BİYOMLAR KONU ÖZETİ A. BİYOMLARIN YERYÜZÜNDE DAĞILIMINA ETKİ EDEN FAKTÖRLER B. BİYOM VE EKOSİSTEM ARASINDAKİ İLİŞKİ

Transkript

1 BİYOMLAR KONU ÖZETİ Bölüm 2 Biyosfer içerisinde canlı türlerinin dağılışını ve bu dağılışa etki eden faktörleri inceleyen bilim dalına biyocoğrafya denir. Yeryüzünün belli başlı bölgelerinde yaşamaya adapte olmuş bitki topluluklarına flora, havyan topluluklarına ise fauna denir. A. BİYOMLARIN YERYÜZÜNDE DAĞILIMINA ETKİ EDEN FAKTÖRLER Biyomlar yerkürenin iklim kuşaklarına bağlı olarak geniş coğrafik bölgelerinde dağılım gösterirler. Biyomların yeryüzünde dağılımını etkileyen faktörlerden en önemlileri iklimsel değişiklikler ve yükseltidir. Uzun bir zaman aralığı içinde belirli bir bölgede hakim olan atmosfer koşullarına iklim denir. Sıcaklık, yağış, nem ve güneş ışığı gibi faktörler iklimin ana elemanlarını oluşturur. Ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe ve yeryüzünden atmosfere doğru yükseldikçe sıcaklık azalır. Bitkiler farklı sıcaklık isteklerine göre ekvatordan kutuplara doğru sıralanmıştır. Yeryüzündeki sıcaklık değişimlerinde enlem, denize göre konum ve yükselti gibi faktörler de etkilidir. Atmosferdeki su buharının, çeşitli faktörlerin etkisi altında yoğuşarak sıvı veya katı halde yeryüzüne düşmesine yağış denir. Yağış biyomların dağılımını doğrudan kontrol eden bir faktördür. İklimsel faktörler üzerinde değişikliğe yol açan başlıca etkenler arasında; hava ve okyanus akıntıları, kara parçalarının büyüklüğü, dağ sıralarının doğrultusu, mevsimsel etkiler, yeryüzü şekillerinin yükseltisi ve eğimi yer alır. ÜNİTE 3 BÖLÜM 2 Biyomlar B. BİYOM VE EKOSİSTEM ARASINDAKİ İLİŞKİ Belirli bir bölgede yaşayan ve birçok popülasyonu içine alan komünite ile komünitenin etrafını saran cansız çevrenin oluşturduğu bütüne ekosistem denir. Yerkürenin büyük iklim kuşaklarına bağlı olarak geniş coğrafik bölgelerinde bulunan ya da bir kıtanın belirli bir parçasını kapsayacak ölçekte olan büyük ekosistem tiplerine biyom adı verilir. Yerkürenin canlı barındıran bölümüne biyosfer denir. Biyosferin ekolojik bir sistem olduğunu vurgulamak için biyosfer genel olarak ekosfer adıyla bilinir. Yerküredeki tüm canlıları ve bu canlılarla sürekli etkileşim halinde bulunan fiziksel çevreyi içine alan yerküre bölümüne ekosfer denir. En büyük ekosistem ekosferdir. 241

2 ÜNİTE 3 C. Karasal ve Sucul Bİyomların Özellİklerİ Karasal biyom tipleri, o bölgede hakim olan bitki örtüsü tipleri temel alınarak tanımlanır. Sucul biyom tipleri çoğunlukla suyun önemli ve baskın olan fiziksel özelliklerine dayanılarak tanımlanır. 1. KARASAL BİYOMLAR Bir bölgede hakim olan genel iklim koşulları tarafından belirlenen ve kararlı bir yapı gösteren bitki komünitelerinin oluşturduğu bitki örtüsü tipleri karasal biyomların belirlenmesinde ve adlandırılmasında etkili olur. Karasal biyom tipleri doğada kesin sınırlarla birbirlerinden ayrılmasalar da dünya üzerinde orman, çayır, çöl ve tundra biyomları olmak üzere gruplandırılabilir. a) Orman Biyomları Genellikle tropikal ve ılıman iklim kuşaklarında yayılış gösterirler. Birbirlerinden farklı iklim şartlarına sahip olan bu kuşaklarda karakteristik bitki örtüsü tipleri bulunur. Orman biyomları tropikal yağmur ormanları, ılıman bölge yaprak döken ormanları ve iğne yapraklı ormanlar olmak üzere üç bölümde incelenir. BÖLÜM 2 1) İğne Yapraklı Ormanlar (Tayga) Yüksek enlemli ve yüksek rakıma sahip alanlarda yer alır. Dünya üzerinde bölgesel değil daha çok parçalı yayılışa sahiptir. Herdem yeşil olan ağaç türleri yapraklarını tamamen dökmezler. Biyomlar Çam, göknar, ladin gibi kozalaklı ağaç türleri bu biyomun karakteristik bitkilerini oluşturur. Kuzey bölgelerde iğne yapraklı ormanların yayılış gösterdiği alanlarda, şiddetli don olayları ve soğuk kış mevsimi hakimdir. Ülkemizin Doğu Karadeniz Bölgesi nde bu ormanlar hakimdir. İğne yapraklı ormanlar Kirpi, köstebek, çakal, kurt, alageyik, baykuş, kartal gibi hayvanlar bu biyomun önemli hayvan türlerini oluşturur. 2) Ilıman Bölge Yaprak Döken Ormanları Orta enlemlerin ılıman kuşak özelliklerini gösteren bu ormanlarda geniş yapraklı ağaç türleri hakimdir. Yaz ve kış ayları arasındaki sıcaklık farkının fazla olmasından dolayı ağaç türleri kışın yapraklarını döker, ilkbaharla birlikte tekrar yapraklanır. Bitki örtüsünü oluşturan ağaç türleri çok sık olarak yan yana sıralanmıştır; ancak yağmur ormanlarındaki ağaçlardan daha kısa boyludur. Ağaçların altında çalı ve ot tabakası iyi gelişmiştir. Ilıman bölge yaprak döken ormanları 242 İklimsel özellikleri arasında belirgin olarak; kış aylarında oluşan don olayları, yeterli nemin olması yani kuraklık olmaması, mevsimler arasında görülen farklılıklar göze çarpar.

