SÜHEYL Ü NEVBAHÂR ve TARAMA SÖZLÜĞÜ NDE boyla- FİİLİ ÜZERİNE DÜZELTMELER

Benzer belgeler
Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 4/ s , TÜRKİYE DEDE KORKUT TA İKİ YAZIM YANLIŞI İLE İLGİLİ İKİ TAMİR TEKLİFİ

Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 4/ s , TÜRKİYE

TARİHÎ METİN OKUMALARINDA KELİMEYİ BÖLME VE KELİMELERİ BİRLEŞTİRME SORUNLARI: SÜHEYL Ü NEVBAHÂR DAN ÖRNEKLER

Salur Kazan ın Atı kara göz(lü) müydü?

Semih Tezcan, Dede Korkut Oğuznameleri Üzerine Notlar, Yapı Kredi Yayınlan: 1457; Edebiyat: 394, İstanbul 2001, 424 s. İSBN

DEDE KORKUT İPEK YOLU NDA

DEDE KORKUT EYDÜR: KARA TAGDAN AŞAR OLSAN AŞIT VERSÜN, KANLI SUDAN GEÇER OLSAN GEÇİT VERSÜN!

Dede Korkut. Emel TEKİN

Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 6/ s , TÜRKİYE

SÜHEYL Ü NEV-BAHÂR ÜZERİNE DÜZELTMELER Özkan CİĞA

OĞUZ KAĞAN DESTANI METİN-AKTARMA-NOTLAR-DİZİN-TIPKIBASIM

BİR YANLIŞ YAZIM tutu yu, tut EDER; BİR YANLIŞ OKUMA bet i, bit EDER

İSLAM UYGARLIĞI ÇEVRESINDE GELIŞEN TÜRK EDEBIYATI. XIII - XIV yy. Olay Çevresinde Gelişen Metinler

BASICS OF ENGLISH SENTENCE STRUCTURE

ANA DİL Mİ, ANA DİLİ Mİ? IS IT PARENT LANGUAGE OR OR MOTHER TONGUE?

EĞİTİM-ÖĞRETİM YILI 6. SINIF TÜRKÇE DERSİ DESTEKLEME VE YETİŞTİRME KURSU KAZANIMLARI VE TESTLERİ

ISBN NUMARASI: ISBN NUMARASI: ISBN NUMARASI: ISBN NUMARASI:

DEDE KORKUT METİNLERİ ÜZERİNDE YENİ DÜZELTMELER (1) The New Corrections on Dede Korkut Manuscripties Sadettin ÖZÇELİK *

Yrd. Doç. Dr. Hüseyin Odabaş

ORTA DOĞU VE KAFKASYA UYGULAMA VE ARAŞTIRMA MERKEZİ

6. SINIF TÜRKÇE DERSİ KURS KAZANIMLARI VE TESTLERİ

İÇİNDEKİLER BÖLÜM 1 BÖLÜM 2

EĞİTİM - ÖĞRETİM YILI 8. SINIF TÜRKÇE DERSİ DESTEKLEME VE YETİŞTİRME KURSU KAZANIMLARI VE TESTLERİ DERS SAATİ

İngilizce nasıl öğrenilir?

Dedem Korkut Kitabı nda Kullanılan -dı Ekinin İşlevleri

SEYYİT MAHMUT HAYRANİ ANADOLU LİSESİ EĞİTİM ÖĞRETİM YILI 9. SINIF DİL VE ANLATIM DERSİ ÜNİTELENDİRİLMİŞ YILLIK PLANI

EĞİTİM-ÖĞRETİM YILI 7. SINIF TÜRKÇE DERSİ DESTEKLEME VE YETİŞTİRME KURSU KAZANIMLARI VE TESTLERİ

PROF. DR. MURAT ÖZBAY IN TÜRKÇE ÖĞRETİMİ ÜZERİNE ARAŞTIRMA VE İNCELEMELER ADLI ESERİ ÜZERİNE

PYP VELİ MEKTUBU 4. SINIF PRIMARY YEARS PROGRAMME EĞİTMEN KOLEJİ SORGULAMA HATLARI ÖĞRENEN PROFİLLERİ

TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE TARİH İFADE ETMEK İÇİN KULLANILAN YAPILARIN SÖZ DİZİMİ BAKIMINDAN İNCELENMESİ *

SORU KALIBI-1 SORU KALIBI-2 SORU KALIBI-3 SORU KALIBI-4 TEOG SORU ANALİZLERİ VE ÇÖZÜM YÖNTEMLERİ ÇÖZÜM YÖNTEMİ-1 ÇÖZÜM YÖNTEMİ-2 ÇÖZÜM YÖNTEMİ-3

Turkish and Kurdish influences in the Arabic Dialects of Anatolia. Otto Jastrow (Tallinn)

Metin Edebi Metin nedir?

» Ben işlerimi zamanında yaparım. cümlesinde yapmak sözcüğü, bir yargı taşıdığı için yüklemdir.

