Rekabetin gücü GİRİŞİMCİLİĞİN kalitesinden doğar.

Rekabetin gücü GİRİŞİMCİLİĞİN kalitesinden doğar.

İÇİNDEKİLER BAKAN SUNUŞU...6 YÖNETİCİ ÖZETİ...8 1.GİRİŞ...15 1.1 Amaç ve Kapsam...15 1.2 Yöntem ve Süreç...16 2.DÜNYADA VE TÜRKİYE DE GİRİŞİMCİLİĞİN MEVCUT DURUMU...17 2.1 Girişimci Tanımı ve GİSEP Hedef Kitlesi...17 2.2 Dünyada Girişimcilik Politikaları ve Yeni Eğilimler...20 2.3 Avrupa Birliğinde Girişimciliği Destekleme Politika ve Programları...25 2.4 Diğer Ülkelerde Girişimciliği Destekleme Politika ve Programları...31 2.5 Türkiye de Girişimciliğin Durumu ve Girişimciliği Desteklemeye Yönelik Politika ve Programlar...33 2.5.1 Türkiye de KOBİ ve Girişim İstatistikleri...33 2.5.2 Türkiye de Girişimciliğin Durumuna Yönelik Uluslararası Araştırma Sonuçları...37 2.5.3 Türkiye nin Katıldığı AB Girişimcilik Programları...42 2.5.4 Türkiye de Girişimcilik Politika ve Programları...45 2.5.4.1 Onuncu Kalkınma Planı (2014-2018)...45 2.5.4.2 Girişimcilik Konseyi...46 2.5.4.3 Girişimciliği Geliştirmeye Yönelik Programlar...47 3. GZFT ANALİZİ...65 4. GENEL AMAÇ, HEDEFLER VE EYLEMLER...70 4.1 Genel Amaç...70 4.2 Hedefler...71 4.2.1 Düzenleyici Çerçeve...72 4.2.2 Yenilikçi Girişimciliğin Desteklenmesi...73 4.2.3 Tematik ve Genel Destekler...73 4.2.4 Girişimcilik Kültürü...74 4.2.5 Eğitim ve Danışmanlık Hizmetleri...74 4.2.6 Finansmana Erişim...76 5. STRATEJİK PLANIN UYGULANMASI, İZLENMESİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ...77 6. EYLEM PLANI...78 6.1 Düzenleyici Çerçeve...79 6.2 Yenilikçi Girişimcilik...85 6.3 Tematik ve Genel Destekler...89 6.4 Girişimcilik Kültürü...94 6.5 Eğitim ve Danışmanlık Hizmetleri...96 6.6 Finansmana Erişim...98 7. KAYNAKÇA...100 8. EK: Politika Belgeleri ve Girişimcilik Destek Alanları Matrisi...102 3

TABLO DİZİNİ Tablo 1: Türkiye Girişimcilik Stratejisi ve Eylem Planı... 9 Tablo 2: KOBİ ve Girişimcilik Politika Alanlarının Özellikleri... 21 Tablo 3: Kamu KOBİ Politikaları Tipolojisi... 22 Tablo 4: Girişimcilik Ekosistemi nin Unsurları... 23 Tablo 5: Avrupa Birliği KOBİ ve Girişimcilik Politika Alanları... 26 Tablo 6: Avrupa Birliği CIP-EIP Finansal Araçları... 29 Tablo 7: Yıllık Girişim İstatistikleri... 36 Tablo 8: Girişim Büyüklükleri (%)... 36 Tablo 9: Girişimlerin Coğrafi Dağılımı... 37 Tablo 10: Açılan ve Kapanan Şirket Sayıları (gerçek kişi ticari işletmeleri ve kooperatifler hariç)... 37 Tablo 11: GEM Erken Dönem Girişimcilik Endeksi ve Kategori Ortalamaları (2006-2013)... 39 Tablo 12: GEDI 2012, 2013 Türkiye Özet Tablosu... 40 Tablo 13: Dünya Bankası İş Ortamı 2013 Raporunda Türkiye nin Yeri... 41 Tablo 14: Dünya Bankası İşe Başlama Göstergesi, 2004-2015... 42 Tablo 15: 10. Kalkınma Planı-Girişimcilik ve KOBİ lere İlişkin Gelişmeler ve Hedefler... 45 Tablo 16: KOSGEB Uygulamalı Girişimcilik Eğitimleri Yıl Bazında... 49 Tablo 17: KOSGEB Uygulamalı Girişimcilik Eğitimleri İşbirliği Yapılan Kurum/Kuruluş Bazında... 50 Tablo 18: Yeni Girişimci Desteğinden Faydalanan İşletme Sayısı ve Verilen Destek Tutarı... 51 Tablo 19: Başlangıç Girişimcilik Destekleri... 55 Tablo 20: TGB Bilgileri... 58 Tablo 21: GZFT Tablosu... 68 KUTU DİZİNİ Kutu 1: Türkiye de Girişimcilere Büyüme Aşamasında Destek Sağlayan Hızlandırıcılar...59 Kutu 2: Yarışma ve Ödüller...63 4

KISALTMALAR AB Avrupa Birliği BROP Bölgesel Rekabet Edebilirlik Operasyonel Programı (Regional Competitiveness Operational Programme) CIP Rekabet Edebilirlik ve Yenilikçilik Çerçeve Programı (Competitiveness and Innovation Framework Programme) COSME İşletmelerin ve KOBİ lerin Rekabet Edebilirliği Programı (Programme for the Competitiveness of Enterprises and SMEs) EIP Girişimcilik ve Yenilik Programı (Entrepreneurship and Innovation Programme) GEDI Küresel Girişimcilik ve Kalkınma Endeksi (Global Entrepreneurship and Development Index) GEM Küresel Girişimcilik Endeksi (Global Entrepreneurship Monitor) GİSEP Türkiye Girişimcilik Stratejisi ve Eylem Planı İŞGEM İş Geliştirme Merkezi KSEP KOBİ Stratejisi ve Eylem Planı KOBİ Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler KOSGEB Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı OECD STK TEKMER TGB UGE İktisadi İşbirliği ve Gelişme Teşkilatı (Organisation for Economic Co-operation and Development) Sivil Toplum Kuruluşu KOSGEB Teknoloji Geliştirme Merkezi Teknoloji Geliştirme Bölgesi KOSGEB Uygulamalı Girişimcilik Eğitimi 5

BAKAN SUNUŞU Fikri IŞIK Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanı Ülkelerin, ekonomilerini dışa bağımlılıktan kurtarmalarının ve üretime dayalı olarak işleyen bir yapı kurmalarının en önemli aracı girişimciliği teşvik etmek olarak ortaya çıkmıştır. 6

GİRİŞİMCİLİK OLMAZSA OLMAZIMIZDIR Yükselen bir değer olarak girişimciliğin önemi gün geçtikçe artmaktadır. Bireylerin kariyer planlamalarını yaparken girişimciliği bir seçenek olarak gündemlerine alabilmeleri artık büyük ölçüde kolaylaşmış ve buna paralel olarak da girişimciliğe olan bu yönelişin hızını arttırıcı özelliklere sahip yepyeni bir ekonomik yapı ortaya çıkmıştır. Gelişmekte olan ülkeler için üretmek öncelikli bir konumdayken, gelişmenin üst basamaklarına doğru, üretmekten ziyade rekabet edebilmeyi sağlayan unsurların ön plana çıktığını görmekteyiz. Yüksek gelir seviyesine sahip ülkelerde ise teknoloji ve yenilik üretildiğini ve bu seviyenin yakalanmasının ancak üniversite, özel sektör ve kamu sektörünün işbirliğinin bir sonucu olarak toplumdaki girişimci özelliklerin harekete geçirilmesiyle mümkün olabileceğini söyleyebiliriz. Ülkelerin, ekonomilerini dışa bağımlılıktan kurtarmalarının ve üretime dayalı olarak işleyen bir yapı kurmalarının en önemli aracı girişimciliği teşvik etmek olarak ortaya çıkmıştır. Girişimcilik, ekonomik gelişme ve kalkınmayı etkileyebilme gücüyle değerlendirildiğinde, çok etkin bir araçtır. Bu yönüyle girişimcilik, 2023 hedeflerine koşarken ülkemizin geleceğinde olmazsa olmazlarımızdandır. Bu gelişmeler ışığında ve ülkemizdeki diğer ihtiyaç ve gelişmeler paralelinde girişimcilik konusuna odaklanan bir strateji ve eylem planı oluşturma zorunluluğu doğmuştur. Bu çerçevede 2012 yılında hazırlıklar başlatılmış olup, KOSGEB koordinatörlüğündeki Girişimcilik Konseyi çalışmalarını yürütmektedir. 2015-2018 yıllarını kapsayan Türkiye Girişimcilik Stratejisi ve Eylem Planı (GİSEP) hazırlanmıştır. GİSEP in genel amacı, Ülkemizde girişimcilik kültürünü yaygınlaştırmak, güçlü bir ekosistem oluşturmak ve girişimciliği geliştirmek tir. GİSEP, genel amaca ulaşmak üzere belirlenen altı müdahale alanındaki stratejik hedefler ve bu hedefler çerçevesinde ilgili kurum ve kuruluşlarca 2015-2018 döneminde yürütülecek eylem ve projeleri kapsamaktadır. Planın hedef kitlesi Girişimciler olduğundan, pek çok kurum ve kuruluşun ilgili taraf olarak planın başarıya ulaşması için gayret göstermesi gerekecektir. 2015-2018 Türkiye Girişimcilik Stratejisi ve Eylem Planı nın hayırlı ve uğurlu olmasını diliyor, planın hazırlanmasında emeği geçen herkese teşekkür ediyorum. 7

