6 th Internatinal Advanced Technlgies Sympsium (IATS 11), 16-18 May 2011, Elazığ, Turkey Enerji Güvenliği ve Türkiye N Gülbahar 1, M.Y.Kılınç 2 1 Gazikent Üniversitesi, Gaziantep/ Turkey,necati.gulbahar @gazikent.edu.tr 2 Gazikent Üniversitesi, Gaziantep/Turkey, mykilinc@gazikent.edu.tr Energy Security and Turkey Abstract Energy security is the mst imprtant prblem fr bth develped and develping cuntries recently. Turkey is als facing this prblem. Therefre, we think that it is useful t examine this prblem f the cuntry. First f all, we made a general evaluatin t the energy balance f Turkey, including energy use, prductin, and the envirnment. Next, the slar, wind jetermal and hydraulic energy resurces frm renewable energy resurces were studied with the giving special imprtance. Then, we have sme psitive results which are related t current situatin. Finally, we made sme imprtant pints n this matter. Key wrds Security, renewable, energy, clean energy İş = Kuvvet x Yl = Güç x Zaman= Enerji III. ENERJĠ ÇEġĠTLERĠ Dğada enerji çeģitli Ģekillerde görülür. Enerjinin Krunumu Yasasına göre, bir Ģekilden diğerine dönüģür, hiçbir Ģekilde kayblmaz. Bunu Ģöyle açıklayabiliriz: katı ve sıvı yakıtlardaki kimyasal enerji, termik ve nükleer santrallerde önce ısı enerjisine, snra mekanik enerjiye, daha snra da elektrik enerjisine dönüģür. Enerji bir kütlede deplandığı veya yükseltildiği zaman; ptansiyel harekete geçtiği zaman kinetik enerjiye dönüģür. Enerji türlerini Ģöyle sıralayabiliriz: Mekanik, Isı, IĢık Elektrik, Kimyasal, Ses, Elastik, Magnetik, Nükleer. Y I. GĠRĠġ eryüzündeki canlıların yaģaması için enerjiye ihtiyaçları lduğu bilinmektedir. Canlılar için yaģamsal önemi lan enerji, benzer Ģekilde, bütün ülkelerin, tarımsal, endüstriyel ve eknmik geliģmelerini sürdürülebilmeleri ve ulusal güvenlikleri için de gereklidir. Bundan dlayı enerji sektörü her ülke için stratejik bir knumdadır. Diğer taraftan, dünya nüfusunun hızla artması ve fsil yakıtların belli bir süre snra tükenecek lması ülkeleri büyük prblemlerle karģı karģıya bırakmıģtır. Yüzlerce yıl bu yakıtları srumsuzca kullanan insanğlu, çevre prblemlerine neden larak geleceğini de tehlikeye atmıģtır. Bütün bu srunlar günümüzde enerji güvenliğini daha da kritik hale getirmiģtir. Türkiye bugün eknmik ve teknljik geliģmesini sürdürmek, fsil yakıtların neden lduğu çevre kirliliğini azaltmak ve enerji güvenliğini sağlamak zrundadır. Kaynağı dıģarıda lan petrl ve dğal gaz bru hatları hiçbir Ģekilde Türkiye nin enerji güvenliğini sağlayamaz. Bu tebliğde ülkemizin genel enerji dengesi irdelenmeye çalıģılacak ve izlenecek strateji rtaya knulacaktır. II. ENERJĠ NEDĠR? Enerji dğrudan ölçülemez, ancak yaptığı iģle ölçülür. Enerji, bir kuvvetin, bir sistemin iģ yapma yeteneği larak tanımlanır. Bir kuvvet kendi dğrultusunda bir cismin yerini değiģtirdiği zaman bu kuvvet bir iģ yapar. Kuvvet iģ yapıyrsa bu kuvvettin enerjisi vardır. Birim zamanda yapılan iģe, Güç denir. Enerji