YUSUFELİ BARAJI VE HES

TÜRKİYE CUMHURİYETİ ENERJİ VE TABİİ KAYNAKLAR BAKANLIĞI DEVLET SU İŞLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ EMLAK VE KAMULAŞTIRMA DAİRESİ BAŞKANLIĞI YUSUFELİ BARAJI VE HES YENİDEN YERLEŞİM EYLEM PLANI BÖLÜM 7 TAZMİN, HAK SAHİPLİĞİ VE GELİR RESTORASYONU Çevre Danışmanlık Ltd. Şti. Temmuz 2006 (Rev B), Ankara

7. TAZMİN, HAK SAHİPLİĞİ VE GELİR RESTORASYONU Bu bölümde PEİ lerin gelir kayıplarını da içeren tüm maddi kayıplarının tazmin yöntemleri ele alınmıştır. Bu bağlamda aşağıdaki bölümlerde PEİ lerin gelir akışları, hak sahiplilik durumları, kayıplarının tazmin yöntemleri ve gelir restorasyonu için alınacak önlemler anlatılmıştır. 7.1. Gelir Akışı Analizi Yeniden yerleşim planının başlıca amacı, projeden etkilenen insanların ekonomik ve sosyal geleceğini en azından projenin yapılmasından önceki durumlarını koruyacak şekilde güvenceye almaktır. Bu bağlamda projeden etkilenen insanların, rehabilitasyonlarını sağlamak için yardım sağlanması gerekmektedir. Gelir kaynaklarının önemli bir kısmını kaybederek projeden ciddi şekilde etkilenen insanlara özellikle önem verilmelidir. Bu bölümde gelir kayıpları ve kayıpların tazmini analizlerine bir temel oluşturmak üzere projeden etkilenen alan için yapılan gelir akışı analizi anlatılmaktadır. Etkilenen alandaki temel gelir kaynakları ve iş sahaları, minimum, maksimum ve ortalama gelir seviyeleri, alanın ekonomik özellikleri ve hanelerin üretim ve tüketim eğilimleri değerlendirilmiştir. Projeden etkilenmesi muhtemel gelir akışlarının yerel özelliklerini belirlemek için köy ve hane bazında gelir kaynakları incelenmiştir. Hanelerin gelir yapıları, sahip oldukları gelir kaynaklarının söz konusu hane için önemi de göz önünde tutularak incelenmiştir (örneğin gelirler tek kaynaktan ya da çeşitli kaynakların kombinasyonundan elde ediliyor olabilir). Her yerleşim yeri için yapılan detaylı analiz Ek D de sunulmuştur. 7.1.1. Projeden Etkilenen Yerleşim Birimlerindeki Gelir Kaynakları Projeden etkilenen alanda sosyoekonomik yapı kırsal alanlarda ve ilçe merkezinde (kentsel alan) farklılık göstermektedir. Bu sebeple, analiz sonuçları kırsal ve kentsel yerleşim birimleri için ayrı sunulmuştur. Araştırma sonuçlarına göre, yöredeki ana gelir kaynakları maaşlar, emeklilik ücretleri ve ticaretten elde dilen gelirlerdir. Bölgedeki hanelerin çoğu birden fazla gelir kaynağına sahiptir. Gelir kaynakları ve bu kaynaklardan elde edilen gelir miktarları Ek D de her bir yerleşim yeri için gösterilmiştir. Çalışma alanındaki gelir kaynakları ve bu kaynakların tanımları aşağıda sunulmaktadır. Maaşlı işler: Devlet memurlarını (öğretmen, hakim, mühendis vb.) kapsamaktadır. Devlet memurlarına belirli miktarda aylık ödeme yapılmaktadır. Ücretli İşler: Yapılan iş ya da verilen hizmet karşılığında aylık/haftalık olarak ücret alınır. Devlet ya da özel kuruluşlar tarafından verilir. Ücret genel olarak alınan net para miktarını ifade eder (emeklilik ve sosyal sigorta kesintileri ile vergiler hariç) Sezonluk İşler: Belirli sezonlarda yapılan geçici işlerdir (tarım ürünlerinin hasadı vb.) YENİDEN YERLEŞİM EYLEM PLANI Revizyon: B Sf. 1 / 68

El sanatları: Seri imalat haricinde üretilen el sanatı ürünlerinden elde edilen gelirler. Tespih yapımı, halı ve kilim dokuma gibi el sanatlarından kazanılan gelir bu gelir kaynağına örnek olarak verilebilir. Hayvan ürünlerinden elde edilen gelir: Et, süt, yumurta, yün vb. hayvan ürünlerinin satışından elde edilen gelir (bu ürünlerin hanelerin kendi ihtiyaçları için kullanımından elde edilen maddi kazanç da dahil) Çiftlik ve kümes hayvanları satışı: Çiftlik ve kümes hayvanlarının satışından elde edilen gelir. Tarım ürünleri: Tarımsal üretimden ve üretilen ürünlerin hanenin kendi ihtiyaçları için kullanımından elde edilen gelir. Ormancılık: Orman ürünlerinden elde edilen gelir. Ticaret: Meyve, sebze ve diğer ticari malların satışından elde edilen gelir. Takas: Malların taraflar arasında karşılıklı olarak değişimiyle elde edilen gelir. Genellikle küçük yerleşimlerde görülür. Kira: bir malın kiralanmasıyla elde edilen gelir (arazi, bina gibi taşınmaz mallar). Faiz: Faiz geliri, bono ya da banka fonuna yatırılan paradan düzenli olarak kazanılan gelir. Emekli maaşı: Hükümet ya da özel kurumlar tarafından emekli insanlara ödenen belirli miktarda para (şahsın geçmişte yaptığı hizmetlerin karşılığında) Yoksulluk fonları: Yerel yönetimler tarafından belirlenen fakir insanlara devlet tarafından sağlanan yardım ve fonlar. Diğer devlet yardımları: Teşvik, sübvansiyon ve vergi indirimi gibi dolaylı olarak yapılan yardımlardır. Ayni yardımlar: Devlet tarafından yapılan yiyecek, giyecek, yakıt gibi yardımlardır. STK lar tarafından yapılan yardımlar: STK lar tarafından yapılan her türlü nakdi ve ayni yardım bu grupta yer alır. Akrabalar tarafından yapılan yardımlar: Akrabalar tarafından verilen nakdi ya da ayni desteklerdir. Aile üyeleri tarafından yapılan havaleler: Şehir ya da ülke dışında yaşayan aile üyeleri tarafından gönderilen para ya da yapılan her türlü yardım bu kategoride yer alır. Tanıdıklar tarafından yapılan yardımlar: Komşular ve tanıdıklar tarafından verilen borçlardır. Avcılık: Geyik, tavşan, ördek, keklik, bıldırcın gibi av hayvanlarının et ya da derilerinden elde edilen gelir. Balıkçılık: Balıkçılıktan ve balık çiftliklerinden elde edilen gelir. Taşımacılık: Toplu taşıma gibi taşımacılık faaliyetlerinden elde edilen gelir. Turizm: otel işletmeciliği gibi turistik faaliyetlerden kazanılan gelir. Diğer gelirler: Yukarda kapsanmayan tüm gelirler, diğer gelirler olarak gruplandırılmıştır. Yukarıda tanımlanan gelir kaynakları Tablo 7.1 deki gibi detaylandırılıp, kategorize edilebilir. Bu gelir kaynakları kapsamındaki aktivitelere verilen örnekler de söz konusu tablo içinde yer almaktadır. YENİDEN YERLEŞİM EYLEM PLANI Revizyon: B Sf. 2 / 68

