06.12.2018 İSTANBUL ULUSLARARASI ÇEVRE ZİRVESİ SIFIR ATIK ÇALIŞTAYI SONUÇ RAPORU İSTANBUL BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ ATIK YÖNETİMİ MÜDÜRLÜĞÜ
SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA VE DÖNGÜSEL EKONOMİ ÇERÇEVESİNDE SIFIR ATIK UYGULAMALARI Tarih: 06.12.2018 Saat: 13:30 17:00 - Kapalı Oturum OTURUM İÇERİĞİ Prof. Dr. Bestami ÖZKAYA Oturum Başkanı: Açılış Konuşması, Sürdürülebilir Kalkınma ve Döngüsel Ekonomi konularına genel giriş sunumu Mehmet Necati TAŞDELEN - İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atık Yönetimi Müdür Yardımcısı: Sıfır Atık Projesi ve İBB de Kurumsal Atıkların Yönetimi içerikli sunum Salih UZUN Üsküdar Belediyesi Temizlik İşleri Müdürü: Üsküdar Belediyesi Sıfır Atık Çalışmaları içerikli sunum Ülkü ÖZEREN İGA Çevre ve Sürdürülebilirlik Direktörü: İGA Çevre Yönetimi ve Sürdürülebilirlik Çalışmaları içerikli sunum İlker GENÇ AKADEMİ ÇEVRE A.Ş. Çevre Yatırımları ve Stratejik Planlama Direktörü: İstanbul Yeni Havalimanı Sıfır Atık Yönetimi Çalışmaları içerikli sunum Dr. Gülten BÜYÜKADALI- Şehzadebaşı Tıp Merkezi Başhekimi: Şehzadebaşı Tıp Merkezi Sıfır Atık Yönetimi Çalışmaları içerikli sunum Sıfır Atık Yönetimi konusunda sorunlar ve çözüm önerilerine ilişkin katılımcıların fikir paylaşımı Prof. Dr. Bestami ÖZKAYA Oturum Başkanı: Kapanış Konuşması OTURUM KATILIMCILARI 1. Nusret Safa ŞAHBATOĞLU - İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atık Yönetimi Müdürü 2. Mehmet Necati TAŞDELEN - İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atık Yönetimi Müdür Yardımcısı 3. Salih UZUN - Üsküdar Belediyesi Temizlik İşleri Müdürü 4. Ülkü ÖZEREN - İGA Çevre ve Sürdürülebilirlik Direktörü 5. Uğur IŞIK - AKADEMİ ÇEVRE A.Ş. Genel Müdürü 6. Ufuk IŞIK - AKADEMİ ÇEVRE A.Ş. Yönetim Kurulu Başkanı 7. İlker GENÇ - AKADEMİ ÇEVRE A.Ş. Çevre Yatırımları ve Stratejik Planlama Direktörü 8. Kübra ENGİN - AKADEMİ ÇEVRE A.Ş. Sıfır Atık Uzmanı 9. Cem Ferda TUNÇER - AKADEMİ ÇEVRE A.Ş. İş Geliştirme Koordinatörü
10. Tacettin ÖZCAN - Başakşehir Belediyesi Temizlik İşleri Müdür Yardımcısı 11. Nisa Demirel - ELDAY Genel Müdür Yardımcısı 12. Osman ŞENAYDIN - Türkiye Belediyeler Birliği Çevre Mühendisi 13. Ahmet Cihat KAHRAMAN - Marmara Belediyeler Birliği Çevre Yönetimi Koordinatörü 14. Barış TİMUR - UCLG-MEWA Çevre Komitesi Sorumlusu 15. Osman KAYTAN - AGED Genel Sekreteri 16. Serhan MADEN - AGED Çevre Mühendisi 17. Neslihan BAHAR BOYACILAR TAP Genel Sekreteri 18. Alphan ERÖZTÜRK - ÇEVKO Kamu ve Dış İlişkiler Müdürü 19. Ahmet Emin YILDIRIM - İSTAÇ A.