YUSUFELİ BARAJI VE HES

TÜRKİYE CUMHURİYETİ ENERJİ VE TABİİ KAYNAKLAR BAKANLIĞI DEVLET SU İŞLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ EMLAK VE KAMULAŞTIRMA DAİRESİ BAŞKANLIĞI YUSUFELİ BARAJI VE HES YENİDEN YERLEŞİM EYLEM PLANI BÖLÜM 8 KURUMSAL DÜZENLEMELER VE UYGULAMA PROGRAMI Çevre Danışmanlık Ltd. Şti. Temmuz 2006 (Rev B), Ankara

8. KURUMSAL DÜZENLEMELER VE UYGULAMA PROGRAMI 8.1. Yeniden Yerleşim için İdari Stratejiler Türkiye de, İskan Kanunu na uygun olarak, devlet eliyle yeniden yerleşimi tercih eden aileler için yeniden yerleşim yardımı sağlanmaktadır. Bununla birlikte, genellikle, yerlerinden ayrılmak zorunda kalan PEİ ler, devlet eliyle yeniden yerleşimden çok kendi imkanlarıyla yeniden yerleşimi tercih etme eğilimindedirler. Bu uygulama, yerinden ayrılan insanların kontrolsüz göç etmesi riskini artırmaktadır. Daha önceki yeniden yerleşim uygulamalarının verimsizliği, genelde kamu kurumları arasındaki koordinasyon eksikliği ve süreçlerin entegre olamamasından kaynaklanmaktadır. Bu bağlamda, geçmişten alınan dersler dikkate alınarak, Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) tarafından Yedinci Ulusal Kalkınma Planı (1996-2000) hazırlanmıştır. Planda; Büyük altyapı projeleri ile eş zamanlı olarak yürütülmesi gereken yan projelerden olan çevre etki değerlendirme ve yeniden yerleşim projelerinin ana proje ile birlikte planlanmasını ve uygulanmasını sağlayacak mevzuat oluşturulacaktır ifadesi belirtilmektedir. Plan ayrıca, proje sponsorlarının (Yusufeli Projesi için Devlet Su İşleri, DSİ) yeniden yerleşim projelerinin uygulamalarından sorumlu oldukları ifade edilmektedir. Kırsal Kalkınma Alt İhtisas Komisyonu nun 2000 yılında hazırlanan raporunda, yerlerinden ayrılan insanların çoğunlukla daha büyük kentlerin varoş alanlarına göç ettikleri ve yeniden yerleştikleri belirtilmektedir. Sonuçta, altyapı yokluğu ve artan nüfus; bu varoşlarda ciddi çevresel sorunlara ve önemli arazi kayıplarına yol açmaktadır. Dahası, kamulaştırma değerlerinin verimsiz kullanımının, bu insanların üretkenliğini düşürdüğü ve ulusal ekonominin tümünü etkilediği belirtilmektedir. 8 inci Ulusal Kalkınma Planında (2001-2005); yerlerinden edilmiş insanların yeniden yerleşim sürecinin hızlandırılacağı ve baraj inşaatlarından dolayı yerinden olan kırsal alandaki insanların yeniden yerleşim alanlarında, ekonomik ve sosyal şartların iyileştirilmesi gerekliliği ifade edilmektedir. Ayrıca, Çoruh Nehri gelişimi ile ilişkin yeniden yerleşim sorunları, Doğu Karadeniz Bölgesi Bölgesel Kalkınma Planı kapsamında ele alınmıştır. DPT tarafından 2000 de hazırlanan planda şu ifadeler yer almaktadır; Baraj inşaatı alanlarında yaşayanlar sadece evleri ve arazilerini değil yaşam şekilleri ve sosyal ilişkilerini de kaybetmektedir. Bu bağlamda, sosyal, kültürel ve ekonomik değişiklikler kaçınılmazdır. Bu dış etkenlerin sebep olduğu olayların yan etkilerinin minimizasyonu için baraj projelerinin önceliği insan boyutu olmalıdır. Bu konuya ilişkin mevcut/potansiyel problemler hemen çözümlenecektir. İlgili kamu kurumlarının ve süreçlerin uyumsuzluğundan kaynaklanan güçlüklerin üstesinden gelmek için, DSİ ve Bayındırlık Bakanlığı nın temsilcileri tarafından, Devlet Planlama Teşkilatı nın (DPT) koordinasyonunda ve Devlet Su İşleri (DSİ) Genel Müdürlüğü Sekreterliği nde çalışacak bir proje özel yeniden yerleşim birimi YENİDEN YERLEŞİM EYLEM PLANI Revizyon: B Sf. 1 / 23

kurulacaktır. Kamu kurumlarının kamulaştırma ve yeniden yerleşim uygulamaları ile ilgili rolleri ve sorumlulukları aşağıda açıklanmaktadır. Yeniden yerleşim biriminin görevleri ve yapısı, takip eden bölümlerde sunulmuştur. 8.2. Kamulaştırma ve Yeniden Yerleşimle İlgili Kurumlar Proje sponsoru DSİ dışında Türkiye deki kamulaştırma ve yeniden yerleşim çalışmalarıyla ilgili olan kurumlar: Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) Bayındırlık ve İskan Bakanlığı (BAİB) Devlet Karayolları Genel Müdürlüğü Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı (TKİB) Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü (TKGM) Maliye Bakanlığı Kültür ve Turizm Bakanlığı (KTB) Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) Çevre ve Orman Bakanlığı (ÇOB) Sağlık Bakanlığı (SB) İller Bankası Genel Müdürlüğü Artvin Valiliği İçişleri Bakanlığı Belediye Türkiye Elektrik İletim A.Ş. Türk Telekomünikasyon A.Ş. Yusufeli Kaymakamlığı Yerel STK lar Devlet Bankaları (Ziraat Bankası ve Halkbank) Bu kurumların tamamı direkt olarak yeniden yerleşim ve kamulaştırma uygulamalarında yer almamaktadır. Ek-E de sunulduğu gibi, bazıları ilgili tesislerin ve altyapının inşası ile ilgili sorumluluklara sahip olup, bazıları da gelir düzenleyici faaliyetleri koordine edecek ya da bunlara katılacaktır. Bu kurumların ilgili rol ve sorumlulukları, takip eden bölümlerde özetlenmiştir. Proje Sponsoru (DSİ) DSİ, Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanlığı altında 1953 te kurulmuştur. DSİ nin temel sorumluluğu, ülkenin su kaynaklarını geliştirmek ve yönetmektir. Bu nedenle DSİ; barajlar, hidroelektrik santralleri ve yerel sular ile sulama projelerini planlama, tasarlama, inşa etme ve işletme yetkisine sahiptir. Yaklaşık 2 milyar ABD Doları tutarındaki yıllık bütçesi ile DSİ, 26 bölge müdürlüğü vasıtasıyla görevlerini icra etmektedir. YENİDEN YERLEŞİM EYLEM PLANI Revizyon: B Sf. 2 / 23

DSİ bünyesinde Emlak ve Kamulaştırma Dairesi, DSİ nin projelerinde istendiği şekliyle mal ve kaynak edinimi ile ilgili programları ve politikaları hazırlamak ve izlemekten sorumludur. Bu daire yıllık bir bütçe hazırlar ve parasal fonu kamulaştırma süreci üstlenecek bölge müdürlüklerine tahsis eder. Ayrıca bu Daire, Bölge Müdürlüklerine konuyla ilgili destek verir ve bölgesel kamulaştırma işlemlerinin Genel Müdürlük tarafından yürürlüğe konan Emlak ve Kamulaştırma Talimatı ve Arazi Değerlendirme El Kitabı uyarınca yapılmasını sağlar. Yusufeli Projesi için DSİ, temel olarak, Artvin de bulunan 26 ncı Bölge Müdürlüğü vasıtasıyla görevlerini icra edecektir. Bu bölge müdürlüğü yaklaşık 150 personel ile hizmet vermektedir. Müdürlük, bir bölge müdürü ve üç vekil ile yönetilmektedir. Müdürlüğün şubeleri aşağıdaki gibidir: Kesin Hesap Şubesi Jeoteknik Hizmetler Şubesi Makine, Donatım ve Elektromekanik Donanım Şubesi Tesisler Yapım ve Bakım Şubesi Emlak ve Kamulaştırma Şubesi Araştırma, Planlama ve Koordinasyon Şubesi İdari İşler Şubesi Deriner Projesi Şubesi Borçka-Muratlı Projesi Şubesi Yusufeli Projesi Şubesi Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) Devlet Planlama Teşkilatı direkt olarak Başbakanlık altında çalışmaktadır. DPT, tüm kamu kurumlarını ulusal kalkınma hedeflerine ulaşma yönünde koordine etme yetkisine sahiptir. Bu kurumun ana görevleri şu şekilde özetlenebilir; Uzun dönemli ulusal ve bölgesel kalkınma planları ile yıllık programlar hazırlamak ve uygulamalarını izlemek, Ekonomik, sosyal ve kültürel politika ve hedeflerini belirlemede hükümete tavsiyelerde bulunmak, Ekonomik, sosyal ve kültürel politikaların uygulanmasında bakanlıklar ve kamu kurumlarının koordinasyonunu sağlamak, Öncelikli bölgelerde kalkınmayı hızlandırmak için alınması gereken önlemlerin belirlenmesi ve tavsiye edilmesi, Kalkınma planları ve yıllık programların prensip ve hedeflerine uygun olarak uluslararası ekonomik kuruluşlarla ilişkileri geliştirmede ve bu kuruluşlarla görüşme ve müzakereleri yürütmede hükümete tavsiyelerde bulunmak. YENİDEN YERLEŞİM EYLEM PLANI Revizyon: B Sf. 3 / 23

