MERSİN ÖRTÜ ALTI ÜRETİM ÇALIŞANLARI ARAŞTIRMASI: İŞLE İLİŞKİLİ CİLT, SOLUNUM SİSTEMİ VE KAS-İSKELET SİSTEMİ HASTALIKLARI Dr. ALİ KORAY KENZİMAN MERSİN İL SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ
Bu araştırmanın sonuçları Annals of Global Health dergisinin Ağustos 2018 sayısında yayınlanmıştır (DOI:10.29024/aogh.2315).
Araştırma Ekibi Aydın Nuraydın Özgür Bilek Ali Koray Kenziman Mehmet Ali Korkusuz Ali İhsan Atagün Nezaket Özpolat Çakar Naci Özer Serdar Deniz Mustafa Kemal Başaralı Ahmet Özlü Abdulsamet Sandal Gert Van Der Laan Ali Naci Yıldız
Çalışmamızı yaptığımız Mersin in Erdemli ilçesi Türkiye nin başlıca sera üretiminin yapıldığı bölgelerden biridir. İlçenin ana geçim kaynağı, üretimin büyük kısmını seracılığın oluşturduğu tarımdır. İşletmeler çoğunlukla küçük ölçekli aile işletmeleridir. Ana ürünler domates, salatalık, biber ve muzdur.
Amaç Bu çalışmada, sera işçilerinin - cilt hastalıkları, - solunum sistemi hastalıkları ve - kas iskelet sistemi hastalıkları bakımından mesleki risk faktörlerinin ne olduğunu belirlemeyi amaçladık
Materyal ve Yöntem Araştırma tanımlayıcı tipte epidemiyolojik bir çalışmadır. Erdemli İlçesi nde çok sayıda seranın bulunduğu bölgeye hizmet veren üç Aile Sağlığı Merkezinde 12 Haziran-14 Temmuz 2017 tarihleri arasında (23 iş günü boyunca) gerçekleştirilmiştir.
Araştırma süresi içinde -aile hekimine başvuran -18 yaş üstü sera işçilerinden -cilt, solunum sistemi, kas ve iskelet sistemi hastalıkları tanısı alan ve -araştırmaya katılmayı kabul eden hastalar çalışmaya dahil edilmiştir. Kabul eden hastalar ASM de yüz yüze görüşme için altı işyeri hekiminden birine yönlendirilmiştir ve isim kaydı alınmadan veri toplama formu doldurulmuştur.
Veri toplama formlarında ; - sosyodemografik özellikler - şu andaki ve önceki çalışma hayatına ilişkin bilgiler - çalışma koşulları, - yakınmalarının işle ilişkisine ait bilgileri de içeren 23 soru vardı ve formlar iki bölümden oluşuyordu.
Araştrmamızın Sonuçları Üç Aile Sağlığı Merkezi bölgesinde, 18 yaş üzeri 487 sera işçisine cilt, solunum sistemi veya kas-iskelet sistemi hastalığı teşhisi konulmuştur, Ancak 64 işçi çalışmaya katılmayı kabul etmemiştir. 247 erkek, 176 kadın olmak üzere 423 işçi araştırmamıza dahil olmuştur.
Çalışma Durumu - Aile işletmelerinde çalışan %83.9 - İşletme sahibi %6.6 - Ücretli mevsimlik işçi %6.1 - Ücretli daimi işçi %3,1
Çalışmaya Başlama Yaşı 423 katılımcını üçte ikisinden fazlası (% 63.3) 30-49 yaş arasındaydı ve 30 katılımcı (% 7.1) 60 yaş ve üzerindeydi Çalışmaya başlama yaşı ortalama 15,5±3,6 idi (en küçük 5, en büyük 35,ortanca 15 yaş) Katılımcıların % 37.5'i 15 yaş veya daha genç çalışmaya başlamışken, % 74,9 u 18 yaş veya daha genç iken seralarda çalışmaya başlamıştır.
Daha önce ve halen yapılan ek çalışmalar Şu anda serada çalışan tüm katılımcıların % 57,4'ü daha önce başka bir işyerinde çalışmıştır. 60 katılımcı halen (% 14,2) ilave işlerde (% 40,0 hizmet sektörü, % 31,6 açık tarım ve hayvancılık, % 13.3 seracılık, % 8,3 endüstri, % 6,6 inşaat) çalışmaktadır.
Seralarda Yapılan İşler Örtü altı işyerlerinde, fidan dikimi, çapalama, ilaçlama, dolama, gübreleme, ürün toplama, ayıklama, çatı örtme işleri yapılmaktadır. Dört katılımcıdan üçü (% 75.5) serada yapılan tüm işleri yaptıklarını belirtmiştir. Bu nedenle işe göre hastalık dağılımında istatistiksel anlamlılık bulunmamıştır.
Yakınmalar Birden fazla tanıya sahip 113 kişi (94 iki ve 19 üç tanı) olmak üzere, 423 bireyde toplam 555 hastalık teşhis edilmiştir Yakınmaların süreleri ay olarak: [n (ortalama ± standart sapma-ortanca)] - cilt hastalıkları için 167 (80.05± 66.19 60), - solunum hastalıkları için 120 (112.32 ± 85.0 16) ve - kas-iskelet sistemi hastalıkları için 268 (92.39 ± 68.90 72) idi.
