Ramazan FANİ Erciş Kaymakamı Erciş Depremi 23 Ekim 2011 tarihinde saat 13.41 de meydana gelen 7,2 şiddetindeki depremin merkez üssü Van ili Tabanlı köyü olsa da, tabiri caizse felaketin merkez üssü Erciş ilçesi oldu. Depremle birlikte Erciş ilçe merkezinde 87çok katlı bina çöktü ve ilçe genelinde 10.529 konut ağır hasar görerek kullanılamaz hale geldi. 514 vatandaşımız depremle birlikte maalesef hayatını kaybetti. Erciş ilçesinde yaşanan 7,2 şiddetindeki bu deprem, Cumhuriyet Tarihi göz önünde bulundurulduğunda ülkemizde yaşanan 7 şiddetinin üzerindeki depremlerin 12.si oldu. Bu büyüklükteki bir depremi mülki idare amiri olarak yaşamak, depremin üzerinizde bıraktığı psikolojik etki bir kenara bırakılırsa, şüphesiz çok büyük sorumlulukları beraberinde getirmekte ve ağır bir iş yüküyle karşı karşıya bırakmaktadır. İlk aşamada, afetin boyutlarının ve etkilerinin tespiti, kriz merkezinin (afet acil durum yönetim merkezi) oluşturulması, arama kurtarma ekiplerin enkazlara sevk edilmesi, ilk yardım ve sağlık hizmetlerinin yürütülmesi, geçici barınma ihtiyacının karşılanması, su ve gıda gibi temel yaşam malzemelerinin temini ve dağıtımı, emniyet ve asayiş hizmetlerinin sağlanmasıgibi konular kriz merkezimizin acil çözüm üretmesi gereken konular olarak karşımıza çıktı. Orta vadede ise barınma ihtiyacı için konteyner kentlerin oluşturulması ve sonrasında yönetilmesi, yıkılan ve hasar gören eğitim kurumlarının yerine eğitim hizmetle- Ülkemizde daha önce yaşanan depremler göz önünde bulundurulduğunda Van- Erciş depremlerine hızlı müdahale edilmiş olsa da daha kısa süre içerisinde enkazlara müdahale edilmesinin taşıdığı hayati önem ülke olarak afet yönetimi alanında kat edilmesi gereken daha epey bir mesafe olduğunu göstermektedir. 26 idarecinin sesi / Temmuz - Ağustos / 2012
deneme rini yürütecek prefabrik yapıların inşası,hasar tespitlerinin yapılması, ekonomiyi canlandıracak tedbirlerin planlanması, enkazların kaldırılması, hak sahipliği işlemlerinin yürütülmesi, kalıcı konut alanlarının tespiti ve konutların TOKİ aracılığıyla inşası, özellikle köylerde yer seçimi ve yer tespiti çalışmalarının yapılmasıgibiçalışmalar kriz yönetimi olarak temel uğraş alanlarımız oldu. Müdahale evresinde yürütülmesi gereken bu tür maddi hizmetlerin yanı sıra ve belki bunun da ötesinde halkın moral ve motivasyonunun ayakta tutulması, süreçle ilgili sağlıklı bilgilendirilmesi, sosyal ve toplumsal bir takım problemlerin yaşanmamasını önleyici tedbirlerin alınmasıkaymakamlık olarak üzerinde önemle durduğumuz konular oldu. Bu makalenin boyutlarıafet sonrası müdahale ve iyileştirme ve yeniden inşa evrelerinde yapılması gereken tüm faaliyet alanlarıyla ilgili (Erciş depremi özelinde yapılanlar ve yapılamayanlar) ayrıntılı değerlendirme yapma imkânı vermediğinden,sadece Erciş depremi sonrası kriz (afet acil durum yönetim) merkezinin oluşturulması,haberleşme, aramakurtarma, yardımların dağıtımı ve geçici barınma konularıyla ilgili çok genel değerlendirmeler yapılacaktır. 