DPT ayrıca, kamu yatırım projelerine ödenek ayrılması için koordinasyonun sağlanmasında anahtar role sahiptir. Ayrıca, sosyal ve kırsal kalkınma için DPT tarafından yönetilen ve koordine edilen programlar bulunmaktadır. Bu programlardan bazıları, Yusufeli Projesinin yeniden yerleşim süreci boyunca gelir restorasyonu için de kullanılacaktır. Bayındırlık ve İskan Bakanlığı (BAİB) BAİB in temel görevleri; Kamu binalarının inşa ve bakımı, Kentsel alanların mekansal planlarının hazırlanması veya onaylanması, Kentsel alanlarındaki altyapı için standartlar belirlenmesi, Doğal afetler öncesinde ve/veya sonrasında alınacak önlemlerin ve yardımların tespiti, Bu önlemlerin ilgili bakanlık ve kamu kurumları ile işbirliği içerisinde uygulanması. Bakanlığın başlıca bölümleri; Yapı İşleri Genel Müdürlüğü, Afet İşleri Genel Müdürlüğü, Teknik Araştırma ve Uygulama Genel Müdürlüğü, Karayolları Genel Müdürlüğü, Arsa Ofisi Genel Müdürlüğü, İller Bankası Genel Müdürlüğü Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğünün (KHGM) kapatılması ile ilgili 5285 Sayılı Yasanın 13.01.2005 te kabul edilmesine kadar, yeniden yerleşim projelerinin yönetimi KHGM nin göreviydi. Bu tarihten sonra, yeniden yerleşim projelerinin yürütülmesi görevi ve yetkisi BAİB e verilmiştir. Baraj, havaalanı ve diğer kalkınma projelerinden etkilenen insanların yeniden yerleşimi ile göçmen, göçebe veya geçici toplulukların yeniden yerleşimi BAİB nın sorumluluğundadır. Bakanlık hem kentsel hem de kırsal yeniden yerleşimi yürütmektedir. Bakanlık bu amaç için gerekli yeniden yerleşim araştırmalarını üstlenir, yeniden yerleşim projelerini hazırlar ve projeden etkilenen insanlara gerekli desteği sağlar. Yusufeli Projesinde BAİB ve DSİ, yeniden yerleşim birimi altında yeniden yerleşim çalışmalarını idare etmek için işbirliği içerisinde çalışacaklardır. Devlet Karayolları Genel Müdürlüğü Karayollarının ve köy bağlantılarının yapımı, işletilmesi ve bakımı Devlet Karayolları Genel Müdürlüğünün görevidir. Proje sahasında relokasyon yolları inşa edilecektir. Bu yolların işletilmesi ve bakımından Devlet Karayolları sorumlu olacaktır. Yeni Yusufeli İlçesindeki yollar BAİB tarafından inşa edilecektir. Bu yolların işletilmesi belediye ve yerel yönetimin sorumluluğunda olacaktır. YENİDEN YERLEŞİM EYLEM PLANI Revizyon: B Sf. 4 / 23

Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı (TKİB) Tarım ve Köyişleri Bakanlığı (TKİB), kırsal kalkınma plan ve programlarının hazırlanması ve yürütülmesi, kırsal alanlarda altyapının kurulması ve tarım sektörünün yönlendirilmesinden sorumludur. TKİB nin bazı müdürlükleri vardır ve her ilde bir Tarım İl Müdürlüğü bulunmaktadır. Yusufeli Projesinin yeniden yerleşim süreci için ilgili ana kurum, TKİB Teşkilatlanma ve Destekleme Genel Müdürlüğü dür. Bu Genel Müdürlük, kırsal kuruluşların kurulması ve bunlara teknik ve mali destek sağlanması ile ilgilenir. Yeniden yerleşim projesi süresince, kooperatifler, el sanatları üretim merkezleri gibi kuruluşların kurulmasına yardım eder. Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü (TKGM) Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü (TKGM), Devlet Bakanlığı vasıtasıyla Başbakanlığa bağlanmıştır. TKGM, bir yandan taşınmaz malların tapu (devir ve alım/satım kayıtları) işlemlerini yürütürken, diğer yandan tüm ülkeyle ilgili kadastro çalışmalarından da sorumludur. TKGM nin Artvin de bir il müdürlüğü, Yusufeli nde ise ilçe şubesi bulunmaktadır. Projeden etkilenen alanda kamulaştırılacak arazilerin mülkiyet statüsünü belirlemek için yapılacak kadastro incelemelerini Artvin Müdürlüğü üstlenmektedir. Bu incelemelerin bir sonucu olarak, tapular sahiplerine dağıtılacaktır. Dahası, kırsal yeniden yerleşim alan(lar)ının seçimi öncesinde TKGM, mülkiyet statüsünü belirlemek için alternatif alanların kadastro çalışmalarını yürütmeyi üstlenecektir. Maliye Bakanlığı Maliye Bakanlığı, devlet bütçesinden sorumludur. Böylece, kamulaştırma ve yeniden yerleşim çalışmaları için mali kaynaklar, bu Bakanlık tarafından yıllık devlet bütçesine konulacaktır. Genelde, faaliyetleri için gereken bütçenin tahsis edilmesi için kamu kurumları, önce kendi ihtiyaçları ve planlarına uygun olarak kendi bütçelerini oluştururlar. Bu bütçe planlaması aşağıda anlatılan sıra takip edilerek yapılmıştır: Yerel müdürlük (örneğin il ya da bölge müdürlüğü) yıllık faaliyet planlarına uygun olarak ihtiyacını tespit eder. Sonra, planlanan faaliyetleri gerçekleştirmek için ayrıntılı bir bütçe hazırlar. Bu bütçe, üstlenilen veya üstlenilecek projeler için yapılacak faaliyetlerle ilgili ayrıntıları içerir. Bu bütçe genel müdürlüğe yollanır. Genel Müdürlük yerel müdürlükler tarafından hazırlanan bütçeleri bir araya toplar ve yerel müdürlüklerin ve genel müdürlük merkezlerinin ihtiyaçlarını içerecek şekilde kapsamlı bütçeyi oluşturur. Bu kapsamlı bütçenin devam eden ve gerçekleştirilmesi planlanan projelere ilişkin özel bölümleri bulunmaktadır. YENİDEN YERLEŞİM EYLEM PLANI Revizyon: B Sf. 5 / 23

