Dil Bilgisi Öğretiminde Materyal Tasarımı İlköğretim II.Kademe İçin Üç Boyutlu Materyal Örnekleri Dr. Abdullah ŞAHİN Dr. Sedat MADEN
Dr. Abdullah Şahin - Dr. Sedat Maden DİL BİLGİSİ ÖĞRETİMİNDE MATERYAL TASARIMI ISBN 978-605-364-234-3 Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. 2011, Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın stümü ya da bölümleri, kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: Nisan 2011 Dizgi-Grafik Tasarım: Selda Kılıç Kapak Tasarımı: Uğur Sarıer Baskı: Cantekin Matbaası (Ankara-0312-384 34 35) Yayıncı Sertifika No: 14749 Matbaa Sertifika No: 15372 YAYINEVİ adakale sokak 4/1 yenişehir-ankara tel: +90 312 4306750-51 (pbx) belgeç: +90 312 4354460 gsm: 0506 3451936-0541 9104545-0533 2055230 e-ileti: pegem@pegem.net DAĞITIM sağlık sokak 17/a yenişehir-ankara tel: +90 312 4345424 belgeç: +90 312 4313738 gsm: 0506 3451937-0541 4345424-0533 2055231 e-ileti: siparis@pegem.net YAZIŞMA P.K.175 06442 yenişehir-ankara internet:
ÖN SÖZ İçinde bulunduğumuz bilişim çağında, eğitimde bilim ve teknoloji büyük bir önem kazanmaktadır. Eğitimdeki bu değişim eğitim materyallerini de etkilemektedir. Eğitimde öğrenci merkezli yaklaşımların da önem kazanmasıyla birlikte öğretmenlerimiz, öğrencilerin gereksinim ve özelliklerine uygun öğretim materyali üretme sıkıntısı çekmektedir. Eğitimde doğru materyali kullanmak öğrencinin öğretileni algılamasını ve öğrenmesini kolaylaştırır. Eğitimde araç-gereç kullanımı etkili bir öğrenme ortamının oluşmasına ve öğrencilerin hedeflere daha kolay ulaşmasını sağlayarak, eğitim programının başarıya ulaşmasında önemli bir rol oynar. Her öğrencinin öğrenme stili farklıdır ve öğrenci yaparak, yaşayarak öğrenirse öğrendiklerinin kalıcılığı daha da artar. Bu yüzden eğitimde materyal kullanımı ve tasarımı çok önemlidir. Materyaller öğrencilerin her türlü durumları göz önünde bulundurularak tasarlanmalı ve öğrencilerin sosyo-ekonomik durumları ile materyaller arsındaki ilişki kesinlikle göz ardı edilmemelidir. Ayrıca öğrencilere materyaller aracılığıyla görsel ve işitsel mesajlar içeren bir öğretim ortamı sunularak dersin eğlenceli hâle gelmesi sağlanabilir. Türkçe öğretiminde dilin kullanımını sağlayan okuma, dinleme, konuşma ve yazma gibi temel dil becerilerinin yanı sıra dil bilgisi de önemli bir bilgi alanını oluşturmaktadır. Günümüz bilim ve teknolojisinin imkânları göz ardı edilerek geleneksel yollarla dil bilgisi kuralları öğretilirse başarıya ulaşmak zorlaşır. Bu yolla öğretim yapılırken birden fazla duyu organına hitap eden öğretim araçlarının, bilginin kalıcı olmasında etkili olduğu unutulmamalıdır. Geleneksel dil bilgisi öğretiminde sadece yazıya dayalı materyaller kullanılmakta ve bu yöntemle öğrencilerin dil bilgisi konularını öğrenmeleri zorlaşmaktadır. Dil bilgisi öğretiminde ders materyalleri öğrencilerin dil bilgisi konularını daha iyi, daha kolay ve daha