TÜRKİYE 11. ENERJİ KONGRESİ 21. EYLÜL 2009, İZMİR AÇILIŞ OTURUMU KONUŞMASI DEK/TMK Yönetim Kurulu Bşk. Süreyya Yücel ÖZDEN Sayın Sayın Sayın Basın Temsilcileri, Milli Komitemiz tarafından düzenlenen Türkiye Enerji Kongrelerinin 11.ne başlarken, sizlere Hoşgeldiniz diyor ve katılımlarınızdan dolayı teşekkür ediyor, Yönetim Kurulumuz ve şahsım adına saygılarımızı sunuyorum. Enerji gibi hepimizi doğrudan etkileyen bir önemli konu için bir araya gelmiş bulunuyoruz. Konunun hem Türkiye, hem de uluslararası boyutu var. Enerji sektörünün uluslararası alanda önemli bir örgütü olan Dünya Enerji Konseyi 1923 yılında kurulmuştur. O yıllarda, bugün bilinen birçok uluslararası kuruluşlar henüz mevcut değilken, enerji konusuyla uğraşmak üzere, bir uluslararası örgüt kurulması ilginçtir. Enerjinin ülkeler ve dünyanın bütünü için önemli bir sorun olacağı o zaman düşünülmüş ve ülkelerin bu konuda bir araya gelerek işbirliği yapmaları amaçlanmıştır. Bu davranış, enerjinin ne derece önemli bir konu olduğunun tarihsel bir kanıtıdır. Yaklaşık 100 ülkenin üye olduğu ve merkez ofisi Londra da bulunan Dünya Enerji Konseyi nin günümüzdeki çalışma ilkesi, herkesin en üst düzeyde faydalanması için, enerjinin, sürdürülebilir şekilde, arzının ve tüketiminin teşvik edilmesi dir. 1949 yılında da, zamanın Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti, enerji konusunun önemini dikkate alarak, bu uluslararası örgütte, ülkemizin temsil edilmesini öngörmüş ve bu görevin yerine getirilmesi için 25.09.1949 tarih ve 3/9805 sayılı Bakanlar Kurulu kararıyla, bizim Komitemizi, Türk Milli Komitesi adıyla kurmuştur. Kuruluş yılı olan 1949 yılından günümüze kadar aradan geçen süre içinde, birçok değerli büyüğümüz ve uzmanlar Komitemizde değerli hizmetler yapmışlardır. Yüksek huzurlarınızda, onları minnet ve saygı ile anıyorum. Onların emekleri ile bugünlere ulaştık ve bu yıl, Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi olarak, kuruluşumuzun 60. Yılını kutluyoruz. Bu 60 yıllık sürede, ülkemizde enerji kaynakları potansiyeli, enerjinin, zamanında, güvenilir, çevre ile uyumlu, verimli ve ekonomik koşullarda üretimi, çevirimi, tüketimi, dağıtımı ve kullanımı konularında, teknik, ekonomik, bilimsel ve sosyal nitelikli birçok çalışmalar yapıldı, çalışma sonuçları, görüşler ve öneriler, üyelerimize, ilgililere ve kamuoyuna, raporlar, kitaplar ve son dönemlerde de CD ler halinde sunuldu ve sunulmaya devam ediyor. Bu doğrultuda, ülkemiz çıkarlarını gözeterek, enerji sorunlarının çözümüne katkı yapmak için çalışmalarımıza devam ediyoruz. Bugün değerli ilgi ve katılımlarınızla 1