Daha sonra, Genel Müdürlüğün kapsamlı bütçesi, ilgili bakanlığa (müdürlüğün bağlı olduğu) gönderilir. Bakanlık, tüm bağlı kuruluşlarının bütçe tahsis taleplerini de içeren kendi kapsamlı bütçesini oluşturur. Tüm bakanlıklar kendi bütçelerini Hazine Müsteşarlığına gönderirler. Hazine Müsteşarlığı genel devlet bütçesini hazırlar ve bu bütçe onaylanmak üzere Meclise gönderilir. Yukarıdaki tüm aşamalarda, mevcut kaynaklar ve öncelikler değerlendirilir ve istenen miktarlar bu değerlendirmeler baz alınarak tahsis edilir. Milli Emlak Genel Müdürlüğü, Hazine Müsteşarlığı altında faaliyet göstermektedir. Bu müdürlük, hazine arazilerinin planlanmış devlet projeleri için kamu kurumlarına tahsisinden sorumludur. Bu tahsis karşılıksız yapılır. Ayrıca, yeniden yerleştirilen insanlar için yeni yerleşim alanı olmaya uygun hazine arazileri de Bayındırlık ve İskan Bakanlığının talebi üzerine bu Müdürlükçe tahsis edilir. Kültür ve Turizm Bakanlığı (KTB) KTB nin ana görevi; kültürel ve turistik değerlerin ve varlıkların araştırılması, geliştirilmesi, bakımı, korunması ve teşviki yoluyla ulusal ekonomiye katkıda bulunmaktır. Bakanlığın, valiliklerin altında çalışan il müdürlükleri bulunmaktadır. KTB, anıtların ve tarihi eserlerin korunmasından sorumludur. KTB altında; görevlerini icra edebilmek için önemli şehirlerde de şubeleri bulunan, Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü ile Koruma Genel Müdürlüğü adı altında iki daire bulunmaktadır. Bu iki daire, müze ve (tarihi) alanların idaresinde, araştırma ve belgeleme planlamasında, devlete ait müze ve tarihi alanlara teknik ve mali destek sağlanmasında ve ayrıca kültürel varlıkların korunması için projeler geliştirilmesinde rol oynamaktadır. Bakanlığın altında çalışan Trabzon Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Kurulu, Doğu Karadeniz Bölgesindeki tarihi ve arkeolojik varlıkların tespiti ve korunmasından sorumludur. Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) MEB, temel prensiplere uygun olarak, hükümet adına Türk milli eğitim hedeflerini gerçekleştirmekle görevlidir. MEB in hedefi; Bakanlık altında çalışan tüm aşamalardaki öğretim kurumlarının öğretmen ve öğrencilerini hedef alan eğitim ve öğretim hizmetlerinin planlanması, programlanması, yönetimi, denetimi ve kontrolüdür. Bakanlık ayrıca, diğer bakanlıklar ile kurum ve kuruluşlar tarafından açılan liseler hariç, resmi ve gayrı resmi öğretim kurumlarına ilişkin program ve yönetmelikleri hazırlar, onaylar ve denklik tespitini yapar. YENİDEN YERLEŞİM EYLEM PLANI Revizyon: B Sf. 6 / 23

Çevre ve Orman Bakanlığı (ÇOB) ÇOB, Çevre Kanununa (Kanun no: 2872) ve Orman Kanununa (Kanun no: 6831) uygun olarak çevresel bozulmanın kontrolünden sorumludur. Böylece ÇOB, yeniden yerleşim projeleri sırasında ortaya çıkan çevre ile ilgili hususların kontrolünden sorumludur ve ayrıca gerektiğinde danışmanlık hizmeti sağlar. Bunun da ötesinde ÇOB, orman alanlarının kullanılmasına izin verme yetkisine sahiptir. DSİ nin üstlendiği bir proje için arazi gerekirse, DSİ nin Kuruluş Kanunu na (Kanun no: 6200) uygun olarak, ÇOB ye herhangi bir ödeme yapılmayacaktır. Çevre ve Orman Bakanlığı, orman köylüsünden kırsal kesimde yerleşmeyi kabul edenlerin Orman Kanunu nun ilgili maddelerine göre iskan edildiklerini tahkik etmekle de yükümlüdür. Bu sebeple, orman köylüleri için arazi seçimi süreci boyunca BAİB ve DSİ, ÇOB ile işbirliği içinde çalışacaktır. ÇOB un altında çalışan Orman-Köy İlişkileri Genel Müdürlüğü (ORKÖY), orman köylerinde sürdürülebilir kalkınma için danışmanlık hizmeti sağlamakla görevlidir. Sağlık Bakanlığı Türkiye de Sağlık Bakanlığı, koruyucu sağlık (hizmetleri), aile planlaması, tedavi edici bakım hizmetleri, kanser ve bulaşıcı hastalıklarla mücadele çalışmaları ile ilgili tüm plan ve programları hazırlar ve uygular. İller Bankası Genel Müdürlüğü İller Bankası Genel Müdürlüğü, BAİB e bağlı bir kuruluştur. Bu müdürlük bölge müdürlüklerine sahiptir ve ilgili görevlerini bu bölge müdürlükleri vasıtasıyla yürütür. Bu müdürlük, kamu hizmetleri ile ilgili altyapı ve üstyapılar için, belediyeler ve belediye birlikleri ile işbirliği halinde plan ve projeler hazırlar. Bu Müdürlüğün hizmet sahaları içerisinde şunlar da yer almaktadır; mekansal planlama, şehir planlaması, peyzaj planlaması, jeolojik incelemeler, şebeke suyu, kanalizasyon sistemleri, derin deniz deşarjı, su arıtma sistemleri, atıksu arıtma sistemleri ve düzenli katı atık depolama, YENİDEN YERLEŞİM EYLEM PLANI Revizyon: B Sf. 7 / 23

Bu Müdürlük, yukarıda bahsedilen alanlarda projeler yürütür (ihale ile sözleşme yapma yoluyla), sistemler ve yapıların inşaatı için denetim ve belediyelere danışmanlık hizmetleri sağlar. Bu Müdürlük ayrıca, kanalizasyon sistemleri, şebeke suları ve su ve atıksu arıtma tesislerinin inşası için belediyelere finansman sağlar. Yusufeli Projesinin yeniden yerleşim çalışmaları boyunca bu Müdürlük, atıklar, şebeke suyu ve atıksu sistemleri ile ilgili altyapı çalışmalarından ve şehir planlamasından sorumlu olacaktır. Ayrıca, bu sistemlerin gerçekleştirilmesi için Yusufeli Belediyesi ne mali destek sağlayacaktır. İçişleri Bakanlığı İçişleri Bakanlığı nın görevleri; kamu güvenliği, illerin genel idaresi, yerel kalkınmayı destekleme, yerel idarelerin denetimi ve kontrolü, ve savaşlarda ve doğal afetlerde sivillerin korunması için sivil savunma hizmetleri sunulması. Yeniden yerleşim projesi içerisinde bu bakanlığın ana görevi, yerel idareleri koordine etmek ve yönetmektir. Kentsel yeniden yerleşim alanı yeni ilçe merkezi olacağı için, bu bakanlık, valilik ile birlikte kentsel yeniden yerleşim alanının seçiminden sorumludur. Bu bakanlık tarafından, yeni ilçe merkezi olmak üzere seçilen alan için bir yasa (tasarısı) hazırlanacak ve Meclis in onayına sunulacaktır. Yerel Yönetimler Türkiye de her il, Bakanlar Kurulu tarafından atanan ve Cumhurbaşkanı tarafından onaylanan bir vali tarafından yönetilir. Valiler, merkezi hükümetin baş temsilcisi olarak çalışırlar ve İçişleri Bakanlığına bilgi verirler. Bir ilde bulunan her ilçe, ilçe merkezinde kendi idari birimine sahiptir. İlçe yönetimi, bir kaymakam, bazı merkezi hükümet temsilcileri ve ilçe idare kurulundan oluşur. Kaymakamlar, İçişleri Bakanı nın teklifi üzerine Cumhurbaşkanı tarafından atanır. Her kaymakam, valiye karşı sorumludur. Valilik bir ilde en yüksek düzeydeki devlet dairesi iken ilçede de kaymakamlık ilçe düzeyindeki en yüksek devlet dairesidir. Böylece, hem valilik hem de kaymakamlık, Yerel Yönetim Yasasına uygun olarak, tüm yerel kurum ve kuruluşları idari olarak koordine etme görev ve sorumluluğuna sahiptir. Yeniden yerleşim çalışmaları için Artvin Valiliği ve Yusufeli Kaymakamlığı, ilgili faaliyetleri koordine etmek ve sorumluluk alanlarında yaşayan insanların her türlü sorununu çözmekle mükelleftirler. Türkiye de yerel yönetimin en küçük birimi, 2000 den az sakinin yaşadığı ve seçilmiş bir muhtar tarafından yönetilen köydür. Köy heyeti (ihtiyar heyeti) ile birlikte muhtar, ortak projeler ile hizmetlerin planlanması ve uygulanmasını denetler ve yüksek YENİDEN YERLEŞİM EYLEM PLANI Revizyon: B Sf. 8 / 23