Ekmek sözcüğü, sözlüklerde yukarıdaki gibi tanımlanıyor. Aşağıdaki görselin yanında yer alan tanımlar ise birbirinden farklı. Tanımları incele. 1.

Dil olgusu :DEĞİŞMEYENLER Dil dışı olgu : DEĞİŞENLER ARABA. Aynı değişimi soyut olarak şöyle formülleştirebiliriz:

Can kardeş Rehberlik ve Psikolojik Danışma Birimi Nisan Ayı Rehberlik Bülteni Can Velimiz ;

A LANGUAGE TEACHER'S PERSONAL OPINION

gösteren gösterilen biçim anlam

DEDE KORKUT METĐNLERĐ ÜZERĐNDE TESPĐTLER (1)

DEDE KORKUT UN BİRİCİK TEKE SİNDEN TEKE DERGİSİ VE OKUYUCULARINA BİR ARZ-I HÂLDİR

Kur an da Geçen zevc ve imrae Kelimeleri Üzerine

Prof. Dr. Mirjana Teodosiyeviç, Turski Jezik u Svakodnevnoj Komunikatsiji, Beograd, 2004, 327 s. Günlük Konuşmada Türkçe

ÜNİTE TÜRK DİLİ - I İÇİNDEKİLER HEDEFLER TÜRKÇENİN KİMLİK BİLGİLERİ

NOKTA VE ÇİZGİNİN RESİMSEL ANLATIMDA KULLANIMI Semih KAPLAN SANATTA YETERLİK TEZİ Resim Ana Sanat Dalı Danışman: Doç. Leyla VARLIK ŞENTÜRK Eylül 2009

MERYEM SURESİNDEKİ MUKATTAA HARFLERİ كهيعص

3. SINIFLAR BU AY NELER ÖĞRENECEĞİZ? OCAK

KIŞ WINTER 2011 SAYI NUMBER 3 SAYFA PAGE ÖZET

İSLÂMİYET ETKİSİNDE GELİŞEN TÜRK EDEBİYATI İSLÂMİ İLK ESERLER SORU PROĞRAMI AHMET ARSLAN

PENTRU DISCIPLINA LIMBA ŞI LITERATURA TURCĂ MATERNĂ

kpss Önce biz sorduk 50 Soruda SORU Güncellenmiş Yeni Baskı ÖABT TÜRKÇE Tamamı Çözümlü ÇIKMIŞ SORULAR

Türk Dili I El Kitabı

First Stage of an Automated Content-Based Citation Analysis Study: Detection of Citation Sentences

Oyunun Adı: BARIS TOPU. Plastik top, Ek 1

Hızlı İstatistikler Anket 'İstanbul Kültür Üniversitesi İngiliz Dili ve Edebiyatı Bölümü Program Çıktıları Anketi' Sonuçlar.

4. SINIF TÜRKÇE DERS BİLGİLERİ

TARSUS DA BİR GÜN...BELKİ DE İKİ... Adanalılar...Mersinliler...Gaziantep, Hatay ve Osmaniyeliler...Türkiye nin gezmeyi sever insanları...

ÖZEL BİLGE İLKOKULU EĞİTİM-ÖĞRETİM YILI 3. SINIFLAR VELİ BİLGİLENDİRME BÜLTENİ

İletişim Yayınları SERTİFİKA NO Κρατύλος

Konumuz CÜMLENİN ÖĞELERİ çocuklar.

DEDE KORKUT KİTABI NDA tur- FİİLİ

GEÇİŞLİ FİLLERLE KURULMUŞ DEYİMLEŞMİŞ BİRLEŞİK FİLLER İN YÜKLEM OLDUĞU CÜMLELERDE NESNE MESELESİ Selma GÜLSEVİN

Okuyarak kelime öğrenmenin Yol Haritası

İLKÖĞRETİM İKİNCİ KADEME ÖĞRETMENLERİNİN YAZILI SINAVLARINDA NOKTALAMA KURALLARINA UYMA DÜZEYLERİ: ERDEMLİ İLÇESİ ÖRNEKLEMİ

KADIKÖY ANADOLU LİSESİ

İTÜ GELİŞTİRME VAKFI BEYLERBEYİ ÖZEL ANAOKULU VE ÖZEL İLKÖĞRETİM OKULU EĞİTİM VE ÖĞRETİM YILI 8.VELİ BÜLTENİ

DEDE KORKUT TA BİR KELİME BİR ANLAM: KAZAVAT/KARAVAT ONE MEANING OF A WORD IN THE BOOK OF DEDE KORKUT: KAZAVAT/KARAVAT

HABERCİLİĞİN TEMEL KAVRAMLARI

İŞARET DİLİNİN GELİŞİMİ KURUMLARARASI İŞBİRLİĞİNE BAĞLIDIR - Genç Gelişim Kişisel Gelişim

Türk Dili ve Edebiyatı Kaynak Sitesi

TÜRKÇE TESTĠ ÖRNEK SORU KĠTAPÇIĞI

Kimya Öğretmen de Hizmet İçi Eğitim Türkiye'de İhtiyaçları

EĞİTİM ÖĞRETİM YILI KEPEZ İZMİRLİOĞULLARI ORTAOKULU 7. SINIF İNGİLİZCE DERS İŞLEME YOL HARİTASI

EĞİTİM ÖĞRETİM YILI. İLKOKULU 2. SINIF TÜRKÇE DERSİ ÜNİTELENDİRİLMİŞ YILLIK PLANI

TRK Türk Dili I

YAZILIYA HAZIRLIK SINAVI TÜRKÇE 5. SINIF

İlk 4 soruyu metne göre cevaplayınız. 1 Metinde geçen aşağıdaki cümlelerden hangisi metnin ana fikridir?

