İçindekiler Önsöz 7 Kısaltmalar 25 Giriş 29 BİRİNCİ BÖLÜM: ULUSLARARASI HAVA HUKUKUNUN MAHİYETİ I. ULUSLARARASI HAVA HUKUKUNUN KAPSAMI 31 A. Hava Hukukunun Tanımlanması 31 B. Hava Hukukunun Özerkliği ve Diğer Hukuk Dallarıyla İlişkisi 36 II. HAVACILIĞIN TARİHÎ GELİŞİMİ 38 III. ULUSLARARASI HAVA HUKUKUNUN KAYNAKLARI 44 A. Uluslararası Hukukun Kaynakları 44 B. Kaynakları İtibarıyla Uluslararası Hava Hukukunun Gelişimi 46 C. Temel Andlaşmalar 49 1. Temel Andlaşmalar Listesi 49 2. 1919 Hava Seyrüseferinin Düzenlenmesine Dair Sözleşme 57 3. 1944 Şikago Konferansı Düzenlemeleri 60 a. Genel Olarak 60 b. Geçici Uluslararası Sivil Havacılık Anlaşması 65 c. Uluslararası Sivil Havacılık Sözleşmesi 65 d. Uluslararası Hava Servisleri Transit Anlaşması 69 e. Uluslararası Hava Ulaşımı Anlaşması 69 f. Teknik Eklere İlişkin Taslak 70 4. Şikago Sözleşmesi Ekleri ve İlgili Diğer Belgeler 71 5. Şikago Sözleşmesinin Değiştirilmesi 76 a. Değiştirilme Gerekliliği 76 b. Değiştirilme Usulü ve Değişikliklerin Etkileri 79 IV. HAVACILIĞA DAİR ULUSLARARASI KURUMLAR 81 A. Uluslararası Hava Seyrüseferi Komisyonu (ICAN) 81 B. Geçici Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü (PICAO) 82 C. Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü (ICAO) 82 1. Genel Olarak 82 2. ICAO nun Faaliyet Konusu 84 3. ICAO nun Organları 86 a. Asamble 86 b. Konsey 90 aa. Konseyin Oluşumu ve İşleyişi 90 bb. Konseyin Görev ve Yetkileri 94 aaa. Genel Olarak 94 bbb. Standartlar ve Tavsiye Olunan Usuller (SARPs) 98 aaaa. SARPs ın Oluşturulması 98 bbbb. SARPs ın Hukukî Niteliği 101 cccc. SARPs ın Uygulanması 108 ccc. Uyuşmazlıkların Çözümü 111 aaaa. Genel Olarak 111 bbbb. Uyuşmazlıkların Ele Alınmasına İlişkin Kurallar 116 cccc. Konseyin Yetkisinin Hukukî Niteliği 117 dddd. Konseye Sunulan Olaylar 118 c. Hukuk Komitesi 121 d. Sekreterlik 123
D. Uluslararası Hava Taşımacılığı Birliği (IATA) 124 E. Avrupa Hava Seyrüseferi Emniyeti Örgütü (EUROCONTROL) 127 F. Avrupa Havacılık Emniyeti Ajansı (EASA) 131 G. Avrupa Sivil Havacılık Konferansı (ECAC) 133 H. Diğer Uluslararası Kurumlar 135 İKİNCİ BÖLÜM: HAVA SAHASININ ÜLKESEL REJİMİ I. HAVA SAHASININ TANIMLANMASI 139 A. Genel Olarak 139 B. Hava ve Atmosfer 140 1. Sözlük ve Bilimsel Anlamı 140 2. Hukukî Anlamı 143 C. Hava Sahası 147 II. HAVA SAHASININ HUKUKÎ STATÜSÜNÜN BELİRLENMESİ 150 A. İlişkilendirilen Konular 150 1. Cujus est solum ejus est usque ad coelum et ad inferos. 150 2. Deniz Alanlarına İlişkin Tezler 155 3. Geçiş Serbestliği Tezi 158 B. Hukukçuların İlk Dönem Görüşleri 161 1. Genel Olarak 161 2. Serbestlik v. Egemenlik 163 3. Akademik Toplantılar 166 C. Devletlerin İlk Dönem Tutum ve Girişimleri 169 1. Genel Olarak 169 2. 1910 Uluslararası Hava Seyrüseferine Dair Paris Konferansı 173 3. 1913 Fransa Almanya Nota Değişimi 175 4. 1. Dünya Savaşı 177 D. Çok Taraflı Andlaşmalar 182 1. 1919 Hava Seyrüseferinin Düzenlenmesine Dair Sözleşme 182 2. 1926 Ibero Amerikan (Madrid) Sözleşmesi 189 3. 