yetkililerden gelen direktifleri uygular. Yeniden yerleşim projeleri sırasında muhtarlar köyün haklarını temsil ederler ve özellikle mülkiyetlerin belirlenmesi ve yeniden yerleşim incelemeleri sırasında kendileri ile birlikte çalışılır. Öte yandan, hak sahiplerinin tespiti süreci boyunca, eğer alanda kamulaştırma çalışmalarından önce yapılmış bir kadastro araştırması yoksa, muhtar ya da onun temsilcisi ile birlikte köy heyetinin iki üyesi de, yerel yönetimin tayin ettiği uzmanlar kurulu ile birlikte arazi çalışmalarına katılır. Muhtarların yorumları komisyon tarafından istenir ve dikkate alınır. Belediye Türkiye de 2000 den fazla nüfusa sahip her kasaba, seçilmiş bir belediye başkanı tarafından yönetilen bir belediyelik olarak düzenlenir. Belediyeler asıl olarak kamu hizmetlerini yürütürler. Projeden etkilenen insanların yeniden yerleşimi sonrasında, Yusufeli Belediyesi yeniden kurulacaktır. Türkiye Elektrik İletim A.Ş. (TEİAŞ) TEİAŞ, ulusal elektrik şebekesi sistemi yoluyla tüm ülkeye elektrik iletilmesinden sorumlu olan kurumdur. Türkiye de, elektrik iletim hatları TEİAŞ tarafından planlanır, inşa edilir ve işletilir. Tüm kamu ve özel (sektör) elektrik üreticileri bu elektrik şebekesi sistemine bağlıdır (yalnız kendileri için üretenler hariç). Yeniden yerleşim çalışmaları açısından, yeni Yusufeli ilçesine elektrik sağlamak için yeni iletim hatlarının kurulmasından ve gerekli tüm imkanların sağlanmasından TEİAŞ sorumludur. TEİAŞ aşağıda belirtilen dört şirkete bölünmüştür; Türkiye Elektrik İletim Şirketi (TEİŞ), iletim ağının işletilmesinden sorumlu, Türkiye Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi (TEDAŞ), dağıtım ağının işletilmesinden sorumlu, Elektrik Üretim Anonim Şirketi (EÜAŞ), devlete ait jeneratörlerin işletilmesinden sorumlu, Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt Anonim Şirketi (TETTAŞ), elektriğin üreticiden alınıp dağıtım şirketlerine satılmasından sorumludur. Türk Telekomünikasyon A.Ş. (TELEKOM) Bu şirket ülkede telekomünikasyondan sorumludur. Yeni ilçe merkezinin tüm ilgili altyapısı TELEKOM tarafından inşa edilecek ve aynı kurum tarafından kurulacak tesisler vasıtasıyla işletilecektir. Yerel Sivil Toplum Kuruluşları (STK lar) Sivil toplum kuruluşları birlikte çalışıp kaynaklarını bir araya getirdiklerinde ve kulis çabalarını koordine ettiklerinde bölgelerin kalkınması için çok faydalı olabilirler. Bölüm 2 de STK lara ilişkin genel bilgiler verilmiştir. YENİDEN YERLEŞİM EYLEM PLANI Revizyon: B Sf. 9 / 23

Projeden etkilenen bölgede gelir restorasyonunun en önemli araçlarından biri, yerel yatırımların ve kalkınma faaliyetlerinin desteklenmesi olacaktır. Bu genellikle değişik grupların katılım ve desteğini sağlamak için belgeler hazırlanmasını gerektirir. Bu amaçların gerçekleşmesi için liderlik, rehberlik ve yerel STK ların katılımı çok önemlidir. Bu bağlamda, yerel otoritelerin ve STK ların sorumluluk alacağı durumlarda, proje gelişimi, hazırlığı ve hayata geçirilmesi (tatbik etme/uygulama) için eğitim temini önemli sorunlardır. Kapasiteli bağımsız bir STK, PEİ lere özellikle hukuki ve şikayetleri giderme hususlarında Yeniden Yerleşim Koordinasyon Yüksek Komisyonu nun (YYKK) yetkilendirme süreci boyunca danışmanlık hizmetleri sağlayabilir. Ek olarak, STK lar tarafından çevresel ve (sosyal) gelişim projeleri için kullanılabilecek, ulusal ve uluslararası bazı program ve fonlar vardır. Yerel otoritelerin ve STK ların işbirliği, fonların ve/veya projelerin temini için çok önemli (bazen gerekli) bir etmendir. Örneğin Bölgesel Çevre Merkezi STK lara kaynak aktarımı, yerel STK lara yürütebilecekleri eğitim programları ve bölgesel kalkınma faaliyetleri için seve seve parasal destek imkanını sunmaktadır. Bu yüzden, mevcut yerel STK lar ve kurulabilecek olanlar (kooperatifler gibi) bölgenin kalkınması ve yerel halkın gelir seviyesinin artırılmasında önemli bir rol oynayabilir. Yukarıda bahsedilen fon temini imkanları vasıtasıyla STK lar, projeden etkilenen insanlar (PEİ ler) için eğitim programları gibi uzun dönemli gelir düzeltim faaliyetleri gerektiren programlar başlatmak ve idame ettirmek için gerekli araçları elde edebilirler. Devlet Bankaları (Ziraat Bankası ve Halkbank) Türkiye de senelerdir iki devlet bankası, özellikle zirai faaliyetlere ve müesseselere ve çeşitli küçük işletmelere kaynak ve kredi fırsatları sağlamada uzmanlaşmıştır. Bunlar, tarımsal destekleme işlevini 1863 sonundan bu yana sürdüren Ziraat Bankası ve 1938 de kurulan Halk Bank tır. Ziraat Bankası, tarımsal kalkınmanın desteklenmesi konusunda uzmanlaşmıştır. Rehberlik ve bilgi sunmak için yayınlar yaptığı gibi çiftçilere kısa ve uzun vadeli tarım kredileri sunar. Bu banka, tarımsal üretim tesisleri ve topluluklarına (örneğin kooperatiflere) işletme giderleri için kredi sağlar. Ayrıca yeni tarımsal işletme kurma, veya faaliyetlerin ve tesislerin modernizasyonu ve geliştirilmesi için, yatırım kredileri bu bankadan alınabilir. Bu krediler aşağıdakileri içerir: Bireysel çiftçilik kredisi (18 Aya kadar geri ödeme periyodu) Bir proje önerisine dayanan tarımsal faaliyetler icra etmek için işletme kredileri. Örnek proje önerilerine ulaşılabilir. (18 aya kadar geri ödeme periyodu) Projeye önerileri için yatırım kredileri (5 yıla kadar geri ödeme periyodu) YENİDEN YERLEŞİM EYLEM PLANI Revizyon: B Sf. 10 / 23

