KARMAŞıK BIR SISTEMIN DAVRANıŞıNı BELIRLEYEN KURALLAR, BU SISTEMIN PARÇALARıNı BELIRLEYEN KURALLARDAN NITELIK OLARAK FARKLıDıR VICSEK 2002 BIR BÜTÜN, PARÇALARıNıN TOPLAMıNDAN FARKLıDıR ILKESI EKOLOJI NEDIR? Ekolojinin faaliyet alanı (organizmadan biyosfere) Canlıların yayılışı Biyomlar (sucul karasal) Organizmalar ve onların çevreleri arasındaki etkileşimler, organizmaların yayılışını ve bolluğunu belirler CANLı TOPLULUKLARı Populasyon ve Kommunite (Biyosönoz= Yaşam birliği= Tür toplulukları): Biyosferi oluşturan canlı varlıklar bir araya gelerek ekolojik toplulukları oluştururlar. Bu durumda populasyon Belli bir bölgede yaşayan aynı türe ait bireylerin oluşturduğu topluluk Kommunite ise Belli bir bölgede yaşayan çeşitli türlere ait bireylerin oluşturduğu topluluktur. Biyom: Yeryüzünde büyük iklim kuşaklarına bağlı olarak oluşan büyük canlı toplumuna denir. Biyosfer: Canlı küre, canlılar dünyası; Yeryüzündeki ekosistemler topluluğudur. Ekosfer:Dünya ekosistemi, Biyosferdeki canlılar ile bunların cansız çevreleri Ekosistem: Canlı ve cansız elementlerin karşılıklı madde alışverişine dayalı olarak oluşturduğu sistem. Abiyotik ögelerle( sıcaklık, nem, ph gibi fiziki ve kimyasal etmenler) birlikte biyotik kommunitedir. Her ekosistem işlevleri faklı üç organizma grubuna sahitir.bunlar Üreticiler, Tüketiciler ve Ayrıştırıcılar( mantar ve bakteriler) dır. Ekolojik niş: Bir organizmanın veya populasyonun ekosistem içindeki görevi ya da işlevi Flora: Bir bölgedeki bitkilerin tümü Fauna: Bir bölgedeki hayvanların tümü Biyocoğrafya: Hayvan ve bitkilerin coğrafi dağılımıyla ilgilenen biyoloji alanı BIYOLOJIK HIYERARŞI Biomlar, ör. yağmurormanları Ekosistemler Komüniteler Populasyonlar; üreyebilen bireyler topluluğu Birey Türler Birey Biosphere Biyosfer Ekosistem Kominite Populasyon Fig. 4.2, p. 72 ORMAN YAPıSı Kırık Gelişen katman kuşlar, omurgasızlar, yarasalar Gölgeli katman kuşlar, sürüngenler, İki yaşamlılar, likenler, k yosunları Alt katman Gölgeye töleranslı bitkiler, kuşlar, sincaplar, kertenkeleler, kemirgenler EKOLOJIK YAYıLıM MODELLEMELERI TÜRÜN YAYıLıŞıNı VE BOLUĞUNU NELER ETKILER? EVRIMSEL GÜCLER NE DUZEYDE ETKILIDIR? Zemin katmanı Açıklık Çürüyen katman, solucanlar, böcekler, bakteriler Toprak altı nematodlar, mikroorganizmalar 1
DISTRIBUTION OF KRÜPER S NUTHATCH KÜÇÜK KUMRU Streptopelia senegalansis 1022 individuals were observed The average density of Krueper s Nuthatch Turkey: 10.16 ± 0.33 ind./km2. Lesvos Island: 1.94 ± 0.79 ind./km2 İn 1465 point counts BIYOCOĞRAFIK BÖLGELER COĞRAFIK YAYıLıŞı SıNıRLAYAN FAKTÖRLER TÜR NAKILLERI BILDIGINIZ TÜRLER VE ETKILERI NELERDIR? KÜÇÜK KUMRUNUN YıLLRA GÖRE DISPARSELI (YAYıLıMı) 2