Tablo 2: Araştırma Kapsamındaki Kişilerin Yakınmalarına Göre Hastalık Tanılarının (ICD 10) Dağılımı (Erdemli, Temmuz 2017). Cilt hastalıkları Sayı Yüzde L23.9 Alerjik kontakt dermatit, tanımlanmamış 125 74,9 L30. 9 Dermatit, tanımlanmamış 11 6,6 L50 Ürtiker 9 5,4 L29.9 Pruritus, tanımlanmamış (kaşıntı) 8 4,8 L20.9 Atopik dermatit,tanımlanmamış 6 3,6 R23.8 Deri değişiklikleri diğer ve tanımlanmamış 5 3,0 R21 Kızarıklık ve diğer tanımlanmamış deri döküntüsü 3 1,8 Toplam 167 100,0
Tablo 2: Araştırma Kapsamındaki Kişilerin Yakınmalarına Göre Hastalık Tanılarının (ICD 10) Dağılımı (Erdemli, Temmuz 2017). Solunum sistemi hastalıkları Sayı Yüzde R06.0 Dispne 68 56,7 J45 Astım 32 26,7 J30.4 Alerjik rinit, tanımlanmamış 8 6,7 R05 Öksürük 7 5,8 J40 Bronşit,akut veya kronik olarak tanımlanmamış 2 1,7 R07.0 Boğaz ağrısı 2 1,7 J44 KOAH 1 0,8 Toplam 120 100,0
Tablo 2: Araştırma Kapsamındaki Kişilerin Yakınmalarına Göre Hastalık Tanılarının (ICD 10) Dağılımı (Erdemli, Temmuz 2017). Kas iskelet sistemi hastalıkları Sayı Yüzde M54.5 Bel ağrısı 195 72,8 M25.5 Eklem ağrısı 25 9,3 M51.9 İntervertebral disk bozukluğu, tanımlanmamış 22 8,2 M79.1 Miyalji 20 7,5 M79.6 Ekstremite ağrısı 4 1,5 M50 Servikal disk bozukluğu 2 0,7 Toplam 268 100,0
Mesleki Risk Faktörleri Hastalıklarına neden olabilecek olası mesleki faktörlerin neler olabileceğine dair sorulan açık uçlu sorulara cilt yakınması olanlar % 61.1 ve solunum yolu yakınması olanlar % 66.7 oranında pestisit olarak yanıt vermiştir. Kas-iskelet sistemi hastalığı olan kişiler en sık ağır kaldırma (% 46,6) ve eğilerek çalışmayı (% 45.1) mesleki risk faktörleri olarak belirtmiştir.
Tablo 3: Araştırma Kapsamındaki Kişilerin Yakınmalarına Neden Olduğunu Düşündükleri Etkenlerin Dağılımı (Erdemli Temmuz 2017). Cilt Solunum Sistemi Kas İskelet Sistemi n % n % n % Tarım ilacı (pestisit) 102 61,1 80 66,7 2 0,7 Toz 58 34,7 54 45 2 0,7 Sıcak çalışma ortamı 27 16,2 18 15 15 5,6 Üretilen bitkiyle temas 18 10,8 - - - - Nem 9 5,4 19 15,8 2 0,7 Kimyasal gübre 2 1,2 3 2,5 - - Ağır yük kaldırma 1 0,6 1 0,8 125 46,6 Eğilerek çalışma 2 1,2 - - 121 45,1 Yukarı uzanarak çalışma 2 1,2 - - 8 3
İş Günü Kaybı Son bir yılda hastalık nedeniyle iş günü kaybı - cilt hastalıkları için % 19.7 (n = 33), - solunum sistemi için % 55.8 (n = 67), - kas-iskelet sistemi için % 57.5 (n = 153) ve - toplamda % 45.7 (n = 253). Solunum sistemi hastalıkları ve kas iskelet sistemi hastalıkları nedeniyle iş günü kaybı sıklığı, cilt hastalıklarından anlamlı derecede yüksek bulunmuştur.
Yakınmaların İşle İlişkisi Katılımcılara yakınmaları ile işleri arasındaki ilişki sorulduğunda, tüm hastaların % 50.1 i, cilt hastalarının % 50.9 u ve kasiskelet sistemi hastalarının % 57.1 i bu ilişkiyi saptamak için sorulan beş soruya da olumlu cevap vermiştir. Sadece beş kişi (% 1.2) tüm sorulara olumsuz cevap vermiştir.