eğlenceli öğrenmeleri açısından çok önemlidir. Yeni öğretim programına göre Türkçe öğretiminin materyal kaynakları üzerine henüz yeterli çalışma yapılmamıştır. MEB de çalışan öğretmenler de materyal üretimi ve temini konusunda sıkıntı çekmektedir. Elinizdeki eserin yazılmasının amacı; Türkçe öğretmenlerimizi ve Türkçe öğretmeni adaylarımızı, derslerde üretebilecekleri ve kullanabilecekleri materyaller konusunda bilgilendirmek, onlara üç boyutlu materyal örnekleri sunmaya çalışmaktır. Çalışmada öğretimde materyal tasarımı, Türkçe dil bilgisi öğretimi, Türkçe dil bilgisi öğretiminde materyal tasarımı ve yeni programa uygun olarak ilköğretim ikinci kademeye yönelik dil bilgisi öğretimiyle ilgili derslerde kolay uygulanabilecek/kullanılabilecek, üç boyutlu materyal örnekleri sunulmaya çalışılacaktır. Materyallerin her birine kavramatik, bulmabirader, ekabüs gibi adlar verilmiştir. Bu adlar konulurken materyalin ve işlenen konunun özelliğine dikkat edilmiştir. Böylece öğrencilerin ilgisinin materyale ve ilgili konuya çekilmesi amaçlanmıştır. Bu eserin ortaya çıkmasında ve materyallerin hazırlanmasında emeği geçen başta Atatürk Üniversitesi Kâzım Karabekir Eğitim Fakültesi Türkçe Eğitimi Bölümünde öğrenim gören öğretmen adaylarımıza, bu çalışma için bizi cesaretlendiren hocalarımıza ve çalışmanın tashihinde yardımcı olan Dr. Erhan Durukan, Arş. Gör. Fatih Kana, Arş. Gör. Gülnur Aydın, Arş. Gör. Behice Varışoğlu, Pınar Koçbey ve Esin Yağmur Şahin e teşekkür ediyoruz. Dr. Abdullah ŞAHİN Dr. Sedat MADEN
İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM ÖĞRETİMDE MATERYAL KULLANIMI Öğretimde Materyal Kullanımı... 1 2. BÖLÜM DİL BİLGİSİ ÖĞRETİMİNDE MATERYAL TASARIMI 2.1. Dil Bilgisi Öğretimi... 19 2.2. Dil Bilgisi Öğretiminde Materyal Tasarımı... 32 3. BÖLÜM İLKÖĞRETİM İKİNCİ KADEME TÜRKÇE DİL BİLGİSİ ÖĞRETİMİNE YÖNELİK ÜÇ BOYUTLU MATERYAL ÖRNEKLERİ 3. 1. Ekler... 40 Materyal 1: Kelime Vizyon... 40 Materyal 2: Marifetli Ekler...42 Materyal 3: Öğretgen...44 Materyal 4: Ekvaryum...46 3. 2. Yapı Bakımından Kelimeler...50 Materyal 5: Ekabüs...50 Materyal 6: At-Bil...52 Materyal 7: Bilgi Esintili Vantilatör...54 Materyal 8: Kelime Kent...56 Materyal 9: Kayıp Bebek...58 Materyal 10: Labirent...60 3. 3. Kelime Türleri...62 Materyal 11: Türkçe Saati...62 Materyal 12: Türkçe Oteli...64 Materyal 13: Kavramatik...66
Materyal 14: Kelime Merdiveni...68 Materyal 15: Çarkıfelek...70 Materyal 16: Kelime Türleri Bulmacası...72 Materyal 17: Şans ve Bilgi Oyunu...74 Materyal 18: Bil - Geç...76 Materyal 19: Dil Bilgisi Dartı...78 Materyal 20: Kelime Sokağı...80 Materyal 21: Türkçe Yolu...83 Materyal 22: Kelime Türleri Papatyası...85 Materyal 23: Kelime Türleri Bal Üretim Tesisleri...88 3. 3. 1. İsimler...90 Materyal 24: Yedi Cüceler...90 Materyal 25: Rüzgârölçer...92 Materyal 26: İsim Panosu ve Bulmacası...94 Materyal 27: İsim Takvimi...96 Materyal 28: Bulmabirader...98 3. 