YÖNETİCİ ÖZETİ 1. Türkiye de girişimciliğin ve KOBİ lerin geliştirilmesine yönelik strateji ve eylemler KOBİ Stratejisi ve Eylem Planında (KSEP) yer almaktadır. 2. Dünya uygulamalarına bakıldığında girişimcilik konusunun kalkınma stratejileri içinde giderek daha önemli bir yere sahip olduğu görülmektedir. AB İlerleme Raporu, Küresel Girişimcilik Endeksi (GEM) ve benzeri uluslararası kuruluşların araştırma sonuçları, Avrupa Küçük İşletmeler Yasası ve AB Komisyonu tarafından hazırlanan AB 2020 Girişimcilik Eylem Planı girişimcilikle ilgili yeni stratejilere vurgu yapmaktadır. 3. Diğer taraftan Onuncu Kalkınma Planı hazırlık çalışmalarında girişimcilik konusu KOBİ lerden ayrı bir İhtisas Komisyonunda ele alınmış ve Planda ayrı bir başlık altında yer almıştır. 4. Bu gelişmeler ışığında ve ülkemizdeki diğer ihtiyaç ve gelişmeler paralelinde KSEP ten ayrı, girişimcilik konusuna odaklanan bir strateji ve eylem planı oluşturma zorunluluğu doğmuştur. Bu çerçevede 2012 yılında hazırlıklar başlatılmış ve 2015-2018 yıllarını kapsayan Türkiye Girişimcilik Stratejisi ve Eylem Planı (GİSEP) hazırlanmıştır. 5. GİSEP in genel amacı, Ülkemizde girişimcilik kültürünü yaygınlaştırmak, güçlü bir ekosistem oluşturmak ve girişimciliği geliştirmek tir. GİSEP, genel amaca ulaşmak üzere belirlenen altı müdahale alanındaki stratejik hedefler ve bu hedefler çerçevesinde ilgili kurum ve kuruluşlarca 2015-2018 döneminde yürütülecek eylem ve projeleri kapsamaktadır. Tablo 1 de stratejik hedefler ve eylemler yer almaktadır. 8

Tablo 1: Türkiye Girişimcilik Stratejisi ve Eylem Planı Genel Amaç: Ülkemizde girişimcilik kültürünü yaygınlaştırmak, güçlü bir ekosistem oluşturmak ve girişimciliği geliştirmek Stratejik Hedefler Stratejik Hedef 1. Girişimci dostu düzenleyici çerçevenin geliştirilmesi Eylemler 1.1. Girişimcilik desteklerinde ön ödeme yapabilmesi sağlanacaktır. 1.2. Yeni girişimlerin önündeki mevzuat engelleri ortadan kaldırılacaktır. 1.3. Tasfiye süreçleri kolaylaştırılacaktır. 1.4. İflas eden girişimcilere ikinci şans tanınması kolaylaştırılacaktır. 1.5. İşletme devri kolaylaştırılacaktır. 1.6. Girişimcilik politikalarına yönelik araştırmalar yapılacaktır. 1.7. Kuluçka merkezleri (inkübatörler) için düzenleyici çerçeve oluşturulacaktır. 1.8. Kuluçka ve hızlandırıcı merkezleri ağı oluşturulacaktır. 1.9. Girişimcilik portalı kurulacaktır. 1.10. Düzenleyici çerçeve kadın girişimciliği perspektifinden değerlendirilecektir. 1.11. Girişimcilikle ilgili düzenlemelerde ilgili tarafların görüşlerinin alınmasına yönelik istişare (konsültasyon) rehberi hazırlanacaktır. 9

Genel Amaç: Ülkemizde girişimcilik kültürünü yaygınlaştırmak, güçlü bir ekosistem oluşturmak ve girişimciliği geliştirmek Stratejik Hedefler Stratejik Hedef 2. Yenilikçi Girişimciliğin Desteklenmesi Eylemler 2.1. Genç girişimcilere özel kuluçka merkezleri (inkübatörler) kurulması özendirilecektir. 2.2. Hızlı büyüyen ve küresel doğan işletmeler geliştirilecek ve desteklenecektir. 2.3. Yenilikçi girişimciler desteklenecektir. 2.4. Üniversitelerde tematik kuluçka merkezlerinin / hızlandırıcıların açılması teşvik edilecektir. 2.5. Teknogirişimciler desteklenecektir. 2.6. Akademisyenlerin girişimciliği özendirilecektir. 2.7. İnternet girişimleri geliştirilecektir. 2.8. Öncelikli sektörlerde yenilikçi girişimciliği desteklemek amacıyla kuluçka merkezleri ve hızlandırıcıların kurulması desteklenecektir. 2.9. Yenilikçi girişimcilik desteklerinin sağlanmasında mevcut hızlandırıcılarla yapılabilecek işbirliklerine yönelik bir analiz çalışması yapılacaktır. 2.10. TGB lerde hızlandırıcılar için, OSB lerde ise hem hızlandırıcı hem de kuluçka merkezleri için yer tahsisi yapılarak girişimcilik geliştirilecektir. 10

Genel Amaç: Ülkemizde girişimcilik kültürünü yaygınlaştırmak, güçlü bir ekosistem oluşturmak ve girişimciliği geliştirmek Stratejik Hedefler Eylemler Stratejik Hedef 3. Kadın Girişimciliği, Genç Girişimciliği, Eko Girişimcilik, Sosyal Girişimcilik ve Küresel Girişimcilik gibi öncelikli tematik alanlarda ve genel alanlarda sürdürülebilir bir destek sisteminin geliştirilmesi ve uygulanması 3.1. Sosyal girişimcilik tanımının ve kapsamının belirlenmesine yönelik çalışma yapılacaktır. 3.2. Üniversitelerde sosyal girişimcilik faaliyetlerinin geliştirilmesi için proje yarışmaları düzenlenecektir. 3.3. Girişimciliğin desteklenmesi amacıyla özel sektörkamu sektörü işbirlikleri geliştirilecektir. 3.4. Sorumlu girişimcilik bilinçlendirme çalışmaları yapılacaktır. 3.5. Kadın Girişimci Elçileri projesi yaygınlaştırılacaktır. 3.6. Kadın girişimcilere yönelik eğitim ihtiyaç analizi yapılacaktır. 3.7. Kadın girişimcilerin sorunları konusunda araştırmalar yapılacaktır. 3.8. Girişimcilere yönelik mentörlük çalışması yaygınlaştırılacaktır. 3.9. AB genç girişimci programlarına katılım sağlanacaktır. 3.10. Eko girişimcilik özendirilecek ve desteklenecektir. 3.11. Yeşil etiket uygulaması hayata geçirilecektir. 3.12. Girişimcilerin yabancı yatırımcılarla temasları arttırılacaktır. 3.13. Engellilerin girişimciliği özendirilecektir. 3.14. Destek izleme sistemi geliştirilecektir. 11