1. Kriz (afet acil durum yönetim) merkezinin oluşturulması Deprem öncesi hazırlanan ilçe acil afet yardım planında kriz merkezi olarak kaymakamlık binası belirlenmiş ve plana uygun olarak 23 Ekim Pazar günü saat 13.54 te yani depremden 13 dakika sonra kaymakamlığa ulaşılmış ve kriz masası oluşturulmuştur. Ancak 7.2 şiddetindeki deprem sonrası binanın hasar durumunun bilinememesi ve şiddetli artçıların devam etmesi nedeniyle ilk aşamada binaya girilememiştir. Bu nedenle kaymakamlık bahçesine taşınan masalarla bahçede hizmet verilmeye çalışılmıştır. Erciş ilçesinin 1. derece deprem kuşağı üzerinde bulunması rağmen afet anında kriz yönetim merkezi olarak kullanılacak Mevzuat ve yönetim geleneğimizin mülki idare amirlerine yüklediği sorumluluklar, afet halinde mülki idare amirini kriz yönetiminin temel aktörü haline getirmektedir. Ülkemizin depremselliği göz önünde bulundurulduğunda her mülki idare amirinin görev mahallinde afet yaşama ihtimali son derece yüksektir. Bu durum ise kriz yönetiminin temel aktörü olan mülki idare amirlerinin afet yönetimi konusunda her zaman hazırlıklı olmalarını gerektirmektedir. prefabrik veya çelik konstriksiyon bir yapının inşa edilmemiş olması büyük bir eksiklik olarak karşımıza çıkmıştır. Kamu binaları ne kadar sağlam inşa edilirse edilsin 7,2 şiddetindeki bir deprem sonrasında yaşanan artçılarda düşünüldüğünde, insanları binalara sokmak neredeyse imkansız hale gelmektedir. Nitekim akşam saatlerinde havanın kararmasıyla kaymakamlık binasına geçilmesine rağmen çalışanlar binaya girmekte zorlanmış, her artçıdan sonra kendilerini dışarı atmışlardır. Deprem sonrasında 10.000 in üzerinde artçı depremin yaşandığı dikkate alınırsa meselenin ehemmiyeti daha da iyi anlaşılacaktır. 2. Haberleşme Depremle birlikte cep telefonlarıyla iletişimin kesilmesi ve hemen sonra- idarecinin sesi / Temmuz - Ağustos / 2012 27
Özellikle arama kurtarma ekiplerinin koordinasyon içerisinde, en seri vasıtalarla ve en kısa süre içerisinde afet mahalline intikal etmesi önem arz etmektedir. Yine arama kurtarma ekipleri afet mahalline intikal ettiğinde sevk ve idareleri de sorun alanlarından biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Arama kurtarma ekiplerini teknik anlamda koordine edecek bir yapının olmaması nedeniyle ekipler bir birinden kopuk çalışabilmekte, bu durum ise çalışmaları olumsuz olarak etkilemektedir. sında hatların yoğunluğunun iletişime imkan vermemesi nedeniyle üst makamların bilgilendirilmesi, afetin boyutlarıyla ilgili bilgi alınması ve personele ulaşarak sevk ve idarelerinin sağlanması konularında ciddi aksamalar yaşanmıştır. Rölelerin hasar görmesi, telsiz irtibatını da etkilemiştir. Daha önceki depremlerle kıyaslandığında daha kısa süre içerisinde haberleşme hizmetleri ile ilgili sıkıntılar giderilmiştir. Ancakafetlerde özellikle saniyenin önem arz ettiği ilk anlarda daha sorunsuz iletişimin sağlanabileceği sistemler geliştirilmelidir. 