3. 2. Zamirler...100 Materyal 29: Zamir Öğreticisi...100 3. 3. 3. Sıfatlar...102 Materyal 30: Sıfat Treni...102 Materyal 31: Sıfat Yumurtlayan Tavuk...104 Materyal 32: Sıfatlar Koleji...106 Materyal 33: Yedi Cüceler in Kutucukları...108 3. 3. 4. Edat-Bağlaçlar...110 Materyal 34: Bağlaç Çocuk...110 3. 3. 5. Zarflar...112 Materyal 35: Soru Cambazı...112 3. 3. 6. Fiiller...114 Materyal 36: Oyun Köşkü...114 Materyal 37: Yol Haritası...116 Materyal 38: Fiil Çarkı...118 Materyal 39: Bilgi Yolu...120 Materyal 40: Cırt Cırtlı Tahta...122 Materyal 41: Eğlenceli Bilgi Yolu...124 3. 3. 6. 1. Fiilimsiler...126 Materyal 42: Bilgi Ağacı...126
3. 3. 6. 2. Kipler...128 Materyal 43: Birleşik Zamanlı Fiiller Kasabası...128 Materyal 44: Zamanlar Durağı...130 Materyal 45: Kızmabirader...132 MateryaL 46: Akıllı Takvim...134 3. 4. Cümlenin Ögeleri...136 Materyal 47: Türkçe Çarkı...136 Materyal 48: Çok Amaçlı Silindir...138 Materyal 49: Öge Apartmanı...140 Materyal 50: Cümle Çözücü...142 Materyal 51: Bil, Bul ve Kazan...144 3. 5. Cümle Türleri...146 Materyal 52: Görevimiz Cümle...146 Kaynakça...148 TABLO VE ŞEKİLLER LİSTESİ Tablolar Listesi Tablo 1. Türkçe Dersi (1-5. Sınıflar) Öğretim Programı Dil Bilgisi Konularının Sınıflara Dağılımı... 24 Tablo 2. 6. Sınıf Dil Bilgisi Amaç ve Kazanımları... 25 Tablo 3. 7. Sınıf Dil Bilgisi Amaç ve Kazanımları... 26 Tablo 4. 8. Sınıf Dil Bilgisi Amaç ve Kazanımları... 27 Şekiller Listesi Şekil 1. Endüstri Çağından Bilgi Çağına Eğitimin Yönü... 1 Şekil 2: Eğitim Fakültelerinde ÖTMT Dersinin İşlenme Süreci.... 36
ÖĞRETİMDE MATERYAL KULLANIMI Dr. Abdullah ŞAHİN - Dr. Sedat MADEN 1. 1. BÖLÜM Bilim ve teknolojideki hızlı gelişmeler, eğitim programlarının yeni gereksinimlere göre çeşitlendirilmesini, öğretim programları ve eğitim araçlarının sürekli olarak yenilenmesini zorunlu kılarak eğitimsel süreç ve programlamada çok ciddi değişimler meydana getirmiştir (Akkoyunlu, 1996; Olapiriyakul ve Scher, 2006). Reigeluth (1999) a göre; öğretimle ilgili yaşanan bu değişime bağlı olarak eğitim sisteminin yapısında, amaçlarında ve işleyişinde meydana gelen değişimler bulunmaktadır. Bu değişimlerin yönü aşağıda görülmektedir (Akt. Usta, 2007: 1): Endüstri toplumundan Bilgi toplumuna Okullarda öğrenmeden Yaşam boyu öğrenmeye Belirli ve sınırlı programdan Esnek ve açık programa Öğretmen merkezli öğretimden Öğrenci merkezli öğretime Bireysel öğrenmeden İş birlikli öğrenmeye Tek yönlü iletişimden İletişim ağına (Demirer, 2009: 2). Şekil 1. Endüstri Çağından Bilgi Çağına Eğitimin Yönü Bilim ve teknoloji, her alanda insan yaşamını ve toplumun sosyo-ekonomik yapısını etkilemekte; pek çok alanda yeterli ve nitelikli bilgiye olan gereksinim giderek artmaktadır (Ersoy, 1997). Yüzlerce yıldır eğitim ortamlarında öğreticiler bilgiyi sözel yolla sunmaya çalışmışlardır. Bilginin sözel olarak sunulması her ne kadar etkili bir yolsa da öğrenmenin bilişsel süreçleri ile ilgili edinilen yeni bilgiler, bilginin sunulmasında değişik yöntemlerin araştırılmasına neden olmuştur. Öğrenen merkezli yaklaşımların artması, öğretim tasarımcılarının öğrenenlerin gereksinimlerine ve özelliklerine uygun öğrenme
