Bebek ve Çocuklarda Boy Ölçümü AMAÇ Bebeğin/ çocuğun boyunun doğru ve uygun teknikle ölçülmesi ve sonucun çocuğun ayına/yaşına göre değerlendirilmesidir. TEMEL İLKELER Bebekte/ çocukta boy ölçümü yapılan durumlar şunlardır: a. Sağlıklı çocukta büyüme gelişme izlemi için rutin kontrol sırasında b. Hastaneye yatış aşamasında c. Hasta çocukta istenilen sıklıkta. İki yaşından küçük çocukların boyu yatar durumda ölçülmelidir. Bu amaçla infantometre (baş- ayak tahtası) denilen bir yanında mezür bulunan bir cihaz kullanılır. Baş ayak tahtası yoksa çocuk sert bir zemin üzerine düz yatırılır, baş ve ayaklar kitap, tahta gibi sert bir yüzey ile sınırlanıp işaretlenerek ölçüm yapılır. İki yaşından büyük çocuklarda ise boy ayakta ölçülür ve stadiometre denilen bir cihaz kullanılır. Dikkat Edilecek Noktalar Bebeğin boyu ölçülürken bacakların düz tutulmasına dikkat edilmelidir. Ölçüm işlemi muayene masasında yapılıyorsa, masanın bir tarafı duvara paralel yerleştirilmeli, diğer tarafında hemşire yer almalıdır. 518
Bebek ve Çocuklarda Boy Ölçümü İŞLEM BASAMAKLARI Not: İşlem sırasında kullanılacak malzemelere kitap sonu Ek-1 de yer verilmiştir. 1. Varsa önceki değerler kontrol edilir. 2. Eller el yıkama standardına göre yıkanır. 3. Aileye işlem hakkında bilgi verilir. 4. Çocuğun ayakkabı, patik, başlık, toka gibi boy ölçümünü etkileyecek giysileri, takıları çıkarılır. Yatar durumda, baş- ayak tahtası kullanılarak boy ölçümü yapılması 5. Bebek/ çocuk, başı boy ölçüm masasının/ tahtasının sabit kısmına değecek şekilde sırt üstü pozisyonda yatırılır. 6. Bebeğin başı bir kişi tarafından sabit şekilde tutulur. 7. Bebeğin ayak tabanı ölçüm masasına/ tahtasına 90º lik açı yapacak şekilde, dizler üzerine hafif baskı yapılarak, sırt üstü düz yatar pozisyon verilir (Bkz. Resim 1). Resim 1. Bebeklerde Yatar Pozisyonda Boy Ölçümü Kaynak: Ball J, Bindler R, Coven K.(2012). Principles of Pediatric Nursing Caring for Children, Pearson Education, Fifth Edition, p. 118. 8. Bebek düz pozisyondayken iki tespit bölgesi arasındaki mesafe ölçülür. 9. Bebek/ çocuk işlem sırasında oluşabilecek travmalardan korunur (bebek boy ölçüm tahtasının/ masasının bir tarafı duvara paralel yerleştirilir, diğer tarafında hemşire yer alır, düşmesine engel olacak şekilde çocuk tutulur, bebek/ çocuk boy ölçüm tahtası/ masasında kesinlikle yalnız bırakılmaz). Ayakta, stadiometre kullanılarak boy ölçümü yapılması 10. Ayakta durabilen çocukların vücudu düz ve dik pozisyonda tutularak boy cetvelinin önünde durması sağlanır. Çocuğa baş, sırt ve ayak topuk- 519