3. Arama-Kurtarma Depremle beraber yıkılan binaların altında kalanların aranması ve kurtarılması kriz yönetim sürecinin en hayati, bununla beraber en sorunlu alanı olarak karşımıza çıkmıştır. Afet yönetiminin kriz yönetimi olarak nitelendirilmesi ve yöneticilere olağanüstü yetkiler verilmesinin en önemli nedeni belki de kurtarma faaliyetlerinin taşıdığı önemdir. Çünkü yaşamla ölüm arasındaki o ince çizgide en kısa sürede kurtarma faaliyetlerinin başlatılması ve profesyonel bir şekilde enkazlara müdahale edilmesi hayati önemi haizdir. Zamanla yarışılan bu süreci, olağan yönetim süreçlerinden ayıran; sürecin yönetimindeki gecikme, ihmal, amatörlük gibi olumsuzlukların insan hayatının kaybına sebebiyet verecek olmasıdır. Özellikle deprem afeti enkaz altında kalan ve kurtarılmayı bekleyen hayatların hikayeleri ve görüntüleriyle özdeşleşmiştir. Kamuoyunun en çok ilgisini çeken ve insanların yardımlaşma duygularını harekete geçiren de yine enkazlar ve kurtarılmayı bekleyen insanlar olmaktadır. Erciş ilçesinde deprem neticesinde 87 çok katlı bina çökmüştür. Çöken binalara ilk müdahale sivil vatandaşlar tarafından yapılmış, beton yığınları arasına sıkışmayan ve profesyonel arama kurtarma faaliyeti gerektirmeden enkazlardan çıkarılabilecek yaralılar kurtarılmıştır. Sivil vatandaşlar tarafından enkazlardan çıkarılan depremzedelerin net sayısı bilinmemekle beraber bu sayının 1500 ün üzerinde olduğu tahmin edilmektedir. Enkaz altında kalan ve ancak profesyonel arama kurtarma ekiplerince kurtarılabilecek depremzedelere ise arama kurtarma ekipleri Erciş e intikal ettikten sonra ulaşılabilmiştir. Profesyonel arama kurtarma ekipleri ilçeye ulaşana kadar Kaymakamlıkta oluşturulan kriz merkezi tarafından öncelikli olarak çöken binaların yerleri tespit edilmeye çalışılmış ve tespit edilen enkazlar mahalle mahalle tasnif edilerek kayıt altına alınmıştır. İlk profesyonel arama kurtarma ekibi depremden yaklaşık 3 saat sonra ilçeye ulaşmış ve kriz merkezince en çok yaralının olabileceği tahmin edilen Sevgi ve Emrah apartmanlarına yönlendirilmiştir. Profesyonel arama kurtarma ekipleri 87 enkazın tamamına ilk 24 saatin sonunda ulaşabilmişlerdir. Arama kurtarma çalışmaları 7 gün sürmüş ve 209 28 idarecinin sesi / Temmuz - Ağustos / 2012
deneme vatandaşımız enkazlardan yaralı olarak çıkarılmıştır. Ülkemizde daha önce yaşanan depremler göz önünde bulundurulduğunda Van- Erciş depremlerine hızlı müdahale edilmiş olsa da daha kısa süre içerisinde enkazlara müdahale edilmesinin taşıdığı hayati önem ülke olarak afet yönetimi alanında kat edilmesi gereken daha epey bir mesafe olduğunu göstermektedir. Özellikle arama kurtarma ekiplerinin koordinasyon içerisinde, en seri vasıtalarla ve en kısa süre içerisinde afet mahalline intikal etmesi önem arz etmektedir. Yine arama kurtarma ekipleri afet mahalline intikal ettiğinde sevk ve idareleri de sorun alanlarından biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Arama kurtarma ekiplerini teknik anlamda koordine edecek bir yapının olmaması nedeniyle ekipler bir birinden kopuk çalışabilmekte, bu durum ise çalışmaları olumsuz olarak etkilemektedir. 