Spot krediler veya çiftçilerin nakit akışı problemini çözmek (4 aya kadar geri ödeme periyodu) Sözleşmeli üretim kredileri (5 yıla kadar geri ödeme periyodu) Bu krediler için, mevcut piyasa faiz oranından daha düşük faiz oranı geçerlidir ve bu, Bölüm 7 ve 12 de tarif edildiği üzere projeden etkilenen bölge için de geçerli olacaktır. Halkbank özellikle küçük ölçekli işletmelerin desteklenmesinde uzmanlaşmıştır. Kooperatif kredileri ve imalat kredileri açısından kısa ve uzun vadeli krediler sunar. Bu banka ayrıca küçük ve orta ölçekli işletmelerin kurulması ve başarıyla işletilmesi için rehber dokümanlar yayınlar. Bu kredilerin çeşitleri şöyle özetlenebilir: Kooperatif Kredileri -Kooperatif kurma ve işletme -Ticari araçlar (Taksiler, minibüsler vs.) -İmalat tesisleri -İstihdam destekleme -işletme -ticari araçların bakımı Üretim Kredileri -Küçük ve orta ölçekli imalat işletmesi -Turizm -Sera Kurma -Teknoloji -İnşaat Makineleri -Kalite Sertifikaları -Ürün geliştirme -Makine ve teçhizat -Genç yatırımcılar kredisi Bu krediler için geri ödeme periyodu 6 aydan 5 yıla değişmektedir. Ticari kredilere nazaran faiz oranları düşük tutulmaktadır. Bunların arasında özellikle kooperatif kredileri, sera kurulması gibi küçük ölçekli işletmeler aracılığıyla imalat ve mal üretiminde uzmanlaşmış projeden etkilenen alanlar için umut vericidir. 8.3. Yeniden Yerleşim Sürecinin Organizasyonel Yapısı Yeniden Yerleşim Koordinasyon Yüksek Komisyonu, (YYKK) YYEP Raporu nda bahsedilen tüm gelir iyileştirici önlemlerin (doğrudan, dolaylı veya ilave önlemler) uygulanmasını taahhüt eden üst düzey karar verici bir yetki organıdır. Ayrıca YYKK, yeniden yerleşim planı taahhütlerinin uygulanmasından sorunlu olan Yeniden Yerleşim Birimini (YYB) de koordine eder. YYKK ve YYB nin sorumlulukları, görevleri ve ilgi alanları aşağıda sunulmaktadır. Ayrıca, bu organizasyon/birimin halkın katılımı ve danışmanlık hizmetleri ve gelir iyileştirici plandaki rolü Ek L ve Ek N ayrı ayrı sunulmaktadır. Yeniden Yerleşim Koordinasyon Yüksek Komisyonu YYKK, DPT tarafından yetkilendirilir. Sosyal Sektörler ve Koordinasyon Genel Müdürlüğü Yusufeli Projesi YYEP in uygulanmasını koordine eder. YYKK, DSİ nin yardımıyla tüm gelir iyileştirme önlemlerinin uygulanmasını koordine eden yetki organıdır. Bu komisyon; DSİ (yeniden yerleşim koordinatörü), Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı, Çevre ve Orman Bakanlığı, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, Karayolları Genel Müdürlüğü, İller Bankası Genel Müdürlüğü, Hazine Müsteşarlığı, Tapu YENİDEN YERLEŞİM EYLEM PLANI Revizyon: B Sf. 11 / 23

Kadastro Genel Müdürlüğü, Artvin Valiliği ve Artvin deki diğer yerel kuruluş temsilcilerinden oluşmaktadır. Tüm bunlara ek olarak, gerektiğinde ilgili STK temsilcileri ve/veya PEİ ler de komisyon toplantılarına davet edileceklerdir. Bu komisyonun sekreteryası DSİ Emlak ve Kamulaştırma Dairesi tarafından yürütülecektir. YYKK nın temel sorumlulukları aşağıdaki şekilde sıralanmıştır. Komisyon, arazi edinimi ve yeniden yerleşim süreçlerindeki sorun ve iyileştirme fırsatlarını tartışmak üzere iki ayda bir toplanacaktır. Ayrıca, komisyon Yusufeli Projesinin yeniden yerleşim faaliyetlerinin gelişimini de izleyecektir. Yeniden yerleşim koordinatörünü mevcut sorunlar/engeller hakkında bilgilendirmek Koordinatörün belirli bir konuda toplantı çağrısında bulunması durumunda, toplantı gündemine alınan sorunların tartışılması ve çözülmesi; Yüksek düzeyde koordinasyon ve/veya ortak sorumluluk gerektiren şikayetlerin çözülmesi YENİDEN YERLEŞİM EYLEM PLANI Revizyon: B Sf. 12 / 23

Yeniden Yerleşim Koordinasyon Komisyonu Yeniden Yerleşim Uygulamalarında bir role sahip olan, DPT yönetimdeki Yeniden Yerleşim Koordinasyon Komisyonu, devlet kurumlarının tamamından oluşmaktadır. Gerekli hallerde Komisyon, komisyon toplantılarına ilgili STK ve PEİ lerin temsilcilerini de çağıracaktır. Şikayet Çözüm Komitesi Şikayet Çözüm Komitesi, uygulayıcı ve onay verici kurumlardan ve de etkilenen grupların temsilcilerinden oluşmaktadır. Şikayet Çözüm Komitesi, şikayet giderilmesi mekanizmasında adaleti sağlamak için dengeleyici görevi görecektir Yerel Yeniden Yerleşim Komisyonu Yerel Yeniden Yerleşim Komisyonu il düzeyinde oluşturulacak ve vali tarafından yönetilecektir. Yeniden Yerleşim Komisyonu nun temel görevi, hak sahibi olanların tespitidir. YENİDEN YERLEŞİM BİRİMİ Yeniden Yerleşim Koordinatörü Yeniden yerleşim faaliyetleri DSİ Genel Müdürlüğü Emlak ve Kamulaştırma Dairesi nden yetkili bir kişi tarafından koordine edilecektir. Koordinatör Yeniden Yerleşim Birimi içindeki ilgili kamu kurumları arasındaki üst düzey koordinasyonu sağlayacaktır. Koordinatör, yeniden yerleşimin daha üst koordinasyonlarında da yer alacaktır. Yeniden Yerleşim İlçe Müdürü Yeniden Yerleşim İlçe Müdürü DSİ 26. Bölge Müdürlüğü nden yetkili bir kişi olacaktır. Müdür yerel düzeyde koordinasyonu sağlayacak ve verimli izleme, halkın katılımı ve şikayet giderilmesi mekanizmalarını sağlamak için grupları kontrol edecektir. SAHA TAKIMI Gelir Kaynaklarını İyileştirme Komitesi (GKIK) Yeniden Yerleşim Yetkilisi GKIK, Yeniden Yerleşim Biriminin Ankara daki kuruluş toplantısı sırasında YYKK tarafından yetkilendirilecektir; ancak söz konusu komite faaliyetlerini Yusufeli nde sürdürecektir. Geçim Kaynaklarını İyileştirme Komitesi; BAİB, DSİ, ÇOB, TKİB, Kaymakamlıklar ve Valiliklerde bu tür faaliyetlerde tecrübesi olan uzmanlardan oluşacaktır. Yeniden Yerleşim Yetkilileri, DSİ 26. Bölge Müdürlüğü ve BİB İl Müdürlüğü nün yetkili iki çalışanı olacaktır. Yeniden Yerleşim Yetkilileri halkın katılımı ve halka danışma faaliyetlerini yönetmek, köy toplantılarını gerçekleştirmek ve teknik destek birimi ile yeniden yerleşim memurlarının denetimini sağlamaktan sorumludur. Teknik Destek Birimi Yeniden Yerleşim Memurları Teknik Destek Birimi DSİ nin 2 ve BİB in 1 teknik uzmanından oluşacaktır. Bu birimin temel görevi, ilgili kurum ve STK lara teknik destek sağlamak ve gerektiği durumlarda teknik çalışmaları üstlenmek (şikayet giderilmesi, izleme vb. çalışmalar için). Halk Yeniden Yerleşim Komitesi(leri) Halk Yeniden Yerleşim Komiteleri muhtarlardan, ihtiyar heyetinden, farklı çıkar gruplarının ve hassas grupların temsilcilerinden oluşacaktır. Bu komitelerin kurulmasının desteklenmesindeki temel amaç, PEİ ler ile Yeniden Yerleşim Birimi arasındaki iletişimi arttırmaktır. Şekil 8.1. Yeniden Yerleşim Birimi YENİDEN YERLEŞİM EYLEM PLANI Revizyon: B Sf. 13 / 23