Tablo 7.1. Gelir Kaynağı Kategorileri Gelir Kaynağı Kategorileri Gelir Kaynağı Alt-kategorileri Örnekler Maaşlar - Memurlar Emekli maaşları - Emekli aylıkları Ücretler - Özel sektörde çalışan işçiler Ticari gelirler - Tüccar, esnaf Tarımsal faaliyetlerden elde - Meyve, sebze ve diğer tarım ürünleri edilen gelirler Sezonluk işler - Geçici tarım işleri, taş işçiliği Kümes hayvanları satışı Tavuk, kaz vb. satışı Çiftlik ve kümes hayvanlarından elde edilen gelirler Taşımacılık geliri Yoksulluk yardımları Çiftlik hayvanları satışı Hayvancılık gelirleri Kümes hayvancılığı gelirleri Devlet yardımı Ayni devlet yardımı Yoksulluk fonlarından elde edilen gelir Diğer şahıslar tarafından yapılan yardımlar Akrabalar tarafından yapılan yardımlar İnek, sığır, koyun vb. satışı Çiftlik hayvanlarından elde edilen ürünlerden (et, süt, yün vb.) kazanılan gelir Kümes hayvanlarından elde edilen ürünlerden (yumurta vb.) kazanılan gelir Ticari toplu taşımacılık hizmetleri Köy muhtarlıkları ve ilçe kaymakamlığı tarafından belirlenen yoksul insanlara devlet tarafından sağlanan yardımlar Yoksul insanlara devlet tarafından yapılan mutfak ya da giysi yardımı Devletin yoksulluk ya da yardımlaşma fonlarından köy muhtarlıkları tarafından belirlenen kişilere yapılan nakit para yardımı Sosyal ağ tarafından yapılan yardımlar Fakir insanlara akrabaları tarafından yapılan yardımlar (nakdi ya da ayni) Ormancılık geliri - Keresteden elde edilen gelir Turizm geliri - Oteller Gayri menkullerden elde edilen gelirler Diğer gelir kaynakları - Diğer kaynaklar El sanatları Arıcılık Balıkçılık Aile üyeleri tarafından yapılan yardımlar Takas Avcılık Emlak ya da arazilerin alışı, satışı ve kiralanması Düşük bir orana sahip diğer gelir kaynakları dantel, nakış, bakır işçiliği Arıcılık ürünlerinin satışı Balık çiftliklerinden elde edilen gelir Bölge dışında yaşayan, uzaktaki aile üyeleri tarafından gönderilen para Hizmet ya da yiyecek bazında yapılan değiş tokuş Sezonluk avcılık faaliyetleri YENİDEN YERLEŞİM EYLEM PLANI Revizyon: B Sf. 3 / 68

7.1.2. Gelir Seviyesi ve Gelir Kaynaklarının Dağılımı Araştırma kapsamında incelenen nüfus içindeki değişik gelir kaynaklarından gelir elde eden hane sayısı ve ortalama gelirleri Şekil 7.1 de gösterilmiştir (Yusufeli İlçesi ve tüm köyler dahil olmak üzere). Söz konusu şekilde yer alan hane sayısının araştırma kapsamında incelenen hane sayısından (3031) fazla gözükmesinin sebebi, bazı hanelerin birden fazla gelir kaynağına sahip olmasıdır. Çeşitli gelir kaynaklarından elde edilen gelir miktarlarına dair detaylar Ek D de her bir yerleşim yeri için ayrı verilmiştir. Üç gelir kaynağından gelir elde eden hane sayısı diğerlerine oranla nispeten yüksektir. Projeden etkilenen alandaki hanelerin %36 sı emekli maaşına sahiptir. Hanelerin %28 i tarım ile geçinmekte, %27 si devletten maaş almaktadır. Bu değerlerden anlaşıldığı üzere hanelerin üçte birinden fazlası emekli, dörtte birinden fazlası ise memur statüsündedir. Tarım, yöredeki hanelerin üçte birinden az bir kısmının gelir kaynakları arasında yer almaktadır. Öte yandan en yüksek gelir miktarını yaratan gelir kaynakları bu bahsedilenlerden farklı olup, Şekil 7.1 de görüldüğü üzere ticaret, kümes hayvanları satışı, ücretler ve kira gelirleridir. Ticaretten elde edilen ortalama gelir yılda 10,000 USD nin üzerindedir. Bu gelir kaynağını yılda 8,000 USD lik bir değerle kümes hayvanları satışı takip etmekte, üçüncü ve dördüncü sırada ise yıllık 6,000 USD den fazla bir kazançla ücretler ve kira gelirleri yer almaktadır. Diğerler kaynaklar yılda 4,000 USD den çok daha az miktarda gelir üretmektedir. Maaşlar bölgedeki toplam gelirde en yüksek payı olan kaynaktır. En yüksek gelir getiren ticaret ve kümes hayvancılığı toplam gelirin yaklaşık %10 unu oluşturmakta ve PEİ lerin %1 inden azının geçim kaynağını oluşturmaktadır. YENİDEN YERLEŞİM EYLEM PLANI Revizyon: B Sf. 4 / 68