Genel Amaç: Ülkemizde girişimcilik kültürünü yaygınlaştırmak, güçlü bir ekosistem oluşturmak ve girişimciliği geliştirmek Stratejik Hedefler Stratejik Hedef 4. Girişimcilik kültürünün geliştirilmesi Eylemler 4.1. İller ve bölgeler düzeyinde girişimcilik endeksi belirlenecektir. 4.2. Girişimcilik konusunda kamu spotları hazırlanacaktır. 4.3. Girişimcilik konusundaki farkındalık arttırılacaktır. 4.4. Girişimcilik kültürünü artırıcı yayınlar yapılacaktır. 4.5. Avrupa düzeyinde girişimcilik farkındalığının arttırılması çalışmalarına katılım sağlanacaktır. 4.6. Gençlere yönelik girişimcilik eğitimleri yaygınlaştırılacaktır. 4.7. Çocuklarda girişimcilik algısı geliştirilecektir. 4.8. Başarılı iş planları ödüllendirilecektir. 4.9. Başarılı girişimci yarışmaları düzenlenecektir. 4.10. Üniversite girişimcilik kulüpleri geliştirilecektir. 12

Genel Amaç: Ülkemizde girişimcilik kültürünü yaygınlaştırmak, güçlü bir ekosistem oluşturmak ve girişimciliği geliştirmek Stratejik Hedefler Stratejik Hedef 5. Örgün ve yaygın eğitim düzeyinde girişimcilik eğitimlerinin yaygınlaştırılması ve girişimcilere yönelik danışmanlık sisteminin geliştirilmesi Eylemler 5.1. Girişimcilik konusu ilk/orta öğretim programına yerleştirilecektir. 5.2. Girişimcilik konusu üniversite müfredatına yerleştirilecektir. 5.3. İlk/orta öğretim öğretmenlerinin girişimcilik konusundaki bilgi ve becerileri geliştirilecektir. 5.4. Eğitim fakülteleri müfredatına girişimcilik eğitimleri eklenecektir. 5.5. İlk/ortaokullarda girişimcilik projeleri gerçekleştirilecektir. 5.6. İlk/ortaokullarda girişimci okul kavramı yerleştirilecektir. 5.7. KOSGEB eğitimleri yaygınlaştırılacaktır. 5.8. Danışmanlık sistemi kurulacaktır. 5.9. İlk ve orta öğretim okullarında girişimcilik kulüpleri kurulacaktır. 5.10. Hayat boyu öğrenimde girişimcilik eğitimi yaygınlaştırılacaktır. 13

Genel Amaç: Ülkemizde girişimcilik kültürünü yaygınlaştırmak, güçlü bir ekosistem oluşturmak ve girişimciliği geliştirmek Stratejik Hedefler Eylemler Stratejik Hedef 6. Girişimcilerin finansmana erişiminin kolaylaştırılması 6.1. Bireysel katılım sermayesi sistemine ilişkin farkındalık artırılacaktır. 6.2. Girişim sermayesi sistemine ilişkin üst fonların kamu tarafından desteklenmesi sağlanacaktır. 6.3. Finansman eksiğinin en çok hissedildiği girişimciliğin erken aşamasına yönelik en az bir üst fon kurulması desteklenecektir. 6.4. Yeni alternatif finansal araçların geliştirilmesine ilişkin araştırmalar yapılacaktır. 6.5. Yenilikçi girişimcilerin ticarileştirme projelerine yönelik destek sağlayabilecek kredi garanti mekanizması oluşturulacaktır. 6.6. Gelişen İşletmeler Piyasası mevzuatında girişim sermayesi fonlarına ve bireysel katılım sermayesine çıkış kolaylığı sağlanacaktır. 6.7. Girişimciler raporlama standartları ve uluslararası kredi kriterleri konusunda bilgilendirilecektir. 6.8. Bankacılık sisteminde Girişimci Bankacılığı kavramı geliştirilecek ve uygulanacaktır. 6.9. Değişken sermayeli yatırım ortaklıklarına ilişkin ikincil mevzuat tamamlanacaktır. 14

1. GİRİŞ 1.1 Amaç ve Kapsam Girişimcilik, diğer birçok politika alanıyla doğrudan veya dolaylı etkileşim içinde olan oldukça geniş bir politika alanıdır. Geçmişte KOBİ politikasının bir eklentisi olarak ele alınan girişimcilik politikası, günümüzde giderek artan bir şekilde ayrı bir politika alanı olarak değerlendirilmeye başlanmıştır. (6) Girişimcilik, diğer birçok politika alanıyla doğrudan veya dolaylı etkileşim içinde olan oldukça geniş bir politika alanıdır. Geçmişte KOBİ politikasının bir eklentisi olarak ele alınan girişimcilik politikası, günümüzde giderek artan bir şekilde ayrı bir politika alanı olarak değerlendirilmeye başlanmıştır. Bunun temel nedeni, sanayileşme sürecinin bir yan ürünü olarak ortaya çıkmış olan KOBİ lerle girişimcilerin kalkınmadaki rollerinin ve ihtiyaç duydukları desteklerin birbirinden oldukça farklı olmasıdır. (7) Türkiye de girişimciliğin ve KOBİ lerin geliştirilmesine yönelik strateji ve eylemler KOBİ Stratejisi ve Eylem Planında (KSEP) yer almaktadır. (8) Dünya uygulamalarına bakıldığında girişimcilik konusunun kalkınma stratejileri içinde giderek daha önemli bir yere sahip olduğu görülmektedir. AB İlerleme Raporu, Küresel Girişimcilik Endeksi (GEM) ve benzeri uluslararası kuruluşların araştırma sonuçları, Avrupa Küçük İşletmeler Yasası ve AB Komisyonu tarafından hazırlanan AB 2020 Girişimcilik Eylem Planı girişimcilikle ilgili yeni stratejilere vurgu yapmaktadır. 15

(9) Diğer taraftan Onuncu Kalkınma Planı hazırlık çalışmalarında girişimcilik konusu KOBİ lerden ayrı bir İhtisas Komisyonunda ele alınmış ve Planda ayrı bir başlık altında yer almıştır. (10) Bu gelişmeler ışığında ve ülkemizdeki diğer ihtiyaç ve gelişmeler paralelinde KSEP ten ayrı, girişimcilik konusuna odaklanan bir strateji ve eylem planı oluşturma zorunluluğu doğmuştur. Bu çerçevede 2012 yılında hazırlıklar başlatılmış ve 2015-2018 yıllarını kapsayan Türkiye Girişimcilik Stratejisi ve Eylem Planı (GİSEP) hazırlanmıştır. KOBİ Politikaları KSEP çerçevesinde, girişimcilik politikaları ise GİSEP çerçevesinde takip edilecektir. (11) GİSEP in genel amacı, Ülkemizde girişimcilik kültürünü yaygınlaştırmak, güçlü bir ekosistem oluşturmak ve girişimciliği geliştirmek tir. Plan, genel amaca ulaşmak üzere belirlenen ve aşağıda belirtilen 6 müdahale alanındaki stratejik hedefler ve bu hedefler çerçevesinde ilgili kurum ve kuruluşlarca 2015-2018 döneminde yürütülecek eylem ve projeleri kapsamaktadır. Girişimci dostu düzenleyici çerçevenin geliştirilmesi Yenilikçi girişimciliğin desteklenmesi Kadın girişimciliği, genç girişimciliği, eko girişimcilik, sosyal girişimcilik ve küresel girişimcilik gibi öncelikli tematik alanlarda ve genel alanlarda sürdürülebilir bir destek sisteminin geliştirilmesi ve uygulanması Ülkemizde girişimciyi ve girişimciliği benimsemiş bir kültürün geliştirilmesi Örgün ve yaygın eğitim düzeyinde girişimcilik eğitimlerinin yaygınlaştırılması ve girişimcilere yönelik danışmanlık sisteminin geliştirilmesi Girişimcilerin finansmana erişiminin kolaylaştırılması 1.2 Yöntem ve Süreç (12) Türkiye Girişimcilik Stratejisi ve Eylem Planı kapsamını oluşturmak üzere KOSGEB de bir çalışma grubu oluşturulmuş ve referans dokümanların taranmasını da kapsayan hazırlık çalışmaları 2012 yılı Ekim-Aralık aylarında tamamlanmıştır. Bu çalışmaların ardından 12 Ocak 2013 tarihinde Abant ta Girişimcilik Konseyi Strateji Çalıştayı düzenlenmiştir. Girişimcilik Konseyi üyelerinin yanı sıra çok sayıda kamu kuruluşu ve sivil toplum temsilcilerinden oluşan 135 kişinin katılımıyla gerçekleştirilen çalıştayda Türkiye Girişimcilik Stratejisi ve Eylem Planında yer alacak müdahale alanları ve eylemler üzerinde öneriler geliştirilmiştir. KOSGEB tarafından hazırlanan Girişimcilik Stratejisi ve Eylem Planı, görüşlerini almak üzere ilgili taraflara gönderilmiş ve KOSGEB web sayfasında görüşe sunulmuştur. Beş ay süren görüş alma sürecinden sonra son revizyonlar yapılarak 30/12/2014 tarihinde YPK onayına sunulmuştur. YPK nın 18.06.2015 tarih 2015/18 sayılı kararıyla onaylanan plan 01/07/2015 tarih ve 29403 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. 16

