Tunceli İlinde Yaz Mevsiminde Elde Edilen İnek Sütlerinde Yağ Depresyonunun Belirlenmesi

Cilt 1, Sayı 1, 2013 / Vol. 1, Issue 1, 2013 Tunceli İlinde Yaz Mevsiminde Elde Edilen İnek Sütlerinde Yağ Depresyonunun Belirlenmesi Haydar ERYILMAZ*, Murat ÇİMEN**, Metin ERYILMAZ*, Ahmet ÖZER***, Sadiye KARATAŞ*** Özet Bu araştırmada yaz mevsimi boyunca Tunceli ilinin Pertek ilçesinden elde edilen sütlerde yağ depresyon seviyeleri araştırılmıştır. Konu ile ilgili veriler 2012 yılı yaz mevsiminde Çağdaş Pertek Tarım ve Hayvancılık Turizm İnşaat Gıda Üretim Pazarlama Sanayi Ticaret Ltd. Şti. den elde edilmiştir. Sütlerde yaz ayları ve haftaları süresince yağ depresyonu görülmemiştir. Türkiye nin farklı bölgelerinden elde edilen sütlerde yağ depresyonu hakkında bilgileri toplamak için konu ile ilgili daha fazla araştırmalara ihtiyaç duyulmaktadır. Anahtar Kelimeler: Süt, Yağ, Depresyon, İnek, Yaz Determination of Fat Depression in Cow Milk from Tunceli Province during Summer Season Abstract This research was performed to investigate the fat depression levels in milk from Pertek County of Tunceli Province during summer season. The data was obtained from Çağdaş Pertek Tarım ve Hayvancılık Turizm İnşaat Gıda Üretim Pazarlama Sanayi Ticaret Company in summer season of 2012. There was no fat depression in milk during weeks and months of summer season. Further researches are needed to collect information about fat depression in milk from different regions of Turkey. Keywords: Milk, fat, depression, cow, summer * Lisans öğrencisi, Tunceli Üniversitesi, Gıda Mühendisliği Bölümü ** Prof. Dr., Sorumlu yazar, Tunceli Üniversitesi, Gıda Mühendisliği Bölümü, e-mail: mcimen@tunceli.edu.tr *** Lisans öğrencisi, Tunceli Üniversitesi, Kimya Mühendisliği Bölümü

40 Haydar ERYILMAZ, Murat ÇİMEN, Metin ERYILMAZ, Ahmet ÖZER, Sadiye KARATAŞ Giriş Avrupa ülkeleri ve Batı ülkelerinde sütün fiyat oluşumunda biyokimyasal parametreler büyük önem taşımaktadır. Sütün yağı bu ekonomik oluşumda önemli etkiye sahiptir. Çünkü süt yağı sütte ekonomik öneme sahip biyokimyasal parametreler arasında birinci sırada gelmektedir (Anonim, 2007). Çevre koşularının süt yağı üzerine etkilerini gösteren araştırmalar literatürlerde yetersiz olduğundan konu ile ilgili araştırmalara ihtiyaç duyulmaktadır (Cetin ve ark., 2010; Tekelioglu ve ark., 2010a; Tekelioglu ve ark., 2010b; Yildirim, 2009). AB ülkelerinde çiftçilere süt yağ oranları üzerinden desteklemeler yapıldığı bilinmektedir (Anonim, 2007). Bu yüzden AB adayı ülkemizde de süt yağ seviyeleri üzerine etkili çevresel faktörler üzerine yoğun araştırmalar yapılmaktadır (Tekelioğlu ve Çimen, 2011). Süt yağ depresyonu çevresel etkilere bağlı olarak süt yağ içeriğinin %3,2 nin altına düşmesi ile oluşan bir durumdur (De Vries and Veerkamp, 2000). Süt yağ depresyonu aynı zamanda ekonomik peynir üretimi için kabullenilebilir minimum yağ eşiğini de nitelemektedir (Cicek,2007). Bu çalışma Tunceli ili Pertek ilçesinde Çağdaş Pertek Tarım ve Hayvancılık Turizm İnşaat Gıda Üretim Pazarlama Sanayi Ticaret Ltd. Şti. bünyesindeki 2012 yılı yaz mevsiminde elde edilen sütlerde yağ depresyonu olup olmadığını belirlemek amacı ile yapılmıştır. 2. Materyal ve Yöntem Araştırmada süt parametreleri kapsamında total yağ ele alınmıştır. Çağdaş Pertek Tarım ve Hayvancılık Turizm İnşaat Gıda Üretim Pazarlama Sanayi Ticaret Ltd. Şti. 2012 yılının yaz aylarında (Haziran, Temmuz, Ağustos) günlük olarak topladığı sütlerin işletme bünyesinde yapılan günlük rutin analizleri sonucunda işletme tarafından kayıt edilen biyokimyasal parametrelere ait veriler kullanılmıştır. Süt yağı oranı Milkana Superior Milk Analyzer (with data memory) cihazı ile ölçülmüştür. Numune kabına konulan 10 ml süt örneği konulmuş ve 90 saniye sonunda cihaz ilgili sonuçları vermiştir. Yaz aylarında süt parametrelerinde yağ depresyonu seviyelerinin belirlenmesinde %3,2 değeri referans olarak alınmıştır (Bruckmaier, 2000). Yaz ayları (Haziran, Temmuz, Ağustos) bazında yağ depresyonunun belirlenmesi amacıyla yukarıda bildirilen standart referans değere (%3,2) göre tek örnek t testi uygulanarak karşılaştırma yapılmıştır. Süt yağı bakımından aylar ve

