ayağın ve ayak küçük parmağının lateral kenarı L 4 ile S1 arası ayak bölümü Anüs Perianal bölge
Sempatik presinaptik lifler Sempatik sinir sistemine ait presinaptik nöronlar, medulla spinalis in T1-L2 segmentlerindeki nucleus intermediolatera lis te bulunur.
Nucleus intermediolateralis ten başlayan presinaptik sempatik aksonlar, radix anterior lar içerisinde seyrederek medulla spinalis i terk eder ve spinal sinirlere katılır.
Sempatik aksonlar daha sonra spinal sinirlerden ayrılarak ramus communicans albus ları oluşturur Columna vertebralis in iki tarafında uzanan truncus sympatheticus a ait olan ganglionlara (paravertebral ganglionlar) giderler.
Sempatik aksonlar daha sonra spinal sinirlerden ayrılarak ramus communicans albus ları oluşturur Columna vertebralis in iki tarafında uzanan truncus sympatheticus a ait olan ganglionlara (paravertebral ganglionlar) giderler.
Presinaptik sempatik aksonların bir kısmı truncus sympatheticus içerisindeki ganglionlarda (paravertebral) sinaps yapar; bir kısmı ise burada sinaps yapmadan geçerek n. splanchnicus ları oluşturur.
N. splanchnicus lar içerisindeki presinaptik sempatik aksonlar, abdomende yer alan prevertebral ganglionlarda (ganglia coeliaca, ganglion mesentericum superius, ganglion mesentericum inferius, ganglia aorticorenalia) veya sekonder pleksusların içerisinde yer alan ganglionlarda sinaps yapar.
SEMPATIK SISTEM Ramus communicans albus, sadece sempatik hücrelerin yer aldığı medulla spinalis segmentlerinde bulunur ve 14 çifttir (T1-L2).
SEMPATİK SİSTEM Simpatik gangliondaki postsinaptik nöronların bazı lifleri, ramus communicans griseus aracılığı ile spinal sinire geçerek, derideki ter bezleri ve kan damarlarına gider. Bu yüzden ramus communicans griseus ların sayısı spinal sinir sayısı (31 çift) kadardır.
SEMPATİK SİSTEM Simpatik gangliondaki postsinaptik nöronların bazı lifleri, ramus communicans griseus aracılığı ile spinal sinire geçerek, derideki ter bezleri ve kan damarlarına gider. Bu yüzden ramus communicans griseus ların sayısı spinal sinir sayısı (31 çift) kadardır.
Ramus communicans griseus
Ramus communicans griseus
Ramus communicans griseus (31 çift) Ganglion cervicale superius dan ayrılan postsinaptik lifler ilk 3 veya 4 spinal sinirlere Ganglion cervicale medius dan ayrılan postsinaptik lifler 5.ve 6 spinal sinilerre Ganglion cervicothoracicum (stellat gang) dan ayrılan postsinaptik lifler alt servikal ve üst torasik spinal sinirlere
Fasciculus longitudinalis dorsalis& tractus hypothalamospinalis Hypothalamus tan başlayan lifler, beyin sapının periakuaduktal gri maddesinin içinden medulla spinalis e (T1 nucleus intermediolateralis)doğru ilerler Beyinsapındaki parasympathetic nucleuslar Thoraco-lumbar preganglionik sympathetic neuronlar Lumbo-sacral preganglionik parasympathetic neuronlar FLD in dışında aşağı doğru inen hipotalamik lifler de var
OTONOM GANGLİON sempatik zincirdeki paravertebral (sempatik) ganglionlar, aorta abdominalis'in ana dallarının orijinlerindeki prevertebral ganglionlar, organların yakınındaki terminal ganglionlar, organların duvarlarındaki mural ganglionlar ve parasempatik ganglionlardır (gang. ciliare, gang. oticum, gang. pterygopalatinum, gang. submandibulare).
Tipik bir spinal sinir; somatik efferent (SE, motor), genel somatik afferent (GSA, duyu), genel visseral efferent (GVE, otonom) ve genel visseral afferent (GVA, organ duyusu) lifler içerir.
FONKSİYONLARINA GÖRE LİF TİPLERİ (AFFERENT) Genel somatik afferent (GSA) (somatic sensory) lifler; bütün spinal sinirlerde ve bazı kranyal sinirlerde (V,VII,IX,X) bulunur. Eksteroseptif duyular (ağrı, ısı, dokunma ve basınç) ile kas, tendon ve eklemlerden proprioseptif duyuyu taşır.
FONKSİYONLARINA GÖRE LİF TİPLERİ (AFFERENT) Özel somatik afferent (ÖSA) lifler; görme, duyma ve denge ile ilgili Sadece II ve VIII nci kraniyal sinirde bulunur.
FONKSİYONLARINA GÖRE LİF TİPLERİ (AFFERENT) Genel visseral afferent (GVA) (visceral sensory)lifler; bütün spinal sinirlerde ve bazı kranyal sinirlerde (VII, IX, X) bulunur. GVE liflerle birlikte seyrederler. İç organlardan, damarlardan ve bezlerden duyu taşır. Sindirim sisteminin motilitesi, kimyasal ve mekanik durumu, ağrı, dolma ve boşalması ile ilgili duyuları taşır.
FONKSİYONLARINA GÖRE LİF TİPLERİ (AFFERENT) Genel visseral afferent (GVA) (visceral sensory)lifler; bütün spinal sinirlerde ve bazı kranyal sinirlerde (VII, IX, X) bulunur. GVE liflerle birlikte seyrederler. Bu duyular, bulbus'ta bulunan nucleus tractus solitarius'a getirilir.
FONKSİYONLARINA GÖRE LİF TİPLERİ (AFFERENT) Özel visseral afferent (ÖVA) lifler; koku ve tat duyusunu taşıyan kranyal sinirlerde vardır. Koku duyusu I, tat duyusu ise; VII, IX ve X ncu kranyal sinirlerle taşınır.
FONKSİYONLARINA GÖRE LİF TİPLERİ (EFFERENT) Somatik efferent (SE) lifler; çizgili (iskelet) kaslara gider. Bütün spinal sinirlerde ve bazı kranyal sinirlerde (III, IV, VI, XII) bulunan motor liflerdir.
FONKSİYONLARINA GÖRE LİF TİPLERİ (EFFERENT) Genel visseral efferent (GVE) lifler; otonom lifleri temsil eder. Bütün spinal sinirlerde ve III, VII, IX ve X ncu kranyal sinirlerde bulunur. Damarların ve organların düz kasları ile bezlerini çalıştırır.
FONKSİYONLARINA GÖRE LİF TİPLERİ (EFFERENT) Özel visseral efferent (ÖVE) lifler; arcus branchialis mezoderminden gelişen çizgili kasları (larinks, farinks, yumuşak damak, mimik ve çiğneme) uyarır. V, VII, IX, X ve XI nci kranyal sinirlerde bulunur.