2. DÜNYADA VE TÜRKİYE DE GİRİŞİMCİLİĞİN MEVCUT DURUMU 2.1 Girişimci Tanımı ve GİSEP Hedef Kitlesi (13) Literatürde, bir girişimcinin sahip olması gerektiği düşünülen değişik özelliklerin çeşitli ağırlıklarla vurgulanmasıyla oluşturulan birçok tanıma rastlamak mümkündür. Bu çerçevede girişimcinin sahip olduğu vasıfların incelenmesi, girişimcinin işlevlerinin incelenmesi ve girişimcinin davranış ve faaliyetlerinin incelenmesi değişik tanımlamalar yapılmasını doğurmaktadır. Davranış ve faaliyetlere odaklanan bir tanımda girişimcilerin, 17

Mevcut veya kendi oluşturduğu fırsatları kullanabilmek için ihtiyaç duyulan kaynakları temin ederek eldeki kaynaklarla birleştiren ve bunları üretime ve hizmete dönüştürmek için organize eden, Bir iş kurmanın bütün aşamalarında kendiliğinden inisiyatif alan ve liderlik özellikleri gösteren, Bu aşamalardaki riskleri hesaplayıp bunlarla ilgili tedbirleri alarak risklere rağmen yoluna devam eden, Sürekli yenilik arayan ve bu arayışta müşterilerin beklentilerine duyarlı olmanın ötesinde kendisi beklenti oluşturan niteliklerinin öne çıkabileceği söylenebilir. (14) GEM tanımına göre girişimci, yeni bir işe ve yaratıcılığa atılandır. Girişimci kendine iş kazandırma, yeni bir iş organizasyonu veya zaten var olan işi bireysel olarak ya da takım halinde genişletmeye, yeniden kurmaya çalışan kişidir (GEM, 1999). (15) İktisadi İşbirliği ve Gelişme Teşkilatı (OECD) girişimciyi, yeni iş imkânlarını şekillendiren ve kaynakları iyi değerlendirme kabiliyetine sahip olan kişi olarak tanımlamaktadır. OECD, 2006 yılında başlattığı, resmi istatistik kaynaklarından alınan girişimcilik verilerini derleme niteliğindeki uluslararası bir çalışma olan Girişimcilik Göstergeleri Programı 1 çerçevesinde girişimciyi aşağıdaki şekilde tanımlamaktadır: (16) Girişimci, yeni ürün, süreç veya pazarları tespit edip bunları kullanmak vasıtasıyla yeni bir ekonomik faaliyet başlatarak veya var olan bir ekonomik faaliyeti büyüterek değer yaratan kişidir. Bu tanıma göre girişimci sadece eylemleriyle değil, eylemlerinin sonuçlarına göre değerlendirilmektedir. Girişimci zaman, fikir ve diğer kaynaklarını kullanarak yatırım yapar ve risk ve belirsizlik içeren bir faaliyet başlatır. Bu faaliyetin gerçekleştirilmesiyle yeni, yani öncekilerin yok olmasına yol açacak sonuçlar ortaya çıkmalı ve ekonomik ve/veya sosyal bir değer oluşmalıdır. (17) GİSEP te temel alınan bu tanımların yanı sıra 1. Entrepreneurship at a Glance (2012), OECD eylemlerin hedef kitle özelliklerine en uygun biçimde tanımlanabilmesi için operasyonel sınırların da belirlenmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Bu sınırları kapsayan tanımlar aşağıda açıklanmaktadır: Girişimcinin faaliyet gösterdiği işletme; mikro, küçük veya orta ölçekli işletmedir. 2 Girişimci tek başına faaliyet gösterebilir veya işletmesinde bir veya daha fazla çalışan istihdam edebilir. Girişimci işletmesini, Türk Ticaret Kanunu, Borçlar Kanunu ve Esnaf ve Sanatkârlar Meslek Kuruluşları Kanunu ve ilgili diğer kanunlarda tanımlanan şekil ve türde kurar. Potansiyel girişimci, kendi işini kurma niyeti /ihtimali olan kişidir. Kuruluş aşamasındaki girişimci, yeni bir iş kurma eylemini başlatan kişidir. 2. 19.10.2005 tarih 2005/9617 sayılı Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelerin Tanımı, Nitelikleri ve Sınıflandırılması Hakkında Yönetmelik 18

Özürlülere Verilecek Sağlık Kurulu Raporları Hakkında Yönetmelik hükümleri gereğince, sağlık kuruluşlarınca verilecek sağlık kurulu raporu ile belgeleyen kişilerdir. Sosyal girişimler, sosyal sorunların çözümünde sistematik değişimi hedefleyerek girişimcilik esaslı veya serbest piyasa temelli yöntemler benimseyen kuruluşlardır. 3 Yenilik (inovasyon), yeni veya önemli ölçüde değiştirilmiş ürün (mal ya da hizmet), veya sürecin; yeni bir pazarlama yönteminin; ya da iş uygulamalarında, işyeri organizasyonunda veya dış ilişkilerde yeni bir organizasyonel yöntemin uygulanmasıdır. Bu çerçevede yenilikçi girişimci ise bu faaliyetleri yerine getirendir. Girişim sermayesi, girişim şirketlerine ortak olma veya borçlanma araçlarına yatırımdır. Yeni girişimci, 42 aydan (3,5 yıldan) az bir süre için bir işletmenin sahip-yöneticisi olan kişidir. Kadın girişimci, tek başına veya en az %30 payla bir işletmenin sahibi olan kadın ve potansiyel kadın girişimcilerdir. Genç girişimci, tek başına veya en az %30 payla bir işletmenin sahibi olan 18-29 yaş arası kişiler veya 18-29 yaş arası potansiyel girişimcilerdir. Engelli girişimci, tek başına veya en az %30 payla bir işletmenin sahibi olan ve potansiyel, yeni, kadın ve genç girişimciler içinde doğuştan veya sonradan herhangi bir nedenle bedensel, zihinsel, ruhsal, duyusal ve sosyal yetenekleri bakımından engel durumuna göre tüm vücut fonksiyon kaybı oranının %40 ve üzerinde olduğunu, 30.03.2013 tarih ve 28603 sayılı Resmi Gazete yayımlanan Özürlülük Ölçütü, Sınıflandırması ve Bireysel katılım yatırımcısı, kişisel varlıklarını ve/veya tecrübe ve birikimlerini başlangıç veya büyüme aşamasındaki şirketlere aktaran gerçek kişiler, kişisel maddi varlıklarını ve tecrübelerini başlangıç aşamasındaki şirketlere aktaran gerçek kişilerdir. (18) Türkiye nin 2023 stratejisi ve 10. Kalkınma Planı girişimcilik hedefleri çerçevesinde, GİSEP te yenilik tabanlı potansiyel ve yeni girişimcilere odaklanılmış olup, bu yaklaşım destek türleri ve oranlarına yansıtılmıştır. GİSEP te temel alınan bu tanımların yanı sıra eylemlerin hedef kitle özelliklerine en uygun biçimde tanımlanabilmesi için operasyonel sınırların da belirlenmesine ihtiyaç duyulmaktadır. 3. Ersen T.B., Kaya D., Meydanoğlu Z., (2010), Sosyal Girişimler ve Türkiye, TÜSEV 19