3 Kayın, akçaağaç, meşe, ceviz, ıhlamur, kavak gibi ağaç türleri ile geyik, ayı, sincap, tilki, vaşak gibi hayvan türleri bu biyomun tipik canlılarını oluşturur. Ekvator kuşağı çevresindeki düşük enlemli, alçak rakımlı bölgelerde yer alır. 1 Yoğun yağış ve yüksek nem oranına sahiptir. 3. Tropikal Yağmur Ormanları ÜNİTE 3 Ülkemizin Doğu Karadeniz Bölgesi ndeki Fırtına Vadisi nde bu tip ormanlar yer alır. Bitki örtüsünü genellikle herdem yeşil olan ve geniş yapraklı ağaç türleri oluşturur. Yeryüzündeki en yüksek biyolojik çeşitliliğe sahip alanlardır. Ağaç türlerinin yanı sıra ağaçlar kadar uzun boylu olabilen odunsu yapılı dev otsu bitkiler, epifit bitkiler ve odunsu sarmaşıklar olan liyanalar da bulunur. Yıllık ortalama yağış miktarı yüksek olup, yağış tüm yıla düzenli yayılır. Yıllık ortalama sıcaklık değeri yüksek olup, yıl içinde düşük sıcaklıklar görülmez. Yaz ve kış mevsimleri arasında sıcaklık farkı neredeyse yoktur. Tropikal yağmur ormanları Gün uzunluğu yıl boyunca çok az değişir ve iklim koşulları düzenli seyreder. Karakteristik hayvanları arasında kuş, yarasa, kurbağa, yılan, maymun, puma, jaguar, timsah gibi hayvan türleri bulunur. b) Çayır Biyomları (Ilıman Bölge Çayırları) Birbirini izleyen yağışlı ve kuru mevsimler hakimdir. İklimin en belirgin özelliği uzun dönem kurak süren yaz ayları ve karlarla kaplı soğuk kış aylarıdır. Toprak besin elementleri ve organik maddeler (humus) bakımından oldukça zengindir. Toprağın humus bakımından zengin olması, bu alanların tarım alanları olarak kullanılmasına yol açar. Birçok bitki türü soğuk kış aylarında korunan yeraltı gövdelerine sahiptir. Ilıman bölge çayırları Bitki örtüsünü oluşturan çeşitli ot türleri, toprak üstü örtüsü olarak toprağı korur, suyu tutar, kaynak sularını toplar ve kirlenen havayı temizler. İri vücutlu birçok otçul memeli yabani ve evcil hayvanların barındığı alanlardır. Ülkemizde İç Anadolu, Doğu ve Güneydoğu Anadolu da, Erzurum-Kars platolarında geniş çayırlar yer alır. Orta enlemlerin kıyı bölgelerinde dağılım gösteren biyoma maki adı verilir. Yazlar kurak ve sıcak, kışlar ılık ve yağışlıdır. Maki biyomunda küçük boylu ağaçlar, çalılar, çimenler ve yabani otlar yer alır. Ülkemizde İç Anadolu ve Akdeniz bölgelerimizde makilik alanlar yer alır. 243 Biyomlar Yağışların çölleşmeye izin vermediği ancak orman oluşumu için yetersiz kaldığı alanlarda oluşur. Bu biyomlara, dağların yüksek kesimleriyle ılıman karasal iklim bölgelerinde rastlanır. BÖLÜM 2 Tropikal yağmur ormanları ve çöller arasındaki bölgelere savan denir. Kurak iklime uyum sağlamış küçük yapraklı ve çoğunlukla dikenli ağaçlar, çimenler ve otlar bulunur.