T.C. AVRUPA MESLEK YÜKSEKOKULU

Selahittin Tolkun, Özbekçede Fiilimsiler, Dijital Sanat Yayıncılık, Kadıköy, İstanbul, 2009, s. 269.

Ders Adı Kodu Yarıyılı T+U Saati Ulusal Kredisi AKTS

2016 EYLÜL MUSTAFAKEMALPAŞA / BURSA T.C. MUSTAFAKEMALPAŞA İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ DİL VE ANLATIM DERSLERİ UYGULAMA SINAVI YÖNERGESİ

TÜRKÇE 6. sınıf Haftalık ders sayısı 5, yıllık toplam 90 ders saati (öğrenim 18 haftada gerçekleşecektir)

Sevgili dostum, Can dostum,

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI BÖLÜMÜ EĞİTİM-ÖĞRETİM YILI GÜZ DÖNEMİ PROGRAMI

Azrail in Bir Adama Bakması

Lisans Türk Dili ve Edebiyatı Selçuk Üniversitesi Y. Lisans Türk Dili ve Edebiyatı Cumhuriyet Üniversitesi

ODTÜ GV ÖZEL DENİZLİ İLKOKULU EĞİTİM ÖĞRETİM YILI 3. SINIFLAR MART AYI KAZANIMLARI TÜRKÇE DERSİ

Zirve 9. Sınıf Dil ve Anlatım

T.C. İSTANBUL SABAHATTİN ZAİM ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS PROJESİ HAZIRLAMA KILAVUZU

İÇİNDEKİLER. Sorular... 9 Ödev... 10

İnci. Hoca GEÇİŞ DÖNEMİ ESERLERİ (İLK İSLAMİ ESERLER)

NOKTALAMA İŞARETLERİ Yazılanları daha kolay okuyabilmek için, yazılanların yanlış anlaşılmasını önlemek için. Nokta (. ) Annem bana meyve getirdi.

KTO KARATAY ÜNİVERSİTESİ Sosyal ve Beşerî Bilimler Fakültesi İletişim Tasarımı ve Yönetimi Bölüm/Program Dersi DERS TANIM BİLGİLERİ.

BİREYSELLEŞTİRİLMİŞ ÖĞRETİM PROGRAMI

5. SINIF TÜRKÇE YILLIK PLANI

6. SINIF TÜRKÇE DERS BİLGİLERİ

Ders Adı Kodu Yarıyılı T+U Saati Ulusal Kredisi AKTS Y.DİL III.(İNG.) DKB

5. SINIF PERFORMANS DEĞERLENDİRME KİTAPÇIĞI (P-3) / Ders Kazanım A B Türkçe Sözcüklerde Çok Anlamlılık 1 11 Türkçe Mecaz Anlamlı Sözcükler

CJ MTP11 AYRINTILAR. 5. Sınıf Türkçe. Konu Tarama Adı. 01 Sözcük ve Söz Gruplarında Anlam - I. 02 Sözcük ve Söz Gruplarında Anlam - II

..OKULU ÖZEL EĞİTİM SINIF I. EĞİTİM-ÖĞRETİM YLILI HAFİF DÜZEYDE ZİHİNSEL ENGELLİLER; SINIFLAR TÜRKÇE DERSİ ÇERÇEVE PLANI

Transkript:

ÖZÇELİK, S. (2017). Süheyl ü Nevbahâr ve Tarama Sözlüğü nde Boyla- Fiili Üzerine Düzeltmeler. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 6(4), 2114-2121. SÜHEYL Ü NEVBAHÂR ve TARAMA SÖZLÜĞÜ NDE boyla- FİİLİ ÜZERİNE DÜZELTMELER Geliş Tarihi: Ekim, 2017 Kabul Tarihi: Aralık, 2017 Öz Tarihî metinler zengin kelime, deyim, atasözü, söz kalıbı vb. dil malzemesi içerir. Ayrıca tarihî metinler dilin gelişimine ve kendi içindeki değişmelere önemli derecede ışık tutar. Bu metinler dildeki kelimelerin, deyimlerin, atasözlerinin, söz kalıplarının geçmişten günümüze nasıl taşındığına ve onların kullanılış şekillerine, anlam inceliklerine tanıklık eder. Dilin geride bıraktığı ögeleri ve o ögelerin yerine kullanılabilecek ögelerin ne olduğunu, dil içi işleyişi tanıklamak veya görmek ancak tarihî metinler ile mümkündür. Tarama Sözlüğü, tarihî metinlerden alınan tanıklar üzerine kurulmuştur. Bu nedenle Tarama Sözlüğü, Türk dili ve edebiyatı ile uğraşan araştırmacıların sıklıkla başvurduğu önemli bir kaynaktır. Süheyl ü Nevbahâr mesnevisi de tanıkları bakımından Tarama Sözlüğü ne önemli derecede katkı sunmuş olan bir eserdir. Ancak tarihî metinlerde geçen bazı kelime veya ibarelerin gerek yazılışında ve okunuşunda gerekse anlamlandırılmasında birtakım yanlışlıklar görülebilir. İşte bu makalede Süheyl ü Nevbahâr da yanlış yazılmış ve yanlış okunmuş, Tarama Sözlüğü nde ise yanlış anlam verilmiş olan boyla- fiili üzerinde durulmaktadır. Anahtar Sözcükler: Süheyl ü Nevbahâr, Tarama Sözlüğü, tarihî metinler, boyla- fiili ve anlamları. CORRECTIONS ON THE boyla- VERB IN THE SÜHEYL Ü NEVBAHÂR AND TARAMA SÖZLÜĞÜ Abstract Historical texts are contains rich word, idiom, proverb, phrase, etc. language material. In addition, historical texts illuminate the development of the language and the changes within it at an important level. These texts testify to the words, idioms, proverbs, sentences of the words how the transmission from the past to present and their form of use, meaning subtleties. It is only possible with historical texts what the tongue leaves behind and what the elements can be used in place of those words, to witness or see how the linguistic functioning. The Tarama Sözlüğü is based on witnesses from historical texts. For this reason, the Tarama Sözlüğü is an important resource that researchers dealing with Turkish language and literature frequently resort to. Süheyl ü Nevbahâr is a work which contributes considerably to the Tarama Sözlüğü in terms of its witnesses. However, mistakes can be seen Sadettin ÖZÇELİK Prof. Dr.; Dicle Üniversitesi, Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Eğitimi, sozcelik@dicle.edu.tr.

2115 Sadettin ÖZÇELİK 0. Giriş the meaning of some words or phrases in historical texts both spelling, reading and meaning. In this article focuses boyla- verb that misspelled and misread in Süheyl ü Nevbahar and the meaning is given incorrectly in the Tarama Sözlüğü. Keywords: Süheyl ü Nevbahâr, Tarama Sözlüğü, historical text, boylaverb and meanings. Tarihî metinlerin okunması veya doğru okunabilmesi bir bakıma metnin veya kelimelerin yazılış prensibiyle yakından ilgili olabilmektedir. Örnek olarak farklı kelimelerin aynı şekilde yazılması veya farklı kelimelerin seslerinin örtüşmesi sonucunda okuma güçlükleri, yanlış okumalar söz konusu olabilmektedir. Bazen de kelimedeki bir ünlünün veya ünlülerin yazıda gösterilmemesi doğru okumayı güçleştirip geciktirebilir. Kanaatimce bu veya daha farklı okuma güçlükleri ile karşı karşıya kalınan durumlarda araştırmacının yapması gereken ilk iş metnin bağlamına başvurmaktır. İkinci iş olarak farklı okuma denemeleri yaparak metinde benzer şekilde yazılmış olan kelimeleri gözden geçirmek, metindeki yazım şeklinde bir yanlışlık olup olmadığını araştırmak, sözlüklere başvurmak ve üçüncü olarak metinlerden tanık aramak işi gelir. Ayrıca bir kelimenin metin içindeki anlamını tespit etmek için kelimenin kavram alanını araştırmak da önemlidir. Bunun devamında araştırmacıya düşen iş sonuç çıkarmaktır. Ancak her şeye rağmen eldeki kaynaklar çerçevesinde ilgili dil birimi aydınlatılamıyor ve anlaşılamıyorsa yapılacak iş, konuya dikkat çekmektir. Bu makalede genel anlamda, farklı tarihî metinlerde geçen ve farklı anlamlarda kullanılmış olan boyla- fiili üzerinde durulacaktır. Ancak yine bu makalede söz konusu boyla- fiilinin incelenmesinin ana sebebi veya hareket noktası şu üç örnektir: 1. Süheyl ü Nevbahâr da geçen biri yanlış yazılmış ve yanlış okunmuş diğeri ise yanlış anlamlandırılmış olan iki örnek. 2. Tarama Sözlüğü ne, Kelile ve Dimne den alınmış bir beyitte geçen ve sözlükte yanlış anlam verilmiş olan bir örnek. Ayrıca boyla- fiilinin Dede Korkut ile Tarama Sözlüğü nde geçen diğer örnekleri üzerinde durulacak, yapılan yeni okuma ve anlamlandırma ışığında fiille ilgili anlam teklifleri sunulacaktır. Yine boyla- fiilinin farklı eserlerde farklı anlamlarda kullanılmış olduğuna vurgu yapılacaktır. Söz konusu etmek istediğimiz fiilin yapısı boyla- <boy+la- şeklindedir. Yani boyla- fiili, boy ismi üzerine +la- isimden fiil yapım eki getirilerek türetilmiştir. Kökteki boy kelimesi Bir şeyin tabanı ile en yüksek noktası arasındaki uzaklık (TS, 2011: 386) şeklinde tanımlanmıştır.