Ş. AR-GE Birim Sorumlusu 20. M. Selman ÖNDER - İBB Atık Yönetimi Müdür Yardımcısı 21. Mesut ÖZDEN - İBB Atık Yönetimi Müdür Yardımcısı 22. Fatma Zehra ŞÜKÜR - İBB Atık Yönetimi Sistem Geliştirme Şefi 23. Yeşim IŞIK - İBB Atık Yönetimi Teknik Hizmetler Şefi 24. Filiz KARA - İBB Atık Yönetimi Avrupa Yakası Atık Depolama ve Aktarma Tesisleri Şefi 25. İbrahim KESKİN - İBB Atık Yönetimi Asya Yakası Atık Depolama ve Aktarma Tesisleri Şefi 26. Halide YEŞİLKAYA - İBB Atık Yönetimi İhale İşleri Şefi 27. Volkan YAYLA - İBB Atık Yönetimi Şehir Temizliği Şefi 28. Işıl İNCECİK - İBB - Atık Yönetimi Müdürlüğü Çevre Y. Mühendisi 29. Yasemin BAYER - İBB - Atık Yönetimi Müdürlüğü Çevre Y. Mühendisi 30. Sibel GÜLTEKİN - İBB - Atık Yönetimi Müdürlüğü Çevre Mühendisi 31. Çağatay MANAV - İBB - Atık Yönetimi Müdürlüğü Çevre Mühendisi 32. M. Ömer GÜLYURT - İBB - Atık Yönetimi Müdürlüğü Biyomühendis 33. İlçe belediyelerinden diğer dinleyici katılımcılar ÇALIŞTAY KONULARI 1. Sıfır atık iyi uygulama örnekleri 2. Değerlendirilebilir atıkların bir arada yönetilmesi kapsamında model önerileri 3. Sıfır atık projesinin kurumsal uygulamalarının devamında kaynakların verimli kullanılması ile birlikte projenin hayata geçirileceği noktalarda ayrı toplama çalışmalarının iyileştirilmesi 4. Sıfır atık sisteminin kurulması ve uygulanması aşamalarında karşılaşılan sorunlar ve çözüm önerileri 5. Eğitim ve bilinçlendirme çalışmalarına yönelik fikir paylaşımı
SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ Çevre temizliği ve kaynağında atıkların ayrıştırılması gibi konularda sadece okullarda öğrencilere yönelik yapılan eğitimler ve etkinlikler yeterli düzeyde olmamaktadır. Her sektörden en alt kademelerde çalışanlar dâhil her yaş grubundan olan halkın tamamına eğitim verilmeli; ayrıca sosyal medya, radyo, televizyon ve yazılı basın aracılığıyla yaygınlaştırılmalıdır. Eğitim ve bilinçlendirme faaliyetleri çoğunlukla yetkinliği olmayan kişilerce yürütülen bir uygulama olduğundan sürdürülebilirliği kontrol edilmemektedir. Bu konuda Milli Eğitim Bakanlığı nın aktif rol üstlenmesi, eğiticilerin hedef kitlelere yönelik standart bir plan ile sürekli eğitim vermesi daha etkin olacaktır. Atıkların kaynağında ayrıştırma verimi ne kadar yüksek olursa hem kamuda hem de özel sektörde yapılan yatırımlara o kadar fazla hizmet edecektir. Ayrıca kaynağında ayrıştırmayı yapmayan taraflara cezai yaptırım uygulanması caydırıcılık açısından önem arz etmektedir. Evsel katı atık bertaraf bedelleri bazı yerel yönetimler tarafından uygulamaya alınmış, ancak kısmi olarak ücretler vergiye yansıtılmıştır. Bu konuda hem sanayi için hem de konutlar için il ve ilçe belediyeleriyle kapsamlı bir çalışma yapılması ve tarifelerin uygulanmasına yönelik yeni bir ücretlendirme modelinin oluşturulması gerekmektedir. Kaynağında ayrıştırma yapmayan vatandaşa bertaraf ücretlerinin cezai yaptırım ile yansıtılması ve yatırımların bu ücretlerle karşılanması atığın daha etkin yönetilmesi açısından önem teşkil etmektedir. Atık yönetiminde belediyelerin hem alan yetersizliğinden dolayı hem de atık hiyerarşisinde en son sırada yer alan düzenli depolama tekniğinin yerine