2.2 Dünyada Girişimcilik Politikaları ve Yeni Eğilimler (19) Girişimciliğin, refah yaratma ve sosyal adaletin önemli bir bileşeni olduğu gerçeği tüm dünyada kabul görmektedir. Girişimcilik yeni işlerin oluşumuna, yenilikçiliğe, üretkenlik ve büyümeye katkı sağlayarak birçok ekonomik yarar oluşturmaktadır. Bu nedenle hükümetlerin çoğu girişimciliğin desteklenmesi konusuna öncelik vermektedir. Bu çerçevede girişimcilik konusunun genel olarak makro (rekabet politikası, göçmen politikası, vergi politikası, düzenleyici çerçeve) ve mikro (eğitim, bilgilendirme, danışmanlık ve koçluk, değişim programları, finansmana erişimin kolaylaştırılması) olmak üzere iki kategoride sahiplenildiği görülmektedir. Ayrıca ülkelerde girişimcilik ve KOBİ politikalarının şekillendirilmesinden sorumlu merciler iki temel eksende iki farklı yaklaşım içerisinde davranış göstermektedir. Birinci eksendeki iki yaklaşımdan birisi girişimciliğin desteklenmesi, diğeri ise KOBİ lerin desteklenmesidir. İkinci eksende ise odaklanılan noktalardan birincisi girişimciliğin ve KOBİ lerin önündeki engellerin azaltılması, diğeri ise yoğun destek sağlanmasıdır. (20) Storey 4, Lundstrom ve Stevenson 5 dan esinlenerek yukarıda değinilen konular iki ayrı tabloda özetlemiştir. Tablo 2, KOBİ ve Girişimcilik Politika alanlarının özelliklerini karşılaştırmaktadır (birinci eksen). Tablo 3 de ise Storey in, Dennis 6 (2005) tarafından yapılan çalışmaya dayanarak hazırladığı kamu politikaları tipolojisi (ikinci eksen) görülmektedir. 4. D.J.Storey, Entrepreneurship and SME Policy, 2008 5. Lundstrom, A and Stevenson, L.A, (2005), Entrepreneurship Policy: Theory and Practice, ISEN International studies in Entrepreneurship, Springer, New York 6. Dennis, W.J. (2005) Creating and sustaining a viable small business sector Paper presented at the School of Continuing Education, University of Oklahoma, 27th October 20

Tablo 2: KOBİ ve Girişimcilik Politika Alanlarının Özellikleri KOBİ Politikası Bürokrasi ve engellerin azaltılması Sermayeye/finansmana erişim Bilgi hizmetleri sunumu İhracat ve pazarlama hizmetleri sunumu Eğitim ve danışmanlık hizmetleri sunumu Teknoloji transferi Kaynak: Lundstrom and Stevenson (2005) Girişimcilik Politikası Bürokrasi ve engellerin azaltılması Mikro krediler ve çekirdek sermayeye erişim İş kurma konusunda bilgilendirme Girişimcilerin rol modeli olarak sunulması Girişimcilik eğitimi Ağ oluşturma hizmetleri (21) Tablo 2 de KOBİ ve Girişimcilik Politikası arasında net bir ayırım çizgisi gösterilmekle birlikte, bürokrasi ve engellerin azaltılması gibi her iki politika alanında birlikte yer alan konular da bulunmaktadır. Ancak KOBİ ler ve yeni kurulan işletmeler açısından bürokratik problemlerin ve engellerin farklı düzeylerde olduğu göz önünde bulundurulmalıdır. Örneğin yeni bir işletme kurmak isteyen birey için şirket kurma adım sayısı, süresi ve maliyeti önemli iken, kurulu bir işletme için iş yeri mevzuatına (sağlık, güvenlik vs.) uyum konusu önemli bir engel oluşturabilir. 21

ABD nin daha farklı bir yaklaşımı bulunmaktadır. Doğrudan destekler az olup, yeni kurulan işletmeler ve KOBİ lerin önündeki engeller ise düşük düzeydedir. Bu nedenle ABD politikası için rekabeti geliştirici nitelemesi kullanılmaktadır. Ancak ABD de bu politikanın dışında olan bazı istisnalar mevcuttur. Tablo 3: Kamu KOBİ Politikaları Tipolojisi Doğrudan destek düşük düzeyde Doğrudan destek yüksek düzeyde Kaynak: Dennis (2005) Bürokrasi ve engel yüksek düzeyde Gelişimi Sınırlayıcı (gelişmekte olan ülkeler) Telafi Edici (AB) Bürokrasi ve engel düşük düzeyde Rekabeti Geliştirici (ABD) Geliştirici (ABD-belirli alanlarda) 22

(22) Tablo 3 e göre politika yapıcılar için 4 seçenek mevcuttur. OECD standartları göz önüne alındığında AB ülkelerinin çoğunda nispeten yüksek düzeyde engeller bulunmakta ancak bu ülkelerde KOBİ lerin ve girişimciliğin gelişimi için önemli kaynaklar ayrılmaktadır. Tabloda bu durum için telafi edici nitelemesi kullanılmaktadır. AB 2020 girişimcilik hedefleri bu engellerin azaltılması konusuna ağırlık vermektedir. Bu çerçevede AB politikalarının telafi edici nitelikten rekabet gücünü artırmaya ve geliştirmeye yönelme amacı taşıdığı söylenebilir. Tablonun sağ tarafında işaret edildiği üzere, ABD nin daha farklı bir yaklaşımı bulunmaktadır. Doğrudan destekler az olup, yeni kurulan işletmeler ve KOBİ lerin önündeki engeller ise düşük düzeydedir. Bu nedenle ABD politikası için rekabeti geliştirici nitelemesi kullanılmaktadır. Ancak ABD de bu politikanın dışında olan bazı istisnalar mevcuttur. Teknoloji odaklı firmaların desteklenmesi ve azınlıklara yönelik teşvikler bu istisnalar arasında sayılabilir. Tablodaki geliştirici nitelemesinin bulunduğu bölüme yerleştirilebilecek diğer OECD ülkeleri arasında Kanada ve Yeni Zelanda sayılabilir. Son olarak engellerin çok olduğu, desteklerin ise az olduğu ülkelerden söz edilebilir ki bu ülkeler sınırlayıcı olarak nitelendirilmekte olup tablonun sol üst köşesinde yer almaktadır. (23) Aşağıdaki tablodan da görülebileceği üzere, girişimcilik performansının belirleyicileri, OECD Girişimcilik Göstergeleri Programı Çerçevesinde altı ana eksen altında ele alınmaktadır: (1) Düzenleyici Çerçeve, (2) Pazar Koşulları, (3) Finansa Erişim, (4) Bilgi Birikiminin Oluşumu ve Yayılımı, (5) Girişimcilik Yetenekleri ve (6) Kültür. Tablo 4: Girişimcilik Ekosistemi nin Unsurları Düzenleyici Çerçeve Pazar Koşulları Finansa Erişim İdari yük (iş kurma/ Rekabet mevzuatı Kredi piyasaları büyütme) Dış pazarlara erişim Özel sermaye İcra ve iflas mevzuatı Sağlık ve çevre mevzuatı İç pazara erişim Girişim sermayesi Ürün ve iş piyasaları Kamu ihaleleri Yatırım melekleri mevzuatı Kamunun rolü Sermaye piyasaları Adalet sistemi Vergi sistemi Pazarın kalitesi Sosyal güvenlik mevzuatı Bilginin Oluşumu ve Yayılımı Girişimcilik Yetenekleri Kültür Ar-Ge yatırımları Üniversite-sanayi işbirliği Firmalar arası işbirlikleri Teknoloji, internet Kaynak: OECD 2012 Eğitim ve deneyim, öğrenim Girişimcilik altyapısı Danışmanlık/eğitim hizmetleri İşgücü hareketliliği Risk algısı Girişimci algısı İş sahibi olma istekliliği Sosyal sermaye ve güven ilişkileri (24) Politikaların etkinliği ise sadece yukarıda değinilen politika seçenekleriyle değil, uygulanış biçimiyle de ilişkilidir. İşletmeler arasındaki sektörel farklılıklar, bölgesel farklılıklar, işletmelerin farklı yaşam evrelerinde farklı ihtiyaçlarının olması, hızlı büyüyen firmaların farklı ihtiyaçlara sahip olması gibi nedenlerle destek uygulamalarında çeşitliliğin olması kaçınılmazdır. Bu nedenle birçok durumda ihtiyaçlara göre (farklı idareler tarafından) düzenlenmiş bir dizi politika aynı anda uygulanmaktadır. 23