4 ÜNİTE 3 BÖLÜM 2 Biyomlar Çöl biyomu Tundra biyomu c) Çöl Biyomları Toprak yüzeyi sıcaklığının 60 C un üstüne çıktığı çok kurak alanlardır. Yıllık ortalama yağış miktarı oldukça düşük olup, yağış yıl içinde düzensiz dağılım gösterir. Sıcaklık gün içinde ve mevsimler arasında büyük farklılık gösterir. Çöl ortamındaki bitki ve hayvan türleri su kıtlığına karşı uyum mekanizmaları geliştirmiştir. Bitki örtüsünü daha çok su depolama özelliği olan kaktüsler ile kökleri oldukça derinlere uzanan çöl çalıları oluşturur. Çöl çalıları ve kaktüs gibi bitki türleri arasında su kıtlığına karşı rekabeti azaltmak için geniş mesafeler ve boşluklar bulunur. Çöl bitkilerinin büyüme mevsimi oldukça kısa olduğu için gelişmeleri oldukça hızlıdır. Yeryüzünün bazı bölgelerinde sıcaklığın 30 C un altına düştüğü soğuk çöllere rastlanır. Soğuk çöllerde sıcak çöllere göre nem oranı biraz daha fazladır. Çölde yaşayan hayvanlara sürüngenler, böcekler ve keseli fare gibi kemirgenler örnek olarak verilebilir. d) Tundra Biyomu Kuvvetli rüzgârların ve çok düşük sıcaklıkların görüldüğü tundra biyomunda, toprak tabakası sürekli donmuş görünümdedir. Kışın ortalama sıcaklık 30 C nin altına düşerken, yazın 10 C den düşüktür. Otsu bitki türleri, bodur çalılar, ağaçlar ve likenler karışık olarak bulunurken, karakteristik hayvanları arasında iri gövdeli misk öküzleri, ayı, kurt, tilki ve ren geyikleri yer alır. 2. SUCUL BİYOMLAR Biyosferin en büyük bölümünü kaplayan sucul biyomlar tatlı su ve tuzlu su biyomları olmak üzere iki grupta incelenir. I. Tatlı Su Biyomları Tatlı su biyomları durgun su kütleleri, hareketli su kütleleri ve sulak alanlardan oluşur. Durgun bir su kütlesi olan göl biyomu a) Durgun Su Kütleleri (Göller ve Gölcükler) Göller ve gölcüklerden oluşur. Durgun su kütlelerinin büyüklüğü birkaç metre karelik küçük bir gölcükden başlayıp binlerce kilometre karelik yüzey alanına sahip büyük göllere kadar değişir. Göl biyomlarında komüniteler suyun derinliğine ve kıyıya uzaklığına göre yayılış gösterir. Siyanobakteriler, algler, küçük kabuklular, kurbağa, sazan, levrek, göçmen su kuşları, köklü ve yüzücü eğreltiler, saz, kamış, nilüfer gibi canlılar göl biyomlarında yaşayan canlı örnekleridir. 244

5 Akarsular tek yönlü akan su kütleleridir. Akarsularda oksijen basıncı genellikle yüksek ve her bölgede aynı değerdedir. Akıntı hızının azaldığı durgun bölgeler su derinliğinin arttığı, kum ve balçık gibi maddelerin zeminde biriktiği bölgelerdir. Bu bölgelerde yüzen düğün çiçeği, solucan, yumuşakça ve alabalık gibi hayvan türleri yaşar. Bir akarsuyun başlangıç kısmında akıntı hızı yüksektir. Ayrıca su, soğuk ve temiz olup, az miktarda mineral taşır. Bu bölgelerde sabit algler, süngerler ve kara yosunları yaşar. ÜNİTE 3 b) Hareketli Su Kütleleri (Akarsu, Nehir ve Irmaklar) c) Sulak Alanlar Bir tam yılın en az bir bölümünde sığ bir su kütlesi ile kaplı olan bir alan sulak alan olarak tanımlanır. Sulak alanlar altında kalan topraklar ya sürekli olarak ya da mevsimsel olarak suya doymuş halde bulunur. Sulak alan toprakları suya doymuş ve oksijen bakımından fakirdir. Sulak alanların yaygın bitki türlerini su kamışları, ayak otu, turba yosunu, göl zambakları ve sazlıklar oluşturur. Bataklıklar, sazlıklar, turbalıklar, sulak çayırlar ile denizlerin altı metre derinliğe kadar olan kesimleri sulak alan kapsamı içinde yer alır. Ülkemizde Balıkdamı, Sultan Sazlığı, Göksu Deltası sulak alanlara örnektir. BÖLÜM 2 Bir sulak alan II. Tuzlu Su Biyomları Okyanus ve denizler tuzlu su biyomlarını oluşturur. Dalgalar, gel gitler, akıntılar, tuzluluk derecesi, sıcaklık, basınç ve ışık yoğunluğu gibi fiziksel etmenler tuzlu su biyomlarındaki komünitelerin yapısını önemli ölçüde belirler. Tuzlu su biyomlarındaki komüniteler, suyun derinliğine, kıyıya olan uzaklığına ve ışık geçirgenliğinin derecesine göre dağılım gösterirler. Denizler ve okyanusların kıyıya yakın bölgelerinde tür çeşitliliği fazladır. Tuzlu su biyomları, yeryüzündeki iklimin şekillenmesinde ana rolü üstlenir. Nehre akan bir akarsu Bitkisel planktonlar, hayvansal planktonlar, solucanlar, yumuşakçalar, deniz kaplumbağaları, balıklar, deniz kırlangıçları, albatroslar ve denizel memeliler gibi birçok hayvan türü tuzlu su biyomlarında yaşar. 245 Biyomlar Tuzlu su biyomları yerkürenin %70 ini kaplar.