BIYOTIK FAKTÖRLER ORGANIZMANıN YAYıLıŞıNı ETKILER ABIYOTIK FAKTÖRLER ORGANIZMANıN YAYıLıŞıNı ETKILER GULF STREAM AKıNTıSı VE IKLıM (SıCAK SU AKıNTıSı) Küresel Iklım Modelleri ABIYOTIK FAKTÖRLER ORGANIZMANıN YAYıLıŞıNı ETKILER Ne söylüyor? Sıcaklık Su Güneş Işığı Rüzgar Kayalar ve Toprak SıCAKLıK VE SU ORGANIZMALARıN YAYıLıŞıNı ETKILEYEN ÖNEMLI FAKTÖRLERDIR. 3
MIKROKLIMA Taş altları Orman altı Su kenarları Şehir. Geçmişte (doğal) iklim değişimleri Geçmiş İklimi Belirlemek Arktik buz Eski Toprak (R.A. Müller&G. MacDonald, 2000) Mağara çökelleri Ağaç yaş halkaları 4
do-18 02.04.2013 DOĞAL IKLIM DEĞIŞIMININ NEDENLERI UZUN SÜRELI IKLıMSEL DEGIŞIKLIK VE TÜRLERIN DISPERSALI Buzul Dönemleri bu gün Son 750 bin yıl İnsanlar yeryüzünden silinmedikçe bir daha Buz Çağı olmayacak James E. Hansen Sıcaklık Gelecekteki İklim Projeksiyonları Future Simulation (A2 [2071-2100] minus RF [1961-1990]) Ne söylüyor? Barış ÖNOL, Ph.D. 2007. İstanbul Technical Univ., Dept. of Meteorology Gelecekteki İklim Projeksiyonları Future Simulation (A2 [2071-2100] minus RF [1961-1990]) Yağış Iklım değişikliğinde, tohum yayılış hızı, her bir türün göçünü sürdürmeye yetecek kadar uzun mu? Uganda Kahve Üretimi Barış ÖNOL, Ph.D. 2007. İstanbul Technical Univ., Dept. of Meteorology 5
VEJETASYON HARITASı BIOMLAR: ENLEM VE YÜKSEKLIĞE GÖRE Alpine Tundra Dağ İğne yapraklı Orman Geniş yapraklı orman yüksek Yükseklik Tropikal Orman Tropikal orman Geniş yapraklı orman Kuzey İğne yapraklı orman Arktik Tundra düşük Yüksek Sıcaklık & yağmur alırlığı Düşük BIYOSFER (EKOSFER) BIYOSFER (EKOSFER) Biyosfer, yerküredeki 17 km kalınlığındaki canlı biyolojik madde tabakasıdır Ancak, çoğu organizma sadece yüzeye yakın 1 km lik bir tabakada yer alır YERKÜRENIN FIZIKSEL ORTAMı YERKÜRENIN FIZIKSEL ORTAMı Hidrosfer (sucul ortamlar) Litosfer (kabuk) Atmosfer (gaz tabaka) Biyosfer, bu fiziksel bölümlerle organizmaların etkileşimi ile ekosistemleri oluşturur 6
BIYOTA (ORGANIZMALAR)NEDEN HER YERDE AYNı DEĞILDIR? Organizmalar, özel evrimsel adaptasyonlarının uyum gösterebildiği habitatlarda yayılırlar Alanlar arası fiziksel farklılıklar ne kadar fazla olursa, alanların biyotaları arasındaki fark da o kadar büyük olur Gabar aynası, Şırnak Çöl serçesi EKOSISTEM Birbirine bağlı organizmalarla, onların yaşadıkları ve etkileştikleri ortamın oluşturduğu ve civardaki topluluk ve ortamlardan farklı olan bir birlikteliktir. BIYOM Eğer canlı topluluğu ve onun bulunduğu ortam çok büyükse, bunlar