aģağıdaki Ģekilde hesaplanır: IV. ELEKTRĠK ENERJĠSĠ Bu enerji Ģekillerinden en çk kullanılan elektrik enerjisidir. Knut ve kentlerin aydınlatılması, her türlü elektrikli aletlerin çalıģması, tarımsal ve endüstriyel üretim elektrik enerjisi ile mümkündür. Elektrik üretiminde amaç, yeterli güvenli, ucuz ve temiz enerji temin etmektir. Elektrik enerjisinin iletim ve dağıtım imkanı, deplanabilir luģu, teknljik geliģmelerle maliyetinin giderek düģmesi, çağdaģ dünyanın eknmik ve teknljik geliģmesinde giderek daha fazla önem kazanmasına neden lmaktadır. A. Elektrik Enerjisindeki Talep Artışının Nedenleri Her ülkede elektrik enerjisine lan talep giderek artmaktadır. Bu talep artıģının sebeplerini aģağıdaki Ģekilde özetlemek mümkündür: Artan nüfus ve hızlı kentleģme: Nüfus artıģının dğal bir snucu larak elektrik verilen knut ve iģ yerlerinin artması Tarımsal ve endüstriyel üretimde artıģ: Üretimde çk yğun elektrik enerjisi kullanılmakta lduğundan, üretim artıģına bağlı larak enerji talebi de artmaktadır. UlaĢım: Elektrikle çalıģan kent içi ve kent dıģı ulaģım sistemlerinin geliģmesi. Ülkenin eknmik büyüme hızı: Ülkelerin büyüme hızı, eknmik geliģmesini yansıttığı için büyüme hızına paralel larak enerji talebi artmaktadır. 6
N. Gülbahar, M.Y.Kılınç. V. TÜRKĠYE NĠN TEMEL ENERJĠ POLĠTĠKALARI Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı (ETKB) Türkiye nin temel enerji plitikalarını aģağıdaki Ģekilde özetlemektedir: tüketim durumuna bakarsak, üretimle tüketimin paralel bir gidiģ gösterdiği görülür. Bu durum ilk bakıģta lumlu bir izlenim vermektedir. Ancak, burada önemli lan enerji Maliyet, zaman ve miktar yönünden enerjinin. tüketiciler için eriģilebilir lması DıĢa bağımlılığın azaltılması Enerji alanında ülkemizin bölgesel ve küresel etkinliğinin artırılması Kaynak, güzergah ve teknlji çeģitliliğinin sağlanması Yenilenebilir kaynakların azami randa kullanılmasının sağlanması, Enerji verimliliğinin artırılması Enerji ve tabii kaynakların üretiminde ve kullanımında çevre üzerindeki lumsuz etkilerin en aza indirilmesi Serbest piyasa uygulamaları içinde kamu ve özel kesim imkanlarının harekete geçirilmesi VI. TÜRKĠYE NĠN GENEL ENERJĠ DENGESĠ A. Türkiye nin enerji kaynakları ptansiyeli Ülkemiz enerji kaynakları bakımından fakir bir ülke değildir. Ancak, fsil yakıtlar dediğimiz, milynlarca yıl önce yüksek sıcaklık ve basınç altında bitki ve hayvan kalıntılarından luģan petrl ve dğalgaz bakımından yeterli rezervlere sahip değildir. Ülkemizin bilinen enerji kaynakları aģağıdaki tablda verilmektedir [5]. ġekil 1: Elektrik enerjisi üretim ve tüketimi dengesinin dıģ kaynaklara bağlı lup lmamasıdır [1]. C. Üretilen enerjinin kaynaklara dağılımı Üretilen enerjinin kaynaklara dağılımına bakarsak esas itibariyle üç temel kaynak termik, hidrlik ve biy-kütle Tabl 1:Türkiye nin bilinen enerji kaynakları ptansiyeli Kaynaklar Miktarı Birimler TaĢkömürü 1126 10 6 Tn Linyit 8125 10 6 Tn Petrl 47 10 6 Tn Dğal Gaz 6 10 6 M 3 Jetermal 