1928 Pan Amerikan (Havana) Sözleşmesi 189 4. 1944 Şikago Konferansı 190 a. Devletlerin Tutum ve Önerileri 190 b. Hava Sahasının Hukukî Statüsüne Dair Varılan Sonuç 195 III. HAVA SAHASINDA EGEMENLİĞİN ANLAMI 197 A. Uluslararası Hukukta Egemenlik 197 1. Ülkesel Egemenlik ve Yetki 197 2. Yetkilerin Yarışması 201 B. Devletin Hava Sahasında Egemenliği 205 1. Genel Olarak 205 2. Hava Sahasında Yetkilerin Sınıflandırılması ve Belirlenmesi 209 3. Şikago Sözleşmesinin Egemenliği Teyit Eden Maddeleri 215 C. Devletin Hava Sahasında Yükümlülükleri 225 IV. HAVA SAHASININ SINIRLARI 233 A. Yatay Sınırlar 233 1. Genel Olarak 233 2. Karasuları Üzerindeki Hava Sahası 234 3. Bitişik Bölge Üzerindeki Hava Sahası 235
4. Uluslararası Seyrüsefer için Kullanılan Boğazlar Üzerindeki Hava Sahası 235 a. BM Deniz Hukuku Sözleşmesi Rejimi 235 b. Montrö Boğazlar Sözleşmesi Rejimi 238 5. Takımada Suları Üzerindeki Hava Sahası 240 6. Münhasır Ekonomik Bölge Üzerindeki Hava Sahası 242 7. Kıta Sahanlığı Üzerindeki Hava Sahası 244 8. Açık Denizler Üzerindeki Hava Sahası 245 9. Kutup Bölgeleri Üzerindeki Hava Sahası 249 B. Dikey Sınır (Hava Sahası ile Uzay Arasındaki Sınır) Meselesi 251 V. HAVA SAHASININ İHLALİ VE KORUNMASI 256 A. Genel Olarak 256 1. Hava Sahasının İhlalinin Anlamı 256 2. Hava Sahasının Korunması 258 B. Örnek Olaylar Işığında Hava Sahasının İhlali 260 1. Soğuk Savaşın İlk Olayları 260 2. ABD Yugoslavya Olayı, 1946 265 3. El Al Constellation Olayı (İsrail Bulgaristan, 1955) 268 4. U 2 Olayı (ABD SSCB, 1960) 274 5. RB 47 Olayı (ABD SSCB, 1960) 279 6. Libya Arap Havayolları Olayı (Libya İsrail, 1973) 283 7. Kore Havayolları Olayı (Güney Kore SSCB, 1978) 285 8. Kore Havayolları Olayı (Güney Kore SSCB, 1983) 286 a. Olayın Gerçekleşmesi 286 b. Sovyetler Birliği nin Cevapları 288 c. Uluslararası Tepkiler ve Girişimler 290 d. ICAO Soruşturma Raporu 296 9. İran Havayolları Olayı (İran ABD, 1988) 300 10. Türkiye nin Suriye Sınırındaki Olaylar (2012 2015) 301 C. Hava Sahası İhlallerine Karşı Alınabilecek Meşru Önlemler 305 1. Sivil Hava Araçlarına Karşı 305 2. Askerî Hava Araçlarına Karşı 313 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: HAVA SAHASININ İŞLEVSEL REJİMİ I. HAVA ARAÇLARI 321 A. Hava Araçlarının Tanımlanması 321 1. Hava Aracı 321 2. Hava Uzay Aracı (Aerospacecraft) 323 B. Hava Araçlarının Hukukî Açıdan Sınıflandırılması 324 1. Sivil Hava Aracı Devlet Hava Aracı Ayrımı 324 a. Genel Olarak 324 b. İlk Dönemlerdeki Ayrımlar 324 c. Şikago Sözleşmesindeki Ayrımlar 325 d. Diğer Andlaşmalardaki Ayrımlar 330 2. Devlet Hava Araçlarının Hukukî Rejimi 332 a. Genel Olarak 332 b. Tescil ve Uyrukluk 333 c. Girişler 333 d. Dokunulmazlık ve Bağışıklıklar 335 3. Kızılay ve Kızılhaç Hava Araçları 337