12.000,00 1200 129 805 295 458 839 1099 10.000,00 1000 Yıllık Ortalama Gelir (USD) 8.000,00 6.000,00 4.000,00 800 600 400 245 Hane sayısı 280 2.000,00 200 194 205 200 0,00 27 4 3 20 24 12 3 19 9 54 8 8 67 80 6 1 3 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 Kaynaktan Gelir Kaynakları elde edilen ve Hane ortalama Sayısı yıllık gelir Kaynaktan gelir sağlayan hane sayısı 1 Maaşlar 2 Ücretler 3 Sezonluk işler 4 El Sanatları 5 Hayvancılık 6 Kümes hayvancılığı 7 Çiftlik hayvanları satışı 8 Kümes hayvanları satışı 9 Aile üyeleri tarafından yetiştirilen gıda ürünleri 10 Aile üyeleri tarafından toplanan gıda ürünleri 11 Kereste/kereste ürünleri 12 Turizm 13 Ticaret 14 Takas 15 Gayri menkullerden elde edilen gelirler 16 Emekli maaşı 17 Yoksulluk fonları 18 Diğer devlet yardımları 19 Ayni devlet yardımları 20 Akrabalar tarafından yapılan yardımlar 21 Uzakta yaşayan aile üyeleri tarafından yapılan yardımlar 22 Diğer şahıslar tarafından yapılan yardımlar 23 Taşımacılık 24 Arıcılık 25 Kira gelirleri 26 Avcılık 27 Balıkçılık 28 Diğer kaynaklar Şekil 7.1. Çeşitli Kaynaklardan Gelir Sağlayan Hane Sayısı ve Gelir Seviyeleri (Araştırma Kapsamında İncelenen 3,031 Hane için) 0 YENİDEN YERLEŞİM EYLEM PLANI Revizyon: B Sf. 5 / 68

%4.32 Hayvancılık %1.53 Ulaştırma %1.60 Yardımlar %0.53 Ormancılık %0.36 Turizm %10.57 Tarım %3.21 Sezonluk işler %2.00 Mülkten elde edilen gelir %15.43 Ticaret %5.8 Diğer %25.10 Maaş %9.09 Ücret %20.39 Emekli maaşı Şekil 7.2. Projeden Etkilenen Alanda Yıllık Gelirin Gelir Kaynaklarına Göre Dağılımı Doğrudan Etkilenen Köylerdeki Gelir Yapısı Yusufeli Projesinden etkilenen 19 köyde, çeşitli gelir kaynaklarından elde edilen ortalama gelirler ve söz konusu kaynaklardan gelir elde eden hane sayısı Şekil 7.3 te gösterilmiştir. Projeden etkilenen köylerdeki başlıca gelir kaynakları, söz konusu kaynaklardan gelir elde eden hane sayısı bakımından incelendiğinde çıkan sonuçlar, etkilenen tüm nüfus bazında yapılan değerlendirmeye benzerlik göstermektedir. İlk üç sırada yer alan gelir kaynakları köylerde de, emekli maaşları (2080 hanenin 790 adedinin gelir kaynağı), tarım (2080 hanenin 719 adedinin gelir kaynağı) ve devletten alınan maaşlardır (2080 hanenin 324 adedinin gelir kaynağı). Diğer bir deyişle köylerdeki hanelerin yaklaşık %38 i emekli maaşından, %35 i tarımdan, %20 si ise memur maaşı ile geçinmektedir. YENİDEN YERLEŞİM EYLEM PLANI Revizyon: B Sf. 6 / 68

9.000,00 900 8.000,00 790 800 7.000,00 719 700 Ortalama Yıllık Gelir (USD) 6.000,00 5.000,00 4.000,00 3.000,00 2.000,00 424 301 175 161 172 232 205 600 500 400 300 200 Hane Sayısı 1.000,00 0,00 19 3 3 16 16 8 106 1 42 14 9 40 6 2 54 58 4 0 2 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 Gelir Kaynakları ve Hane Sayısı Kaynaktan elde edilen ortalama yıllık gelir Kaynaktan gelir sağlayan hane sayısı 100 0 1 Maaşlar 2 Ücretler 3 Sezonluk işler 4 El Sanatları 5 Hayvancılık 6 Kümes hayvancılığı 7 Çiftlik hayvanları satışı 8 Kümes hayvanları satışı 9 Aile üyeleri tarafından yetiştirilen gıda ürünleri 10 Aile üyeleri tarafından toplanan gıda ürünleri 11 Kereste/kereste ürünleri 12 Turizm 13 Ticaret 14 Takas 15 Gayri menkullerden elde edilen gelirler 16 Emekli maaşı 17 Yoksulluk fonları 18 Diğer devlet yardımları 19 Ayni devlet yardımları 20 Akrabalar tarafından yapılan yardımlar 21 Uzakta yaşayan aile üyeleri tarafından yapılan yardımlar 22 Diğer şahıslar tarafından yapılan yardımlar 23 Taşımacılık 24 Arıcılık 25 Kira gelirleri 26 Avcılık 27 Balıkçılık 28 Diğer kaynaklar Şekil 7.3. Çeşitli Kaynaklardan Gelir Sağlayan Hane Sayısı ve Gelir Seviyeleri (Köy Bazında, 2,080 Hane için) YENİDEN YERLEŞİM EYLEM PLANI Revizyon: B Sf. 7 / 68

Köylerde elde edilen ortalama yıllık gelir seviyeleri projeden etkilenen tüm alanla kıyaslandığında düşüktür. Köylerde en yüksek gelir yıllık 8,000 USD ile kiradan elde edilmektedir. Bunu yıllık 6,000 USD civarında bir gelirle kümes hayvanları satışı, ticaret ve balıkçılık izlemektedir. Maaşlardan elde edilen gelir miktarı yıllık 6,000 USD den biraz daha düşük olmakla birlikte toplamdaki payı diğer kaynaklardan elde edilenlerden oldukça fazladır. Maaşlar, köy hanelerinin %20 lik bir kısmı için gelir kaynağıyken ticaret, hanelerin %5 inin gelir kaynağıdır. Fazla gelir üreten diğer gelir kaynaklarının oranı ise her bir kaynak için %1 den azdır. Etkilen köylerde yıllık gelirin gelir kaynaklarına göre dağılımı Şekil 7.4 te verilmiştir. Tarım, köylerdeki hanelerin yalnızca üçte birinin gelir kaynakları arasında yer almaktadır. Emekli maaşı ve maaşlar, projeden etkilen tüm alanda olduğu gibi köylerde de önemli gelir kaynaklarındandır. 2.29% Yoksulluk Fonları 2.06% Ulaştırma 6.22% Diğer 20.23% Maaş 24.28% Emekli Maaşı 0.86% Mülkten elde edilen gelir 10.58% Ücret 5.07% Sezonluk İşler 5.43% Ticaret 0.32%Turizm 0.59% Ormancılık 15.68% Tarım 6.38% Hayvancılık Şekil 7.4. Projeden Etkilenen Köylerde Yıllık Gelirin Kaynaklarına Göre Dağılımı YENİDEN YERLEŞİM EYLEM PLANI Revizyon: B Sf. 8 / 68

