Çevre Alanında Kapasite Geliştirme Projesi AB Çevresel Bilgiye Erişim Direktifi nin Uyumlaştırılması ve Sivil Toplum Kuruluşlarının Rolü Semineri 18 Aralık 2009, İstanbul Ayşen SATIR 1
2003/4 Çevresel Bilgiye Erişim Direktifi Çevresel Bilgiye Halkın Erişimi ve İptal Edilen 90/313/EEC sayılı Konsey Direktifi Hakkında Avrupa Parlementosu ve Konseyi nin 2003/4/EC Sayılı ve 28 Ocak 2003 Tarihli Direktif. Çevresel Bilgiye halkın daha kolay erişimi ve bu bilginin yayılımı, çevresel konularda daha fazla bilince, serbest fikir alışverişine ve çevresel karar mekanizmasına halkın daha etkin katılımını sağlayarak daha iyi bir çevre oluşumuna katkıda bulunmaktır. 2
2003/4 Çevresel Bilgiye Erişim Direktifi Çevresel bilgiye serbest erişim hakkındaki 7 Haziran 1990 tarih ve 90/313/EEC Sayılı Konsey Direktifi; Kamu kurumlarının, geliştirilmesi halkın çevresel bilgiye erişim hakkı konusunda uygulamalarında açıklık ve şeffaflık getirilmesi yönünde bir değişim başlatmıştır. 3
Bilgi edinme hakkının yasal dayanağı şöyledir: Anayasa Madde 40: Temel Hak ve Hürriyetlerin Korunması Madde 56: Çevresel koruma Madde 74: Dilekçe Hakkı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu (17.11.2005 tarihi ile değişik No: 4982, Tarih: 24.10.2003) Bilgi Edinme Hakkı Kanunun Uygulanmasına İlişkin Esas ve Usuller Hakkında Yönetmelik (10.11. 2005 tarihi ile değişik No: 2004/7189, Tarih: 27.04.2004) Dilekçe Hakkının Kullanılmasına Dair Kanun (No:4778 ve Tarih:02.01.2003) Çevre Kanunu (No:5491, Resmi Gazete: 26.04.2006 ) 4
Bilgi Edinme Hakkı Kanunu 24 Ekim 2003 tarihli Resmi gazete ile yürürlüğe giren Bilgi Edinme Hakkı Kanunu anılan direktifin Bilgi edinme hakkı kapsamındaki hükümlerinin bir çoğunu içermektedir. Kanunun amacı; demokratik ve şeffaf yönetimin gereği olan eşitlik, tarafsızlık ve açıklık ilkelerine uygun olarak kişilerin bilgi edinme hakkını kullanmalarına ilişkin esas ve usulleri düzenlemektir. 5
Madde 4: Bilgi Edinme Hakkı Herkes bilgi edinme hakkına sahiptir. Türkiye'de ikamet eden yabancılar ile Türkiye'de faaliyette bulunan yabancı tüzel kişiler, isteyecekleri bilgi kendileriyle veya faaliyet alanlarıyla ilgili olmak kaydıyla karşılıklılık ilkesi çerçevesinde, bu Kanun hükümlerinden yararlanırlar. Türkiye'nin taraf olduğu uluslararası sözleşmelerden doğan hak ve yükümlülükleri saklıdır. 6
Madde 5: Bilgi Verme Yükümlülüğü Kurum ve kuruluşlar, Kanunda yer alan istisnalar dışındaki her türlü bilgi veya belgeyi başvuranların yararlanmasına sunmak ve bilgi edinme başvurularını etkin, süratli ve doğru sonuçlandırmak üzere, gerekli idarî ve teknik tedbirleri almakla yükümlüdürler. 7
Bilgi Edinme Hakkının Sınırları Yargı denetimi dışında kalan işlemler Devlet sırrına ilişkin bilgi veya belgeler Ülkenin ekonomik çıkarlarına ilişkin bilgi veya belgeler İstihbarata ilişkin bilgi veya belgeler İdarî soruşturmaya ilişkin bilgi veya belgeler Adlî soruşturma ve kovuşturmaya ilişkin bilgi veya belgeler 8
Madde 13:Bilgi edinme istemi reddedilen başvuru sahibinin, yargı yoluna başvurmadan önce kararın tebliğinden itibaren 15 gün içinde Kurula itiraz edebildiğini ifade eden itiraz usulünü kapsar. Ayrıca bilgi edinme istemi reddedilen başvuru sahibinin doğrudan yargı yoluna başvuru hakkı da vardır. Kurul, bu konudaki kararını 30 iş günü içinde verir. Kurum ve kuruluşlar, Kurulun istediği her türlü bilgi veya belgeyi 15 iş günü içinde vermekle yükümlüdürler. 9