başlatmakta olduğumuz 11. Kongremiz de, çalışmalarımızın önemli bir örneği olarak Komitemiz tarihindeki yerini alacaktır. Günümüzde enerji, uygarlığın temeli haline gelmiş, herhangi bir enerji türünün yokluğu veya yetersizliği günlük yaşamı anında olumsuz olarak etkiler olmuş, bu nedenle de, ülkelerin kendi içişlerinde ve aynı zamanda uluslararası ilişkilerde, enerji, gündemdeki önemli yerini almış ve almaya da devam ediyor. Dünya gündemindeki konulara bakınca bazı soruların ortaya çıktığını görüyoruz; Hemen hemen tüm ülkeleri etkileyen, ekonomik ve finansal kriz aşıldıktan sonra, tekrar artış gösterecek olan enerji talebi nasıl karşılanacak? Özellikle 2050 yılına doğru, insan yaşamında tartışmasız bir önceliğe sahip elektriğe olan talep, hem dünya nüfus artışı, hem de gelişmekte olan ülkelerdeki tüketim artışı nedeniyle bugünkünün üç katı olacak, buna nasıl bir çözüm bulunacak? Kriz nedeniyle yatırımlar azalırsa, gelecek için gerekli üretim tesisleri nasıl kurulacak? Bu üretim tesislerine, çevreye uygun alternatif kaynaklar nasıl bulunacak? Enerji ile ilgili çözümden söz ederken, enerjide arz güvenliği nasıl sağlanacak? Petrol ve doğalgaz kaynaklarının önemli bir bölümünün belli bazı Orta Doğu Bölgesi ülkelerinde olduğu dikkate alındığında, tüketici durumunda olan ve ihtiyaçlarını ithalatla karşılamak zorunda bulunan tüm ülkeler için, bu konu çok kritik bir önem taşımaktadır. Ve son yıllarda, enerji ile ilgili tüm toplantı ve çalışmalarda, önemli bir uyarı olarak yüksek sesle dile getirilen iklim değişikliği sorunu ve onun göstergeleri olarak belirtilen, buzulların erimesi, değişik bölgelerdeki, aniden oluşan sel, aşırı yağmur, toprak kaymaları ve kuraklık ve çölleşme durumları Bunların nedeni olarak, atmosferdeki CO2 birikimini durdurabilmek için neler yapılmalıdır? Günümüzde, atmosferdeki 386 ppm (milyondaki partikül sayısı) bir tehlike işareti veriyor. Dünya ölçeğinde bir sorun olan bu konuda, uygun önlemlerin alınabilmesi yönünde uluslararası ortak davranış nasıl sağlanacak? Avrupa Birliği nin 2020 de, bugünkü enerji tüketimini % 20 oranında azaltma, böylece azaltılmış enerjinin % 20 oranındaki bölümünün de yenilenebilir kaynaklardan sağlanması (20-20-20 konusu) kararı nasıl uygulanacak? Kyoto Protokolü uygulaması ve Aralık ayında, Danirmaka nın başkenti Kopenhag da yapılacak uluslararası toplantı, 2012 yılı sonrası için ne gibi kararlara ev sahipliği yapacak? CO2 salımında çoğunluğu oluşturan enerji, ulaştırma ve sanayi sektörlerinde, fosil yakıtların, yani, petrol, doğalgaz ve kömürün kullanımı nasıl azaltılacak? Enerji üretimi ve ulaşım hizmeti mi azaltılacak? Bu kalkınmayı engeller Yoksa, enerji, ulaşım ve çevre kontrolünü bağdaştıran yeni planlamalar ve teknolojiler mi uygulamaya konulacak? Talep artışı, arz güvenliği ve iklim değişikliği şeklinde özetlenecek bu üç temel sorun ile uğraşılırken, bir başka önemli sorun da göz önüne gelmektedir: Günümüzde, nüfusu 7 milyara yaklaşan dünyamızda, 2 milyar insan su ve elektrikten, yani çağdaş enerjiden yoksun durumda bulunuyor. Bu insanlara uygarlık nasıl ulaştırılacak? Dünya bu sorunlarına çözüm aramak için yoğun uğraşı verirken, Türkiyemiz deki durum nasıl görünüyor? Ülkemiz enerji durumunu, ana çizgiler alarak şöyle tanımlayabiliriz: Enerjide arz güvenliği bizim ülkemiz için de önemli bir sorun. Birincil enerjiye olan talebin karşılanmasında, dışa bağımlılık oranımız % 75 Örnek olarak, elektrik 2