Yusufeli İlçesindeki Gelir Yapısı Yusufeli İlçesinde, çeşitli gelir kaynaklarından elde edilen ortalama gelirler ve söz konusu kaynaklardan gelir elde eden hane sayısı Şekil 7.5 te gösterilmiştir. 14,000.00 450 12,000.00 381 400 350 10,000.00 309 Ortalama Yıllık Gelir (USD) 8,000.00 6,000.00 4,000.00 151 120 189 300 250 200 150 Hane Sayısı 87 100 2,000.00 0.00 25 8 33 1 33 0 4 8 4 2 5 48 0 14 2 0 13 22 2 1 1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 Gelir Kaynakları ve Hane Sayısı Kaynaktan elde edilen ortalama yıllık gelir Kaynaktan gelir sağlayan hane sayısı 41 50 0 1 Maaşlar 2 Ücretler 3 Sezonluk işler 4 El Sanatları 5 Hayvancılık 6 Kümes hayvancılığı 7 Çiftlik hayvanları satışı 8 Kümes hayvanları satışı 9 Aile üyeleri tarafından yetiştirilen gıda ürünleri 10 Aile üyeleri tarafından toplanan gıda ürünleri 11 Kereste/kereste ürünleri 12 Turizm 13 Ticaret 14 Takas 15 Gayri menkullerden elde edilen gelirler 16 Emekli maaşı 17 Yoksulluk fonları 18 Diğer devlet yardımları 19 Ayni devlet yardımları 20 Akrabalar tarafından yapılan yardımlar 21 Uzakta yaşayan aile üyeleri tarafından yapılan yardımlar 22 Diğer şahıslar tarafından yapılan yardımlar 23 Taşımacılık 24 Arıcılık 25 Kira gelirleri 26 Avcılık 27 Balıkçılık 28 Diğer kaynaklar Şekil 7.5. Yusufeli İlçesinde Çeşitli Gelir Kaynaklarından Para Kazanan Hane Sayısı ve Gelir Seviyeleri (951 Hane için) YENİDEN YERLEŞİM EYLEM PLANI Revizyon: B Sf. 9 / 68

Yusufeli İlçesinde, daha fazla hanenin geçimini sağlayan kaynaklar; maaşlı işler (381 hane), emekli maaşları (309 hane) ve ticarettir (189 hane). Söz konusu gelir kaynaklarının oranları sırasıyla %40, %32 ve %20 dir. Yusufeli ilçesinde maaşlardan gelir elde eden hane sayısı köylerdekine ve projeden etkilenen tüm alana oranla daha yüksektir. Öte yandan emekli aylıklarından gelir elde eden hanelerin sayısı köylerde ve Yusufeli İlçe merkezinde yakındır. Beklenildiği üzere ticaret, ilçe merkezindeki önemli gelir kaynakları arasında yer almaktadır. İlçe merkezinde en yüksek ortalama yıllık gelir 12,000 USD/yıl ile ticaretten elde edilmektedir. Bunu yıllık 9,000 USD civarında gelirlerle turizm ve diğer çeşitli gelir kaynakları takip etmektedir. Maaşlardan elde edilen yıllık gelir 7,000 USD den fazladır. Yusufeli ilçesinde, hanelerin yıllık ortalama geliri 8,800 USD civarındadır. Yıllık gelirin gelir kaynaklarına göre dağılımı Şekil 7.6 da verilmiştir. 0.78% Ulaştırma 0.7% Yoksulluk Fonları 5.06% Diğer 14.9% Emekli Maaşı 3.6% Mülkten Elde Edilen Gelir 31.72% Maaş 29.2% Ticaret 0.4% Turizm 1.5% Hayvancılık 7.02% Ücret 0.71% Sezonluk İşler 0.5% Ormancılık 3.7% Tarım Şekil 7.6. Yusufeli İlçesinde Yıllık Gelirin Kaynaklarına Göre Dağılımı Turizmden gelir elde eden hane sayısı toplam hane sayısının %1 inden oldukça azdır. Hanelerin %4 civarı diğer çeşitli kaynaklardan gelir elde etmekte, %12 si ise tarımdan para kazanmaktadır. Tarımdan elde edilen gelir miktarı yıllık 2,000 USD ye yakındır. Tarım ve hayvancılık 172 hanenin gelir kaynağını oluşturmaktadır. Diğer yandan ilçe merkezindeki 53 hanenin de devlet tarafından verilen yoksulluk yardımlarından faydalandığı tespit edilmiştir. YENİDEN YERLEŞİM EYLEM PLANI Revizyon: B Sf. 10 / 68