Tunceli İlinde Yaz Mevsiminde Elde Edilen İnek Sütlerinde Yağ Depresyonunun Belirlenmesi 41 haftalar arasında yapılan karşılaştırmalarda varyans analiz (Tek yönlü Anova) uygulanmış ve bulunan farklılıkların hangi gruplar arasında kaynaklandığının belirlenmesinde ise Duncan çoklu karşılaştırma testinden faydalanılmıştır. İstatistikî analizlerin yapılmasında SPSS paket programı kullanılmıştır (Norusis, 1993). Bulgular ve Tartışma Araştırmada süt total yağlarında depresyon seviyelerinin belirlenmesine yönelik olarak yapılan Haziran, Temmuz ve Ağustos aylarına ait haftalık analiz sonuçları Tablo 1 de gösterilmiştir. Tablo 1. Yaz aylarında süt-yağ depresyon seviyesinin hafta bazında belirlenmesi Total Yağ, % 1.Hafta 2.Hafta 3.Hafta 4.Hafta Aylık Haziran 4,08±0,1** 4,16±0,1** 4,01±0,1** 4,01±0,1** 4,06±0,03** Temmuz 3,91±0,1** 3,97±0,1** 3,89±0,1** 4,00±0,1** 3,95±0,03** Ağustos 3,98±0,1** 4,05±0,1** 3,97± 0,1** 4,07±0,1** 4,03±0,04** ** p<0.01 Tablo1 de görüldüğü gibi yaz mevsiminde tüm ayların yine tüm haftaları için total yağ seviyeleri bakımından herhangi bir depresyon eşiğine rastlanılmamıştır (p<0,01). Dolayısıyla Tunceli ili Pertek ilçesinden yaz mevsiminde haftalar bazında elde edilen sütlerde yağ depresyonu belirlenmediği söylenebilir. Haftalık olarak bulunan değerler % 3,2 nin altında çıkmış olsaydı araştırmaya konu olan haftalarda süt yağ depresyonu var denilebilecek ve üreticinin depresyonu engelleyecek şekilde tedbirler alması gerekecekti. Tablo 2.Yaz aylarında süt yağ depresyon seviyesinin karşılaştırılması Haziran Temmuz Ağustos Total Yağ 4,06±0,03 b 3,95±0,03 a 4,03±0,04 ab Aynı harfleri taşıyan ortalamalar arasında fark istatistik olarak önemli değildir (p>0,05)

42 Haydar ERYILMAZ, Murat ÇİMEN, Metin ERYILMAZ, Ahmet ÖZER, Sadiye KARATAŞ 4,08 4,06 4,04 4,02 4,00 3,98 3,96 3,94 3,92 3,90 3,88 1 2 3 Şekil 1.Yaz aylarında süt yağ depresyon seviyesinin ortalama değerleri Tablo 2 de ve Şekil 1 de görüldüğü gibi yaz mevsimi aylarından Haziran ayında depresyon ortalaması Temmuz ayından yüksek bulunmuştur. Ağustos ayı depresyon ortalaması bakımından diğer aylara benzer değerlerde saptanmıştır. Tablo 3. Yaz aylarında hafta bazında süt yağ seviyelerinin karşılaştırılması 1.Hafta 2.Hafta 3.Hafta 4.Hafta Haziran 4,08±0,1a 4,16±0,1a 4,01±0,1a 4,01±0,1a Temmuz 3,91±0,1a 3,97±0,1a 3,89±0,1a 4,00±0,1a Ağustos 3,98±0,1a 4,05±0,1a 3,97±0,1a 4,07±0,1a Aynı harfleri taşıyan ortalamalar arasında fark istatistik olarak önemli değildir(p>0,05) Yaz aylarının haftaları arasında süt yağ depresyonu ortalamaları bakımından her hangi bir farklılık görülmemiştir (Tablo 3). Yağ depresyonunun görülmesi istenmeyen bir durumdur. Çünkü süt üretiminde total yağ ekonomik açıdan önemli parametrelerden biridir. Bu nedenle depresyonu tetikleyecek durumların tespiti gerekmektedir