üretimindeki duruma bakıldığında, %48 doğalgaz, %29 kömür, %17 hidrolik, %1 Jeotermal ve rüzgar, %5 fuel Oil+motorin Petrol, doğalgaz, LPG gibi enerji girdilerine yapılan ödeme 2008 yılında 48,2 milyar Dolar a ulaşmış, son yıllarda ithalatımızın dörtte biri düzeyinde gerçekleşmiştir. Bir diğer önemli konumuz talep artışıdır. Kriz dönemleri dışında, birincil enerji yıllık talep artışı %5, elektrik enerjisi yıllık talep artışı %7 Bu artışlar nasıl karşılanacak? 2008 Yılında 198,3 milyar Kwh olarak gerçekleşen elektrik tüketiminin, 2020 yılında 420 milyar Kwh düzeyinde bir talep olarak karşımıza çıkacağı tahmin ediliyor Bu, mevcut 43 000 MW lık kurulu elektrik üretim kapasitemizi 96 000 MW düzeyine çıkarmamızı gerektirecektir. Enerji sektöründeki diğer tüm yatırım gereksinimleri de dikkate aldığımızda, önümüzdeki on yılda, yaklaşık 130 milyar Dolarlık bir finansman sağlamak zorunda olduğumuz hesaplanmaktadır. Bu nasıl sağlanacak? DPT tarafından hazırlanan ve Bakanlar Kurulu kararı olarak, 16 Eylûl 2009 tarihli Resmî Gazete de yayınlanan ve 2010-2012 dönemini kapsayan Orta Vadeli program da, enerji sorununun çözümü için: -Özelleştirmenin tamamlanması, - Nükleer güç santralı yapımına başlanılması, - Doğal gaza aşırı bağımlılığı azaltmak üzere yerli ve yenilenebilir kaynakların kullanımına hız verilmesi, - Bölgemizde bulunan enerji (petrol, doğal gaz ve elektrik) kaynaklarının uluslararası pazarlara ulaştırılmasında Türkiye nin transit güzergâhı ve terminal ülke olması için gerekli çalışmaların sürdürüleceği hedefleri yer almaktadır. Umarız bu hedefler birer gelişme eksenleri olarak sözde kalmaz, zaman kaybetmeden gerçekleştirilir. Bu noktada, 2023 Stratejisi ne de atıfta bulunmakta fayda görmekteyim. Strateji Belgesi nde yerli ve yenilenebilir enerji kaynaklarının değerlendirilmesiyle ilgili olarak: - Bütün linyit ve taşkömürü kaynaklarının 2023 yılına kadar elektrik enerjisi üretim amacıyla değerlendirilmesi, - 2023 yılına kadar teknik ve ekonomik olarak değerlendirilebilecek hidroelektrik potansiyelin tamamının elektrik enerjisi üretiminde kullanımının sağlanması, - Rüzgâr enerjisi kurulu gücünün 2023 yılına kadar 20.000 MW ye çıkarılması, - Güneş enerjisinin elektrik üretimi için de kullanılmasının yaygınlaştırılması, Hedefleri yer almaktadır. Bütün bu hedefler ve elektrik üretiminde doğalgazın payının % 30 un altına düşürülmesi hedefleri olumludur. Ancak, bu hedefleri gerçekleştirmek yalnızca piyasa mekanizmalarıyla mümkün değildir. Kamusal planlama ve denetimin esas alınması ve kamusal üretim tesislerinin de devrede olması gerekmektedir. Ülkemizde enerjide sürdürülebilir bir arz güvenliği sağlanması, talebin yönetilmesi, dışa bağımlılığın azaltılabilmesi, yatırımlara uygun finansal kaynak bulunması, iklim değişikliği etkilerinden korunabilmek, gibi ana sorunların yanında başka sorunlarımız var: Akaryakıt kullanımında vergiler, Elektrik kullanımında verimsizlik ve genel olarak enerjinin verimli kullanılmaması, Elektrik iletim ve dağıtımında kayıplar ile kapasite yetersizliği, Enerji sektöründe Serbest Piyasa kararının alınmış olmasına karşın, henüz serbest piyasanın tam kurulmamış olması, 3