4. Temel yaşam malzemelerinin temini ve yardımların yönetimi Depremle birlikte ticari hayatın inkıtaa uğraması, istisnasız tüm üretim faaliyetlerinin durması insanların günlük temel ihtiyaçlarının karşılanmasını imkânsız hale getirmektedir. Başta su ve gıda olmak üzere temel yaşam malzemelerine duyulan ihtiyaç kriz yönetiminin müdahale evresinde çözüm üretmesi gereken konuların başında gelmektedir. Erciş depremi sonrasında şehir şebekesi hasar görmüş ve ilk 15 gün, ilçe merkezine kullanma veya içme amaçlı su verilememiştir. Toplumumuzun afete uğramış insanlara karşı olağanüstü duyarlılığı sayesinde ilk günden itibaren sivil toplum örgütleri ve kamu kurumları tarafından başlatılan yardım kampanyalarıyla hemen hemen tüm afetzedelerin temel yaşam ihtiyaçları karşılanmıştır. Erciş kaymakamlığı olarak ilk günlerde oluşturulan çadır kentlerin ihtiyacını karşılamaya yönelik çevre il ve ilçelerden ekmek ihtiyacı karşılanmaya çalışılmış, onun dışındaki ihtiyaç malzemeleriyle ilgili herhangi bir alıma ihtiyaç duyulmadan gelen yardımlarla depremzedelerin temel yaşam ihtiyaçları karşılanmaya çalışılmıştır. Çadır talep edenlerin konutlarının hasar durumunun bilinememesi, Erciş ilçesinde ikamet edip etmediklerinin tespitinde karşılaşılan güçlükler, mükerrer çadır alınmasının önüne geçecek çadır dağıtımını kayıt altına alabileceğimizve hemen afet sonrasında kullanabileceğimiz bir yazılımın olmaması vb. eksiklikler çadır dağıtım sürecini olumsuz olarak etkilemiştir. Ancak gelen yardımların; - Depolanacağı alanın tespit edilmesi, - Depo alanında tasnif edilmesi ve dağıtıma hazır hale getirilmesi, - Depolama ve dağıtım konusunda ihtiyaç duyulan personelin temini, - Dağıtım için gerekli olan araçların temini, - Depo alanı ve dağıtım yapan araçların güvenliğinin sağlanması, - Depoya giren ve çıkan malzemelerin kayıt altına alınması, - Dağıtım yapılacak kişi ve mahallerin tespiti ve kayıt altına alınması, - Dağıtım işlerini kimin sevk ve idare edeceği vb. konular kriz yönetimi olarak çözüm üretmekte zorlandığımız konular olmuştur. Keza en az 300-400 personele ihtiyaç duyulurken kamu personelinden ve vatandaşlardan çalıştırılabilecek çok az sayıda insan temin idarecinin sesi / Temmuz - Ağustos / 2012 29
Depremde evleri hasar görenlerin yanı sıra, evleri hasar görmeyip deprem psikolojisiyle evlerine giremeyen vatandaşların çadır talebi, Erciş deki 33000 hanenin (165 000 kişi) çadır ihtiyacının karşılanması sorunuyla kriz yönetimini karşı karşıya bırakmıştır. edilebilmiş ve 100 e yakın araca ihtiyaç duyulurken bölgede ticari hayatın durması nedeniyle araç temini konusunda da sorunlar yaşanmıştır. 5- Geçici Barınma (Çadır Dağıtımı, Çadır Kentler, Konteyner Kentler) Deprem sonrası arama kurtarma ve ilk yardım hizmetleriyle beraber depremzedelerin barınma sorunu, öncelikle çözülmesi gereken problemlerin başında gelmektedir. Konutları hasar görüp oturulamayacak duruma gelenler için yeni konutlar yapılıncaya kadar geçecek süre içerisinde afetzedelerin barınabileceği geçici yerleşim alanlarının oluşturulması gerekmektedir. Genelde afetler sonrasında ve özellikle deprem afeti sonrasında çok sayıda konut oturulamaz hale geldiği için afetzedelerin geçici barınma ihtiyacı ülkemizde öncelikli olarak çadırlarla çözülmektedir. Kısa vadede çadır kentler oluşturularak veya çadır dağıtımı suretiyle çözülen geçici barınma problemi için orta vadede konteyner kentler oluşturularak veya prefabrik konutlar inşa edilerek geçici barınma problemine çözüm üretilmektedir. 