6 1. Yeryüzünde yayılış gösteren karasal biyomlar ile ilgili, I. Aynı iklim koşullarını paylaşan büyük ekosistem tiplerini içerir. II. Coğrafik yayılışları, büyük ölçüde iklimdeki bölgesel değişikliklere dayanır. III. Farklı bitki örtüsü tiplerine sahip oldukları için coğrafik olarak yayılış alanları kesin sınırlarla ayrılmıştır. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III 2. Biyomların yeryüzündeki dağılımını, I. kara parçalarının büyüklüğü, II. okyanus akıntıları, III. iklimsel koşullar faktörlerinden hangileri etkiler? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) I, II ve III 3. Aşağıdaki grafikte Dünya nın büyük iklimsel bölgelerindeki tür çeşitliliğinin yüzde olarak değişimi verilmiştir. TEST 1 Biyomlar 4. Tropikal yağmur ormanları ile ilgili; I. Yoğun yağış ve yüksek nem oranına sahiptir. II. Biyolojik çeşitliliği fazladır. III. Bitki örtüsünü kışın yapraklarını döken ağaç türleri oluşturur. özelliklerinden hangileri yanlıştır? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) I ve III E) II ve III 5. Sucul biyomlar ile ilgili, I. Baskın olan bitki örtüsüne göre özellikleri değişir. II. Suyun derinliği ve kıyıya olan uzaklık canlı çeşitliliğini etkiler. III. Işık geçirgenliğinin fazla olduğu derinliklerdeki tür sayısı ışığın çok az ulaştığı derinliklere göre daha çoktur. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 6. Aşağıdaki biyomlardan hangisinde gece ve gündüz arasındaki sıcaklık farkı diğerlerinden daha yüksektir? ÜNİTE 3 BÖLÜM 2 Biyomlar Kutup %2 Il man %24 Tropikal %74 Tür yüzdesi A) İğne yapraklı ormanlar B) Ilıman bölge çayırları C) Çöl D) Okyanus E) Tropikal yağmur ormanları Buna göre, I. Tropikal bölgelerden kutup bölgelerine doğru gidildikçe tür çeşitliliği azalır. II. Tropikal bölgelerde yayılış gösteren türler, kutup bölgelerinde de yayılış gösterir. III. Ilıman bölgelerdeki ortam şartları kutup bölgelerindeki ortam şartlarına göre daha idealdir. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III 7. Çayır biyomları ile ilgili aşağıdaki açıklamalardan hangisi yanlıştır? A) Yazların sıcak, kışların soğuk geçtiği bir iklim hakimdir. B) Yağışların çok az olduğu dönemlerde yer yer çölleşmeler görülür. C) Bitkilerin hızlı büyümesi için uygun alanlardır. D) Toprak humus bakımından oldukça zengindir. E) Otlama için uygun alanlardır. 251

7 ÜNİTE 3 BÖLÜM 2 Biyomlar 8. Aşağıda farklı coğrafik bölgelerde yayılış gösteren karasal biyomlara ait bazı tipik özellikler verilmiştir. Yüksek enlem ve yüksek rakımda yer alan, bölgesel değil daha çok parçalı yayılışa sahip olan biyomlardır. Yaz aylarının uzun ve ılık olduğu, düzenli ve bol yağışlı orta enlemlerin ılıman kuşak özelliklerine sahip olan biyomlardır. Tropikal yağmur ormanları ile çöller arasındaki bölgelerde yayılış gösteren, kurak iklime uyum sağlamış bitki türlerine sahip olan biyomlardır. Yazların kurak ve sıcak, kışların ılık ve yağışlı geçtiği orta enlemlerin kıyı bölgelerinde dağılım gösteren biyomlardır. Buna göre, belirtilen özelliklere sahip olmayan karasal biyom çeşidi aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir? A) İğne yapraklı orman biyomu B) Maki biyomu C) Ilıman bölge yaprak döken orman biyomu D) Savan biyomu E) Çöl biyomu 9. Tür çeşitliliği açısından en zengin olan biyom tipi aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir? A) Tropikal yağmur ormanları B) Çöl C) Tundra D) İğne yapraklı ormanlar E) Maki 12. Akarsu biyomları ile ilgili, I. Sıcaklığa ve kimyasal özelliklere bağlı olarak çoğunlukla tabakalaşma görülmez. II. Akıntı hızının azaldığı ve su derinliğinin arttığı kısımlarda çok az miktarda mineral besin maddesi bulunur. III. Besin maddesi bakımından içeriği, akarsuyun üzerinden aktığı arazi ve bitki örtüsü tarafından belirlenir. açıklamalarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II 13. Türkiye de, D) I ve III E) II ve III I. ılıman bölge çayırları, II. iğne yapraklı ormanlar, III. maki bitki topluluklarından hangileri bulunur? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III 14. Biyomların oluşumunda, I. rüzgâr ve hava akımları, II. dağ sıraları, III. yeryüzü şekilleri faktörlerinden hangileri etkilidir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III 10. Ilıman bölge yaprak döken orman biyomları ile ilgili, I. Bitki örtüsünü oluşturan ağaç türleri oldukça uzun boyludur ve sık dizilmiştir. II. Kış aylarında genellikle don olayları görülür. III. Mevsimler arasında belirgin farklılıklar gözlenmez. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) II ve III 15. I. Gece ve gündüz arasında belirgin bir sıcaklık farkı bulunur. II. Yağışın yıl içindeki dağılımı düzenlidir. III. Sahip oldukları bitki türlerinde uzun ve dallanmış kök sistemleri bulunur. IV. Toprak besin elementleri ve organik maddeler bakımından oldukça zengindir. Özelliklerinden hangileri çöl biyomlarına, hangileri çayır biyomlarına aittir? 11. Yağışların seyrek ve az görüldüğü, toprak yüzeyi sıcaklığının 60 C un üstüne çıktığı karasal biyom tipi aşağıdakilerden hangisidir? A) Çöl B) Çayır C) Step D) Orman E) Tayga Çöl Çayır A) Yalnız I II, III ve IV B) I ve II II, III ve IV C) I ve III II ve IV D) II ve IV I ve III E) I, III ve IV II ve III C 2. E 3. D 4. B 5. D 6. C 7. B 8. E 9. A 10. B 11. A 12. D 13. E 14. E 15. C