Gelir kaynakları ve gelir seviyeleri ile ilgili detayların yanı sıra projeden etkilenen ve risk altında bulunan gelir kaynaklarıyla ilgili bilgiler de Bölüm 7.5 te ve Ek D de etkilenen her yerleşim birimi için verilmiştir. Geliri risk altında olan haneler belirlenmiş, bu haneler için ilgili gelir restorasyonu önlemleri belirlenmiştir. 7.1.3. Gelir Getiren Faaliyetlerde Erkek ve Kadının Payı Yörede, çalışan kadınlar genellikle çiftçilikle uğraşırken erkekler daha çeşitli meslek dallarında faaliyet göstermektedir. Çiftçi olarak çalışan erkeklerin oranı %5.56, kadınların oranı ise %4.21 dir. Erkek ve kadın işgücü arasındaki iş yükü dağılımı incelendiğinde çiftçilik yapan erkek ve kadınların oranının birbirine yakın olduğu görülür. Buna rağmen geri kalan iş kollarında çalışan erkek sayısı kadınlardan çok daha fazladır. Çeşitli gelir kaynaklarındaki erkek ve kadın arasındaki iş gücü dağılımı Tablo 7.2 de gösterilmiştir. Tablo 7.2. İş Gücünün Erkek ve Kadın Arasındaki Dağılımı Erkek Katılımı Kadın Katılımı Meslek Meslek Sayı Yüzde* Sayı Yüzde* Emekli 953 %7.86 Emekli 128 %1.06 Çiftçi 674 %5.56 Çiftçi 510 %4.21 Ev erkeği 49 %0.40 Ev kadını 2,806 %23.14 Esnaf 358 %2.95 Esnaf 16 %0.13 Zanaatkar 38 %0.31 Zanaatkar 6 %0.05 Tüccar 19 %0.16 Tüccar 1 %0.01 Devlet memuru 462 %3.81 Devlet memuru 91 %0.75 İşçi 658 %5.43 İşçi 45 %0.37 Öğrenci 1,320 %10.89 Öğrenci 1,070 %8.83 İşsiz 707 %5.83 İşsiz 640 %5.28 Diğer 418 %3.45 Diğer 132 %1.09 Toplam 5,656 %46.7 Toplam 5,445 %45 * Araştırma kapsamında incelenen toplam nüfusun yüzdesi (12,124) Tablo 7.2 de görüldüğü üzere kadınlar esnaf ve zanaatkarlık gibi ticari faaliyetlerde daha az aktif olup çoğunlukla tarımsal faaliyetlerde çalışmaktadır. Aynı şekilde devlet memuru ve işçi olarak çalışan kadın sayısı da erkeklere göre oldukça azdır. Bunun yanı sıra emekli erkeklerin oranı da kadınlara kıyasla oldukça fazladır. Ev kadınlığı yapan kadınların sayısının göreceli olarak fazla olması, bu kadınların ekonomik aktivitelere katılımının sınırlı olduğunu göstermektedir. YENİDEN YERLEŞİM EYLEM PLANI Revizyon: B Sf. 11 / 68

İşsizlerin oranı hem erkek hem de kadın için %5 in üzerindedir. Gönüllü eğitim programları söz konusu işsiz insanlara yeteneklerini geliştirme, inşaat süresince bir iş bulma ya da bir el sanatı öğrenerek aile ekonomisine katkıda bulunma imkanı sağlayacaktır. PEA da yaşayan 1,023 kişi (%8.44) okul çağında olmayan çocuklardan, yaşlı insanlardan (64 yaş üstü) ve engellilerden oluşmaktadır. 7.1.4. Hanelerin Üretim ve Tüketim Yapıları Araştırma sonuçlarına göre hanelerin başlıca harcamaları kredi ödemeleri ve yiyecek giderleridir. Hanelerin yıllık yiyecek, giyecek, ev eşyası, ulaşım, sağlık ve diğer giderleri Tablo 7.3 te gösterilmiştir. Araştırma sonuçlarının analizine göre proje alanındaki hanelerin ortalama yıllık gideri 6,350 USD civarındadır. Harcama miktarı, 6.900 USD civarındaki yıllık gelirle karşılaştırıldığında, hane başına yıllık 550 USD lik küçük bir tasarrufun yapılabildiği görülmektedir. Tablo 7.3. Hanelerin Ortalama Yıllık Harcamaları Gider Kalemleri Cevap Veren Hane Sayısı (a) Ortalama Yıllık Harcama (USD) (b) Hane Başına Düşen Ortalama Yıllık Harcama (USD) [(a x b)/3,031] Yiyecek 2,842 1,916 1,796 Giyecek 2,111 660 460 Mobilya 294 918 89 Eğlence 520 782 134 Ulaşım 2,075 700 479 Sağlık 1,106 370 135 Tohum ve tarım giderleri 1,650 460 250 Hayvan yemi 1,464 490 237 Veterinerlik 395 131 17 Sulama 343 223 25 İşçiler 214 1,370 96 Sigara 1,100 693 252 Kredi ödemeleri 410 6,594 891 Taksit ödemeleri 586 1,589 307 Vergi 563 889 165 Eğitim 1,333 1,037 456 Tamir ve bakım 456 433 65 Kira 623 1,105 227 Diğer borçlar 118 6,423 250 Diğer 113 645 24 Toplam 6,355 YENİDEN YERLEŞİM EYLEM PLANI Revizyon: B Sf. 12 / 68

Bu figürden anlaşıldığı üzere genellikle hanenin tüm geliri, giderlerine harcanmakta ve çoğu hanenin bir birikim yapma şansı bulunmamaktadır. Dolayısıyla, bölgede yaşayan PEİ lerin gelirleri en azından proje öncesindeki durumlarını koruyacak şekilde restore edilmezse, bu insanlar harcamalarını karşılayamama ve yoksullaşma riski altındadırlar. Köylerdeki ve Yusufeli ilçe merkezindeki gelir yapıları ve hanelerin (özellikle yoksullaşma riski altında olanların) gelir restorasyonu için alınacak önlemler Bölüm 7.5 te sunulmuştur. 7.2. Projenin Etkileri Projenin sosyoekonomik etkileri Bölüm 2 de anlatılmaktadır. Projenin bir şekilde tazmin (nakdi, ayni ya da diğer) gerektiren temel etkileri, altyapının (relokasyon yolları ve iletim hatları dahil) ve özel mülklerin su altında kalma ve arazi alımı sebebiyle kaybından dolayı ortaya çıkmaktadır. Bu etkilerin sonuçları etkilenen insanların fiziksel ya da ekonomik olarak yer değiştirmesidir. PEİ lerin yer değiştirmesine sebep olabilecek durumlar; Ev ve mütemmim yapıların kaybı, Arsa ve tarım arazilerinin kaybı (meyvelikler dahil), Mera, okul, cami, sağlık kurumları gibi kamu mallarının kaybı, Sosyal ve ekonomik olanaklara erişimin kısıtlanması ve Gelir kaynaklarının kaybıdır. Projeden etkilenen tüm yerleşim birimleri için yukarıda bahsedilen kayıplardan en az biri söz konusudur. Bu etkiler, birden fazla haneyi etkileme ihtimali olan ortak mallar üzerine etkiler ve haneler üzerindeki etkiler olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Projenin etkileri ile ilgili detaylar Bölüm 2 de anlatılmış, Ek D.21 de de etki durumları ile ilgili bilgiler her bir yerleşim yeri için verilmiştir. 7.2.1. Kamu/Kültür Malları Üzerindeki Etkiler Proje Alanındaki Karayolları Yusufeli baraj gölü, iki ana karayolunun ve köylere bağlantı yollarından bazılarının (Artvin-Erzurum ve Artvin-Bayburt karayolları) belli kısımlarını su altında bırakacaktır. Ulaşım ağı üzerindeki bu etki PEİ leri ilgilendiren başlıca konulardandır. Relokasyon yollarıyla ilgili detaylı bilgi ÇED Raporu nda (ENCON, 2005) yer almaktadır. Proje kapsamında, su altında kalacak yolların yerine 31 km uzunluğunda Artvin- Erzurum relokasyon yolu ve 55 km uzunluğunda Artvin-Bayburt relokasyon yolu inşa edilecektir. YENİDEN YERLEŞİM EYLEM PLANI Revizyon: B Sf. 13 / 68