Tablo 4: Araştırma Kapsamındaki Kişilerin Sağlık Sorunlarının Yaptıkları İşle İlişkisine Dair Sorulara Verilen Evet Yanıtlarının Yüzde Dağılımı ). Yaptığı işle ilişki n Cilt Solunum Kas İskelet Toplam Sistemi Sistemi Yakınmaları serada çalışmaya başladıktan sonra başlayan 353 84,4 80,8 85,8 83,5 Yakınmaları serada çalıştıkça artan 402 92,8 97,5 96,3 95 Aynı işyerinde çalışan başkalarında benzer yakınması olan Çalışma yapmadığı zaman şikâyetleri azalan Yakınmalarının işyerindeki en az bir etkenden kaynaklandığını düşünen Evet cevabı verilen soru sayısı 262 61,1 46,7 69,4 61,9 387 91,0 93,3 92,9 91,5 380 88,6 91,7 92,5 89,8 Hiçbiri 5 1,8 0,8 0,7 1,2 1 12 4,2 1,7 1,9 2,8 2 14 2,4 5,0 2,6 3,3 3 36 8,4 10,0 6,3 8,5 4 144 32,3 44,2 31,3 34,1 5 (tamamı) 212 50,9 38,3 57,1 50,1 Toplam 423 100,0 100,0 100,0 100,0
Meslek Hastalığı Bildirim Eksikliği Farkındalık eksikliği ve uygun meslek öyküsü alınmaması genellikle eksik bildirimlerin nedenleridir. Semptomların işte artıp artmadığı ya da diğer meslektaşlarında benzer belirtilerin olup olmadığı gibi temel sorular önemli ipuçları olabilmesine rağmen, meslek öyküsü genellikle yoğun çalışma koşulları nedeniyle beklenen düzeyde alınmaz.
Meslek hastalığı tanısının yetersiz olmasında diğer sorunlar; - bildirim prosedürü hakkında bilgi eksikliği, - bildirim için ek süre ve çabaya ihtiyaç olması, - bildirimi destekleyecek sistemlerin bulunmaması olabilir
Çocuk İşçiliği Tüm katılımcılar yetişkin olmasına rağmen seralarda çalışmaya başlama yaşı ortalama 15.5. Sera çalışması aile işinin bir parçası olan bazı katılımcılar mevcut mevzuatın yasaklarına rağmen daha genç yaşta seralarda çalışmaya başladıklarını bildirdiler. Tarım işi çocuk işçiliğin en yaygın ve en tehlikeli biçimlerinden biridir.
Aile İşletmeleri Aile işinde çocuklar erken yaşta çalışmaya başlar ve ebeveynleriyle kapalı bir yerde, her yaş için elverişsiz koşullarla yüz yüze kaldıkları serada zaman geçirir. Aile üyeleri tüm günü serada geçirebilir ve hatta özellikle kış aylarında orada uyuyabilir. Dahası, küçük çiftçiler çalıştıkları yerde yaşarlar, bu yüzden işyeri maruziyeti tümüyle kolayca eve taşınır.
İş Sağlığı Güvenliği Hizmet Eksikliği Çalışmamızda başka bir işyerinde çalışma veya ek iş yapma oranları ve işyeri değişikliği sıklığı yüksek bulundu. Tarım sektöründe oldukça yaygın olan bu durum, iş sağlığının uygulanması ve sürdürülebilirliği ve güvenlik uygulamaları ve izleme çabaları için sorun teşkil eder. Araştırmanın tarihlerinde ortalama günlük çalışma süresi yasal sınırlar içinde olmasına rağmen, iş yükü ve günlük çalışma süresi mevsime ve üretim aşamasına göre değişebilir ve yasal limitleri aşabilir.
KKD Kullanım Eksikliği Cilt veya solunum sistemi hastalığı varlığı bakımından kişisel koruyucu ekipman kullanan ve kullanmayan gruplar arasındaki istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunamadı. Anketi yanıtlayanların üçte ikisi iş elbiseleri kullandıklarını söylediler ama hepsi işe özel kıyafetler değildi. Benzer şekilde, katılımcıların üçte ikisi eldiven kullandığını belirtmesine rağmen, çoğunlukla giyilen eldivenler iş için uygunsuz ve kalitesizdi. Katılımcıların beşte birinden azı maske kullandığını belirtti.
Tablo 1: Araştırma Kapsamındaki Kişilerin İşyerinde Bazı İş Sağlığı Uygulamalarının Dağılımı (n= 421) (Erdemli, Temmuz 2017). Sayı Yüzde Kimyasal maddelere temas eden 405 96,2 İş kıyafeti kullanan 293 69,6 Eldiven kullanan 266 62,9 İş kıyafetlerini günlük yaşamında / evde kullanan 192 45,6 Maske kullanan 73 17,3 Örtü altı işletme içinde yiyecek içecek tüketen 282 67,0
Sonuç Genç yaşta işe başlama, sık iş değişiklikleri, ağır kaldırma, eğilerek çalışma, aşırı sıcaklık gibi fiziksel risk faktörleri veya pestisitler ve kimyasal gübreler gibi kimyasal risk faktörleri sera çalışmasının çeşitli hastalıklarla bağlantılı olmasına neden olmuştur Çalışmamız hem sağlık koşullarını hem de risk faktörlerini değerlendirme ve çözüm önerileri geliştirme ihtiyacını vurgulamaktadır