T.C. FATİH SULTAN MEHMET VAKIF ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANABİLİM DALI SȖDȂN SEYAHȂTNȂMESİ: METİN VE İNCELEME Khalid Khater Mohemed Ali 130101036 TEZ DANIŞMANI Prof. Dr. Fikret TURAN İSTANBUL 2016
ÖZ Bu çalışmada 20. yüzyılın başlarında Osmanlı seyyahlarından Mehmed Mihri tarafından yazılan Sûdân Seyahâtnâmesi adlı eserin Sudan kısmı incelenmiştir. Bu bağlamda eserin Osmanlı harflerinden latin harflerine çevirisi yapılmış, sözdizimi ve kelime hazinesi incelenmiştir. Eserin bu kısmında geçen Arapça ve Farsça kelimeler bir sözlük içinde gösterilmiştir. Anahtar kelimeler: Mehmed Mihri, Sûdân Seyahâtnâmesi, Türk Dili, Türkçe sözdizimi, Seyahatnameler. iii
ABSTRACT In this work, we examined the Travel Book of Sudan Sûdân Seyahâtnâmesi by Mehmed Mihri written in the beginning of the 20 th century. The objective of our work in this research focus on the part of Sudan. It includes a transcription of this part from Ottoman Turkish letters into Latin characters. It s also contain an analysis of its syntax and lexical peculiarities with a list of glossary. Key words: Mehmed Mihri, Sûdân Seyahâtnâmesi, Travel Book of Sudan, Turkish Language, Turkish Syntax, Travelogues. iv
İÇİNDEKİLER ÖZ... iii ABSTRACT...iv ÖNSÖZ... v KISALTMALAR LİSTESİ... viii GİRİŞ... 1 BİRİNCİ BÖLÜM... 2 1. ESER İNCELEMESİ:... 2 1.1.Sudan hakkında yazılan başka seyahatnameler:... 8 1.2.Yazarın hayatı:... 9 1.3.Eserleri:... 9 İKİNCİ BÖLÜM... 11 2. SÖZDİZİMİ... 11 2.1. Fiil Cümlesi... 12 2.2 İsim Cümlesi... 12 2.3. Basit Cümle... 13 2.4. Sıralı Basit Cümle... 13 2.5. Secili Cümleler... 14 2.6. Bağımsız Birleşik Cümleler... 15 2.7. Şartlı Birleşik Cümleler... 16 2.8. Ki li Birleşik Cümleler... 17 2.9. İç İçe Birleşik Cümleler... 18 2.10. Karma Birleşik Cümleler... 19 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM... 21 3. SÖZLÜK... 21 vi
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM... 42 4. METİN... 42 SONUÇ... 157 KAYNAKÇA... 158 EKLER... 160 vii
KAYNAKÇA Akalın Şükrü Haluk, v.d : Yazım Kılavuzu, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dili Kurumu Yayınları: 859, Ankara, 2012. Asiltürk, Baki: Başbakanlık Osmanlı Arşivi: Batislam, H. Dilek: Türk Edebiyatında Gezi Kitapları Bibliyografyası Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, sayı 2, 2000. Sicill-i Ahval Defteri, No:109. Kerküklü Mehmed Mihri nin Sudan Seyahatnamesi Türkoloji dergisi, Sayı: 18, 2011. Cunbur, M ve Ağca, H: Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansklopedisi, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını, 2006. Devellioğlu, Ferit: Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat Eski ve Yeni Harflerle, Haz: Aydın Sami, Güneyçal 23. Baskı, (2006), Aydın Kitapevi Yayınları, Ankara, 1993. Duman, M ve D, Erenoğlu: XVI-XIX. Yüzyıllar Türk Dili, Anadolu Üniversitesi yayını No: 2716, Eskişehir (2013). Evliya Çelebi: Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi: Mısır, Sudan, Habeşistan, Somali, Cibuti, Kenya, Tanzanya (10. Kitap: 2 cilt), Haz.: S. A. Kahraman, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, 2011. 158
Güldal, Fatih: KÜLTÜR Seyyahlar ve Seyahatnameler Özel Sayısı, (2008/2009). İstanbul. Kış. (13). İmam Şafiî: Divan şiirleri, Türkçesi: A. Ali URAL. İstanbul: Şûle Yayınları, 2002. Mihri, Mehmed: Sudan Seyahatnamesi, Ahmed İhsan ve Şürekâsı Matbaʻacılık Osmanlı Şirketi, İstanbul 1910. Özgül, M. Kayahan: Resmin Gölgesi Şiire Düştü, Türk Edebiyatında Tablo Altı şiirleri, İstanbul, 1997, YKY. Ş. Gökyay, Orhan: TÜRK DİLİ Türkçede Gezi Kitapları Sayı: 258, 1 Mart 1973. Şemseddin Sami: Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat Kamus-ı Türkî, Haz: Raşit, Gündoğdu, v.d, 1. baskı, İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık, 2011. Turan, Fikret: Söz Dizimi XVI-XIX. Yüzyıllar Türk Dili, Ed. M. Duman, D. Erenoğlu, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir, 2013. 159