4. İnsansız Hava Araçları (UAVs) 338 C. Hava Araçlarının Tescili ve Uyrukluğu 339 1. Uyrukluğun Tesisi 339 2. Müşterek ve Uluslararası Tescil 342 3. Uyrukluğun Doğurduğu Hukukî İşlevler 345 a. Genel Olarak 345 b. İşlevlerin Transferi 350 II. ULUSLARARASI HAVA SEYRÜSEFERİ 351 A. Hava Seyrüseferi ile Hava Ulaşımı Ayrımı 351 B. Hava Seyrüseferi Düzenlemelerinin Amaç ve Kapsamı 353 C. Hava Seyrüseferi Servislerinin Sağlanması 354 1. Yetkili ve Yükümlü Birimler 354 a. Ülke Devleti 354 b. Uluslararası Hava Sahasında Yükümlülük Üstlenen Devlet 358 c. Tescil Devleti 358 d. Hava Aracı İşleticisi ve Kumandanı 359 2. Servis Türleri 360 D. Devlet Hava Araçlarının Durumu 365 1. Genel Olarak 365 2. Örnek Olay: Ege Denizi Uluslararası Hava Sahası Sorunları 367 a. Sınır Sorunu 367 b. FIR Sorunu 368 c. Uçuş Planı Sorunu 369 d. Sivil Askerî Hava Trafiğinin Koordinasyonu ve NOTAM Sorunu 371 E. Tek Avrupa Seması Girişimi (SES) 374 III. ULUSLARARASI HAVA ULAŞIMI 377 A. Uluslararası Hava Ulaşımının Düzenlenmesi 377 B. Düzenlemelerdeki Temel Hususlar 381 1. Genel Olarak 381 2. Hava Ulaşımı Serbestlikleri 382 a. Tanım ve Kapsam 382 b. Trafik Hakları 383 c. Rota Hakları 390 d. İşletimle İlgili Haklar 392 3. İşletim Türü 392 a. Temel Ayrımların Gelişimi 392 b. Tarifeli Uluslararası Hava Ulaşımı 397 aa. Tanımlanması 397 bb. Düzenlenmesi 398 c. Tarifesiz Uluslararası Hava Ulaşımı 402 aa. Tanımlanması 402 bb. Düzenlenmesi 403 4. İşletme Yetkisi 410 a. İşletmenin Tayini ve Yetkilendirilmesi 410 b. Yetkilendirme Şartları 412 aa. Uluslararası Şartlar 412 bb. Ulusal Şartlar 416 c. Uluslararası Şartların Yumuşatılması 417 5. Diğer Temel Hususlar 420
a. Kapasite 421 b. Tarife 421 C. Hava Ulaşımında İkili Anlaşmalar Düzeni 422 1. Anlaşmaların Oluşturulması 422 2. Düzenin Ortaya Çıkışı 424 3. Düzenin Gelişimi 427 a. Liberalleşme Süreci Öncesi 427 b. Liberalleşme Süreci 431 4. Düzenin Geleceği ve Sürdürülebilirliği 436 D. Dünya Ticaret Örgütü Sistemi Çerçevesinde Hava Ulaşımı 439 E. Havayolu Taşıyıcılarının İşbirliği Uygulamaları 442 1. Genel Olarak 442 2. İşbirliği Uygulamalarının Ortaya Çıkışı 443 3. İşbirliği Konuları ve Türleri 446 a. Genel Olarak 446 b. Kod Paylaşımı Uygulaması 448 F. Avrupa Birliği Hava Ulaşımı 453 1. Genel Olarak 453 2. Rekabet Hukukunun Uygulanması 457 3. İç Pazarın Kurulması 463 a. Temel Konular 463 b. Tamamlayıcı Konular 467 4. Dışa Yönelik Politikanın Oluşturulması 470 IV. HAVA SAHASININ ÖZEL REJİMLER ÇERÇEVESİNDE KULLANIMI 475 A. Hava Savaşı 475 1. Temel Düzenlemeler 475 2. Temel Kavramlar 477 3. Temel İlkeler 478 4. Hava Araçlarına Yönelik Müdahaleler 479 a. Saldırıdan Korunma Hakkı ve Hakkın Kaybı 479 b. Diğer Müdahaleler 482 5. Koruma Önlemleri ve Hava Sahasının Düzenlenmesi 484 6. Tarafsız Devletlerin Durumu 487 B. Uzaktan Algılama 488 C. Telekomünikasyon 491 Sonuç 497 Ek 1: Milletlerarası Sivil Havacılık Anlaşması (Şikago Sözleşmesi) 505 Ek 2: Milletlerarası Hava Servisleri Transit Sözleşmesi 532 Ek 3: Milletlerarası Hava Ulaştırma Sözleşmesi 535 Ek 4: Bir Açık Semalar Anlaşması Örneği (Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Amerika Birleşik Devletleri Hükümeti Arasında Hava Taşımacılığı Anlaşması) 539 Kaynakça 557