Kentsel yeniden yerleşim alanı olarak seçilen Yansıtıcılar yeni ilçe merkezi olacaktır. Mevcut Yusufeli ilçe merkezine yakın olan bu alan, merkezi konumu sayesinde aynı işlevi sürdürecektir. Halkın bilgilendirilmesi ve halka danışma sürecinde PEİ lere relokasyon yollarının rotası hakkında danışılmış ve gerekli bilgilendirmeler yapılmıştır. Mümkün olan durumlarda, yolların tasarımı halkın istekleri doğrultusunda değiştirilmiştir. Tasarlanan relokasyon yolları Şekil 7.7 de gösterilmiştir. Bu şekilde de görüldüğü gibi PEİ lerin isteği üzerine Barhal Vadisi nin doğu ve batı kısımlarını birleştirecek bir köprü (sonraki kısımlarda Yansıtıcılar köprüsü olarak geçecektir) yapılması planlanmıştır. Bu köprü sayesinde, baraj gölünün doğu tarafından yeni ilçe merkezine ulaşım yolun köprünün olmadığı haline kıyasla 17 km kısalacaktır. Proje sonrasında yerinde kalacak yerleşim birimlerinin ilçe merkezine olan uzaklığındaki değişim, mevcut ve gelecekteki yol uzaklıklarıyla birlikte Tablo 7.4 te gösterilmiştir. Tablo 7.4. Yerleşim Birimlerinin İlçe Merkezine Baraj Gölünde Su Tutulmasından Önceki ve Sonraki Uzaklıkları No Yerleşim birimi Mevcut ilçe merkezine göre konum Mevcut ilçe merkezine uzaklık (A) (km) Yeni ilçe merkezine uzaklık (B) (km) Yol uzunluğundaki değişim (A B) (km) 1 Yusufeli İlçesi - - - - 2 Irmakyanı Doğu (D) 5.8 - - 3 Sebzeciler D 14.7 21.7 7.0 4 Yeniköy D 14.0 - - 5 Kınalıçam D 19.8 - - 6 Morkaya D 25.7 52.5 26.8 7 İşhan D 27.6 34.5 6.9 8 Arpacık D 22.7 39.8 17.1 9 Darıca D 30.8 38.9 8.1 10 Pamukçular D 35.0 43.9 8.9 11 Bahçeli Kuzey (K) 6.8 7.9 1.1 12 Dereiçi K 5.7 8.0 2.3 13 Çıralı K 13.1 14.8 1.7 14 Küplüce K 14.2 15.4 1.2 15 Bostancı K 15.5 16.6 1.1 16 Tekkale (Güneybatı) GB 6.9 7.5 0.6 17 Çeltikdüzü GB 14.1 - - 18 Çevreli GB 12.8 14.7 1.9 19 Kılıçkaya GB 23.2 36.4 13.2 20 Alanbaşı GB 23.7 24.0 0.3 YENİDEN YERLEŞİM EYLEM PLANI Revizyon: B Sf. 14 / 68

Şekil 7.7. Relokasyon Yolları Güzergahı YENİDEN YERLEŞİM EYLEM PLANI Revizyon : B Sf. 15 / 68

Tablo 7.4 ten görüldüğü üzere, ilçe merkezine olan uzaklık bakımından en çok etkilenen yerleşim birimleri baraj gölünün güney kısmında yer alanlardır. Örneğin Kılıçkaya Köyü nü Yusufeli ilçesine bağlayan yol, Alanbaşı ndan dolanmak durumundadır ve bu durum yolun uzamasına sebep olmuştur. Doğuda Oltu ve Tortum boyunca yerleşmiş Morkaya, Arpacık ve Darıca Köyleri de nispeten yolların uzamasından etkilenmektedir. İleride yapılacak olan yol, Erzurum a barajın güneyinden gelmekte, rezervuar üzerinden geçerek Arpacık ile Darıca ya doğru doğuya dönmekte, daha sonra ise batıda yer alan Yusufeli ne doğru gitmektedir. Dolayısıyla şimdiki duruma kıyasla yol biraz uzamaktadır. Artvin-Erzurum ve Artvin-Bayburt arasında yer alan devlet yollarının parçası olacak olan relokasyon yolları, mevcut yollardan daha iyi nitelikte olacak şekilde inşa edilecek ve bazı köylere olan bağlantıları yenilenecektir. Bu yollar kimi köylerin ilçe merkezine olan uzaklığını arttırmakla beraber, seyahat kalitesini yükseltecektir. Proje kapsamında yer alan relokasyon yolları, su tutma, işleminden önce bitirilecektir. Köy yolları ve diğer bağlantı yolları için gerekli tasarımlar, relokasyon yollarının nihai ve uygulama planlarına paralel olarak tamamlanacaktır. Söz konusu bu faaliyetler de Yusufeli Projesi kapsamında yürütülecektir. İletim Hatları Vadideki mevcut iletim hatları Yusufeli Projesini de kapsayan Aşağı ve Orta Çoruh projelerinin uygulanmasıyla birlikte kaybedilecektir. Tüm köy bağlantılarını içeren yeni iletim hatları; bu tesislerin planlanması, inşaatı ve işletilmesinden sorumlu kurum olan Türkiye Elektrik İletim A.Ş. (TEİAŞ) tarafından yapılacaktır. Proje alanında yapılması planlan ana 380 kv iletim hatlarının %90 ı tamamlanmıştır. Borçka-Yusufeli ile Yusufeli-Oltu arasında yapılması planlanan 154 kv lik İletim hattının ihalesi ise 2005 yılı içerisinde verilecektir. Hatların köy bağlantıları (gerekli tüm trafo merkezleri de dahil olmak üzere) yine TEİAŞ tarafından yapılacaktır. Söz konusu iletim hatlarıyla ilgili detaylı bilgi ÇED raporunda yer almaktadır. Yerleşim Birimlerindeki Ortak Mallar İlçe merkezi olması sebebiyle Yusufeli nde projeden kaynaklı ortak mal kaybı oldukça fazladır. Öte yandan tamamıyla etkilenen köylerde de önemli ölçüde ortak mal kaybı söz konusudur. Kısmen etkilenen köylerde ise kaybedilen ortak mallar çoğunlukla mera statüsündeki arazilerdir. Kısmen etkilenen köylerden yalnızca dört tanesi cami ve okul gibi kamu binalarını kaybetmektedir. PEİ lerin kullanımında olan ortak varlıklar ve kamuya ait araziler için tazminat ödemeleri (varlıkların köy veya ilçe adına kayıtlı olmaları durumunda) köy veya ilçe kurumlarına yapılacaktır. Ortak varlıklarının hazineye ait olması durumunda, bu varlıkların kullanıcılarına herhangi bir tazminat ödemesi yapılmayacaktır. Ancak, yeniden yerleşim yerlerini, benzer devlet arazilerinin yeniden yerleşen insanların kullanımında olduğu yerlerde seçmek genel bir uygulamadır. Devletin kanuni bir sorumluluğu olarak, kaybedilecek olan diğer ortak varlıklar PSO tarafından yeniden yerleşim alanlarında tesis edilecektir. Mera alanlarının yeniden yerleşim alanlarına uzak mesafede bulunması halinde, yemlik kurulması gibi, bu tür ihtiyaçları yeniden YENİDEN YERLEŞİM EYLEM PLANI Revizyon: B Sf. 16 / 68