Yatırımcının yüksek elektrik fiyatı isteğine karşılık, sanayici ve konut gibi sektörler başta olmak üzere, tüketicinin ucuz elektrik beklentisi ikilemi Yerli enerji kaynaklarımızı hizmete almadaki ataletimiz, Politika ve uygulamalarda sürdürülebilirliğin sağlanamaması, Nükleer Santral konusu, Yeterli doğalgaz depolama tesislerinin olmayışı ve kaynak çeşitlendirme zorluğumuz Başka diğer bazı sorunlar da dile getirilebilir. Ancak, sorunlarımıza karşılık, fırsat ve avantajlarımızı da belirtmek gerekmektedir. Şöyle ki: Uluslararası açıdan bakıldığında enerji kaynağına sahip ülkeler ile tüketici durumundaki batı ülkeleri arasındaki jeopolitik konumumuz, bize bir enerji köprüsü ve enerji terminali ve dolayısıyla enerji pazarında etkin olabilme avantajını sağlıyor. Dünya petrol ve doğalgaz kaynaklarının %70 i bizim etrafımızda. Bu konumumuzu ülkemiz için iyi değerlendirmeliyiz. Son dönemlerde, Bakü-Tiflis-Ceyhan Petrol boru hattının gerçekleştirilmiş olması, ayrıca Nabucco ve diğer doğalgaz boru hatları konularındaki gelişmeleri umutla karşılamamız gerekiyor. Bu konularda, İran, Irak, Azerbaycan, Rusya, ABD ve Avrupa Birliği ile gerekli görüşme ve müzakereleri yapıp, boru hatlarına gaz ve petrol sağlayacak anlaşmalar imzalanmalı... Artan enerji talebinin karşılanmasında yerli ve yenilenebilir kaynaklarımızın potansiyel olarak umut vermesi Suyumuz, rüzgarımız, jeotermal kaynağımız, kömür ve güneşimiz Bu kaynakların doğru kullanımı, ülkemizi enerjide oldukça güçlü duruma getirecektir. Özellikle belirtmek isterim ki, kömür konusunda değerli çalışmalar ve üretim yapan kuruluşlarımız var. Başta TKİ olmak üzere bu kuruluşlarımız desteklenmelidir. Yerli ve yenilenebilir kaynaklarımızın, olabildiğince en üst düzeyde değerlendirilmesi için elden ne geliyorsa yapılmalıdır. Afşin-Elbistan-Kangal eksenindeki kömür havzası, özel bir kalkınma projesi olarak ele alınmalıdır. Sizlere enerji konusunda, dünyaya ve ülkemize ait bazı soru ve sorunlardan söz ettim. İstatistiksel-sayısal ayrıntılara fazla girmeden, çünkü onlar artık her yerde oldukça kolay bulunuyor, değerlendirmeler yapmaya çalıştım. Amacım, asla eleştiri yapmak değil, fakat enerji konusunun önemini belirtmek, konunun, hem kişisel, hem ulusal ve hem de uluslararası açıdan hepimizi ne kadar önemli ölçüde ilgilendirdiğini ve enerjiden ucuz, güvenilir, sürekli, sürdürülebilir bir şekilde yararlanmanın çağdaş bir insan hakkı olduğunu vurgulamaktır. Toplumların yaşama biçimini teknolojilerdeki gelişmeler şekillendiriyor. Yakın gelecekte bizleri etkileyecek olanlara baktığımızda, bilişim teknolojileri, nano teknoloji, biyo teknoloji ve enerjiyi görebiliyoruz. Tüm gayretimiz, ülkemizin, çağdaş uygarlık ufkuna doğru yapmakta olduğu kararlı yürüyüşünde, enerjinin bir engel oluşturmasını önlemek için naçiz