Yeniden Yerleşim Koordinatörü, DSİ Genel Müdürlüğü Emlak ve Kamulaştırma Dairesi nin yetkili bir çalışanı (yönetici seviyesinde) olacaktır. Koordinatörün ana görevleri arasında şunlar bulunmaktadır: İlgili kamu kurumları arasında üst düzey koordinasyonu sağlamak, Gerekli durumlarda, Yeniden Yerleşim Koordinasyon Komisyonunu (YYKK) ve/veya ilgili kuruluşları toplantıya çağırmak, Faaliyet ve çalışmaların verimliliğini sağlamak için yeniden yerleşim birimini ve herhangi bir müteahhidi (planlama, inşaat vs. müteahhitleri) veya STK yı (yeniden yerleşim faaliyetlerinde, özellikle de gelir düzenleme faaliyetlerinde yer alanları) denetlemek, Projenin gidişatını izlemek ve kaymakam ile işbirliği halinde gerekli geliştirici önlemleri almak. Yeniden Yerleşim İlçe Müdürü, DSİ Bölge Müdürlüğü nün yetkili bir çalışanı (yönetici seviyesinde) olacaktır. İlçe müdürünün ana görevleri arasında şunlar bulunmaktadır: Yeniden yerleşim yetkilileri ile işbirliği halinde, yeniden yerleşim birimi tarafından üstlenilmesi gereken faaliyetleri planlamak, Faaliyet/çalışmaların verimliliğini sağlamak için yeniden yerleşim biriminin çalışmalarını (arazi ekibi) denetlemek, Ortak sorumluluk gerektiren sorunların çözümü için yerel kuruluşlar arasında koordinasyonu ve iletişimi sağlamak, Üst düzey koordinasyon gerektiren problemler/sorunlar hakkında koordinatörü bilgilendirmek, Çalışmaların gidişatı hakkında koordinatörü bilgilendirmek, Çalışmaları izlemek ve gerektiğinde düzeltici/koruyucu faaliyetleri üstlenmek. Yeniden Yerleşim Yetkilileri, DSİ Artvin Bölge Müdürlüğünün ve BAİB İl Müdürlüğünün iki yetkili çalışanı olacaklardır. Yeniden Yerleşim Yetkililerinin ana görevleri arasında şunlar bulunmaktadır: Yeniden Yerleşim İlçe Müdürü ile işbirliği halinde yeniden yerleşim birimi tarafından üstlenilecek faaliyet/çalışmaların planlanması, teknik destek birimi ve yeniden yerleşim memurlarının denetiminin sağlanması, Ekip ile birlikte bilgilendirme kitapçığının hazırlanması, Katılım ve danışma faaliyetlerini yönetmek, halk toplantılarını gerçekleştirmek veya toplantıların gerçekleşmesi için temsilciler tayin etmek, Faaliyetlerin verimi ve geliştirme imkanları hakkında ilçe müdürünü bilgilendirmek, İlçe müdürü ile birlikte şikayetleri değerlendirmek, uygun çözümler önermek ve ilgili kuruluşlarla işbirliğini sağlamak, İlgili paydaşlarla (yerel temsilciler, STK lar vs) iletişim ve koordinasyonu sağlamak. YENİDEN YERLEŞİM EYLEM PLANI Revizyon: B Sf. 14 / 23

Teknik Destek Birimi, 2 si DSİ den ve biri de BAİB den olmak üzere toplam 3 uzmandan oluşacaktır. Teknik Destek Biriminin ana görevleri arasında şunlar bulunmaktadır: İlgili kuruluşlara ve STK lara teknik destek sağlamak (arazi kullanımı, su kaynakları, eğitim, inşaat işleri, harita çıkarma vb. konularda bilgi sağlamak gibi), Gerektiğinde, yeniden yerleşim memurları ve yeniden yerleşim yetkilileri ile birlikte sorunlara çözüm bulmak, Yeniden yerleşim yetkililerinin nezaretinde, denetleme için gerekli analiz, değerlendirme ve belgeleme işlerini üstlenmek. Yeniden yerleşim memurları, DSİ ve BAİB tarafından görevlendirilecektir. Kadınların da memurlarla görüşebilmelerini sağlamak için en az iki tanesi kadın olan üç memur bulunacaktır. Memurlar, Yusufeli ilçesinde kurulacak olan proje ofisinde çalışacaklardır. PEİ lere ve ilgili kuruluşlara bilgi sağlamak, onların önceliklerini ve ihtiyaçlarını kaydetmek, Şikayetleri almak ve yeniden yerleşim yetkililerinin nezaretinde bu şikayetleri çözüme kavuşturmak, Şikayet sahibine, şikayete önerilen çözüm hakkında bilgi vermek ve şikayet dosyalarını kapatmak, Şikayet çözüm mekanizmasının belgelerini muhafaza etmek, Yeniden yerleşim yetkililerinin nezaretinde, denetleme için gerekli analiz, değerlendirme ve belgeleme işlerini üstlenmek. Yetkililer tarafından verilen diğer görevleri üstlenmek. 8.4.Yeniden Yerleşim Komiteleri Geçim Kaynaklarını İyileştirme Komitesi (GKİK) Yeniden yerleşim sürecinde gerekli gelir iyileştirici faaliyetleri koordine etmek amacıyla geçim kaynaklarını iyileştirme komitesi (GİK) Yeniden Yerleşim Birimi (YYB) idaresi altında kurulacaktır. GİKK, Yeniden Yerleşim Biriminin Ankara daki kuruluş toplantısı sırasında YYKK tarafından yetkilendirilecektir; ancak söz konusu komite faaliyetlerini Yusufeli nde sürdürecektir. Geçim Kaynaklarını İyileştirme Komitesi; BAİB, DSİ, ÇOB, TKİB, Kaymakamlıklar ve Valiliklerde bu tür faaliyetlerde tecrübesi olan uzmanlardan oluşacaktır. Proje alanındaki etkilenen insanların gelir kaynaklarının rehabilitasyonuna yönelik kararlar çok daha hızlı bir şekilde alınacak ve uygulamalar GKİK sayesinde çok daha sağlıklı yürütülecektir. YENİDEN YERLEŞİM EYLEM PLANI Revizyon: B Sf. 15 / 23

GKİK nin temel görevleri aşağıdaki gibidir: Gelir kaynakları ve üzerindeki etkilerle ilgili verilerin, yeniden yerleşim birimi tarafından yürütülen halkın katılımı ve danışmanlığı yoluyla toplanması. İlgili bakanlıklar, kamu kuruluşları, üniversiteler, STK lar ve yerel nüfusla iletişimin sürdürülmesi. Bu kapsamda gerekli teknik çalışmaların gerçekleştirilmesi ve gerekli finansal kaynakların planlama aşamasına yönelik yıllık bütçeye dahil edilmesinin sağlanması. PEİ ler için gerekli kredi yardımlarının araştırılması tarımsal üretim için gereklidir. Bundan dolayı, kredilerin kırsal yeniden yerleşimi tercih edenlere dağıtılması. Yeni ve uygun gelir kaynaklarına yönelik araştırmaların yapılması. Yeni ve uygun gelir kaynaklarına yönelik fizibilite çalışmalarının yapılması. Tarımsal üretim için gerekli girdilerin elde edilmesine yönelik uygun kaynakların tahsis edilmesi ve tarımsal üreticilerin bu kaynaklara ulaşmalarının sağlanması. Ülke çapında kırsal kalkınmaya (ör: DOKAP) yönelik planların izlenmesi, bu planlarla ilgili tarımsal kalkınma çalışmalarına katılacak kişilerin bilgilendirilmesi ve ekonomik ve teknik kalkınmaya ilişkin çözümlerin garanti altına alınması. Üretici ve iş sahiplerinin organize faaliyetleri küçük ve orta ölçekli sanayilerden oluşan kooperatifler vasıtasıyla desteklenmesi. Kredi ve fonlardan yararlanmalarını sağlamak, rekabetçi bir ortamın yaratılması, ham maddelere kolaylıkla ulaşılmasının sağlanması, pazarlamaya yönelik yeni alanların açılması, dış piyasalara girilmesi ve mekanik tarım sayesinde daha hızlı bir üretim sürecinin yaratılması. Tarımsal üretimle ilgilenecek kişilere danışmanlık hizmetlerinin sağlanması. Bilgi alışverişinde bulunarak, üniversitelerin, yerel ve merkezi yönetimlerin bir bölümü üzerinde etkili bir rol üstlenmesi. Kamulaştırma parasının kullanımı, borçlar ve ilgili borçların ve yatırım seçeneklerinin geri ödemelerine ilişkin danışmanlık hizmetlerinin verilmesi. Şikayet ve Menuniyetsizlikleri Giderme Komisyonu, DSİ, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, Artvin Valiliği, Yusufeli Kaymakamlığı, Yusufeli Belediyesi, Yusufeli Ziraat Odası (Yusufeli nde yerel bir STK), Kılıçkaya Karşılıklı Yardımlaşma ve Dayanışma YENİDEN YERLEŞİM EYLEM PLANI Revizyon: B Sf. 16 / 23