ortamlarının nasıl tasarlanacağı konusundaki endişelerini de beraberinde getirmiştir. Yapılan araştırmalar sonucunda, öğrenme ortamlarının düzenlenmesi, öğretim materyallerinin hazırlanması, kullanılması ve değerlendirilmesi süreçlerinin değişen dünyanın gereksinimleri ve imkânları doğrultusunda hızla farklılaşıp, çeşitlendiği görülmektedir (Akkoyunlu ve Yılmaz, 2005). Öğretim sisteminin merkezine öğrenenin ve onun bilişsel, fiziksel ve duyuşsal özelliklerinin yerleşmesi ile birlikte, öğretim faaliyetlerinde yöntem, teknik, araç-gereç seçiminde de öğrenene ve öğrenmenin kalıcılığına yönelik bir dönüşüm yaşanmıştır. 1960 lara kadar araç-gereç, eğitimi destekleyen ve kullanımları öğretmenlerin özel ilgi ve tercihlerine bırakılmış eğitim yardımcıları olarak görülürken, günümüzde öğretim ortamlarının vazgeçilmez bir ögesi olarak kabul edilmektedir (Alkan, Deryakulu ve Şimşek, 1995). Çağın teknolojik gelişmeleri, eğitim faaliyetlerine birçok yeni imkân sağlamıştır. Bu imkânlara bağlı olarak hazırlanan öğretim ortamları ve kullanılan yöntemler zenginleştirilmiştir (Koşar ve Çiğdem, 2003). Eğitim ve öğretim hizmetlerini geniş kitlelere daha kaliteli biçimde götürebilmek için çağın imkânlarından faydalanan eğitim teknolojisinin tüm ürünlerini etkili bir biçimde kullanmak gerekir. Bu teknolojilerden yararlanmak suretiyle öğrenme-öğretme ortamını iyileştirmek, kalitesini yükseltmek ve eğitim hizmetlerinin kapsamını genişletmek mümkündür (Yüksel, 2003). Bu aşamada, eğitim ortamlarında kullanılan araç-gereçlerin önemi ortaya çıkarken, eğitim teknolojisi kavramını tanımlamak yerinde olacaktır. Eğitim teknolojisi için ilgili alan yazında birçok tanım yapılmıştır: Eğitim teknolojisi, öğrenme ile ilgili sorunların analizi ve çözümünde insanları, yöntemleri, düşünceleri, araç-gereçleri ve organizasyonu içeren karmaşık ve tümleşik bir süreçtir (Ergin, 1995: 24). Rıza (1997, 2000: 3) ya göre: Eğitim teknolojisi; değişik bilimlerin verilerini, özel hedef, yöntem, araç ve gereç, ölçme ve değerlendirme gibi eğitimin geniş alanlarında uygulamaya koyan, uygun maddi ve manevi ortamlarda insan gücünün en iyi şekilde kullanılmasını, eğitim sorunlarının çözülmesini, kalitenin yükseltilmesini, verimliliğin artırılmasını sağlayan bir sistemler bütünüdür. Bununla birlikte, eğitim teknolojisi ve öğretim teknolojisi kavramları da eğitim alanyazınında çok fazla kullanılmakta ve çoğu zaman birbiri ile karıştırılmaktadır. Bu açıdan eğitim ve öğretim teknolojisi kavramları için yapılmış şu tanımlama çok yerindedir: Eğitim teknolojisi terimi, öğretme-öğrenme süreç- 2 Dil Bilgisi Öğretiminde Materyal Tasarımı