biyom olarak adlandırılır Biyomların her birinin kendine özgü flora, fauna ve mikrobiyolojik toplulukları vardır. Ancak, biyomlar genellikle baskın vejetasyon tipleri ile sınıflandırılırlar BİYOMLAR KARASAL BİYOMLAR SUCUL BİYOMLAR KARASAL BIYOMLAR Tundra Taiga Ilıman yaprakdöken ormanlar Ilıman yağmur ormanları Ilıman çayırlar Savanlar Makilikler Çöller SUCUL BIYOMLAR Sulakalanlar Denizel sulakalanlar Subasar (Mangrov) bataklıklar Tuzlu bataklıklar Taşkın ekosistemleri Bataklık sistemleri Tatlı sular Lotik sistemler (Akarsu) Lentik sistemler (Durgun su) Denizel ortamlar Nehir ağzı ve acısu Tropik yağmur ormanları ortamları Tropik mevsimsel ormanlar Mercan resifleri 7
KARASAL BIYOMLAR Ana karasal biyomların dağılımını belirleyen en önemli etmenler sıcaklık ve yağıştır Yüksek enlemlerde Ilıman bölgelerde Düşük enlemlerde sıcaklık sıcaklık, yağış yağış, mevsimsellik BIOMLAR: ENLEM VE YÜKSEKLIĞE GÖRE Alpine Tundra Dağ İğne yapraklı Orman Geniş yapraklı orman yüksek Yükseklik Denizden yükseklik (değişimler enlemlerde olana benzer) Tropikal Orman Tropikal orman Geniş yapraklı orman Kuzey İğne yapraklı orman Arktik Tundra düşük Yüksek Sıcaklık & yağmur alırlığı Düşük TUNDRA: KUZEYIN SOĞUK DÜZLÜKLERI TUNDRA: KUZEYIN SOĞUK DÜZLÜKLERI Tundra vejetasyonunda karayosunları, likenler ve otlar hakimdir. Çok yıllık bitkiler genellikle yoktur. Az sayıda hayvan türü olsa da, yılın belli zamanlarında faunada bir artış olur (Ren geyiği, tilkiler, tavşanlar, lemmingler) Yazın su kuşlarının yuvalanma alanı TUNDRA: KUZEYIN SOĞUK DÜZLÜKLERI TAIGA: HERDEMYEŞIL KUZEY ORMANLARı 8
TAIGA: HERDEMYEŞIL KUZEY ORMANLARı Taiga vejetasyonunda Ladin, Köknar gibi ibreli herdemyeşil koniferler hakimdir. Yaprak döken ağaçlar da bulunur. Fauna açısından kuşlar ve böcekler dikkat çeker. Önemli memeliler, geyik, ayı, kurt, sansar, vaşak ve kirpidir. (tavşan ve kemirgenler de bol bulunur) ILıMAN YAPRAKDÖKEN ORMANLAR ILıMAN YAPRAKDÖKEN ORMANLAR Meşe ve Kayın gibi geniş yapraklı ağaçlar hakim türlerdir. Orijinal olarak çok sayıda büyük memeli (kurtlar, ayılar, geyikler), küçük memeliler, kuş ve böcek türünü içerir ILıMAN YAĞMUR ORMANLARı ILıMAN YAĞMUR ORMANLARı Yeryüzündeki en karmaşık ekosistemlerden biridir, aynı zamanda en çok odun üretimi sağlayan biyomlardan biridir ILıMAN YAĞMUR ORMANLARı Artvin 9