Hemşirelik Bakım Standartları ları duvara temas edecek, gözleri karşıya bakacak biçimde duvara paralel olarak ayakta dik pozisyon verilir (Bkz. Resim 2). 11. Cetvel çocuğun başına değecek şekilde duvara dik, zemine paralel olarak yerleştirilir, duvara temas eden cetvelin alt kısmından duvara kalemle işaret koyulur, bu işaret ile zemin arasındaki mesafe mezura ile ölçülür. 12. Boy ölçüm işlemi sırasında çocuğun genel durumu gözlenir. 13. Eller el yıkama standardına göre yıkanır. 14. Elde edilen ölçüm kurum tarafından kullanılan formlara kaydedilir. Başın ortası Gözün dış kantüsünden stadiometreye paralel çizgi Omuzların stadiometreye dayanması Kalçanın stadiometreye dayanması Topukların birbirine ve stadiometreye dayanması Resim 2. Ayakta Boy Ölçümü Kaynak: Ball J, Bindler R, Coven K.(2012). Principles of Pediatric Nursing Caring for Children, Pearson Education, Fifth Edition, p. 119. 15. Ölçüm sonucu, daha önceki ölçüm sonuçlarıyla karşılaştırılır. Çocuğun yaşına ve cinsiyetine uygun persentil eğrileri üzerinde değerlendirme yapılır (Bkz. Şekil 1, 2), değerlendirme sonuçları kaydedilir. 16. İşlem sonucu hakkında aile ve çocuk bilgilendirilir. 520
Bebek ve Çocuklarda Boy Ölçümü 105 100 95 90 85 75 70 65 60 55 45 KIZ 0 3 6 9 12 15 18 21 24 27 30 33 36 YAŞ (AY) %97 %90 %75 % %25 %10 %3 Boy (cm) Şekil 1. 0-3 Yaş Kız Çocuk Boy Uzunluğu Persentil Değerleri Kaynak: Neyzi O, Günöz H, Furman A. ve ark. (2008). Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi, 51 (1), s. 1-14. 521
Hemşirelik Bakım Standartları 105 100 95 90 85 75 70 65 60 55 45 0 3 6 9 12 15 18 21 24 27 30 33 36 YAŞ (AY) ERKEK %97 %90 %75 % %25 %10 %3 Boy (cm) Şekil 2. 0-3 Yaş Erkek Çocuk Boy Uzunluğu Persentil Değerleri Kaynak: Neyzi O, Günöz H, Furman A. ve ark. (2008). Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi, 51 (1), s. 1-14. 522
Bebek ve Çocuklarda Boy Ölçümü Kaynaklar 1. Demirel D, Erbaş D, Uludağ E. (2006). Hemşirelik Bakımında Kalite. Dr. Behçet Uz Çocuk Hastalıkları ve Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesi, İzmir, s. 59-61. 2. Etiler N, Velipaşaoğlu S. (2004). Çocukluk Döneminde Beslenmenin Değerlendirilmesi: Birinci Basamakta Antropometrinin Kullanımı. STED, 13(2), s. - 53. 3. Neyzi O, Günöz H, Furman A. ve ark.(2008). Türk Çocuklarında Vücut Ağırlığı, Boy Uzunluğu, Baş Çevresi ve Vücut Kitle İndeksi Referans Değerleri. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi, 51, s. 1-14. 4. Savaşer S, Yıldız S, Gözen D. ve ark. (2009). Hemşireler İçin Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Öğrenim Rehberi, İstanbul Tıp Kitabevi, İstanbul, s. 62-64. 5. Yıldız K. (2008). Isparta Kent Merkezinde 0-12 Aylık Bebeklerin Büyüme Durumlarının Değerlendirilmesi. Süleyman Demirel Üni. Sağlık Bilimleri Ens. Yüksek Lisans Tezi, s. 26-35. 6. Yiğit S.(2006). Çankırı İl Merkezinde 12-48 Aylık Çocukların Antropometrik Ölçümler İle Beslenme Durumlarının Değerlendirilmesi. Ankara Üni. Fen Bilimleri Ens. Yüksek Lisans Tezi, s. 62-64. 7. http://www.cdc.gov/nchs/data/nhanes/nhanes_07_08/manual_an.pdf. (Erişim Tarihi: 20.05.2013). 8. http://www.ttb.org.tr/sted/sted0204/cocukluk.pdf. (Erişim Tarihi: 08.07.2013). Hazırlayan Uzm. Hem. Seçil BEYECE İNCAZLI (Güney Genel Sekreterliği Sağ. Bak. Hiz. Koor.) Danışman Doç. Dr. Hatice YILDIRIM SARI (İKÇÜ Sağlık Bilimleri Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Hemşireliği A.D.) 523