bir uyarı yapmaktır. İktisadi kalkınmanın ve sosyal gelişmenin ihtiyaç duyduğu enerjinin rekabetçi bir serbest piyasa ortamında sürekli, kaliteli ve güvenli bir şekilde asgari maliyetle teminidir olarak tanımlanan ve kriz ortamı nedeniyle yeniden değerlendirilmesi gereken enerji politikasının başarıya ulaşmasına destek olmaktır. Özetle belirttiğim sorunlar, bu kongremizde, bilgili, deneyimli ve yetkili uzmanlarca tartışılacak, görüş ve öneriler geliştirilecektir. Böylece, daha önceki kongrelerimizde olduğu gibi, bu kongremiz de ülke sorunlarının çözümüne ışık tutacaktır. Siz değerli katılımcıların gösterdiğiniz ilgi ve burada, Tepekule Kongre Merkezi nde hazır bulunmanızın bize umut verdiğini tekrar belirtiyor, sorularınız ve görüşlerinizle değerli 4
katkılar yapacağınıza inanıyoruz. Yine inanıyoruz ki, nice büyük sorunları aşan, dünyaya örnek Kurtuluş Savaşı nı kazanarak, Türkiye Cumhuriyeti ni kuran ulusumuz, mevcut sorunları da aşacak, medeniyet ufkunda bir güneş gibi doğmaya devam edecektir. İstiyoruz ki, bu kararlılığımız, tekrar, İzmir den yükselen bir ses olarak, aziz milletimize duyurulsun. Teşrifleriniz için size en içten, yürekten, teşekkürlerimizi sunuyorum. Huzurlarınızdan ayrılmadan önce, bu Kongrenin düzenlenmesinde bize destek veren ve yardım edenlere de özel teşekkürlerimizi iletmek istiyorum: - Enerji SA, bizim ana sponsorumuz oldu. - Adularya-Enerji Elektrik Üretimi ve Madencilik Şirketi önemli katkı sağladı. - İzmir Kalkınma Ajansı, hem katkı sağladı, hem de düzenleme çalışmalarımızda her zaman bizimle beraber emek verdi. Ayrıca çok yakın ve değerli destekleyenler olarak, - Sayın İzmir Valimiz - Sayın İzmir Büyükşehir Belediye Başkanımız, bize cesaret verdiler, değerli olanaklar sağladılar. Bu katkılara ek olarak ETKB nın kuruluşları, İTÜ, ODTÜ, Dokuz Eylül Üniversitesi, Ege Üniversitesi, EBSO ve diğer Meslek Odaları, Uzman ENERJİ Dergisi ve Kaynak Elektrik Dergisi de destek ve ilgileriyle kongrenin yapımına katkıda bulundular. DALYA Turizm Şirketi İzmir deki yardımcımız oldu. Makina Mühendisleri Odası TEPEKULE Yönetimi bu kongre binasını hazırladı. Bu nedenle, saydığım değerli şahsiyetlere, üniversitelerimize Sayın Rektör ve Sayın yöneticilerine ve tüm ilgililerine, destekleyen şirket ve kuruluşlarımızın Sayın yöneticilerine, enerji konusuna gösterdikleri yakın ilgi için takdir ve teşekkürlerimizi sunuyorum. Kongre için yoğun çalışma yapan, başta Genel Sekreterimiz (Sayın Ömer Ünver) olmak üzere, görev alan tüm arkadaşlarımıza ve bildirileriyle Kongre içeriğini zenginleştiren sayın akademisyen ve diğer bildiri sahiplerine ve değerli konuşmacılara teşekkür ediyorum. Sözlerime son verirken, sizlere de, bizim için çok kıymetli olan teşrifleriniz ve ilginizden dolayı, derin saygılarımızla, en samimi teşekkürlerimizi sunuyor, Kongremizin beklentilere uygun sonuçlar vermesi ve ülkemiz için faydalı olmasını diliyorum. Süreyya Yücel ÖZDEN Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi Yönetim Kurulu Başkanı 5