ILıMAN ÇAYıRLAR Normal gelişim durumunda, dünyanın en derin ve tarıma en elverişli toprakları bu bölgelerde bulunur ILıMAN ÇAYıRLAR Civardaki dere kenarları dışında çok az ağaç vardır ve vejetasyona otsu bitkiler hakimdir Çayırlar, otlayan hayvanların doğal yayılım alanıdır (bizon, sığır, antilop) Kullanıldığında dikkat edilmesi gerekir: Aşırı otlatma (bodur bitkiler) Bilinçsiz tarım (üst toprağın kaybı) Yapılaşma, Ağaçlandırma ILıMAN ÇAYıRLAR SAVAN: TROPIK ÇAYıRLAR Ardahan SAVAN: TROPIK ÇAYıRLAR Geniş aralıklarla yerleşmiş dikenli ağaçların bulunduğu geniş çayırlar Dikenler herbivorlara karşı Doğal sık yangınlar Antilop, Zürafa, Zebra, Filler gibi herbivorlar çok yüksek sayıda bulunurlar Aslan, Çita, Çakallar önemli predatörleridir SAVAN: TROPIK ÇAYıRLAR Aşırı otlatma bu alanların çöle dönüşmesine yol açar 10
MAKI: ÇALıLAR VE KÜÇÜK AĞAÇLAR MAKI: ÇALıLAR VE KÜÇÜK AĞAÇLAR Kuraklığa dayanıklı çam ve meşe ağaçlarında oluşan çok yoğun bir vejetasyon Çoğu bitki su kaybını önlemek için sert, küçük, derimsi (sclerophyllous = kurakçıl) yapraklara sahiptir MAKI: ÇALıLAR VE KÜÇÜK AĞAÇLAR ÇÖLLER ÇÖLLER ÇÖLLER 11
TROPIK YAĞMUR ORMANLARı TROPIK YAĞMUR ORMANLARı Yüksek dikey taç tabakalanmasına sahip ormanlar Yerkürede en yüksek çeşitliliğe ve üretkenliğe sahip alanlardır BİYOMLAR KARASAL BİYOMLAR SUCUL BİYOMLAR SUCUL BIYOMLAR Karasal biyomların belirleyicileri: sıcaklık, yağış Sucul biyomların belirleyicileri: Sudaki çözünmüş madde miktarı (Tuzluluk) Su derinliği Işık kalitesi ve ışığa ulaşabilirlik Dip kısmın yapısı (ör; kaya, kum, balçık) Su sıcaklığı ve sirkülasyon özellikleri Sucul alanlardaki en temel ayrım tatlı ve tuzlu su ortamlarıdır. Nehir ağızları ve acı sular bu ikisinin arasında yer alır. 12
SULAKALANLAR SUCUL BIYOMLAR Sulakalanlar Denizel sulakalanlar Subasar (Mangrov) bataklıklar Tuzlu bataklıklar Taşkın ekosistemleri Bataklık sistemleri Tatlı sular Lotik sistemler (Akarsu) Lentik sistemler (Durgun su) Denizel ortamlar Nehir ağzı ve acısu ortamları Mercan resifleri Dünyada çok farklı yerlerde bulunurlar Kommünitedeki türler farklı olsa da sistemin temel yapısı çok benzerdir İklime ve coğrafi konuma göre sınıflandırması zor sistemlerdir DENIZEL SULAKALAN SISTEMLERI Subasar (Mangrov) bataklıklar Tropik ve subtropiklerde deniz kıyısında yer alır DENIZEL SULAKALAN SISTEMLERI Tuzlu bataklıklar Gelgitler ile düzenli olarak bataklığı deniz suyu basar TATLı SU YAŞAM SISTEMLERI LOTIK (AKARSU) SISTEMLERI Tatlısu ekosistemleri iki temel bölümde incelenebilir: Akarsu ortamlar (Lotik) Durgun su ortamları (Lentik) 13
LENTIK (DURGUNSU) SISTEMLERI NEHIR AĞZı VE ACıSU ORTAMLARı Tatlı ve tuzlu suların birbirine karıştığı sığ alanlardır Acısu alanları: Kararlı ortamlar. Lagün benzeri. Seyrelmiş deniz suyu. Nehir ağızları: Değişken ortamlar. Çeşitlilik düşük, besince zengin, tür bolluğu yüksek. 14