Tunceli İlinde Yaz Mevsiminde Elde Edilen İnek Sütlerinde Yağ Depresyonunun Belirlenmesi 43 4,2 4,15 4,1 4,05 4 3,95 3,9 1 2 3 4 Şekil 2. Haziran ayı haftalarının yağ depresyonu bakımından ortalama değerleri Şekil 2 de Haziran ayında 1. hafta değerleri istatistikî olmamakla birlikte rakamsal bazda 1. haftadan 2. haftaya geçişte bir yükseliş göstermişse de sonraki haftalarda tekrar düşüşe geçmiştir. 4,05 4 3,95 3,9 3,85 3,8 1 2 3 4 Şekil 3. Temmuz ayı haftalarının yağ depresyonu bakımından ortalama değerleri Şekil 3 e bakıldığında Temmuz ayında haftalık olarak yağ depresyon ortalamaları istatistikî yönden farklılık göstermemekle beraber düzensiz bir değişim eğrisi göstermiştir.

44 Haydar ERYILMAZ, Murat ÇİMEN, Metin ERYILMAZ, Ahmet ÖZER, Sadiye KARATAŞ 4,08 4,06 4,04 4,02 4 3,98 3,96 3,94 3,92 1 2 3 4 Şekil 4. Ağustos ayı haftalarının yağ depresyonu bakımından ortalama değerleri Şekil 4 e bakıldığında Şekil 3 e benzeyen düzensiz bir değişim grafiği göze çarpmaktadır. Haziran ve Temmuz aylarında dikkati çeken depresyon ortalamaları bakımından farklılıklar bu aylara göre uygulanacak sıcaklık stresinin ve yem içeriklerinin olumsuz etkilerini ortadan kaldıracak gerekli iyileştirmelerin yapılmasını gerekli kılmaktadır. Örneğin Temmuz ayında kaba yem tüketimini artıracak manipülasyonlar yapılmalıdır. Yeterli miktarda kaba yem yemeyen hayvanlarda rumendeki asetik asit üretimi düşeceğinden, sütteki yağ oranı da düşecektir. Söz konusu bu durum süt yağı depresyonu olarak adlandırılır (Cronje, 2000). Sosyoekonomik bakımdan gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde süt biyokimyasal parametrelerinin fiyatlandırma politikaları üzerinde etkili olması nedeniyle süt biyokimyasal parametreleri üzerinde yapılacak çalışmalara ihtiyaç duyulmaktadır (Eryılmaz, 2012). Ayrıca Temmuz ayında görülen süt yağ seviyelerindeki düşüklükte Temmuz ayı sıcaklık değerlerinin Haziran ayına göre yüksek olması etkili olmuş olabilir. Çünkü sıcaklık stresi yem tüketimini azaltmakta ve özellikle erken laktasyondaki yüksek süt verimli ineklerde negatif enerji dengesini (enerji yetmezliği) şiddetlendirmektedir. Sıcaklık stresinde meme bezlerinden süt yağı sentezi azalmakta ve peynir kalitesi olumsuz etkilenmektedir (Sevi, 2004; Çelik, 2006). Yaptığımız araştırmada süt yağ seviyesine etkili çevresel faktörler incelemeye alınmamış ilçeden toplanan sütlerde mevcut durum analizi yapılmaya çalışılmıştır. Bu şekilde süt yağ seviyeleri belirlenerek yaz ayı ve haftalarına ait referans değerleri gösterilmeye çalışılmıştır. Sütlerde parametre