295 10 9 KW/yıl Tryum 380 000 Tn Uranyum 9129 Tn Hidrlik 35000 GW/yıl GüneĢ 380 10 9 KWh/yıl Rüzgar 148 10 9 KW/yıl Biy-kütle Biy-yakıt 10x10 6 KWh/yıl Bu tablnun incelenmesinden, ülkemizin enerji üretiminde rezervi en fazla lan fsil yakıtlardan linyit ve yenilenebilir kaynaklardan ise hidrlik, güneģ ve rüzgar ptansiyelinin iyi lduğu görülmektedir. B. Enerji üretim tüketim durumu Ülkemizin 1975-2008 yılları arasındaki enerji üretim ve ġekil 2: Enerji üretim kaynaklarının yıllara göre değiģimi [1]. üzerinde luģtuğu ve termik santrallardaki üretimin 1988 den snra hızla arttığı görülür[1]. D. Termik Üretim Kaynakları Termik santrallerdeki enerji üretim kmpzisynuna bakarsak; elektrik enerjisinin en fazla, dıģ kaynaklı lan dğal gaz santralindan üretildiği görülmektedir. Dünyanın en büyük dğal gaz üreticisi Rusya, kendi dğal gazından elektrik 7
Enerji Güvenliği ve Türkiye üretmeyi tercih etmezken, bizim, dğalgaza bu derece bağımlı lmamız, hem devlet bütçesini zrlamakta hem de enerji ve na bağlı larak ulusal güvenliğimizi tehlikeye düģürmektedir [5]. kirletiyruz, hem de AB 2020 hedeflerine de ters düģerek uluslararası kamuyunda zr duruma düģüyruz[5]. G. Türkiye de enerji tüketimi Türkiye de enerji tüketiminde fsil yakıtlar lan bilinen petrl dğalgaz, taģ kömürü ve linyitin payının % 90 lduğu görülür. Yenilenebilir kaynakların payı ise %10 gibi çk küçük bir randadır. Halbuki, OECD ülkeleri, yenilenebilir enerjinin ranının 2010 yılında % 20 lmasını hedefliyr ve enerji alt yapılarını buna göre değiģtiriyrlar[5]. ġekil 3: Termik santrallerdeki enerji üretim kmpzisynu[5]. E. Santral yatırım maliyetleri Santral yatırım maliyetleri içinde, dğalgaz santrallerinin ilk yatırım maliyeti diğerlerinden daha düģüktür. Ancak bu yanıltıcıdır. Uluslararası riskleri bir yana bırakırsak, tesisin 25-30 yıllık eknmik ömrü içinde rtaya çıkabilecek lumsuz kģulllardaki iģletme maliyetini düģündüğümüzde, dğalgazın maliyetinin daha yüksek lacağı anlaģılır[8]. Santral Tipi Tabl 2: Santrallerin yatırım maliyeti Yatırım Maliyeti Dğal gaz 680 $/kw Hidrlik 1200 $/kw Linyit 1600 $/kw Nükleer 2250 $/kw ġekil 5:Türkiye de enerji tüketim dağılımı [5]. H. Kişi başına düşen enerji üretimi Ülkemizde kiģi baģına düģen enerji üretimi de yeterli bir düzeyde değildir. OECD ülkelerine baktığımız zaman kiģi baģına düģen elektrik üretiminde, Türkiye nin Meksika ile birlikte sn sıralarda lduğunu görmekteyiz [1]. F. Türkiye de enerji üretimi Türkiye de enerji kaynaklarının üretim dağılımına bakarsak enerji prbleminin nereden kaynaklandığını anlayabiliriz. Enerji üretiminde, petrl %10,dğal gaz %4, linyit %66 ve taģ kömürü %5 ranındadır. Yenilenebilir enerji kaynaklarının ġekil 6: OECD ülkelerinde kiģi baģına düģen elektrik üretimi [1]. ġekil 4: Türkiye deki enerji üretimi ranı ise %15 dir (ġekil 4). Bu da bir baģka prblemi gündeme getirmektedir. Bu tabl ile biz dünya kamuyunda kirletici bir ülke knumunda luyruz. Böylece hem kendi çevremizi I.Enerji Verimliliği Enerjiyi verimli kullanmak, üretmek kadar önemlidir. Ne yazık ki ülkemiz bu bakımdan iyi bir görüntü verememektedir. Ġletim ve dağıtım kayıpları açısından, OECD ülkeleriyle bir kıyaslama yaparsak, en fazla kaybın ülkemizde lduğunu görmekteyiz. Bunun anlamı, kısıtlı bütçeden, elektrik üretimi için yüzlerce 8