2116 Sadettin ÖZÇELİK Ele alacağımız metinlerde boyla fiilinin anlamını doğru tespit edebilmek için boy kelimesinin kavram alanını araştırmak -yukarıda belirtildiği gibi- önemli bir noktadır. Bu bakımdan özellikle boy kelimesiyle ilgili deyimler ve mecaz kullanımları incelemek gerekiyor. Söz gelimi boy ve ölç- kelimeleriyle kurulan boy ölçüşmek deyiminde iki kelimenin gerçek anlamları arka planda kalmış ve yeni bir anlam üstlenmiş olan bir dil ögesi kurulmuştur. Bir başka deyimle gerçek anlamdan mecaz anlama bir geçiş olmuştur. Ortaya çıkan mecaz anlam, elbette gerçek anlama dayanır ve onunla ilişkisi vardır. Ancak boy ölçüşmek- deyimini kullandığımızda ne boy u ne de ölç-(üş)- fiilini düşünmeyiz. Artık bu deyimi kullanıp duyduğumuzda aklımıza gelen anlam yarışmak (TS, 2011: 386) tır. O zaman bu deyimde boy kişinin uzunluğunu değil kişinin kabiliyetlerini, hünerlerini ifade eden bir kelime olmuştur. Türkçede aynı kelimeyle ilgili boyunun ölçüsünü almak, kendi yetersizliğini, beceriksizliğini anlamak (TS, 2011: 386), boyunu aşmak kişinin gücünün, yeteneğinin, yetkisinin üstünde olmak (TS, 2011: 386) ve boyunun ölçüsünü vermek, haddini bildirmek gibi başka deyimler vardır. Bütün bu deyimlerde de boy kelimesi ile kastedilen sözü edilen kişinin kabiliyetleridir. 1. Süheyl ü Nevbahâr da boyla- Fiili Süheyl ü Nevbahâr da boyla- fiili, iki beyitte geçer. Fiilin örneklerden birincisi metinde (= bayladı 1044) 1 şeklinde yanlış yazılmış olup araştırmacılar tarafından da yazılışına uygun olarak bayladı okunmuş olan şu beyitte geçer: Veli kendü ululuġın eyledi Gelüp bu ġariblerini bayladı (Dilçin, 1991: 1044) C. Dilçin, yukarıdaki beyitte dikkat çekilmiş olan fiili -metindeki yazılışına uygun olarak bayla- okumuş ve fiilin anlamını tereddüt belirterek Değerlendirmek, yüceltmek (?) (Dilçin, 1991: 591a) şeklinde vermiştir. Dilçin, tahmini olarak verdiği bu anlamı, herhalde bay zengin kelimesine dayandırmış olmalıdır. A. Cin, Dilçin in okuyuşunu sürdürmüş ayrıca fiilin anlamını tereddütsüz olarak Değerlendirmek, yüceltmek (Cin, 2012: 451b) şeklinde vermiştir. Burada bağlamın anlaşılması için bir özet yapmak gerekiyor: Mesnevide anlatılanlara göre Yemen padişahının oğlu Süheyl, babasının hazinesinde resmini gördüğü kıza âşık olur. Daha sonra onun Çin hükümdarının kızı olduğunu öğrenir. Nevbahâr a âşık olan Süheyl babasının karşı çıkması ve bütün ısrarlarına rağmen Çin e gitmek ister. Babası, âşık olduğu kızı bulup onunla evlenmek isteyen Süheyl i bu düşüncesinden vazgeçiremez. Bunun üzerine oğlunu 1 Makaledeki beyit numaraları, Dilçin 1991 e göredir. Yukarıdaki yazım şekli, M. nüshası s. 70, 8. beyitte geçer.