(25) 2004 yılında İstanbul da gerçekleştirilen İkinci OECD Bakanlar Konferansında KOBİ lere yönelik destekler için COTE (Clarity, Objectives, Targets, Evaluation) çerçevesi benimsenmiştir. Bu çerçeveye göre politikalar hedef kitle tarafından anlaşılabilecek açıklıkta olmalı, farklı idareler arasında koordinasyon sağlanmalı, amaçlar tarif edilmeli, ölçülebilir hedefler tanımlanmalı ve politikaların etkinliği değerlendirilmelidir. (26) Değerlendirme, politika sürecinin önemli bir bileşenidir. Değerlendirme sürecinde uygulamanın ihtiyaçları karşılama açısından etkinliği, fayda-maliyet açısından verimliliği ve ölçülebilir hedeflere ulaşılma düzeyi sistematik ve objektif bir biçimde belirlenir. Değerlendirme sürecinin çıktıları, idareler ve KOBİ ler arasındaki istişare zemini ve daha iyi uygulamaların oluşumu için girdi sağlar. (27) Girişimcilik stratejilerini etkileyen yeni gelişme ve eğilimleri aşağıdaki şekilde özetlemek mümkündür. Yenilikçi finansman stratejileri: Girişimci sayısının sürekli artmasına rağmen geleneksel finansman araçlarının ihtiyacı karşılayacak hızda gelişememesi nedeniyle yenilikçi finansman modelleri giderek yaygınlaşmaktadır. Bunlar arasında kitle finansmanı (crowd sourcing), akran finansmanı (peer to peer finance), on-line rehin mağazaları (pawn shop) sayılabilir. Bulut bilişim kullanımının yaygınlaşması: Bulut bilişim, teknolojik ihtiyaçlarını karşılamak isteyen ancak donanım ve yazılım için yatırım gücü olmayan firmaların internet bağlantısı üzerinden hizmet veren servis sağlayıcılarından bu hizmetleri belirli ücretler karşılığında temin edebilmelerine imkân tanımaktadır. Girişimcilik yaşının düşmesi: Bilişim temelli birçok uygulamanın, sosyal ağların, blogların henüz 15-16 yaşlarında, lise çağındaki girişimciler tarafından başlatıldığı görülmektedir. Bu da çocukların eğitimin erken dönemlerinden itibaren iş kurma konusundaki riskler ve fırsatlar konusunda bilinçlendirilmesi gerektiğini göstermektedir. Sosyal girişimcilik: Ekonomik sürdürülebilirliğin yanı sıra sosyal ve çevresel sürdürülebilirlik kavramlarının önem kazanmasıyla sosyal girişimcilik ve sosyal girişimcilerin desteklenmesi konuları politika ve stratejiler içerisinde yer almaktadır. Girişimci sayısının sürekli artmasına rağmen geleneksel finansman araçlarının ihtiyacı karşılayacak hızda gelişememesi nedeniyle yenilikçi finansman modelleri giderek yaygınlaşmaktadır. 24

Akıllı telefonlar: Akıllı telefonlar yeni ürün keşfinden kişileştirilmiş hizmetlere ve ürün ve hizmet ödemelerinin yapılmasına kadar tüm alışveriş aşamalarının ayrılmaz bir parçası haline gelmektedir. Kurum içi girişimcilik: Son yıllarda özellikle büyük firmalarda ve kamu kurumlarında girişimcilik kültürünün yerleştirilmesi konusu üst düzey yöneticilerin dikkatini çekmektedir. Hızlı büyüme tempolu firmalar (ceylanlar) ve hızlandırıcılar: Hızlı büyüyen firmaların ekonomiye ve istihdama katkısı takdirle karşılanmakta, hızlandırıcılar hızlı büyümeye katkı sağlayan önemli araçlar olarak değerlendirilmektedir. Yeşil ekonomi, yenilenebilir enerji: Çevreye duyarlı teknolojiler ve yenilenebilir enerji sürdürülebilir gelişmenin en önemli bileşenleri olarak görülmektedir. 2.3. Avrupa Birliğinde Girişimciliği Destekleme Politika ve Programları (28) Avrupa Küçük İşletmeler Yasası (Small Business Act-SBA) AB tarafından 25 Haziran 2008 de kabul edilen, küçük işletmelerin gelişimi için gerekli politika çerçevesinin yer aldığı bir belgedir. Belgede yer alan 10 ilkeden biri Girişimcilerin ve aile işletmelerinin zenginleşeceği ve ödüllendirileceği bir iş ortamı yaratılmasıdır. (29) AB 2020 Girişimcilik Eylem Planı ise, Avrupa da girişimcilik potansiyelini ortaya çıkarmayı, engelleri ortadan kaldırmayı ve girişimcilik kültürünü canlandırmayı amaçlamaktadır. Yeni girişimlerin kurulmasını kolaylaştırmak ve girişimcilerin büyüyüp gelişmesine imkân verecek bir ortam hazırlamak üzere 3 acil müdahale alanı belirlenmiştir: Yeni işletmelerin kurulması ve işletmelerin büyümesini sağlamaya yönelik girişimcilik eğitimi Girişimcilerin filizlenip büyüyebileceği ortam koşullarını oluşturmak, yapısal engelleri ortadan kaldırmak ve girişimcileri girişimcilik sürecinin her aşamasında desteklemek Girişimcilik kültürünü geliştirmek (30) Avrupa Birliği KOBİ ve Girişimcilik Destek Politikası Tablo 5 te özetlenmektedir. 25

Tablo 5: Avrupa Birliği KOBİ ve Girişimcilik Politika Alanları Politika Alanı Politika Kapsamı Destekleme Kategorileri Avrupa Küçük İşletmeler Yasası Yukarıda (Bölüm 2.3 te) açıklanmaktadır. Yeni kurulan, faaliyette bulunan, büyüyen işletmeler için iş ortamının geliştirilmesi Girişimciliğin desteklenmesi Pazarlara erişim İyi uygulama örnekleri İkinci şans verilmesi Kamu alımlarına erişim Muhasebe sistemleri Düzenleyici çerçeve ve idari yükler İşletme devri Vergi Çalışanların şirkete ortak olması Avrupa işletmesi tanımı Mikro işletmeler ve esnafsanatkârlar Girişimcilik eğitimi Görsel-işitsel medya girişimciliği Genç girişimciler için Erasmus Girişimcilik video ödülleri Avrupa KOBİ Haftası Aile işletmeleri Göçmen/azınlık girişimciler Sosyal ekonomi Kadın girişimciliği Avrupa İşletmeler Ağı (Enterprise Europe Network- EEN) Uluslararası faaliyetlerin teşviki Standardizasyon Avrupa İş Portalı Avrupa Girişimciliği Teşvik Ödülleri İyi uygulama veri tabanı Avrupa Küçük İşletmeler Şartı Girişimci Bölgeler Programı (European Entrepreneurial Regions- EER) Tematik fonlar (2007-2013) Life+ (Çevre, Enerji ve Ulaşım) Rekabet Edebilirlik ve Yenilikçilik Çerçeve Programı (CIP) (EIP, Intelligent Energy Europe Programme -IEE, Information and Communication Technologies Policy Support Program- ICT-PSP) Marco Polo II 7. Çerçeve Programı EUREKA Hayat Boyu Öğrenme Entegre Eylem Planı (COMENIUS, Genç Girişimciler için ERASMUS, LEONARDO DA VINCI, GRUNDTVIG) Kültür Medya Avrupa Bölgesel Kalkınma Fonu (European Regional Development Fund -ERDF) Avrupa Sosyal Fonu (European Social Fund - ESF) Kırsal Kalkınma Fonu JEREMIE (Joint European Resources for Micro to Medium Enterprises) JASMINE(Joint Action to Support Micro-Finance Institutions in Europe) Finansal araçlar Avrupa Yatırım Fonu (European Investment Fund - EIF) Avrupa Yatırım Bankası (EIB) kredileri İstihdam ve Sosyal İçerme için İlerleme Mikro Finans Programı (EPMF) IPA-Katılım Öncesi Mali Yardım Aracı (Aday ve komşu ülkeler için) Uluslararasılaştırma destekleri Komşuluk Yatırım Aracı (NIF) Doğu-Yatırım Programı İmar ve Kalkınma Bankası (EBRD) KOBİ Finansmanı Mali destek: TAM ve BASS Programları Doğu komşu ülkelerinde KOBİ ler için Avrupa Yatırım Bankası (EIB) kredileri Akdeniz ülkelerinde KOBİ ler için EIB kredileri AL-Invest IV AB Gateaway Programı AB-Japonya Endüstriyel İşbirliği Programları AB-Çin Yöneticileri Değişim ve Eğitim programı 26