Bilgi Edinme Hakkının Sınırları Özel hayatın gizliliği Haberleşmenin gizliliği Ticarî sır Fikir ve sanat eserleri 10
4982 sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu ve 27 Nisan 2004 tarihli resmi gazete de yayınlanan bilgi edinme hakkı kanununun uygulanmasına ilişkin esas ve usuller hakkındaki yönetmelik Avrupa Birliği Çevresel Bilgiye Erişim Direktifi nin gerekliliklerini büyük ölçüde karşılamaktadır. ÇED ve Planlama Genel Müdürlüğü, Çevre 11
5491 Sayılı Çevre Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun 26 Nisan 2006 tarihinde kabul edilen Çevre kanunda Değişiklik yapılmasına Dair kanun ile çevreye ilişkin bilgi tanımı getirilmiştir. Çevreye ilişkin bilgi: Su, hava, toprak, canlı varlığı ile bunları olumsuz olarak etkileyen veya etkileme ihtimali bulunan faaliyetler ve alınan idarî ve teknik önlemlere ilişkin olarak mevcut bulunan her türlü yazılı, sözlü veya görüntülü bilgi veya veriyi içerir. 12
Bilgi edinme hakkı Kanunu çerçevesinde çevresel bilgi tanımı getirilmiştir. AB Çevresel Bilgiye Erişim Direktifine uyumun uygulama açısından güçlendirilmesi için Çevresel Bilgiye Erişim ve Bilgi Edinme Hakkı Yönetmeliğiçalışmaları başlatılacaktır. 13
Çevresel Bilgiye Erişim ve Paylaşım Yönetmeliği teknik gerekçesi; Çevre Politikalarının oluşturulmasında kullanılan verilerin birçok kurumda dağınık şekilde bulunması, kurumlar arasında değişimini kolaylaştıracak bir düzenleme oluşturulması ve veri değişim kurallarının tanımlanması gerekmektedir. Sektörel politikalara çevre boyutunun entegrasyonunu kolaylaştıracak veri değişim ağlarının kurulmasının ve devamının sağlanması için bir düzenleme oluşturulması ihtiyacı ile güncel güvenilir veriye hızlı bir şekilde ulaşmak. 14
Raporlama ihtiyaçlarının karşılanmasına yönelik kurum içi ve kurumlar arası çalışma kurallarının belirlenmesi. Çevre Politikalarının oluşturulmasında ve uygulanmasında halkın bilgilendirilmesi ve desteğinin kazanılması için Çevresel Bilgiye Erişimin sağlanması. 15
2003/4 Çevresel Bilgiye Erişim Direktifi Ülkemizdeki Bilgi Edinme Hakkı Kanunu ve Uygulanmasına yönelik yönetmelik sadece çevresel bilgiyi değil; kamu kurum ve kuruluşlarında yer alan ve kanunla çerçevesi çizilen her türlü bilgiyi kapsamaktadır. Bu Kanun ve Yönetmelik sayesinde direktif de yer alan tüm süreçler ülkemizde de uygulanmaya başlanmıştır. 16
2003/4 Çevresel Bilgiye Erişim Direktifi Halkın Çevresel Bilgiye Erişimi Direktifi nin iki temel gereksinimi vardır; bunlardan ilki çevresel bilginin halkın talebi üzerine verilmesi diğeri ise proaktif yaklaşımla bilginin halkın talebi gerekmeksizin dağıtılmasıdır. 17
2003/4 Çevresel Bilgiye Erişim Direktifi Direktifle arasındaki fark; Direktifte bilgi edinme hakkı herkese tanınırken, bizim Kanun ve Yönetmeliğimizde Türk vatandaşlarına ve Türkiye de ikamet eden yabancılara tanınmıştır. Bu konunun uyumlaştırılması ise Aarhus Sözleşmesi kapsamında ele alınacaktır. 18
2003/4 Çevresel Bilgiye Erişim Direktifi Direktifin ikinci bölümünde yer alan proaktif yaklaşımla ilgili olarak ise çeşitli bilgi ve belgelerin internet ve çeşitli yayınlar aracılığıyla halkın kullanımına açılması kastedilmektedir. Bu konuda Çevre ve Orman Bakanlığı ÇED ve Planlama Genel Müdürlüğü nce çalışmalar yapılmaktadır. 19
Çevresel Bilgiye Halkın Erişimi Kapsamındaki Çalışmalar ÇED süreci devam eden projeler ve ÇED süreci durumları ÇED kararları Çevresel Göstergeler Türkiye Çevre Sorunları Öncelikleri Envanteri Değerlendirme Raporu Türkiye Çevre Durum Raporları İl Çevre Durum Raporları 20