N. Gülbahar, M.Y.Kılınç. trilyn TL yatırım yapıyruz, ancak üretilen elektrikten fayda sağlayamıyruz [1]. ġekil 7: Elektrik dağıtım Ģebekesindeki kayıplar[1]. İ. Enerji Fiyatları Elektrik enerjisi birim fiyatının, OECD ülkeleriyle yapılan karģılaģtırmada özellikle sanayide daha pahalı lduğu görülmektedir. Bu da yerli sanayicinin rekabet gücünü kırmakta ve sanayinin geliģmesini engellemektedir [1]. ġekil 8: Türkiye ve OECD ülkelerinde knut elektrik fiyatı. kaynakları üzerine eğilmeye zrlamıģtır. Yenilenebilir enerji kaynakları tabiatta kendiliğinden var lan kaynaklar larak tanımlanabilir. Bu kaynaklar çevrede herhangi bir prblem yaratmadığı için temiz enerji kaynakları larak da adlandırılır. Bunları Ģöyle sıralayabiliriz: hidrlik güneģ, rüzgar, jetermal, biy-kütle, dalga ve gel-git enerjileri. Tabl 3: Türkiye nin bilinen yenilenebilir enerji kaynakları Yenilenebilir enerji Ptansiyel (kwh/yıl) Kullanım (kwh/yıl) Hidrelektrik 129,5 milyar 45,3 milyar Rüzgar Enerjisi 148 milyar 1.3 milyar GüneĢ 380 milyar 983 milyn Jetermal 295 milyar 29 milyar Biy-kütle Biy-yakıt 10 kwh 7 kwh Bu makalede ülkemiz için çk önemli lan yenilenebilir enerji kaynaklarından hidrlik, güneģ, rüzgar, jetermal ve biy-kütle kaynakları incelenmeye çalıģılacaktır [7]. A. Hidrlik: Ülkemizde 26 akarsu havzası vardır. Bu havzaların tplam akıģları 186 X 10 9 m 3 /yıldır. Bunun yaklaģık %50 si 96 X10 9 m 3 /yıl kadarı kullanılabilir. Yer altı suyu miktarını da 14 X10 9 m 3 /yıl alırsak, yılık tplam 110 X 10 9 m 3 /yıl eknmik kullanılabilir su kaynağımız vardır. Türkiye nin hidrelektrik kurulu gücü 35000 GW/yıl ve üretim ise 130 GWh/yıl larak hesaplanmaktadır. Büyük hidrelektrik santrallerin yanında, küçük santrallerin de düģünülmesi halinde bu gücün daha da artabileceği hesaplanmaktadır.2009 yılı itibariyle gerçekleģen hidr-elektrik üretimi, ise 46 GWh/yıldır. Güneş: GüneĢ enerjisinin kaynağı, güneģ çekirdeğindeki hidrjen atmunun füzynla helyuma dönüģmesi sırasında meydana gelen ıģımadır. YaĢadığımız enerji krizleri ve çevre prblemlerinden snra, dünyada güneģ enerjisi üzerindeki çalıģmalar yğunlaģmıģ ve kullanım alanı giderek yaygınlaģmıģtır. Ülkemizin büyük bölümü güneģ ıģınımı ve güneģlenme süresi bakımından Avrupa daki pek çk ülkeden daha iyi knumda lup; ıģınım 7,2*365=2628 saat/ /yıl dır. Ülkemizin güneģ enerjisi ptansiyeli DMĠ ve EĠE tarafından (GEPA) 380 Milyar KWh /yıl larak belirlenmiģ lup, en fazla güneģ enerjisi alan bölge Güneydğu Anadlu bölgesidir. Türkiye de rtalama larak üretilecek güneģ enerjisi miktarı; 3,6 kwh/m2/gün*365 = 1314kwh/yıl/m 2 civarında lduğu belirtilmektedir. GüneĢ enerjisinden esas larak iki Ģekilde faydalanılır: Termal uygulamalar ve Ft-Vltaik elektrik üretimi. Termal uygulamalar; sıcak su üretimi, ısıtma ve sğutma sistemleri larak ülkemizde ve dünyada giderek yaygın bir Ģekilde kullanılmaktadır. ġekil 9: Türkiye ve OECD ülkelerinde sanayi elektrik fiyatı VII. YENĠLENEBĠLĠR ENERJĠ KAYNAKLARI Dünyada hızlı nüfus artıģı, endüstri ve teknljideki geliģmelere bağlı larak hızla artan enerji ihtiyacının karģılanması, buna karģın fsil yakıtların belli bir süre snra tükenecek lması, ülkeleri zrunlu larak yenilenebilir enerji 9
Enerji Güvenliği ve Türkiye ġekil 10: Türkiye güneģ enerjisi atlası [3]. B. Ftvltaik sistemler: Bu sistemde esas eleman güneģ ıģığını dğrudan elektriğe çeviren yarı iletken kristal silisyumdan yapılan güneģ hücresidir. Bir güneģ hücresi, ark cağında Si0 2 eritilmesiyle elde edilen saf silisyumdan yapılan, kalınlığı 0,25 mm, kenarı 10 cm veya daha büyük lan bir kare Ģeklinde bir levhadır. Hücreler saf Silisyum ve Germanyum dan labileceği gibi, Galyum-Arsenit gibi bileģiklerden de labilir 2. ġimdilik güneģ enerjisi sistemlerinde verim %20 civarındadır. EĠE nin tahminlerine göre, 2007 yılı itibariyle Türkiye deki PV kurulu güç 3 MW civarındadır [6]. ġekil 12: Türkiye rüzgar enerjisi atlası[2]. D.Jetermal: Jetermal ısı yerkabuğunun iç tabakalarında deplanan ısı enerjisidir. Yer kürenin içinde 4200 C ye varan sıcaklık vardır. Jetermal enerji jeljik kģullara bağlı larak yeryüzüne kendiliğinden veya sndajla çıkarılır ve çeģitli türbin sistemleriyle elektrik üretilir. Jetermal enerji; elektrik üretimi, knut ısıtılması ve sğutulması, sera ısıtılması, endüstriyel ısıtma, kaplıcalar gibi çeģitli alanlarda kullanılır. Türkiye nin ptansiyeli kurulu gücü 31500 MW termal ve 2000 MW elektrik. Bu ptansiyel ile, ülkemizin elektrik ihtiyacının %5 nin ve ısıtma ihtiyacının % 30 nun karģılanabileceği hesaplanmaktadır. Yıllık üretim ise, 395 milyar kwh/yıldır. Ancak, bunun, 2007 snu itibariyle 29 kwh/yıl kadarı kullanılmaktadır [4]. ġekil 11: Avrupa ft-vltaik elektrik ptansiyeli [6]. C. Rüzgar: Eski çağlarda gemileri hareket ettirmek, değirmenlerde un öğütmek ve su temin etmek amacıyla insanlar tarafından kullanılmıģtır. Bu nedenle de yenilenebilir kaynaklar içinde en çk bilinen ve geliģmiģ lan kaynaktır. AB 2020 hedefinde üretilen elektrik enerjisinin %12 nin rüzgardan elde edilmesi öngörülmektedir. Türkiye nin ptansiyeli 148 milyar kwh/yıl dır. 2009 snu itibariyle ülkemizde,433 MW iģletmede ve 402 MW inģa halinde lmak üzere 835 MW kurulu güç lduğu bilinmektedir. Rüzgar enerjisi, kara ve deniz santralleri lmak üzere iki Ģekilde kurulabilir. Ülkemizin üç tarafının denizle çevrilmiģ lması her iki knumdan da maksimum randa istifade edebileceğini göstermektedir. Avrupa da Almanya, Danimarka ve Ġspanya bu alanda öne çıkan ülkelerdir. Rüzgar türbinleri artık bireysel ihtiyacın karģılanmasından öte, Ģebekeleri besleyen büyük miktarda elektrik üreten santrallere dönüģmüģtür [2]. ġekil 13:Yerkürenin sıcaklıkları ġekil 14: Türkiye jetermal kaynaklar haritası E. Biy-kütle:Biy-kütle, biyljik rganizmalardan elde edilen ve yakıt larak kullanılan maddelerdir.ülkemizde biykütle genellikle yakılarak ısı enerjisi elde etmek için kullanılır. 10