(31) Avrupa Birliğinde girişimciliği teşvik etmeye yönelik faaliyetlerin bazıları aşağıda açıklanmıştır. (32) Girişimciliğin olumlu bir imaja sahip olmasını sağlamak için başta televizyon olmak üzere medyada girişimcilikle ilgili konulara nasıl yer verilebileceğini incelemek üzere görevlendirilen uzmanlar grubu bu konuda bir rapor 7 hazırlamıştır. Raporda, üye ülkelerde bu konuda gerçekleştirilen çalışmalar özetlenmiş ve aşağıdaki önerilere yer verilmiştir: Girişimcilerin medyada daha gerçekçi ve olumlu yönleriyle tanıtılması Medya ödülleri verilmesi Girişimcilik elçileri ağı oluşturulması Tanıtım kampanyaları düzenlenmesi (33) Komisyon tarafından hazırlanan bir raporda 8 yükseköğretimde girişimcilik eğitiminin öğrencilerin girişimcilik temel yetkinliğini geliştirdiği, öğrencilerin girişimcilik niyetlerini pekiştirdiği ve istihdam edilebilirliklerini arttırdığı belirtilmektedir. Üniversitelerde girişimcilik eğitiminin tüm disiplinlere yayılarak zorunlu ders haline getirilmesinin önerildiği raporda, eğitim sonrasında yapılan izleme çalışmalarının birden fazla kez tekrarlanması gerektiği vurgulanmaktadır. (34) Komisyon un genç girişimciliğinin geliştirilmesine yönelik programlarından biri olan Genç Girişimciler için Erasmus Programı, iş kurmak isteyen veya yeni iş kurmuş olan gençlerin kendi ülkelerinin dışındaki bir ülkede deneyimli girişimcilerin yanında staj yapmasını, böylece genç girişimcilerin deneyimlerinin artmasını ve ülkeler arası ortaklıklar kurulmasını hedeflemektedir. (35) Girişimciliğin Avrupa çapında kamu kurum ve kuruluşlarının desteği ve teşviki ile geliştirilmesini ifade eden Avrupa Girişimciliği Teşvik Ödülleri, işletmeleri ve girişimciliği en başarılı şekilde teşvik edenleri belirlemek, en iyi girişimcilik uygulamalarını ve politikalarını sergilemek, girişimciliğin katma değeri üzerine 7. Report of the Expert Group: Promoting Entrepreneurship on TV and other audio-visual media (2007), European Commission 8. Effects and Impact of Entrepreneurship Programmes in Higher Education, (2012), European Commission farkındalığı arttırmak ve potansiyel girişimcileri cesaretlendirmek amacını taşımaktadır. Ulusal, bölgesel veya yerel düzeyde girişimciliğin geliştirilmesine yönelik model ve programlar geliştiren ve uygulayan kurum/kuruluşların katılabileceği ödül yarışması altı kategoride gerçekleştirilmektedir: Girişimcilik ruhunun geliştirilmesi Yeteneklere yatırım yapmak Girişimcilik ortamının geliştirilmesi İşletmelerin uluslararasılaştırılmasının desteklenmesi Kaynak etkinliğinin ve çevre dostu (yeşil) pazarların gelişiminin desteklenmesi Sorumlu girişimcilik (36) Avrupa Birliğinde, önce küçük olanı düşün prensibi çerçevesinde düzenleyici mevzuatın KOBİ ler üzerindeki yükünü azaltmak amacıyla benimsenen prensiplerin bir kısmı aşağıda belirtilmektedir. KOBİ örgütleri dâhil ilgili tüm paydaşlarla görüş alışverişi yapılması Düzenleyici mevzuatın KOBİ ler üzerindeki olası etkilerinin belirlenmesi (ön değerlendirme) Mevzuatın KOBİ ler üzerindeki etkinin ölçülmesi Alternatiflerin değerlendirilmesi ve KOBİ leri koruyucu tedbirlerin alınması KOBİ ler ve kamu idareleri arasındaki ilişkilerin geliştirilmesi ve bir idareye verilmiş bir belgenin başka bir idare tarafından tekrar istenmesinin önlenmesi (37) Avrupa Komisyonu üye ülkelerle birlikte çeşitli inisiyatifler geliştirerek kadın girişimciliğinin önündeki engelleri ortadan kaldırmaya çalışmaktadır. Bu amaçla başlatılan önemli inisiyatifler aşağıda belirtilmektedir. 27

Kadın Girişimciler İçin Mentörler Ağı 9 : Mentör ağı, kadın girişimcilere işletmelerinin kuruluş, gelişme ve büyüme dönemlerinde tavsiye ve destek sağlamaktadır. 17 CIP ülkesinin dâhil olduğu bu programda Türkiye KAGİDER ile temsil edilmektedir. Kadın Girişimci Elçiler Ağı 10 : Elçi Ağı nın amacı, başarılı girişimcilerin her yaştaki kadınları girişimci olmak üzere motive etmesidir. Elçiler, başarılı işletmeler kurmuş kişiler oldukları için yeni girişimciler için model alınabilir bir kaynak olarak değerlendirilmektedir. Avrupa çapında 270 elçi bu inisiyatife dâhil olmuştur. Avrupa Kadın Girişimciliğini Teşvik Ağı - WES 11 : 31 ülkeyi kapsayan bu ağda Türkiye yi KOSGEB temsil etmektedir. Kadın girişimcilerin sayısını, işletme büyüklüklerini ve görünürlüğünü arttırmak amacıyla bir tartışma platformu oluşturulmuştur. Ülkelerdeki iyi uygulama örneklerinin paylaşımı ve ortak projeler yürütülmesi hedefler arasındadır. Kadın Girişimciliği Portalı 12 : Portalın amacı, kadın girişimcileri temsil eden kurumlar, kadın girişimci ağları, projeler ve etkinliklere ilişkin bilgilere erişim sağlamaktır. 9. http://www.kagider.org/ 10. http://ec.europa.eu/enterprise/policies/sme/promoting-entrepreneurship/women/ ambassadors/index_en.htm 11. http://ec.europa.eu/enterprise/policies/sme/promoting-entrepreneurship/women/wesnetwork/index_en.htm 12. http://ec.europa.eu/enterprise/policies/sme/promoting-entrepreneurship/women/portal/ 28

(38) Avrupa Birliğinin 2007-13 yıllarını kapsayan Rekabetçilik ve Yenilikçilik Çerçeve Programının (CIP) alt bileşeni olan Girişimcilik ve Yenilik Programı (EIP) ile 300.000 KOBİ nin finansal desteklerden yararlandırılması hedeflenmiştir 13. 2007-13 dönemi CIP finansal araçları için öngörülen bütçe 1,1 milyar Avro seviyesinde olup, bu fonların çeşitli gelişme evresinde bulunan KOBİ lerin finansman ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla kullanılması amaçlanmıştır. Bu fonlar, risk sermayesi fonlarının ve kredi garanti kurumlarının yatırım ve garanti hacimlerinin genişletilmesini sağlamaya yöneliktir. Avrupa Birliğinin 2007-13 yıllarını kapsayan Rekabetçilik ve Yenilikçilik Çerçeve Programının (CIP) alt bileşeni olan Girişimcilik ve Yenilik Programı (EIP) ile 300.000 KOBİ nin finansal desteklerden yararlandırılması hedeflenmiştir (39) KOBİ lerin gelişim evresine göre farklı finansman ihtiyaçlarını karşılamak üzere tasarlanan CIP-EIP finansal araçlarını aşağıdaki şekilde sınıflandırmak mümkündür. Tablo 6: Avrupa Birliği CIP-EIP Finansal Araçları Yüksek büyüme potansiyeli olan ve yenilikçi KOBİ ler için (GIF1 ve GIF2) GIF1: Erken dönem yatırımları için risk sermayesi (çekirdek sermaye ve başlangıç sermayesi) GIF2: Genişleme evresi için risk sermayesi KOBİ Kredi Garanti Programı (SMEG) Kredi /finansal kiralama teminatı Mikro kredi garantisi Öz sermaye veya benzeri (quasi equity) yatırımlar için teminat KOBİ borç finansmanı portföylerinin menkul değere çevrilmesi (40) CIP finansal araçları Avrupa Yatırım Fonu ve CIP programından yararlanan ülkelerde seçilen aracı kurumlar vasıtasıyla kullandırılmaktadır. Aracı kurumların listesi Komisyon web sayfasında yayınlanmaktadır. 14 (41) Avrupa Birliğinin KOBİ lere yönelik diğer finansal araçları; JEREMIE (Mikro ve Orta Ölçekli İşletmeler için Avrupa Ortak Kaynak İnisiyatifi) Avrupa Mikrofinans İnisiyatifi ve Avrupa Yatırım Bankası KOBİ kredileridir. (42) 1 Ocak 2007 de başlayıp 2013 yılına dek yürürlükte olan 7. Çerçeve Programı, Lizbon hedeflerini gerçekleştirmek amacıyla, araştırmayla ilgili tüm AB girişimlerini ortak bir çatı altında toplamayı hedeflemektedir. 7. Çerçeve Programı, Avrupa Araştırma Alanı nı kurmayı hedefleyen önceki Çerçeve Programı nın başarılarını daha ileriye götürmek ve Avrupa da bilgi temelli ekonomi ve toplumu inşa etmek üzere oluşturulmuştur. 13. http://ec.europa.eu/enterprise/policies/finance/files/cip_fi_leaflet_2011/185074_opoce_2011_4150_cip_dep_en.pdf 14.http://www.access2finance.eu 29