30 idarecinin sesi / Temmuz - Ağustos / 2012 23 Ekim 2011 tarihinde yaşadığımız Erciş depremi sonrasında arama kurtarma faaliyetleriyle berabergeçici barınma konusu,en problemli alanlardan biri olmuştur. Depremin sonbahar mevsiminde yaşanmış olması ve hava sıcaklıklarının geceleri, dışarıda geçirmeye imkân vermemesi, tüm afetzedelerin ilk günlerde barınma sorunun çözülmesi gerekliliğini ortaya çıkarmıştır. Depremde evleri hasar görenlerin yanı sıra, evleri hasar görmeyip deprem psikolojisiyle evlerine giremeyen vatandaşların çadır talebi, Erciş deki 33000 hanenin (165 000 kişi) çadır ihtiyacının karşılanması sorunuyla kriz yönetimini karşı karşıya bırakmıştır. Teorik olarak evleri hasar görmeyen depremzedelerin geçici barınma ihtiyacı olmayacağı ve dolayısıyla sadece evleri hasar görenlere çadır dağıtılması veya çadır kentlere yerleştirilmesinin yeterli olacağı tezinin, yaşadığımız 7,2 şiddetindeki deprem sonrasında çok da geçerli olmadığı görülmüştür. Çünkü; 1. Geçici barınma talebine cevap vermeniz gereken 3-4 günlük süre içerisinde hasarlı evler nasıl tespit edilecek? 2. Bu süre içerisinde hasarlı evler tespit edilebilse bile 7 ve üzeri deprem yaşayan insanları -ilk günlerde şiddetli artçılarında yoğun şekilde devam ettiği göz önünde bulundurulursa-hasarlı olmayan evlere nasıl sokacaksınız? (kendi ailemden örnek vermem gerekirse; deprem sonrası ayrıldıktan 2 ay sonra tekrar ilçeye geldiklerinde eşim ve çocuklarım depremin üzerlerinde bıraktığı olumsuz psikolojiyle, 2 katlı olan kaymakamlık konutuna girememişlerdir.) Bu yönüyle geçici barınma sorununa çözüm üretmek deprem sonrası en sorunlu alan olarak karşımıza çıkmıştır. Çadır talep edenlerin konutlarının hasar durumunun bilinememesi, Erciş ilçesinde ikamet edip etmediklerinin tespitinde karşılaşılan güçlükler, mükerrer çadır alınmasının önüne geçecek çadır dağıtımını kayıt altına alabileceğimizve hemen afet sonrasında kullanabileceğimiz bir yazılımın olmaması vb. eksiklikler çadır dağıtım sürecini olumsuz olarak etkilemiştir. İlk aşamada geçici barınma problemi çadır dağıtımı ve çadır kentlerin kurulmasıyla çözülmeye çalışılmış, orta vadede ise konteyner kentler kurulmuştur.çadır dağıtımıyla kıyaslandığında konteynerlere yerleştirilecek kişilerin tespiti süreci daha sağlıklı yürütülmüştür. Depremzedeleri konteynerlere almaya başladığımız tarih itibariyle (depremden 45 gün sonra) kesin hasar tespitlerinin hemen hemen tamamlanmış olması ve bu tespitlere göre konteynerlere yerleştirilecek kişilerin belirlenmesi nedeniyle süreç daha objektif ve rasyonel yönetilebilmiştir. İlk aşamada sadece evleri depremde ağır hasar görenler konteynerlere yerleştirilmiş, zamanla konutları orta ve az hasar görenler de konteynerlere alınmıştır. Konteyner kentlerle ilgili karşılaştığımız temel sorun alanları ise şunlar olmuştur. - Hasar tespitlerinin beyana göre ve özensiz yapılması nedeniylegerçekte ağır hasarlı konutlarda oturanların isimleri büyük ölçüde listelerde yer almamış ve oluşturduğumuz konteyner tahsis komisyonu, konteyner hak sahiplerinin