2117 Sadettin ÖZÇELİK eserde adı Nakkâş olarak geçen vezirine emanet eder. Süheyl, Nakkâş ile birlikte büyük bir kafile ve askerle yola çıkarak Çin e gelir. Süheyl, ulaştıkları ilk şehrin görüş mesafesinde yakınına konaklar. Bir kafilenin şehir yakınına konakladığını gören Çin hükümdarı tedirgin olur ve vezirini çağırır. Hükümdar, vezirini bu kalabalık kafilenin ne amaçla gelmiş olduğunu öğrenmek üzere askerlerle birlikte konaklama yerine gönderir. Çin hükümdarının vezirini karşılayıp tercümanlık yaparak sorulan sorulara cevap veren Nakkaş, Süheyl in bütün dünyayı gezmek amacıyla yola çıkmış olduğunu anlatır. Daha sonra vezire iki seçkin kul ve iki kese altın bağışlar ve Süheyl in şu anda yol yorgunu olduğunu söyleyerek onu yolcular. Vezir, geri dönüp gelir, Çin hükümdarına olup bitenleri ve öğrendiklerini aktarır. Vezir, Süheyl in güzelliğini, iyiliğini uzun uzadıya anlatır. Nakkaş, Süheyl e ertesi gün hükümdarın kendisini görmek ve şehre davet etmek üzere geleceğini söyler. Hükümdara cevap olarak uygun bir dille gezdiği veya gittiği her ülkenin hükümdarına, askerine öncelikle kendisinin ziyafet verdiğini, bu konuda yeminli olduğunu ve yemini nedeniyle Allah tan korktuğunu söylemesi gerektiğini öğütler. Nitekim ertesi gün Nakkaş ın tahmin ettiği gibi Çin hükümdarı Süheyl i görmek ve şehrinde ziyafete davet etmek üzere gelir. İşte tam bu sırada Nakkaş çadırdan çıkar ve hükümdarı karşılar. Nitekim yukarıdaki söz konusu ettiğimiz beyitlerde, Nakkaş ın karşılama esnasında hükümdara söylediği sözler yer almaktadır. Sonuç: Yukarıda özetlediğimiz bağlama göre metinde fiilin yanlış olarak baylaokunacak şekilde yazılmış olduğunu, boyla- okunacak şekilde yazılmış olması gerektiğini düşünüyor ve fiili dikkate almak, saymak, değer vermek, şereflendirmek olarak anlıyorum. Beyiti ise aşağıdaki şekilde okuyor ve Türkiye Türkçesine aktarıyorum: Veli kendü ululuġın eyledi Fakat kendisi ululuk eyledi. Gelüp bu ġariblerini boyladı (1044) Gelip gariplere şeref eyledi. Nitekim benzer cümlelerin yer aldığı aşağıdaki beyitte de geçen boyla- fiili, metinde doğru olarak olarak okunmuştur: (= boyla-yu) şeklinde yazılmış ve araştırmacılar tarafından da boylayu Gerek lutf u hem ululuk eyleyü Gelesiz bu şehzādeyi boylayu (Dilçin, 1991: 825) Ancak bu beyitte doğru yazılmış ve araştırmacılar tarafından doğru okunmuş olduğu hâlde boyla- fiilinin anlamı yine tespit edilememiştir. C. Dilçin, fiil için tereddüt belirterek Boy ölçüşmek, eşit görmek (?) (Dilçin, 1991: 594b) anlamını vermiştir. A. Cin, fiili aynı şekilde

2118 Sadettin ÖZÇELİK okumuş ve anlamını tereddütsüz olarak Boy ölçüşmek, eşit görmek (Cin, 2012: 451b) şeklinde vermiştir. Yukarıda yapılan özete göre Nakkâş ile beraber büyük bir kafile ve askerle yola çıkıp Çin e gelen Yemen padişahının oğlu Süheyl, karşısına çıkan ilk şehrin yakınına konaklar. Süheyl, veziri Nakkaş ı çağırır ve gerekli hazırlıkları yapıp tedbir almasını ister. Nakkaş, yola çıkarak uğradıkları şehre gider. Çin hükümdarının veziri, Nakkaş ı karşılar. Nakkaş Süheyl hakkında bilgi verir ve dünyayı gezmek istediklerini anlatır. Süheyl in yol yorgunu olduğunu söyler ve Çin hükümdarını ziyafete davet eder. Sonuç: İşte -yukarıdaki 1044. beyitte olduğu gibi- 825. beyit de Nakkaş ın hükümdarı davet ederken kullandığı bir cümleden oluşuyor. Yukarıda özetlenmiş olan bağlama göre boylafiilini dikkate almak, saymak, değer vermek, şereflendirmek olarak anlıyor, bu beyti aşağıdaki şekilde okuyor ve Türkiye Türkçesine aktarıyorum: Gerek lutf u hem ululuk eyleyü Gelesiz bu şehzādeyi boylayu (825) 2. Tarama Sözlüğü nde boyla- Fiili Lütfedip siz büyüklük eyleyiniz. Gelip Süheyl i şereflendiriniz. Söz konusu boyla- fiilinin Tarama Sözlüğü 648 de birinci anlamı 1. Boy ölçmek, boy ölçüşmek şeklinde gösterilmiş, Kelile ve Dimne den tek tanık olarak şu beyit verilmiştir: Akdoğan hergiz çekirge avlamaz Erkek arslan dilkü çakal boylamaz. (TarS: 648) Kanaatimce bu beyitte geçen boyla- fiilini sözlükteki şekilde anlamak bağlama uygun düşmez. Çünkü sözlükte verilen anlama göre beyitteki ikinci dizenin sözlüğü hazırlayan(lar) tarafından erkek aslan; tilki, çakal ile boy ölçüşmez şeklinde anlaşılmış olduğunu gösteriyor. İlk bakışta doğru gibi görünen bu anlam, üzerinde durulduğunda, beyitten aslanın tilki ve çakal karşısında aşağılanmış olduğu anlamı çıkar. Bu durum da boyla- fiilinin ve dizenin yanlış anlaşılmış olduğunu açıkça gösterir. O hâlde ikinci dizeyi doğru anlamak için boyla- fiilinin daha uygun bir anlamının olması gerekiyor. Sonuç: Tarama Sözlüğü nde boyla- için verilen yukarıdaki birinci anlam yanlıştır. Bu beyitte de fiilin anlamı değer vermek, saymak veya argo deyimle takmak olmalıdır. Söz konusu beyit Türkiye Türkçesine şöyle aktarılabilir: Akdoğan hergiz çekirge avlamaz Erkek arslan dilkü çakal boylamaz. Akdoğan asla çekirge avlamaz Erkek aslan; tilki, çakal dinlemez