(43) Avrupa Birliği 2014-2020 dönemi için KOBİ leri ilgilendiren iki yeni program oluşturmuştur. (1) Rekabet Edebilirlik ve Yenilikçilik Çerçeve Programı nın (CIP-Competetiveness and Innovation Framework Programme) Girişimcilik ve Yenilik Programı (EIP-Entrepreneurship and Innovation Programme), Çerçeve Programı (FP- Framework Programme) ve Avrupa Yenilikçilik ve Teknoloji Enstitüsü (EIT-European Institute of Innovation and Technology) tek çatı altında birleştirilerek Horizon 2020 oluşturulmuştur. Horizon 2020 AB de Ar-Ge kapsamında yürütülen faaliyetlerin etkisinin artırılması hedefinde, Birlik çerçevesinde yürütülen tüm araştırma ve yenilik programlarını 2014-2020 yılları için bütüncül bir sistem altında toplamayı amaçlamaktadır. Horizon 2020 Programı Avrupa Birliği 7. Çerçeve Programı nın devamı olarak 2014-2020 yılları arasında yürütülecek olup, 70,2 milyar Avro luk bütçesi (sabit fiyatlarla) ile Avrupa çapında araştırmacılar ve araştırma kuruluşları arasında işbirliğini desteklemeyi hedeflemektedir. Bu program, Avrupa nın küresel rekabet edebilirliğini arttırmayı amaçlayan Avrupa 2020 öncü inisiyatifi, Yenilik Birliği nin (Innovation Union) temel uygulama aracı olarak nitelendirilebilir. Esasen Avrupa nın küresel rekabet edebilirliğini arttırmak için, Horizon 2020 kapsamında bir milyon yeni araştırmacı için fon oluşturularak, Avrupa nın bilgi temelinin güçlendirilmesi hedeflenmektedir. Avrupa 2020 stratejisi de, 2020 yılına kadar Ar-Ge harcamalarını Avrupa Birliği üye ülkelerinde Gayrı Safi Yurt İçi Hasıla sının %3 ü düzeyine çıkarmayı hedeflemektedir. Yenilik Birliği, bu amaçla oluşturulan yedi öncül girişimden biridir. Horizon 2020 ise, Avrupa Komisyonu nun Yenilik Birliği ni kolaylaştıran finansal aracı olarak tanımlanmıştır ve yenilik ve teknoloji geliştirmeye yönelik destekler sunacaktır. (2) Küresel ekonomik kriz sonrası AB ekonomisinin yeniden canlandırılması için hazırlanan Avrupa 2020 Stratejisi hedeflerine ulaşılmasında KOBİ ler, çok önemli bir role sahiptir. Bu çerçevede, Avrupa Birliği tarafından, işletmeleri, özellikle de KOBİ leri desteklemek üzere 2014-2020 yıllarını kapsayan, İşletmelerin ve KOBİ lerin Rekabet Edebilirliği Programı (COSME) geliştirilmiştir. Program, 2007-2013 yılları arasında uygulamada olan Rekabet Edebilirlik ve Yenilik Programı nın (CIP) alt bileşeni Girişimcilik ve Yenilik Programının (Entrepreneurship and Innovation Programme EIP) yerini almıştır. (44) KOBİ lere özel önem atfedilerek hazırlanan COSME programının bütçesi, KOBİ lerin finansmana erişiminin arttırılması, pazarlara erişiminin iyileştirilmesi, çerçeve koşulların geliştirilmesi ve girişimciliğin teşvik edilmesi amacıyla 7 yıl için 2,3 milyar Avro olarak oluşturulmuştur. (45) COSME aşağıdaki konulara odaklanmaktadır: KOBİ lerin finansmana erişiminin kolaylaştırılması, İşletme kurulması ve işletmelerin büyümesi için uygun ortamın oluşturulması, Avrupa da girişimcilik kültürünün desteklenmesi, AB işletmelerinin sürdürülebilir rekabet edebilirliklerinin desteklenmesi, KOBİ lerin uluslararasılaştırılmasının ve piyasalara erişiminin geliştirilmesi. (46) COSME ile Girişimcilik ve Yenilik Programında (EIP) üstlenilen girişimler ve eylemlerin devam etmesi sağlanacaktır. EIP programının başarılı yönleri devam ettirilirken, programın yönetimi daha basit hale getirilerek işletmelerin ve KOBİ lerin faydalanması kolaylaştırılacaktır. Program, üye ülkeler tarafından uygulanan tamamlayıcı ve koordine eylemleri destekleyecektir. 30

2.4. Diğer Ülkelerde Girişimciliği Destekleme Politika ve Programları Amerika Birleşik Devletlerinden Örnekler (47) Start-up America İnisiyatifi: 2011 yılında başlatılan Startup America inisiyatifi ABD de yüksek büyüme hızına sahip girişimcilerin öne çıkarılması ve geliştirilmesi amacıyla 5 temel alana odaklanmıştır: Hızlı büyüme potansiyeli olan yeni girişimcilerin finansmana erişiminin kolaylaştırılması Girişimciler için eğitim ve mentörlük programlarının yaygınlaştırılması Hızlı büyüme potansiyeli olan yeni girişimcilerin önündeki bürokratik engellerin azaltılması Federal bütçe ile desteklenen Ar-Ge çıktılarının ticarileştirilmesiyle yenilikçiliğin hızlandırılması Büyük işletmeler ve yeni girişimciler arasında işbirliği oluşturulması (48) Hızlı büyüme potansiyeli olan yeni girişimcilerin finansmana erişiminin kolaylaştırılması: Bu amaçla SBA (ABD Küçük İşletmeler İdaresi) tarafından Küçük İşletme Yatırım Şirketleri üzerinden kullandırılmak üzere 2 milyar Dolar fon ayrılmıştır. 5 yıl süreli bu program çerçevesinde Fon un 1 milyar Dolar lık bölümü, az gelişmiş yörelerde kurulan veya temiz enerji gibi yeni sektörlerde faaliyet gösteren ve Küçük İşletme Yatırım Şirketleri tarafından fonlanan girişimciler için tahsis edilmiş olup SBA bu yatırım şirketlerine 2:1 oranına kadar katkı sağlamaktadır. 1 milyar Dolar ise erken aşama yenilikçilik fonu olarak ayrılmış olup erken aşama çekirdek fonları aracılığıyla kullandırılacaktır. SBA destek oranı 1:1 olarak uygulanmaktadır. Finansman alanındaki diğer uygulamalar ise küçük işletme hisse satışlarında sermaye kazanç vergisi muafiyetidir. (49) Girişimciler için eğitim ve mentörlük programlarının yaygınlaştırılması: Bu çerçevede başlatılan Girişimci Mentörleri Birliği Programı, mevcut girişimcilerin işletme kuracak olan ve erken dönem aşamasında bulunan yeni girişimcilere mentörlük yapması hedeflenmektedir. Program, hızlı büyüme tempolu girişimcilere mentörlük desteğinin yanı sıra, yeni teknolojilerin ticarileştirilmesine yönelik çalışmalar yürüten bölgesel kurum/kuruluşlara (hızlandırıcılar) fon sağlanmasını hedeflemektedir. 31