8 1. Aşağıdakilerden hangisi biyomlar ile ilgili yanlış bir açıklamadır? A) Geniş coğrafik bölgelerde yayılış gösteren büyük ekosistem tiplerinden oluşur. B) Her birinin kendine özgü bitki örtüsü ve hayvan çeşitleri bulunur. C) Sınıflandırılmalarında hakim olan iklim kuşağı ve baskın olan hayvan türü dikkate alınır. D) Karasal ve sucul olmak üzere sınıflandırılır. E) Bir kıtanın belirli bir parçasını kapsayacak ölçüde çok geniş alanları kapsayabilir. 2. Aşağıdakilerden hangisi biyomların yeryüzündeki dağılımını etkileyen iklimsel faktörlerden biri değildir? A) Hava akımları B) Sıcaklık C) Güneş ışığı D) Yağış E) Toprak ph sı 3. Dünya üzerinde geniş coğrafik alanlarda yayılış gösteren canlılar kutup bölgelerinde az, ılıman bölgelerde ise daha çok çeşitliliğe sahiptir. Canlıların yayılış gösterdikleri bu tip alanlar aşağıdaki ekolojik birimlerden hangisi ile tanımlanır? A) Biyosfer B) Habitat C) Ekosfer D) Biyom E) Biyotop 4. Ülkemizin Doğu Karadeniz Bölgesi nde yayılış gösteren iğne yapraklı ormanlar ile ilgili, I. Bitki örtüsünü oluşturan ağaçlar yapraklarını tamamen dökmezler. II. İğne yapraklı ağaçlar yüksek enlemlerde ve yüksek rakımlı bölgelerde yer alır. III. Kış mevsiminde şiddetli don olaylarının görülmesi bitki türlerinin büyüme mevsimini kısaltır. özelliklerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III TEST 2 Biyomlar 5. Aşağıda karasal bir biyoma ait bazı tipik özellikler verilmiştir. _ Geniş yapraklı ağaçlar hakimdir. _ Ağaç türleri soğuk kış koşullarında yapraklarını döker. _ Yaz aylarının uzun ve ılık olduğu, düzenli ve bol yağışlı orta enlemlerin ılıman kuşak özellikleri görülür. Buna göre, verilen özelliklere sahip karasal biyom çeşidi aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) Ilıman bölge yaprak döken ormanları B) Tropikal yağmur ormanları C) Kuzey bölgelerin iğne yapraklı ormanları D) Tropikal mevsim ormanları E) Ilıman bölge çayırlıkları 6. Tropikal yağmur ormanları karasal biyomlar içinde en yüksek tür çeşitliliğine sahiptir. Buna göre, I. ortamın nem oranı, II. ortam sıcaklığı, III. avcı türlerin yokluğu faktörlerinden hangileri tür çeşitliliğinin artışında etkili olmuştur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III 7. Ilıman bölge çayır biyomları ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Yağışların çölleşmeye izin vermediği, ancak orman oluşumu için yetersiz kaldığı yerlerde oluşur. B) Uzun dönem kurak süren yaz ayları ve karlarla kaplı soğuk kış ayları hüküm sürer. C) Toprak besin elementleri ve organik maddeler bakımından fakirdir. D) Periyodik olarak çıkan yangınlar doğal bitki türünün çeşitliliğinin devamına yardımcı olur. E) Soğuk kış aylarından korunmak için birçok bitki türünün yeraltı gövdelerine sahiptir. 8. Aşağıdakilerden hangisi sulak alan kapsamı içine girmez? A) Bataklıklar B) Irmaklar C) Sazlıklar D) Sulak çayırlar E) Turbalıklar ÜNİTE 3 BÖLÜM 2 Biyomlar 253

9 ÜNİTE 3 BÖLÜM 2 Biyomlar 9. Tuzlu su biyomları ile ilgili aşağıdaki özelliklerden hangisi yanlıştır? A) Okyanus ve denizlerden oluşurlar. B) Yerkürenin yaklaşık olarak %70 ini kaplarlar. C) Yeryüzündeki hava koşullarının ve iklimin şekillenmesinde rol oynarlar. D) Kıyıya yakın bölgelerde derin bölgelere oranla tür çeşitliliği daha azdır. E) Sahip olduğu komünitelerin yapısı dalgalar, gel-gitler, sıcaklık, basınç gibi fiziksel etmenler tarafından kontrol edilir. 10. Bir göl biyomunda kıyıdan uzakta olan, iyi ışıklı ve göl çukurunu dolduran açık yüzey sularına limnetik bölge adı verilir. Bu bölge, alglerin ve siyanobakterilerin oluşturduğu çeşitli bitkisel planktonlarla işgal edilir. Fotosentez yapan bu organizmalar ilkbahar ve yaz mevsimleri boyunca hızlı bir şekilde çoğalır. Buna göre, bir göl biyomunun limnetik bölgesinde mevsimlere bağlı olarak üretilen oksijen miktarını gösteren grafik aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir? A) C) Üretilen O 2 miktar lkbahar Yaz Sonbahar Üretilen O 2 miktar K fl Mevsimler B) D) Üretilen O 2 miktar lkbahar Yaz Sonbahar Üretilen O 2 miktar K fl Mevsiml 11. Bir göl biyomunda derinlik arttıkça, I. tür çeşidi sayısı, II. sıcaklık, III. üretici canlı sayısı verilenlerinden hangilerinde azalma gözlenir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III 12. Aşağıdakilerden hangisi ılıman bölge yaprak döken orman biyomlarının baskın ağaç türlerinden biri değildir? A) Kayın B) Akçaağaç C) Meşe D) Çam E) Kavak 13. Aşağıdakilerden hangisi tatlı su biyomlarına örnek olarak verilemez? A) Nehir B) Deniz C) Sulak alan D) Delta E) Akarsu 14. Sucul biyomlarda yaşamaya adapte olmuş ve tamamen su içinde yaşayan bir bitkide aşağıdakilerden hangisi gözlenemez? A) Gelişmiş kök sistemine sahip olma B) Gaz alış verişini vücut yüzeyi ile gerçekleştirme C) Selüloz yapılı hücre çeperi taşıma D) Stoma taşımayan gövde veya yapraklara sahip olma E) Kloroplastlı hücreler bulundurma lkbahar Yaz Sonbahar K fl E) Mevsimler Üretilen O 2 miktar lkbahar Yaz Sonbahar K fl Mevsiml 15. Tropikal yağmur ormanlarında yayılış gösteren bitki örtüsü ile ilgili, I. Oldukça uzun dev otsu bitkiler bulunur. II. Herdem yeşil olan ve geniş yapraklı ağaç türlerinden oluşur. III. Ormanın zemin tabakasında otsu ve kısa boylu bitkiler yaşar. lkbahar Yaz Sonbahar K fl Mevsimler özelliklerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III C 2. E 3. D 4. E 5. A 6. C 7. C 8. B 9. D 10. B 11. E 12. D 13. B 14. A 15. E