2119 Sadettin ÖZÇELİK Tarama Sözlüğü nde boyla- fiilinin ikinci anlamı 2. Boylu boyunca dalmak şeklinde belirtilmiş ve dört tanık verilmiştir. Fiilin üçüncü anlamı ise 3. Sürekli olarak izlemek şeklinde gösterilmiş ve şu tanık verilmiştir: Kengal [Fa.] Cemmaş manasınadır. Yani ol ki mahfi şikârın ve dostun gözedir. A câm kengalgî kerded derler. Ve şikarın gözedüp boylamak. (TarS: 648). Bu maddelerden üçüncüsünde verilen anlam ve tanık yukarıda ele aldığımız konu bakımından önemlidir. Çünkü karşıdakini dinlemek genel anlamda göz teması, gözle takip eşliğinde icra edilen bir fiildir. Bu nedenle üçüncü maddede verilen anlamın ve örneğin yukarıda söz konusu edip yeniden verdiğimiz boyla- fiilinin anlamlarını destekler özellik taşıdığı söylenebilir. 3. Dede Korkut ta boyla- Fiili Yukarıda sözü edilen boyla- fiili, Dede Korkut ta da bir yerde geçmektedir. Ancak Özçelik ten 2 önceki araştırmacılar metinde şeklinde yazılmış olan bu fiili farklı şekillerde okumuş ve farklı şekillerde anlamışlardır. Fiil, Kan Turalı tarafından söylenmiş olan şu soylamada geçer: Kalkubanı, Selcan Hatun, turduġuŋda, Yelisi kara każılık atuŋ bindügüŋde Babamuŋ aġ ban [ėvi] ėşigine düşdügüŋde Oġuzuŋ ala gözli kızı gelini b[o]yladukda, Her gişi sözin söyledükde Sen orada turasın öginesin. Kan Turalı zebūn oldı, at ardına aldum, çıkdum dėyesin. (Drs.100b.8-12) Yukarıdaki soylamada geçen ve metindeki yazılışı gösterilmiş olan fiili M. Ergin, boyladuķda okumuş, dizinde destan söylemek, hikâye anlatmak (Ergin 1963: 56) olarak anlamış ve destan anlattığında (Ergin 1971: 155) şeklinde aktarmıştır. O. Ş. Gökyay, fiili boyladukda (Gökyay, 1973: 95.11) okumuş, boyladukda, boyladığı zaman (Gökyay, 1973: 179) olarak anlamış ve soyladıkta (Gökyay, 1995: 118) şeklinde aktarmıştır. S. Tezcan ise fiili yanlış yazılmış düşüncesiyle tamir ederek yıġılduķda şeklinde okumuş, ilgili notunda boyla- fiilinin yalnızca boy boyla- deyimi içerisinde kullanıldığını, her 2 Özçelik, 2006: 120-122.