yerleşen insanlara sağlayacak ilave önlemler alınacaktır. DSİ, PSO olarak kamu arazilerinin ve araçlarının bu YYEP Raporu vasıtasıyla yeniden yerleşen insanlara tahsis etmeyi taahhüt etmektedir. Kültürel ve Tarihi Varlıklar Yusufeli rezervuarı ile birlikte su altında kalacak alan içinde bulunan kayıtlı (Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından kaydedilmiş) tek tarihi eser Tekkale Kalesidir. Yusufeli ilçesinin Hamzat köyünde de iki adet tarihi kilise bulunmakla beraber bunlar kayıtlı yapılar değildir. DSİ ile Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından gerekli araştırmalar yapılarak bu kiliselerin durumları değerlendirilecektir. Bahsi geçen bu eserler dışında bir kültürel ya da tarihi varlık kaybı olmayacaktır. Baraj gölü alanında yer alan tarihi eserler su tutma işleminden önce taşınacaktır. 7.2.2. Haneler Üzerindeki Etkiler Projeden etkilenen yerleşim birimlerinde haneler yapılarını ya da arazilerini, yahut her ikisini birden kaybetmektedir. Etkilerin her bir hane için önemi, kayıpların tipine ve büyüklüğüne bağlı olarak değişmektedir. Tamamıyla etkilenen yerleşim birimlerindeki tüm haneler yapı ve/veya arazi kaybına uğramaktadır. Kısmen etkilenen köylerde ise hanelerin bir bölümü fiziksel kayba uğramaktadır. Kısmen etkilenen köylerin bazılarında fiziksel kayba uğrayan hanelerin sayısı oldukça az iken, bazılarında ise hanelerin %50 sinden fazlası fiziksel kayba uğramıştır. Projenin sosyoekonomik etkileri Bölüm 2 de anlatılmış ve her bir yerleşim birimiyle ilgili detaylar Ek D de sunulmuştur. 7.3. Tazmin ve Gelir Restorasyonu Stratejileri için Yaklaşım Tazmin ve gelir restorasyonu çalışmaları, çalışmanın türüne ve sürecine (kısa vadeli, uzun vadeli) göre gruplandırılabilir. Gelir restorasyonu için alınacak önlemler türüne göre doğrudan önlemler, dolaylı önlemler ve kalkınma projeleri ve programları olarak gruplandırılmıştır. Bu kategoriler içinde yer alan çalışmalar aşağıda sunulmaktadır. Doğrudan Yöntemler Kaybedilecek taşınmazların kamulaştırma değerlerinin ödenmesi Devlet eliyle kentsel iskan sağlanması Devlet eliyle kırsal iskan sağlanması Devlet tarafından yapılacak iskan yardımları İnşaat aşaması faydaları Ek Krediler YENİDEN YERLEŞİM EYLEM PLANI Revizyon: B Sf. 17 / 68