10 22. (2004 ÖSS) Aşağıdaki grafikte, bir gölde ışık, sıcaklık, besin tuzları miktarı ve fitoplankton yoğunluğunda mevsimlere göre gerçekleşen değişmeler gösterilmektedir. Besin Tuzları Iflık Fitoplankton Sıcaklık Miktar Kıfl L M lkbahar Yaz Sonbahar Kıfl Bu grafikteki bilgilere dayanarak aşağıdaki yargılardan hangisine varılamaz? (Grafikte verilenler dışındaki etkenler dikkate alınmayacaktır.) A) Fitoplankton yoğunluğunun L R arasındaki değişimi, besin tuzlarının miktarıyla ilişkilidir. B) Fitoplankton yoğunluğunun S V arasındaki azalması, sıcaklıkla ilişkilidir. C) Işık ve sıcaklık, fitoplankton yoğunluğu için her mevsimde sınırlayıcı olmuştur. D) İlkbaharda besin rekabeti, fitoplankton yoğunluğunda L M arasındaki azalmaya neden olmuştur. E) Sonbaharda besin tuzları miktarının artması, fitoplankton yoğunluğunun R S arasındaki artışında etkili olmuştur. S R V 24. (2006 ÖSS Fen 1) Kapalı bir deney ortamında, deneyin başlangıcından 24 saat sonra, karbondioksit ve serbest azot miktarının azaldığı, oksijen miktarının arttığı gözleniyor. Bu değişikliğe, aşağıdakilerin hangisinde verilen iki canlı grubunun birlikte yaşaması neden olur? A) Yeşil bitki Mantar B) Parazit bitki Mantar C) Baklagiller Nitrifikasyon bakterileri D) Yeşil bitki Parazit bitki E) Mantar Çürükçül bakteriler 25. (2007 ÖSS Fen 2) Aşağıdaki grafikler, yıllık yağış ortalamalarında farklılıklar saptanan bir ekosistemde, bir bitki populasyonunun K, L, M, N, P ve R varyasyonlarının 1., 2. ve 3. yıllardaki dağılımını göstermektedir. Birey sayısı Birey sayısı ÜNİTE N L M K yıl P R Yıllık ya ıfl miktarı (cm) Birey sayısı P 2. yıl N L M R Yıllık ya ıfl miktarı (cm) 23. (2005 ÖSS) Doğadaki azot döngüsünün bazı basamakları aşağıda verilmiştir: I. Saprofit bakterilerin amonyak oluşturması II. Denitrifikasyon bakterilerinin faaliyeti III. Baklagil kök yumrucuklarındaki simbiyotik bakterilerin faaliyeti Bu olayların hangi sırayla gerçekleşmesi, havadaki azotun canlı yapısına katılıp tekrar havaya dönmesini sağlar? A) I III II B) II I III C) II III I D) III I II E) III II I R 3. yıl P N M Yıllık ya ıfl miktarı (cm) Buna göre, aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır? A) Populasyonun devamlılığı, varyasyonların birey sayılarının aynı kalmasıyla sağlanmıştır. B) Populasyondaki her bir varyasyonun birey sayısı yağış miktarına göre değişmiştir. C) Yağış miktarındaki değişme populasyon büyüklüğünü etkilememiştir. D) Farklı varyasyonlar farklı uyum göstermiştir. E) Yağış miktarındaki değişme bazı varyasyonların elenmesine neden olmuştur. 22. C 23. D 24. C 25. A 259