Derneği, Mühendis ve Mimar Odaları Birliği Artvin Şubesi temsilcilerinden oluşacak Şikayet Çözüm Komitesi, şikayetin giderilmesi mekanizmasında adaleti sağlamak için dengeleyici işlevi görecektir. Ayrıca, gerekli olan hallerde ilgili STK ve/veya PEİ lerde komisyon toplantılarına davet edilecektir. Gerektiğinde DSİ birliği toplantıya çağıracaktır. Bu komisyonun ana görevleri arasında şunlar bulunmaktadır: Şikayetleri incelemek, düzeltici/önleyici faaliyetler önermek için ayda iki kez toplanır. Komite gerektiğinde başvuranları, hükümet yetkililerini ve/veya üçüncü kişileri bu toplantılara çağırabilir. Yeniden yerleşim birimince hazırlanmış raporlar yoluyla şikayet mekanizmasını izlemek ve gerektiğinde geliştirici önerilerde bulunmak Yerel İskan Komitesi, Yerel Yeniden Yerleşim Komisyonu il düzeyinde oluşturulacak ve Artvin Valisi tarafından yönetilecektir. Kanunda belirlendiği üzere komisyon, kaymakam, merkezi idare teşkilatının yerel temsilcileri, valilik/kaymakamlık birimlerinin temsilcileri, köy muhtarları, jandarma ve ilgili uzmanlardan oluşacaktır. Bu yerel yeniden yerleşim komisyonunun temel görevi gerçek hak sahiplerini tespit etmektir. Bu amaçla, başvurular süresince, yeniden yerleşim komisyonu başvuruları değerlendirmek için ayda iki kez toplanacaktır. Proje sponsoru, PEİ lerle yeniden yerleşim birimi arasında bir iletişim hattı işlevi görecek olan Halk Yeniden Yerleşim Komitelerinin tertibini teşvik edecektir. Bu amaçla yeniden yerleşim uygulaması evresinin ilk aşamalarında yeniden yerleşim memurları köy muhtarlarıyla iletişim kurarak onları bilgilendirecek ve ilçe merkezi ve köylerde kolayca görülebilecek yerlere asılmak üzere ilanlar postalanacaktır. Halk yeniden yerleşim komiteleri; muhtar, ihtiyar heyeti, değişik çıkar gruplarının ve hassas grupların temsilcilerinden oluşacaktır. Halk Yeniden Yerleşim Komiteleri şunları amaçlayacaktır: PEİ lerin ihtiyaçları, öncelikleri ve şikayetlerini yeniden yerleşim memurlarına iletmek; Yeniden yerleşim birimiyle doğrudan iletişim kuramayan PEİ leri (özellikle hassas grupları) temsil etmek; Yeniden yerleşim uygulama faaliyetlerinin etkinliğini gözlemlemek için yapılan veri toplama faaliyetinde yeniden yerleşim birimine destek sağlamak. 8.5. Kamulaştırma ve Yeniden Yerleşim Süreci İle Uygulama Programı Yeniden Yerleşim Biriminin nezaretinde ve koordinesinde aslen Artvin Bölge Müdürlüğü tarafından yürütülecek olan kamulaştırma uygulaması için ana kurum DSİ dir. Yeniden yerleşim bölgelerinin hazırlanması dahil yeniden yerleşim uygulaması için asıl yetkili (kurum) Bayındırlık ve İskan Bakanlığı dır (BAİB). Bu bakanlık, yasal yeniden yerleşim incelemelerini yürütmekten, projeden etkilenen insanların tercihlerini almaktan ve yeniden yerleşimin fiilen yürütülmesinden sorumludur (Örneğin yeniden yerleşim sahasını hazırlamak, yerleşimcilerin YENİDEN YERLEŞİM EYLEM PLANI Revizyon: B Sf. 17 / 23

taşınmasına yardımcı olmak vs). Bayındırlık ve İskan Bakanlığı nın bütün bu faaliyetleri ağırlıklı olarak, Artvin Valiliği ve Yusufeli Kaymakamlığı yla eşgüdüm içinde ve asıl olarak BAİB İl Müdürlüğünce yürütülecektir. Kentsel ve kırsal yeniden yerleşim alanlarının yasal ve yönetsel seçimi prosedürünün takvimi, yeniden yerleşim ve kamulaştırma prosedürleri ve bunların proje inşaat takvimine göre zamanlamaları şekil 8.2, 8.3 ve 8.4 te gösterilmiştir. Sözleşme şartlarına göre inşa safhası, ilk kamulaştırma faaliyetlerinin bitiminden sonra başlayacak ve 88 ay (yaklaşık yedi buçuk yıl) sürecektir. Nehir derivasyonu, inşaatın başlamasını takip eden 24 ayın sonunda, derivasyon tünelleri inşaatının ve batardoların tamamlanmasını müteakip etkin hale gelecektir. Su tutma, inşaat başlangıcından 76 ay (yaklaşık altı buçuk yıl) sonradır. 8.5.1 Kamulaştırma ve Yeniden Yerleşim Aşamaları Baraj projelerindeki kamulaştırma süreci üç aşamada yürütülür; varyant ve servis yolları, malzeme alanları, kamp alanları, yukarı akış ve aşağı akış batardo kotları ve baraj sahası için gerekli arazilerin kamulaştırılmasıyla başlar. Sonra, rezervuar alanı azami su seviyesinden maksimum seviyeye doğru bölüm bölüm kamulaştırılır. Bu 3 aşamalı ardışık sürecin detaylı tarifi aşağıda, kamulaştırma planlarının hazırlanmasını da içeren ayrıntılı zaman çizelgesi ise Ek-E verilmektedir. I. Aşama Kamulaştırma I. Aşama proje planlama ve dizayn safhasının bitiminden başlayıp baraj yapımı için (gerekli) batardo ve diğer destek tesislerinin inşasının tamamlanmasına kadar olan zaman periyodunu kapsar. I. Aşama, Yeniden Yerleşim Eylem Planı Raporu hazırlanmasını izleyen Kamulaştırma Etütleri, Kamulaştırma Planları ve Listeleri DSİ tarafından hazırlanır. Hazırlanan bu planlar ve listelere göre, baraj gövde inşaatı alanı, kalıcı servis yolları, varyant ve ikincil servis yolları, malzeme (ödünç) çekim alanları, kamp alanları, kaya depolama alanları ve asgari yükseklikten batardo yüksekliğine (DSÜ (Deniz Seviyesi Üstü) 530 m) kadar olan alanlar kamulaştırılacaktır. Kamulaştırma yasasına göre, yukarıda bahsedilen inşa faaliyetlerine başlayabilmek için inşaat sahası içindeki mülkler kamulaştırılmalıdır. Bu nedenle, DSİ ilk olarak kamulaştırma plan ve listelerini (zamanlaması ve bütçesi dahil) hazırlayacak ve kamulaştırmanın tamamlanması için gerekli faaliyetleri icra edecektir. DSİ Genel Müdürlüğü kamulaştırma planında ilgili yıl için öngörülen miktarda bütçeyi DSİ 26. Şube Müdürlüğüne gönderir ve Şube Müdürlüğü de hak sahibi ailelere ödemeleri gerçekleştirir. I. Aşama döneminde yer alan yeniden yerleşim çalışmaları, bu Yeniden Yerleşim Eylem Planı Raporu sonuçları göz önüne alınmak suretiyle yapılacak hazırlık çalışmaları ile başlayacaktır. Her şeyden önce I. Aşama kapsamına giren (baraj inşaat sahası, kalıcı servis yolları, varyant yollar ve ikincil servis yolları, malzeme sahaları, asgari yükseklikten batardo yüksekliğine kadar olan alanlar) saha planları hazırlanır, uygulamaya konur ve tamamlanır. Bu aşamada ayrıca, yeniden yerleşim YENİDEN YERLEŞİM EYLEM PLANI Revizyon: B Sf. 18 / 23