Tunceli İlinde Yaz Mevsiminde Elde Edilen İnek Sütlerinde Yağ Depresyonunun Belirlenmesi 45 değerleri sezonlar arasında olduğu kadar aynı sezon içindeki haftalar arasında da varyasyon gösterebilmektedir (Sevi ve ark,2003). Bu araştırma ile aynı zamanda yaz ayları ve haftaları arasındaki varyasyonlarında görülmesi sağlanmıştır. Süt yağ depresyonunun gerek üretici gerekse süt sanayisi için önemli olması süt yağ depresyonunun belirlenmesi acısından önemli birer husustur. Bu doğrultuda süt yağ sendromunun oluşmaması için gerekli tedbirlerin alınması gerekmektedir. Bu amaçla özellikle süt üreticilerinin eğitilmeleri gerekmektedir. Bu sebeplerden dolayı süt endüstrisinin gelişimi ve AB uyum süreci nedeniyle süt yağ referans değerleri ve depresyon eşiklerinin belirleneceği çalışmalara ağırlık verilmesi ülke ekonomisi açısından önem arz etmektedir. Kaynaklar Anonim, (2007). AB Giriş Süreci Çerçevesinde Türkiye de Süt Ve Süt Ürünleri Sektörüne Genel Bakış. 105 sayfa. FAO Avrupa ve Orta Asya Bölge Ofisi Politika Yardımları Şubesi. Birleşmiş Milletler Gıda Ve Tarım Örgütü. Roma, Temmuz 2007. Bruckmaier, RM. (2000). Milk ejection During Machine Milking in Dairy Cows. Livestock Prod. Sci., 70: 121 124. Çelik, L., (2006). Konjige Linoleik Asidin Ruminatlarda Biyosentezi, Fizyoloji ve Lipid Metabolizması Üzerine Etkileri. Hayvansal Üretim 47(1): 1 7. Cetin, M., M. Cimen, E.O. Goksoy, S. Yildirim, (2010). Biochemical Components Having Economic Importance for Goat Milk in Different Environmental Conditions. International Journal of Agriculture and Biology. 12 (5) 799 800. Cicek,A., (2007).The Milk Biochenical Paroneters Having Economic importence in non dairy Acidosis Animals. Asian J. Chem. 19(6) 4903 4906 Cronje, P.B., (2000). Ruminant Physiology Digestion, Metabolism, Growth and Reproduction. Cabi Publishing. p.472. ISBN 0 85199 463 6. De Vries, M.J. and Veerkamp, R.F., (2000). Energy balance of dairy cattle in relation to milk production variables and fertility. J. Dairy Sci., 83: 62 69. Eryılmaz, H., Çimen, M., Eryılmaz, M., Özer, A., Karataş, S., (2012). Elazığ İlinde Mart Ayında Elde Edilen İnek Sütlerinde Ekonomik Öneme Sahip

46 Haydar ERYILMAZ, Murat ÇİMEN, Metin ERYILMAZ, Ahmet ÖZER, Sadiye KARATAŞ Biyokimyasal Parametrelerin AB ve Türk Standartlarına Uygunluğunun Belirlenmesi. Gıda Teknolojileri Elektronik Dergisi,, 7(2) 44 47 Givens, D.I., Owen, E., Axford, R.F.E. and Omed, H.M., (2000). Forage Evaluation in Ruminant Nutrition. CABI Publishing. p.493. ISBN 0 85199 344 3 Norusis, M.J., (1993). SPSS for Windows: Base System User's Guide, SPSS, Chicago Grant, R. J., V. F. Colenbrander, and D. R. Mertens. (1990). Milk fat depression in dairy cows: Role of silage particle size. J. Dairy Sci. 73:1834 1842 Sevi, A., M. Albenzio, A. Muscio, D. Casamassima and P. Centoducati, (2003). Effects of litter management on airborne particulates in sheep houses and on the yield and quality of ewe milk. Livest.Prod. Sci. 81: 1 9 Tekelioglu, O., M. Cimen and T. Bayril, (2010 a). The Milk Biochemical Parameters Having Economic Importance in Machine Milked Cows. Journal of Animal and Veterinary Advances, 9 (3): 519 521. Tekelioğlu, O., Çimen, M., Bayril, T. ve Dilmaç, M., (2010 b). Makineli sağımla erken kış döneminde elde edilen sütlerde yağlılık düzeylerinin haftalık değişimi. Hasad Hayvancılık. 26 (301): 40 42. Tekelioğlu, O. ve Çimen, M., (2011). Temmuz Ayında Makineli Sağımla Elde Edilen Sütlerde Yağ Depresyonunun Haftalık Analizi. Gıda Teknolojileri Elektronik Dergisi, 6(2): 36 40. Yıldırım, S., (2009). The Biochemical Parameters Having Economic Importance in Milk from Machine Milking in Different Regions of Turkey. Journal of Applied Sciences Research, 5(4): 340 342.