geri kazanım/geri dönüşüm ve enerji üretimi gibi bertaraf yöntemlerini önceliklendirmeleri gerekmektedir. Kaynağında azami ölçüde ayrıştırma yapılması sayesinde geri dönüşüm, geri kazanım ve enerji üretimi tesislerine temiz atık garantisi verilerek hammaddeye dönüştürülecek olan atıkların depolama alanlarına gönderilmeden döngüsel ekonomiye kazandırılmasına olanak sağlanacaktır. Atık yönetimi konusunda finansman bütün taraflar için büyük bir sorundur. Yeşil nokta olarak yetkilendirilmiş kuruluşlar yani uygulayıcılar olarak sisteme aktarılan para tahmini 150 milyon TL, sıfır atık kapsamında öngörülen gelir ise 15 milyar TL dir. Bu gelirin tamamı en verimli şekilde Türkiye geneline aktarılabilinirse 81 ilde yaklaşık 10 adet tam kapasiteli ayrıştırma tesisleri kurulabilir. Ancak aktarılacak olan paranın ihtiyaç olan noktalara doğru şekilde transferi kilit unsurdur.
Geri kazanılabilir/dönüştürülebilir atıkların toplanması için etkin bir finansman mekanizmasının oluşturulması, piyasaya sürenlerin sisteme finansman desteğinin belediyelere aktarılması konusunda bir yöntem oluşturulması ve şeffaf bir şekilde ortaya konulması sağlanmalıdır. Sıfır atık ile ilgili birimlerin belediye ve diğer kamu kurumlarında bulunmaması verimi olumsuz yönde etkileyen önemli bir eksikliktir. Bu nedenle sıfır atık sistemini kuracak olan bütün yerel yönetimlerde, kamu kurum ve kuruluşlarında sıfır atık yönetimi ile ilgili birimlerin kurulması bir ihtiyaçtır. İl ve ilçe belediyeleri sıfır atık uygulamaları konusunda uygulayıcı taraf olduğundan sorumlulukları en fazla olan taraftır, bu nedenle toplamanın etkinleştirilmesi için bir kota uygulaması olması ve kotanın aşılması halinde destek verilerek teşvik edilmesi gerekmektedir. Bu uygulama için bir takip sistemi geliştirilebilir. Sıfır atık yönetiminde atığın kaynaklandığı yerden ziyade ne şekilde değerlendirildiği ve nihai olarak nereye gönderildiği daha önemlidir. Avrupa da sıfır atık yönetiminin ilk gündem maddesi depolama sahalarının kademeli olarak kapatılmasıdır. Atık hiyerarşisine uygun hedef ve politikaların belirlenmesi ve sıfır atık yaklaşımının %0 depolanan atık olarak algılanması önerilmektedir. Türkiye de Avrupa ya kıyasla ambalajlı ürün tüketimi daha az organik atık oranı daha fazladır. Tüketim alışkanlıkları ve kültürlerin farklı olması yerli ve milli bir sıfır atık yönetimi sistemi kurulması gerekliliğini ortaya çıkartmaktadır. İstanbul un dışındaki belediyelerin bütçesi, yapım ve işletme maliyetleri yüksek olan atık yakma gibi teknolojilerin maliyetlerini karşılayacak durumda değil. Yenilenebilir enerji kaynağı olarak bilinen organik atıklar yüksek gelir getirici atık türleri içerisinde yer almakta ve evsel atığın %50 sini oluşturmaktadır. Biyometanizasyon tesisi gibi organik atığın işlenerek enerji kazanıldığı tesisler kendini daha kısa sürede amorti edebilen