N. Gülbahar, M.Y.Kılınç. Biy-kütle atmsferdeki karbn döngüsünün bir parçasıdır. Yani bitkiler ftsentez için atmsferden aldıkları CO 2, biykütle yandığı zaman tekrar atmsfere verirler. Snuçta atmsferden aldığını tekrar, atmsfere verdiği için ek bir karbn yükü meydana gelmez.ayrıca canlı rganizma lduğu için sürekli büyür ve kendini yeniler.önemli lan tüketim hızının,yenileme hızından yavaģ lmasıdır.biy-kütlenin kullanım alanı çk geniģtir. Biy-kütle,ısınma,gaz yakıt,biydizel,biy-etanl ve biy-gaz gibi çeģitli yakıtların ve kimyasal maddelerin elde edilmesinde kullanılır. 2007 yılında Almanya dünyada biy-dizel üretiminde lider lmuģtur. Avrupa'da biydizel için geniģ çapta klza kullanılıyr Ancak, Fransa ve Ġtalya da ayçiçek ve Ġngilterede sya yağı tercih edilmektedir. Halen dünyada en fazla kullanılan, biy-yakıt; yapısında Ģeker veya niģasta lan her bitkiden elde edilen biy-etanldur. Sn yıllarda, Almanya nın biy-gaz tesisinde de çk büyük atılım yaptığını görüyruz.2006 yılında 3500 den fazla biygaz tesisi kurmuģ, 5 milyar kwh elektrik enerjisi üretmiģtir. Türkiye nin biy-kütle enerji ptansiyeli 100 bin MW larak hesaplanıyr. Bunun 10000 MW elektrik enerjisine klayca dönüģebileceği belirtiliyr.eğer 22 milyn Ha ekili alanın %5 enerji tarımına ayrılırsa biy-kütle enerji ptansiyelinin 150 TWh lacağı belirtiliyr. VIII. DEĞERLENDĠRME Ülkemiz halen bilinen ve fsil yakıtlar larak tanımladığımız petrl ve dğalgaz kaynakları bakımından yeterli düzeyde değildir. Yenilenebilir kaynak ptansiyelimiz ise, Türkiye nin enerji ihtiyacını karģılamasında çk önemli bir yer sahiptir. En sn teknlji kullanarak yapılacak daha kapsamlı bir araģtırmayla, hem fsil kaynaklar ve hem de yenilenebilir enerji kaynaklarımızın ptansiyelinin artabileceği düģünülmektedir. Yapılan bu, genel değerlendirmelerden snra aģağıdaki snuçlara ulaģmak mümkündür: Kaynağı dıģarıda lan petrl ve dğal gaz bru hat ları Türkiye nin enerji güvenliğini sağlayamaz. Türkiye, yenilenebilir kaynaklar bakımından Avrupa ülkelerinden daha iyi durumdadır. GüneĢ enerjisin de 380, jetermal enerjide 295 ve rüzgarda 148 milyar KWh/yıl elektrik üretecek çk önemli bir ptansiyelimiz vardır. Thryum linyit rezervimiz yeterli düzeydedir. Avrupa da, Nrveç ten snra en yüksek hidrelek trik ptansiyeline sahip ülkemizde, ptansiyelimiz 35000 MW/yıl larak hesaplanmasına rağmen, mikr-nehir santrallerini de düģünürsek bu ptansiyelin artabileceği tahmin edilmektedir. Avrupa dan çk daha zengin flra ve faunaya ve uygun ekljiye sahip ülkemizde tarım ve rman cılığımızı geliģtirerek biykütle ve biyyakıt üreti minde dünyanın sayılı ülkeleri arasına girebiliriz. Ülkemizde, enerji üretiminden, dağıtım ve kullanımı na kadar çk fazla enerji israfı vardır. Türkiye de kiģi baģına düģen enerji üretimi, yeterli