2120 Sadettin ÖZÇELİK yerde vav ile yazıldığını ve bu fiilin anlamca buraya uygun düşmediğini yazmıştır. Tezcan, yıġıl- fiili yerine başka bir düzeltme önerisi yapılabileceğini, ama buradaki fiilin boyladuķda olmadığının açık olduğunu iddia etmiştir (Tezcan, 2001: 269). Özçelik, araştırmacıların boyla- fiilinin anlamı hakkındaki yanılgısının Dede Korkut ta geçen boy boyla- deyimi olduğunu belirtmiş ve yazdığı notta şeklindeki yazılışına, sözlüklerden tespit ettiği tanıklara ve bağlama dayanarak fiilin, yukarıdaki metinde dikkatle dinlemek anlamında kullanılmış olduğunu yazmıştır. Özçelik, fiilin geçtiği soylamayı aşağıdaki şekilde okumuş ve Türkiye Türkçesine aktarmıştır: Kalkubanı, Selcan Hatun, turduġuŋda. Yelisi kara każılıķ atuŋ bindügüŋde, Babamuŋ aġ ban [ėvi] ėşigine düşdügüŋde, Oġuzuŋ ala gözli kızı gelini boyladukda, Her gişi sözin söyledükde Sen orada turasın öginesin. Kan Turalı zebūn oldı, at ardına aldum, çıkdum dėyesin. (Özçelik, 2006: Drs.100b.8-12) Selcan Hatun, yerinden kalktığında, Kara yeleli savaş atına bindiğinde, Babamın ak otağının eşiğine vardığında, Oğuzun ela gözlü kızı gelini dikkatle dinlediğinde, Herkes sözünü söylediğinde, Sen orada kalkıp övüneceksin, Kan Turalı, perişan oldu; at arkasına aldım çıktım, diyeceksin. (Özçelik, 2006: 122) Ayrıca Dede Korkut ta geçen ve bir meydan okumanın söz konusu olduğu şu cümlede boy ölçüşmek anlamında boylaş- fiili geçer: Drs.101a.11: Mere kavat oġlı kavat! Men aşaġa kulpa yapışuram, sen yokarı kulpa yapışursın. Mere kavat oġlı, ohuŋıla mı kılıcuŋıla mı? Gel berü, boylaşalum. 3 Sonuç Yukarıda boyla- fiilinin tespit edilmiş olan örnekleri, bağlam bakımından ele alınarak incelenmiş ve üzerinde yeniden durularak fiile yeni ve doğru anlam teklifleri verilmiştir. Şimdi yukarıda boyla- fiili için verilmiş olan yeni anlam tekliflerini kısaca bir arada görelim: Metin boyla- fiili için yeni anlam teklifi S. Ü. Nevbahâr, dikkate almak, saymak, değer vermek, şereflendirmek 825 ve 1044. beyitler Kelile ve Dimne, Tarama değer vermek, saymak / argo deyimle takmak Sözlüğü 648, 1. Anlam Dede Korkut, Drs.100b.8 dikkatle dinlemek 3 Bu konu için bk. Özçelik, 2016/I: 678.

2121 Sadettin ÖZÇELİK Giriş te boy kelimesiyle ilgili söz konusu edilen deyimler ile Dede Korkut, Drs.101a.11 de boy ölçüşmek anlamında geçen boylaş- fiilini de yukarıdaki örneklerle birlikte düşündüğümüzde boyla- fiili için teklif edilmiş olan yeni anlamların birbiriyle ilgili olduğu ve birbirini desteklediği açıkça anlaşılıyor. Bu durum yukarıdaki anlam tekliflerini destekler. Kısaltmalar: Drs.: Dede Korkut, Dresden nüshası M.: Süheyl ü Nevbahâr, Mordtmann nüshası TarS: Tarama Sözlüğü TS: Türkçe Sözlük, 2011 Kaynaklar: AHUNDOV, E. (1978). Azerbaycan Halk Yazını Örnekleri. (Türk çevriyazısına aktaran: Semih Tezcan). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 445. ALYILMAZ, S. (2017). Türkçede Nesne Tekrarlı Fiiller. Ankara: Kesit Yayınları. CİN, A. (2012). Mesud bin Ahmed Süheyl ü Nev-Bahâr (Kenzü l-bedâyî ); İnceleme- Metin- Dizin. Konya: Eğitim Yayınevi. DİLÇİN, C. (1991). Mes ūd bin Ahmed Süheyl ü Nev-Bahâr; İnceleme- Metin- Sözlük. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 51. ERGİN, M. (1958). Dede Korkut Kitabı I (Giriş-Metin-Faksimile). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 169. ERGİN, M. (1963). Dede Korkut Kitabı II (İndeks-Gramer). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 219. ERGİN, M. (1971). Dede Korkut Kitabı. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları. GÖKYAY, O. Ş. (1973). Dedem Korkudun Kitabı. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. GÖKYAY, O. Ş. (1995). Dede Korkut Hikâyeleri. İstanbul: Dergâh Yayınları. MORDTMANN, J. H. (1925). Suheil und Nevbehâr. Hannover. ÖZÇELİK, S. (2014). Süheyl ü Nevbahâr Üzerine Düzeltmeler. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi (TEKE), 3(2), 62-79. ÖZÇELİK, S. (2016), Tarihî Metin Okumalarında Kelimeyi Bölme ve Kelimeleri Birleştirme Sorunları: Süheyl ü Nevbahâr dan Örnekler. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi (TEKE), 5(4), 1593-1602. ÖZÇELİK, S. (2016/ I). Dede Korkut -Dresden Nüshası- Giriş, Notlar. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. ÖZÇELİK, S. (2016/ II). Dede Korkut -Dresden Nüshası- Metin, Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Tarama Sözlüğü (1977). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. TEZCAN, S. (1994). Süheyl ü Nev-bahâr Üzerine Notlar. Ankara: Simurg Yayınları. TEZCAN, S. (2001). Dede Korkut Oğuznameleri Üzerine Notlar. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. TEZCAN, S. ve BOESCHOTEN, H. (2001). Dede Korkut Oğuznameleri. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Türkçe Sözlük (2011). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.