deneme belirlenmesinde resmi liste ile fiili durum arasında ikilem yaşamıştır. - Konteynerlerin alt yapı işlerini alan firmaların bu konuda tecrübesiz olması ve TOKİ tarafından alt yapı çalışmalarıyla ilgili sürecin istenen düzeyde takip edilememesi,konteyner kentlerin kurulması sonrasında özellikle su ve elektrik alt yapısı noktasında sorunlar yaşanmasına sebep olmuştur. - Konteynerlerin farklı farklı firmalar tarafından üretilmiş olması nedeniyle konteynerlerde standart sağlanamamış ve özellikle konteynerlerin yerinde teslimi alınırken AFAD tarafından yeterli ve nitelikli teknik eleman bulundurulamaması nedeniyle teslim alınan konteynerlerde ciddi sorunlarla karşılaşılmıştır. Sonrasında firmalara eksiklikleri tamamlattırmak hem son derece güç olmuş hem de depremzedeler konteynerde otururken bu eksiklikler giderilmek durumunda kalınmıştır. - Erciş ilçe merkezinde 3, beldelerde 1 olmak üzere oluşturulan 4 konteyner kentteki 5472 adet konteynere yaklaşık 30000 vatandaşımız yerleştirilmiştir. Bu 4 konteyner kentin yönetimi ve buralarda çalıştırılacak personelin temini konusunda ciddi güçlüklerle karşılaşılmıştır. 6- Sonuç Çevre Ve Şehircilik Bakanlığı nın (eski Bayındırlık ve İskan Bakanlığı) hazırladığı ve şu anda geçerli bulunan deprem bölgesi haritası esas alındığında, ülkemiz topraklarının %96 sının farklı oranlarda tehlikeye sahip deprem bölgeleri içerisinde olduğu ve nüfusumuzun %98 inin bu bölgelerde yaşadığı görülmektedir. Birinci ve ikinci derecede deprem bölgelerinde yaşayanların toplam nüfusumuza oranı ise %70 civarında bulunmaktadır. Bu oranlar, ülkemizin bir deprem ülkesi olduğu gerçeğini çarpıcı bir şekilde ortaya koymaktadır. Afetler sonrası can ve mal kayıplarının en aza indirilmesi afetler olmadan önce bir takım çalışmaları yapmayı gerekli kılmaktadır. Modern afet yönetimi, afet öncesi risk azaltma ve hazırlıklı olma faaliyetlerini afet yönetiminin en önemli evresi olarak görmekte, özellikle bilim adamları Türkiye de afet yönetiminin bu evreleri ihmal ederek sadece müdahale evresine yoğunlaşmasını haklı olarak tenkit etmektedir. Afet öncesi yapılan hazırlıkların afet sonrası ortaya çıkacak hasarı büyük ölçüde etkilediğini kabul etmekle birlikte, ülkemiz yapı stokunun kısa süre içerinde depreme dayanıklı hale getirilmesinin zorluğu ve afetlerin önlenemeyişi müdahale evresindeki çalışmaları çok daha planlı, organize ve rasyonel icra etmemizi gerektirmektedir. Afet mevzuatımız, başta AFAD olmak üzere pek çok kuruma afet yönetimiyle ilgili görevler vermiş olsa da kurumlar afetin bir boyutuyla ilgilenmektedir. Afeti bir bütün olarak yönetmek ve afetle ilgili kurumları sevk ve idare ederek kurumlar arasında koordinasyonu sağlamak ve özellikle halkın psikolojisini iyi okumak ve yönetmek mülki idare amirine düşmektedir. Halk kriz yönetim sürecinde işin sahibi olarak mülki idare amirini görmekte, yapılanların ama özellikle yapılamayanların faturasını mülki idare amirine kesmektedir. Mevzuatın ve yönetim geleneğimizin mülki idare amirlerine yüklediği sorumluluklar, afet halinde mülki idare amirini kriz yönetiminin temel aktörü haline getirmektedir. Ülkemizin depremselliği göz önünde bulundurulduğunda her mülki idare amirinin görev mahallinde afet yaşama ihtimali son derece yüksektir. Bu durum ise kriz yönetiminin temel aktörü olan mülki idare amirlerinin afet yönetimi konusunda her zaman hazırlıklı olmalarını gerektirmektedir. idarecinin sesi / Temmuz - Ağustos / 2012 31