düzeyde değildir. Türkiye de enerji pahalıdır. Bu kģullar altında,ser best piyasa düzeninde,tarımsal ve endüstriyel iģletmelerimizin yurt dıģındaki etmesi çk güçtür. IX. ÖNERĠLER firmalarla rekabet Devlet Türkiye de her vatandaģı yenilenebilir kaynaklardan enerji üreten, bir üretici knumuna getirecek her türlü hukuksal ve eknmik alt yapıları, AB kģulları ve hedeflerini de dikkate alınarak öncelikle hazırlamalıdır. Linyit kaynağımızı öncelikle minimum emisyn veren geliģmiģ yakma teknljileri kullanarak değerlendirmeliyiz. Ülkemizde, petrl ve dğal gaz aramalarına, yeni teknljilerle, deniz de dahil lmak üzere yeniden baģlamalıyız. Ülke dıģındaki aramalara da ulusal Ģirketlerle katılıp radan pay almalıyız. GüneĢ enerjisinde verimli yeni teknljiler kullanarak termal ve elektrik ptansiyelimizi değerlendirmeliyiz. Rüzgar enerjisinde yalnız kara değil, deniz santrallerini birlikte düģünmeliyiz. Jetermal kaynaklarımızı verimli bir Ģekilde hem termal ve hem de elektrik üretilmesinde kullanabilmek için gerekli Ģartları sağlamalıyız. Hidrelektrik ptansiyelimizi mikr nehir santrallerine ağırlık vererek geliģtirmeliyiz Dğal gaza bağımlılığımızı en kısa sürede azaltacak Ģekilde enerji alt yapı çalıģmalarını bir an önce yapmalıyız. Dğal gazı geçmiģ yıllarda yapılan yanlıģlıklardan dlayı hem pahalı ve hem de zrunlu almak durumundan ülkemizi bir an önce kurtarmalıyız. UlaĢım sektöründe önceliği tyl yapmaya değil, raylı sisteme vermeliyiz. Eğer karaylu yapımı zrunlu ise en pahalı lan t ylu değil, verimli tarım arazilerine en az zarar veren yüksek standartlı bölünmüģ ylu tercih etmeliyiz. Üç tarafı denizle çevrili yurdumuzda deniz ylu ulaģımını bir an önce tercih edilebilir bir knuma getirmek için gerekli tedbirleri almalıyız. Knutlarda yalıtıma ve enerji verimliliğine gerekli önemi vermeli ve bu knuda, AB kriterlerini de dikkate alarak gerekli tedbirleri almalıyız. Ġletim dağıtım hatlarında, düģük verimli kablları değil süper iletkenler kullanılarak, kayıpları minimuma indirecek çalıģmaları yapmalıyız. GeliĢmiĢ ülkeleri örnek alarak,kaçak enerji kullanımını önleyecek, caydırıcı hukuksal tedbirleri mutlaka almalıyız. Avrupa ülkelerinin hepsinden daha fazla biyçeģitliliğe sahip ve her türlü tarım ve rmancılığa uygun bir ekljiye sahip ülkemizde, enerji rmanları ve enerji tarımı prjelerini çk hızlı bir Ģekilde geliģtirerek, biykütle ve biyyakıt üretme kapasitemizi istenilen düzeye çıkarmalıyız Nükleer enerji santrallerini yalnız enerji ihtiyacımızı karģılamak için değil, bu teknljiye sahip lmak için kurmalıyız. 11
Enerji Güvenliği ve Türkiye KAYNAKLAR [1] http://teias.gv.tr [2] http:/eie.gv.tr [3] http://www.slarpwer.cm.images/turkiye [4] http://mta.gv.tr [5] http:/etkb.gv.tr [6] http://re.jrc.eu.eurpaeu/pvgis [7] Karadağ vd. Bilim ve teknik, TÜBĠTAK yıl 42,sayı498 Mayıs, 2009. [8] Mikr Enerji Santralleri, ĠTO, Yayın n2008-39, Ġstanbul,2008 [9] Kılınç M. Y. ve Günyaktı A. Türkiye nin Enerji Kaynakları ODTÜ, Ankara,1990. 12