duyuruları ve araştırmaları yürütülecektir. Bu amaçla yeniden yerleşim birimi ve Bayındırlık ve İskan Bakanlığı (BAİB), PEİ lerin yeniden yerleşim için resmi başvurularını almak üzere bilgilendirme toplantıları ve duyurular yapmayı üstlenir. Sonra yerel yeniden yerleşim komisyonu her hane halkının hak durumunu tespit eder. BAİB hane halkları tercihlerini kaydeder ve sonrasında yeniden yerleşim için nihai planlar bu resmi sonuçlar göz önüne alınarak yaratılır. PEİ lerden kentsel yerleşimi tercih edenlerin yeniden yerleşimine hazırlık için, seçilmiş kentsel yeniden yerleşim alanlarına yönelik gerekli gelişim planlamasının tamamlanması gerekir (bkz. Bölüm 6) ve I. Aşamadaki bu planlama (teknik araştırma ve tasarım dahil) Bayındırlık ve İskan Bakanlığı tarafından yürütülür. Ek olarak, kırsal yeniden yerleşime ilişkin olarak, kırsal yerleşimi tercih eden hak sahibi ailelerin tespiti, gerekli teknik araştırmalar, alanların seçimi ve kırsal yeniden yerleşim alanları için teklif sunumu I. Aşamada tamamlanır. I. Aşamada kamulaştırılacak araziler Ek- J de gösterilmiştir. I. Aşamada etkilenecek toplam alan miktarı 525.51 hektar olup bunun 66.21 hektarını yerel halka ait kamulaştırılacak alan oluşturmaktadır. Bu alanda ayrıca bir sera, bir petrol istasyonu, küçük bir cami ve bir lokanta gibi kamulaştırılacak binalar bulunmaktadır. PEİ ler (bir şekilde herhangi bir emlağa sahipseler) kamulaştırma bedeli alma ve yeniden yerleşim için hak sahibi kabul edilir. Bununla birlikte, bu aşamada yeniden yerleşim alanlarının hazırlanması henüz tamamlanmamış olacağından, devlet destekli yeniden yerleşimi seçen PEİ lere konaklama imkanı bulunan, tercih edecekleri en yakın yerleşim yerinde geçici mesken sağlanacaktır. Devlet destekli yeniden yerleşim yoluna gitmeyenlere ise kamulaştırma bedelleri ödenecektir. II. Aşama Kamulaştırma II. Aşama, I. Aşama kapsamında olmayan su altında kalacak araziler ve relokasyon yollarını kapsar ve nehir derivasyonu ile rezervuarda su tutulması arasındaki periyodu oluşturur. II. Aşamada, su tutmadan önce rezervuarın maksimum su kotuna kadar olan bütün mülklerin kamulaştırılması için gereken çalışmalar tamamlanır. II. Aşama hazırlanan Kamulaştırma Plan ve Listeleri ne göre kamulaştırılmasına karar verilmiş bütün mülkler bu periyot içinde DSİ tarafından kamulaştırılacaktır. Kamulaştırma yasasına göre su tutma faaliyetinin başlayabilmesi için maksimum su seviyesine kadar olan mülklerin kamulaştırması gereklidir. II Aşamada, I. Aşamada hazırlanmış olan kentsel yeniden yerleşim için Mastır Planı uygulanır. Bayındırlık ve İskan Bakanlığı nın planlaması ve ilgili kuruluşlarla koordinasyonunu müteakip yeniden yerleşim yerinin inşası (Mesken ve ticari binalar, belediye binası ve tesisleri, kaymakamlık, polis karakolu, sanayi sitesi ve diğer altyapı tesisleri dahil) tamamlanır. Kırsal yeniden yerleşim yerlerinin inşaatı II. Aşamada yürütülür ve tamamlanır. Kentsel ve kırsal yeniden yerleşim alanlarının inşa faaliyetleri bu aşamada tamamlanır ve hak sahibi aileler yeni kent merkezine ve kırsal yerleşim yerine göç ederler. Aynı zamanda rehabilitasyon faaliyetleri (Daha ayrıntılı biçimde bölüm 7.5 ve 7.6 da tarif edilmiştir) başlatılacak ve gözlem yapılacaktır. YENİDEN YERLEŞİM EYLEM PLANI Revizyon: B Sf. 19 / 23

Rehabilitasyon faaliyetleri temelde Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü, Artvin Valiliği, Yusufeli Kaymakamlığı tarafından Devlet Planlama Teşkilatı eşgüdümünde yürütülecektir. I. ve II. Aşamada kamulaştırılacak araziler Tablo 8.1 de verilmiş ve Ek J de gösterilmiştir. Tablo 8.1. I. ve II. Aşamada Kamulaştırılacak Araziler Yerleşim Yeri 1. Aşama II. Aşama Etkilenen Özel Etkilenen Toplam Etkilenen Özel Etkilenen Toplam Araziler (Hektar) Arazi (Hektar) Araziler (Hektar) Arazi (Hektar) Alanbaşı 0.00 0.00 4.51 7.37 Arpacık 42.16 108.54 12.44 169.48 Bahçeli 0.00 0.00 0.00 0.00 Bostancı 0.00 0.00 2.42 6.45 Çeltikdüzü 0.00 0.00 76.4 280.63 Çevreli 0.00 0.00 112.33 256.59 Çıralı 0.00 0.00 11.12 36.5 Darıca 1.58 6.32 11.68 46.83 Dereiçi 0.00 0.00 18.86 46.11 Irmakyanı 3.16 12.77 18.53 191.08 İşhan 25.06 174.92 30.05 416.87 Kılıçkaya 0.00 0.00 64.27 112.39 Kınalıçam 24.98 165.06 83.26 240.41 Küplüce 0.00 0.00 1.28 4.00 Morkaya 0.00 0.00 3.56 24.00 Pamukçular 0.20 1.11 6.31 26.65 Sebzeciler 0.00 0.01 0.00 9.54 Tekkale 0.00 0.00 70.48 226.86 Yeniköy 2.79 35.42 6.43 159.61 Yusufeli 0.70 22.36 118.81 725.64 Toplam 100.63 526.51 652.74 2987.01 III. Aşama Kamulaştırma III. Aşamada, kamulaştırma konusu, proje bileşenleri nedeniyle su altında kalmayan ya da kaybolmayan ancak geriye kalan mücavir alanlar ile ilgilidir. Projeyle ilgili II. Aşamadaki kamulaştırma sürecinin tamamlanmasından sonra, DSİ, PEİ lere, projenin sosyoekonomik yapıya etkisi yüzünden kendi arazilerinin de kamulaştırılması gerektiğini bir şekilde düşünüyorlarsa başvuru yapmaları yönünde duyuru yapar. Böyle bir durumda, başvurular Artvin Valiliğince olağan kamulaştırma prosedürü (II. Aşama) işletilerek kurulan mücavir alanlar takdir komisyonu tarafından değerlendirilecek ve başvuruların geçerli olduğuna karar verilirse bu mülkler de kamulaştırılacaktır. 8.5.2. Uygulama Takvimi Yusufeli Projesi Yeniden Yerleşim Eylem Planı (YYEP) uygulama zaman çizelgesi Ek-E de sunulmuştur. YENİDEN YERLEŞİM EYLEM PLANI Revizyon: B Sf. 20 / 23

1. Aşama (24 ay) 2. Aşama (51 ay) 3. Aşama (12 ay) YENİDEN YERLEŞİM EYLEM PLANI DSİ * BAİB ** Kamulaştırma Plan ve Listelerinin Hazırlanması Hazırlık Çalışmaları Kentsel Alan Seçimi 1. Aşama Kamulaştırma (Baraj inşaat alanı, geçiş ve varyant yolları, şalt sahası, malzeme sahası, en düşük su seviyesinden batardo yüksekliğine kadar olan alanlar) Yeniden Yerleşim Duyuruları ve Başvuruların Alınması İncelemeler ve Hak sahipliği Kırsal Alan Seçimi 2. Aşama Kamulaştırma (Maksimum su yüksekliğine kadar olan alanlar) Danışmanlık Faaliyetleri (Yeniden Yerleşim Birimi) Yeniden Yerleşim Alanının İhalesi ve İnşaatı Hak Sahibi Ailelerin Yeniden Yerleşim Alanına Taşınması 3. Aşama Kamulaştırma (Su altında kalmayan ya da diğer proje bileşenleri nedeniyle alınmayan, geriye kalan ve mücavir alanlar) Kırsal Yeniden Yerleşim Projelerinin Hazırlanması Rehabilitasyon Faaliyetleri Üst Kotlara Taşınma İzleme Batardo İnşaatı (Derivasyon İşleri) Maksimum su seviyesine kadar su tutma 1. Aşama : Batardo inşaatının tamamlanması 2. Aşama : Maksimum su seviyesine kadar su tutma NOTLAR: 3. Aşama : Geriye kalan ve bitişik mülkler * DSİ : Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü 1. Şekilde belirtilen süreler tahmini değerlerdir. ** BAİB : Bayındırlık ve İskan Bakanlığı 2. Yukarıdaki çizim ölçekli değildir. Şekil 8.2. Kamulaştırma ve Yeniden Yerleşim Akım Şeması YENİDEN YERLEŞİM EYLEM PLANI Revizyon: B Sf. 21 / 23