11 ÜNİTE (2008 ÖSS Fen 1) Bir ekosistemde besin zinciri aşağıdaki şemada gösterildiği gibidir. K L M Şemada oklar, besin kaynağı olan gruptan besin alan gruba doğru çizilmiştir. N Buna göre, üretici, birincil tüketici, ikincil tüketici ve ayrıştırıcı canlı grupları, aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak verilmiştir? Üretici Birincil tüketici İkincil tüketici Ayrıştırıcı 28 (2008 ÖSS Fen 1) Aşağıdaki tabloda, bir ekosistemde bulunan K, L, M, N, P ve R harfleriyle belirtilen altı tür kurbağanın yaşam alanları, çiftleşme mevsimleri ve besin çeşitleriyle ilgili bilgiler verilmiştir. Kurbağa türü Yaşam alanı Çiftleşme mevsimi Besin çeşidi K Ağaç üzeri Nisan Y türü böcek L Orman altı ortamı Nisan X türü böcek M Ağaç üzeri Haziran Y türü böcek N Göl ortamı Mayıs X türü böcek P Göl ortamı Mayıs Z türü böcek R Orman altı ortamı Nisan Z türü böcek A) K L M N B) K N L M C) N M K L D) M L N K E) M K L N Tablodaki bilgilere göre, aşağıdakilerin hangisinde verilen iki kurbağa türü arasında rekabetin en fazla olması beklenir? A) K ve M B) L ve N C) L ve R D) N ve P E) P ve R 27. (2008 ÖSS Fen 1) Küresel ısınmada aşağıdakilerden hangisinin en son gözlenmesi beklenir? A) Buzullarda erime B) Kıyı ekosistemlerinde değişme C) Deniz suyu seviyesinde yükselme D) Hava sıcaklığı ortalamalarında artma E) Atmosferdeki karbondioksit miktarında artma 29. (2009 ÖSS Fen 2) Sığ bir göl, alg popülasyonlarının büyüklüklerini etkileyen faktörleri incelemek için iki bölüme ayrılmıştır. Her iki bölüme de (1. ve 2.) karbonlu ve azotlu bileşikler doğal olarak gelmeye devam ederken 2. bölüme fosfat bileşikleri ilave edilmiştir. Bir süre sonra 1. bölümde bulunan alg popülasyonunun büyüklüğünde bir değişme olmazken 2. bölümdeki alg popülasyonunda büyük bir artış gözlenmiştir. Bu gölle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Birinci bölümde fosfat bileşiklerinin az olması alg popülasyonunun büyüklüğünü sınırlamıştır. B) Birinci bölümdeki alg çeşitliliğinde değişme olması beklenmez. C) İkinci bölümde biriken organik madde miktarı artar. D) İkinci bölümde birim zamanda üretilen oksijen miktarı azalır. E) İkinci bölümde suyun ışık geçirgenliği birinci bölüme göre azalır E 27. B 28. A 29. D

12 30. (2010 YGS) Bir ekosistemde, 50 yıl öncesine göre, bitkilerin yaklaşık 1 hafta erken çiçeklendiği kuşların ortalama 9 gün erken kuluçkaya yattığı, kurbağaların yaklaşık 7 hafta erken çiftleştiği gözleniyor. Ekosistemde gerçekleşen bu durumun temel nedeni aşağıdakilerden hangisi olabilir? A) İklim değişikliği B) Besin rekabeti C) Avcı türlerinin baskısı D) Çiftleşme rekabeti D) Popülasyonun büyümesi 32. (2010 LYS) İki farklı türün bireyleri arasında değişik ilişkiler olabilir. Aşağıdaki tabloda üç farklı ilişki, I, II ve III olarak adlandırılmış ve bu ilişkilerin K ve L canlıları üzerindeki etkileri gösterilmiştir. İlişki tipi K canlısı L canlısı 0: canlı üzerinde etkisi yok I + + II + 0 III + +: canlı için yararlı bir etkisi var ÜNİTE 3 : canlı için zararlı bir etkisi var Buna göre, tabloda I, II ve III ile belirtilen ilişki tipleri aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak verilmiştir? I II III A) Kommensalizm Mutualizm Parazitizm B) Kommensalizm Parazitizm Mutualizm C) Mutualizm Kommensalizm Parazitizm D) Mutualizm Parazitizm Kommensalizm E) Parazitizm Kommensalizm Mutualizm 31. (2010 YGS) 33. (2011 YGS) Birbirine yakın alanları işgal eden bir fare türünün 5 popülasyonunun yayılış alanları aşağıdaki şekilde gösterilmiştir. Bir ekosistemdeki ayrıştırıcı organizmalar ortamdan uzaklaştırılacak olursa belirli bir süre sonra, bu ekosistemde, I. tüketicilere aktarılan enerji miktarının artması, I II IV III II. üretici sayısının artması, III. biriken organik madde miktarının artması, IV. minareller için rakabetin artması V olaylarından hangilerinin gerçekleşmesi beklenir? A) Yalnız II B) Yalnız IV C) I ve III D) II ve IV E) III ve IV Besin miktarı azaldığında hangi popülasyon için yok olma tehlikesinin daha büyük olması beklenir? A) I B) II C) III D) IV E) V 30. A 31. E 32. C 33. C 261