Türkiye Çevre Atlası Bilgi Edinme Başvurusu Kapsamında Yakın gerçek zamanlı hava kalitesi izleme sonuçları (www.havaizleme.com) internet sayfasından kamuoyuna duyurulmuştur. Günlük, haftalık, aylık ve süreli raporlara da bu internet sayfasından ulaşılabilmektedir. 21
Çevresel gösterge kitapçığı her yıl hazırlanır ve yayımlanır. Bunların yanı sıra, çevresel problemleri ve öncelikleri belirlemek için; her bir ildeki sorunlu alanlar ile ilgili bilgiler vermek üzere iki yılda bir hazırlanır ve Çevre ve Orman Bakanlığı nın web sayfası aracılığı ile duyurulmaktadır. 22
Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Bilgi Sistemi (ÇBS) 2002-2004 yılları arasında yürütülmüş bir AB Projesi olan Kurumsal Yapılandırma ve Çevresel Bilgiye Erişim Projesi ile yapılandırılmıştır. ÇBS daha sonra güncel ihtiyaçlarının sisteme eklenmesi ve sistem arızalarının giderilmesi amaçları ile 1 yıllık Bakım Projesi ile yeniden düzenlenmiştir. 23
Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Bilgi Sistemi Çevresel Bilgi Sisteminin Amacı; Plan ve politikaların hazırlanmasında, görev ve yetkileri kapsamında karar alma sürecinde ve raporlama sırasında gerekli olan farklı kurum ve kuruluşlardaki güncel, güvenilir çevresel bilgilere erişimi kolaylaştırmak, çevresel bilgiye erişim direktifi konusunda uygulamaya katkıda bulunmaktır. 24
2. Türkiye de Çevre Bilgi Değişim Ağının Kurulması (TEIEN) Türkiye de Çevre Bilgi Değişim Ağının Kurulması projesi ülkemizde 2002 Mali İşbirliği Programı kapsamında yürütülmüş olan Kurumsal YapılanmaveÇevresel Bilgiye Erişim projesinin devamı niteliğindedir. 25
Türkiye de Çevre Bilgi Değişim Ağının Kurulması Kurumsal Yapılanma ve Çevresel Bilgiye Erişim projesi kapsamında Çevre ve Orman Bakanlığı içerisinde web tabanlı bir çevre bilgi sistemi oluşturulmuş, ancak proje kapsamında yapılan analizler sonucunda ülkemizde çevre verisini elinde bulunduran diğer kurumlar bünyesinde bu tür bilgi sistemlerinin eksik olduğu anlaşılmıştır. 26
Türkiye de Çevre Bilgi Değişim Ağının Kurulması 27
Türkiye de Çevre Bilgi Değişim Ağının Kurulması Proje kapsamında çevre alanında veri toplayan ve işleyen birçok kurum ve kuruluşun bilgi sistemlerinin değişik bilgi değişim mekanizmaları ile birbirine bağlanması hedeflenmektedir. 28
Türkiye de Çevre Bilgi Değişim Ağının Kurulması Her kurumun çevre verilerini depolamak, sorgulamak, analiz yapmak üzere kendi bilgi sistemlerini oluşturmaları ve oluşturulan sistemlerin kurumların izin verdiği ölçüde diğer kamu kurumlarına açılması için bir bilgi değişim ağının kurulması amaçlanmıştır. 29
Çevre Bilgi Değişim Ağı ile çevre alanında kurumlar arası işbirliğini geliştirmek; ilgili kurum ve kuruluşların çevre verilerine ulaşma, bu verileri sorgulama, raporlama kapasitelerinin arttırılması; Avrupa Çevre Ajansına (AÇA) 2003 yılından beri üye olan ülkemizin bu konudaki imkanlardan daha iyi yararlanmasını sağlamak amacıyla, Avrupa Çevre Bilgi ve Gözlem Ağı üyesi olan diğer kurum ve kuruluşlarımızdaki kapasitenin arttırılması planlanmaktadır. 30
Şüphesiz ki Bilgiye Erişim Direktifi nin uygulamaya kayulması için; Ülkemiz genelinde kapasite artırımına gidilerek;bu kapsamda kurum ve kurumlararası mali analizlerin yapılması ve çevresel bilginin paylaşımının ülke genelinde yaygınlaştırılması gerekmektedir. Bu amaçla; Uygulama ve denetim için gerekli personel sayısı tespiti ve mali kapasitenin ortaya konulması gerekmektedir. 31
TEŞEKKÜR EDERİM..