tesislerdir. Bu nedenle organik atıkların diğer atıklardan ayrı toplanması konusunda çalışmaların artırılması, %100 yerli üretimle biyogaz tesislerinin kurulması ve belediyeler arasında ciddi bir işbirliği yapılarak organik atığın değerlendirilmesine ağırlık verilmesi önerilmektedir. Atık getirme merkezlerinin işlevselliği ve sürdürülebilirliğinin artırılması, yeni atık getirme merkezlerinin ve mobil atık getirme merkezlerinin kurulması, daha güvenlikli olacak şekilde tasarlanması ve sokak toplayıcılarının biriktirme ekipmanlarına müdahale etmesini engellemek için daha ciddi sosyal çalışmaların yapılması gerekmektedir. Atık toplama sıklığının azaltılması daha belirli saatlerde vatandaşın atığını çıkartması ve toplama araçlarının belirlenen saatlerde hızlıca atığı toplaması firmaların ambalaj atığı toplama işine girebilmesi ve kaynak ayırabilmesi için önem teşkil etmektedir.
Kentsel dönüşüm ambalaj atığı toplama sisteminde bir fırsat olarak değerlendirilebilir. Belediyeler ambalaj atıkları toplama sisteminin kurulması için denetim/kontrol mekanizması olarak ruhsat, proje ve iskân aşamalarını değerlendirilebilir. Ruhsat veya iskan alınabilmesi için imar yönetmeliklerine atık toplama alanları kurulması hususunda madde konulması önerilmektedir. Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüklerinin personel sayısında yetersiz kaldığı bölgelerde belediyelerin kapasitesinin daha yeterli olduğu göz önünde bulundurularak atık yönetimi konusunda Belediyelere yetki devri yapılabilir. Ambalaj atığı yönetiminde belediyeler arasındaki idari ve mali farklılıkların dikkate alınması ve kategorilere ayrılması önerilmektedir. Her atık türü için mevcut durumda ayrı yönetmelikler ve uygulamaları bulunmaktadır. Sıfır atık yönetmeliği bir çerçeve yönetmelik olarak değerlendirilmeli ve diğer yönetmelikleri koordine eden bir yönetmelik olarak yayınlanmalıdır. Aksi takdirde diğer yönetmeliklerin etkinliği ve işlevliği kaybolabilir. Aynı zamanda 12 aylık bir süre içerisinde yönetmelik takviminde belirtildiği gibi bu sistemlerin belirtilen noktalarda kurulması kolay olmayacaktır. Kurulamaz ise nasıl bir yol izleneceği, ne gibi bir kontrol sistemi olacağı ve yaptırım olup olmayacağı yönetmelikte belirtilmesi gereken önemli bir husustur. Sayın Cumhurbaşkanımızın değerli eşleri Emine Erdoğan hanımefendinin öncülüğünde Cumhurbaşkanlığı külliyesinden başlayan bu Sıfır atık seferberliğinin medya aracılığıyla gündemde yer alması, hedef kitlelere ulaşılması ve çevre bilincinin gelişmesi için çok önemli bir katkı sağlamaktadır. Bu rüzgâr ile bütün tarafların üzerine düşen sorumluluğu en iyi şekilde yerine getirmesi, ülkemiz ve geleceğimiz adına önemli bir adım olacaktır. OTURUM SORUMLULARI: Mehmet Akif USLU İBB - Atık Yönetimi Müdürlüğü Çevre Y. Mühendisi Esma ERSÖYLEYEN İBB - Atık Yönetimi Müdürlüğü Çevre Y. Mühendisi