13 ÜNİTE (2011 LYS) Bir deneyde bir bakteri popülasyonunun bulunduğu ortamda bakterilerin kullandığı besin, zamanla tükeniyor. Gerçekleşen bir mutasyon sonucunda bazı bakteriler bu ortamdaki atık maddeleri besin olarak kullanmaya başlıyor. 36. (2011 LYS) Hava N 2 N 2 Bu deney boyunca bakteri popülasyonunun büyüklüğünde meydana gelen değişimi gösteren grafiğin aşağıdakilerden hangisi gibi olması beklenir? A) Popülasyon büyüklüğü B) Popülasyon büyüklüğü Organik madde (humus) K bakterileri NH + NO (Amonyum) Amonyak bakterileri Toprak L bakterileri M bakterileri NO - 3 Zaman Zaman Doğadaki azot döngüsünün bir kısmını gösteren yukarıdaki şekilde K, L ve M bakterilerinin adları, aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak verilmiştir? C) Popülasyon büyüklüğü D) Popülasyon büyüklüğü Denitrifikasyon bakterileri Nitrat bakterileri Azot bağlayan bakteriler A) M K L B) M L K Zaman E) Popülasyon büyüklüğü Zaman C) L M K D) K L M E) K M L Zaman 37. (2013 LYS) Bir ekosistemde; ölü hayvan kalıntıları (leş) ile beslenen akbabaların sayılarının azaldığı, yumurtadan çıkan yavrularda ölüm oranının arttığı ve popülasyonunun yok olma girdabına yaklaştığı gözlenmiştir. 35. (2011 LYS) Bir ekosistemde, otçul hayvan türlerinden birinin soyu tükenirse bu ekosistemde aşağıdakilerden hangisinin gerçekleşmesi beklenir? A) Bitki tür çeşitliliğinin artması B) Ekosistemde üretilen organik madde miktarının azalması C) Bitki tür çeşitliliğinin azalması D) Otçul hayvanlar arasında besin rekabetinin azalması E) Etçi hayvan tür çeşitliliğinin artması Akbaba popülasyonunun yok olma girdabına sürüklenmesine; I. tarım ürünlerine ve ağaçlara zarar veren böceklere karşı kimyasal mücadele yapılması, II. otla beslenen havyanların sayısının artması, III. ayrıştırıcı organizmaların sayısının artması, IV. popülasyon içerisindeki genetik çeşitliliğin azalması durumlarından hangileri neden olmuş olabilir? A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve IV D) II ve III E) I, III ve IV D 35. D 36. B 37. C

14 38. (2004 ÖSS) Biyomlar Aşağıdaki grafikte, bir gölde, ışık, sıcaklık, besin tuzları miktarı ve fitoplankton yoğunluğunda mevsimlere göre gerçekleşen değişmeler gösterilmektedir. Besin tuzları Iflık Fitoplankton Sıcaklık Miktar L M R V Kıfl lkbahar Yaz Sonbahar Kıfl Bu grafikteki bilgilere dayanarak aşağıdaki yargılardan hangisine varılamaz? (Grafikte verilenler dışındaki etkenler dikkate alınmayacaktır). A) Fitoplankton yoğunluğunun L-R arasındaki değişimi, besin tuzlarının miktarıyla ilişkilidir. B) Fitoplankton yoğunluğunun S-V arasındaki azalması, sıcaklıkla ilişkilidir. C) Işık ve sıcaklık, fitoplankton yoğunluğu için her mevsimde sınırlayıcı olmuştur. D) İlkbaharda besin rekabeti, fitoplankton yoğunluğunda L-M arasındaki azalmaya neden olmuştur. E) Sonbaharda besin tuzları miktarının artması, fitoplankton yoğunluğunun R-S arasındaki artışında etkili olmuştur. S 39. (2005 ÖSS) Aşağıdaki grafik, atık su boşaltılan bir akarsu ortamında, atığın boşaltıldığı atık bölgesinden iyileşme bölgesine doğru gidildikçe, oksijen ve amonyak miktarları ile bakteri ve alg populasyonlarında meydana gelen değişiklikleri göstermektedir. Oksijen miktarı Amonyak miktarı Bakteri populasyonu Alg populasyonu Akarsu akıfl yönü Atık su Atık Aktif bölgesi ayrıflım bölgesi yileflme bölgesi Yalnızca bu grafikteki bilgilere göre, bu akarsu ortamıyla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Oksijen miktarı ve bakteri populasyonu değişme eğrileri birbirine terstir. B) Ortamda alglerin çoğalması, oksijen miktarındaki artışta rol oynar. C) Bakteri ve alg populasyonları aynı besin maddelerini kullanır. D) Ortama atık madde girmesi, alg populasyonunun azalmasına neden olur. E) Amonyak miktarındaki değişmeler bakteri populasyonuyla ilgilidir. ÜNİTE C 39. C 263

15 ÜNİTE (2007 ÖSS Fen-1) Yıllık ortalama sıcaklık ( C) 32,2 15,6 1,1 I IV II V III Yıllık ortalama ya ıfl (cm) 41. (2013 LYS) Aşağıdaki grafikte; K, L ve M olarak adlandırılan üç farklı biyomun yayılış alanları verilmiştir. Yıllık ortalama sıcaklık ( C) K L M Yıllık ortalama yağış ve sıcaklık değerlerine göre hazırlanan yukarıdaki grafikte, tundra, çöl, yağmur ormanı, yaprak döken ağaç ormanı ve iğne yapraklı ağaç ormanı biyomları I, II, III, IV ve V olarak numaralanmıştır. Buna göre, yağmur ormanı biyomu grafikte hangi numarayla gösterilmiştir? A) I B) II C) III D) IV E) V Bu grafikte; Yıllık ortalama ya ıfl (cm) I. epifit (kendi besinini sentezleyen fakat gelişirken destek olarak başka bir bitkinin yüzeyini kullanan) bitkilerin, II. su depo edebilme özelliğine sahip olan dev kaktüslerin ve kökleri derinlere uzanan çalıların, III. üreme dönemi oldukça kısa olan çayır, bodur odunsu bitkiler ve ren geyiği yosunu denilen likenlerin tipik olarak bulunduğu biyomlar aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir? I II III A) L K M B) L M K C) K L M D) M K L E) M L K C 41. A