Dolaylı Yöntemler Yeniden yerleşim boyunca PEİ lerin ilgi ve ihtiyaçlarını desteklemek için uygun kurumsal düzenlemelerin yürütülmesi (ör: Yerel Halk İskan Komitesi, İskan Dairesi) Toplu ve bireysel düzeyde bilgilendirme ve danışma süreci Mesleki eğitim kursları İş üstünde eğitim, sektörle ilgili bakanlıklar tarafından üstlenilen pilot projeler Çocukların eğitiminin teşvik edilmesi Kooperatiflerin kurulması için destek sağlanması ve pazarlama faaliyetlerinin desteklenmesi Bölge için kalkınma projeleri ve programları Kalkınmada öncelikli bölge SRAP finanse edilen sektörel projeler Kurumsal kapasite artırımı projeleri (SRAP ya da REC tarafından finanse edilen) Bölgesel/sektörel projeler tarafından finanse edilebilir diğer programlar (KOSGEB, DOKAP, EU, GEF vb.) Gerçekleştirilecek çalışmalar aşağıda detaylı olarak anlatılmıştır. Tümü kısa vadede alınacak olan doğrudan yöntemler, YYEP raporu genelinde tanımlanmış, geliştirilmiş, değerlendirilmiş ve Bölüm 7.4 te özetlenmiştir. Bu önlemler potansiyel kayıpların tazminini de kapsamaktadır. Bölüm 4 te anlatılan devlet destekleri hanelerin hak sahipliliği durumu baz alınarak sağlanmaktadır. PEİ lerin hak sahipliği durumu Bölüm 7.4 te özetlenmiş, detaylı hak sahipliği matrisi ise Ek C de verilmiştir. Bölüm 7.6 ve 7.7 de ise daha uzun vadeli önlemler ( dolaylı yöntemler ve kalkınma projeleri ) ele alınmıştır. Tüm PEİ ler kamulaştırma veya devlet eliyle yeniden yerleşime hak sahibi olsun veya olmasın, devlet yardımları (sağlık kontrolü, barınma, sağlık ocağı) kamu binaları, inşaat aşamasındaki onların lehlerine düzenlemelerden, ilave kredi, dolaylı önlemler (Şekil 7.9) ve devlet tarafından sağlanacak eğitim, destek ve kalkınma projelerinden (Şekil 7.10) faydalanabileceklerdir. Başbakanlık SRAP programı altında hibe ve destekler mevcuttur. Bu programa sağlanan para ve ilgili devlet kuruluşları tarafından verilen benzer programlar açıklanmalıdır. YYEP Raporu Bölüm 8 de sunulduğu üzere bu programlar DSİ tarafından koordine edilecektir. DSİ, ilgili STK ve kooperatiflere bu hibe ve destekleri sağlamaktan sorumludur. YYB (DSİ tarafından yönetilen), kaymakamlık ve ilgili devlet kuruluşlarının desteğiyle köylerde ve yeni Yusufeli İlçesinde kooperatifler kurulacaktır. Gelir ve üretim iyileştirmelerine katkı sağlayacak olan kooperatiflerin amacı bağlamında bu hibe ve destekler direk olarak PEİ lerin ilgili faaliyetlerini destekleyecektir. Genel olarak, gelir restorasyonu stratejisi, doğrudan ve dolaylı önlemler ile kalkınma projelerinin karşılıklı etkileşimi şeklinde olacaktır. Tasarlanan süreçler, doğrudan önlemler için Şekil 7.8 de, dolaylı önlemler için Şekil 7.9 da ve kalkınma projeleri için YENİDEN YERLEŞİM EYLEM PLANI Revizyon: B Sf. 18 / 68

Şekil 7.10 da gösterilmiştir. Gelir iyileştirme stratejileri ve faaliyetlerinin ayrıntıları Ek N de sunulan gelir iyileştirme planında verilmektedir. Doğrudan yöntemler adı altında bahsedilen önlemler PEİ lerin kayıplarının maddi yoldan (nakdi ya da ayni) tazminidir. Dolaylı yöntemler ve kalkınma projeleri ise PEİ lerin çeşitli fırsatları kullanmalarına olanak verecek şekilde yeteneklerinin geliştirilmesi ve teşkilatlanmış yapıların yaratılması gibi önlemler anlamındadır. Olanakları kullanma kapasitesi, hem gelir üreten aktiviteyi gerçekleştirme kapasitesini (ör: geliştirilmiş tarımsal üretim) hem de finansman ve destek olanaklarına erişme kapasitesini gerektirir. Destek olanaklarına erişme kapasitesi, pilot projeler gibi PEİ lerin yeteneklerini geliştirecek faaliyetlerin yaygınlaştırılmasını başlatacak etken olması sebebiyle, geçim kaynaklarını yeniden kurma çalışmalarının ilk aşamalarında özellikle önem verilmesi gereken konulardandır. Bu sebepten dolayı dolaylı önlemler, yeniden yerleşim başlar başlamaz uygulanmaya başlamalıdır. Diğer faaliyetleri tetikleyici nitelikte olan bu önlemler proje uygulama planı ve bütçede de göz önüne alınmıştır. Aşağıdaki bölümlerde bu faaliyetleri takip edecek nitelikte daha uzun vadeli çalışmalar için genel bir taslak verilmiştir. Halkı baz alan kooperatifler ve organizasyonlar kalkınma girişimlerinde önemli rol oynar. Ancak bu tarzda organizasyonların kurulmasıyla halkı baz alan sürdürülebilir kalkınmadan bahsedilebilir. Gelir restorasyonu programının tüm aşamaları boyunca yapılacak halkın katılımı, bilgilendirilmesi ve danışmanlık faaliyetleri, halkın ihtiyaçları karşılayacak kalkınma girişimlerinin tasarlanması bakımından önemlidir. Kalkınmayı başarılı bir şekilde gerçekleştirmek için iyi tasarlanmış bilgilendirme ve iletişim stratejileri gerekmektedir. Devlet kurumlarını, uluslararası kurumları, sivil toplum kuruluşlarını ve PEİ leri içeren geniş bir paydaş grubuyla sosyal ve kurumsal bilgi alışverişinde bulunmak için bazı mekanizmalara ihtiyaç vardır. Bu temel paydaş gruplarına sürekli olarak bilgi verilmesi, görüşlerinin alınması ve paydaşların karar verme, planlama ve yürütme aşamalarına katılımının sağlanması amacıyla da çeşitli mekanizmalar gerekmektedir. Söz konusu sürece akademik kuruluşların da katılımı faydalı olacaktır. Projenin başlangıcından itibaren bilgilendirme toplantıları planlanmalı ve bu toplantılara paydaşların katılımı sağlanmalıdır. Takip eden aşamalarda paydaşların çelişen çözüm önerilerini bir araya getirip tartışmak amacıyla toplantılar düzenlenmelidir. Bu şekilde paydaşlar arasında yeni proje teklifleri hazırlamak ve yörenin etkin bir şekilde kalkınmasına yardımcı olmak amacıyla işbirliğinin kurulması da sağlanabilecektir. Bölüm 7.5 ve 7.6 da uzun vadeli gelir restorasyonunu destekleyecek program ve projelerden mevcut (ya da erişilebilir) olanlar ve kalkınma projelerinin odaklanması gereken sektör ve faaliyetler hakkında genel bilgiler verilmiştir. Ayrıca istihdam arttırıcı proje önerileri Ek D.22 de verilmiştir. PEİ lerin geçim kaynaklarının yeniden tesis edilmesi sosyoekonomik şartlardaki önemli değişikliklerle birlikte uzun ve kompleks bir süreçtir. Planlamanın bu aşamasında, tüm PEİ lerin geçim kaynaklarını iyileştirebilmelerini sağlayacak olan tüm kalkınma önlemlerinin tip ve kapsamlarını tam olarak tahmin etmenin oldukça zor olduğu belirtilmelidir. YENİDEN YERLEŞİM EYLEM PLANI Revizyon: B Sf. 19 / 68