TMMOB 2. Su Politikaları Kongresi 483 KENTSEL ATIKSU YÖNETİMİ VE ATIKSULARIN YENİDEN KAZANIMINDA YAPAY SULAK ALANLARIN ÇEVRESEL SÜRDÜRÜLEBİLİRLİLİK ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ Murat AKTEN Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi Peyzaj Mimarlığı Bölümü Isparta Sibel AKTEN Süleyman Demirel Üniversitesi Eğirdir Meslek Yüksekokulu Isparta ÖZET Hızlı kentleşme ve sanayileşme sonucunda insan gereksinimlerine bağlı olarak evsel ve endüstriyel atıklar gün geçtikçe artmaktadır. Çevreye gelişigüzel dökülen katı atıklar ile nehir ve akarsulara arıtılmadan bırakılan atıksular havayı, suyu, toprağı kirleterek insan, hayvan ve bitki sağlığına zarar vermektedir. Gelecek nesillere daha temiz bir ortam bırakmak için bu atıkların, arıtılarak çevreye verilmesi gerekmektedir. Bu makalede basit olarak atık adı altında gruplandırılan atıksu ve çamurların arıtılmasında ekolojik yaklaşımla yapay sulak alan sistemi sayesinde arıtılmış bu maddelerin, ormanlık alanlarda, parklarda ve verimsiz alanların ıslahında da kullanılmasıyla ciddi bir ekonomik girdi ve çevresel katkı sağlanabileceği ortaya konmuştur. Anahtar Kelimeler: Atıksu, Arıtma, Yapay Sulak Alanlar GİRİŞ İçinde bulunduğumuz yaşam küresi, sadece insanlar için değil aynı zamanda diğer tüm canlılar içinde yaşam kaynağıdır. Çok hassas bir denge içinde olan bu eşsiz dünyanın başka alternatifi bulunmamaktadır. Günümüze kadar doğal kaynakların bilinçsiz kullanımı ile sürekli tahrip edilmesi, özellikle çevreye duyarlı olmayan endüstrileşme, hızlı ve plansız kentleşme eğilimleri vb. nedenler, sahip olduğumuz doğal zenginliklerin hızla tahrip olmasına, hatta bazı türlerin yok olmasına neden olmuştur. Ekolojik dengedeki bu bozulmalar başta küresel ısınma olmak üzere, yaşamın temel kaynağı olan suyun kalitesinin bozulmasına ve miktarının da her geçen gün azalmasına neden olmuştur.
484 Kentsel Atıksu Yönetimi ve Atıksuların Yeniden Kazanımında Yapay Suyun giderek azalan ve dolayısı ile kıymetlenen bir kaynak olması, su havzalarının planlanması konusunda bütüncül ve sistematik bir stratejinin olmaması küresel ölçekteki ekolojik değişimlerden hemen etkilenen bir yapı sergilemesi nedeniyle de söz konusu önemi giderek artmaktadır (1). Su stresinin işaretlerini bugün her yerde görmek mümkündür. Yer altı sularının seviyeleri düşmekte, göller küçülmekte, sulak alanlar yok olmaktadır. Bugün şehirlerimizde yaşanan sorunlardan bir tanesi de atıksulardır. Atıksu karakterizasyonu, uygun arıtma sistemlerinin tasarımı ve tesisin düzgün bir şekilde isletilmesi açısından çok önemlidir. Kentsel atıksular genellikle ham evsel atıksular ile ön arıtmadan geçmiş endüstriyel atıksulardan oluşmaktadır. Bu yüzden bu atıksular çok farklı özelliklere sahiptir ve ekonomik bir arıtma için karakterizasyonunun bilinmesi gerekmektedir. Atıksuların karakterizasyonunun belirlerken deşarj yönetmeliğinde belirtilen tüm parametreler dikkate alınmalıdır (2). Evsel ve endüstriyel atıkların arıtılmadan veya gerektiği gibi arıtım yapılmadan deşarj yapılmasıyla alıcı ortamdaki çözünmüş oksijen miktarını azalmasına ve bunun sonucunda ekolojik dengenin bozulmasına neden olmaktadır. Atıksu deşarjlarıyla kirletilmiş yüzeysel suların kalitesi giderek düşmekte ve belirli bir süre sonunda bu sular, birçok kullanım amacına hizmet edemez hale gelmektedir. Atıklar sonucu, kayıp ve kirlenme dünyada olduğu gibi ülkemizde de çok kısıtlı alıcı ortamlar olan; su ve toprak kaynaklarında önemli sorunlar oluşturmaktadır. Bu sorunların üstesinden gelmenin en akılcı yolu atık üretmemektir. Bu mümkün olmadığında da atıkları arıtmak ve yeniden kullanmaktır. Bu kapsamda atıksuların arıtımı artık tüm dünyada kaçınılmaz olmuştur. Atık sular; renk, görünüm, koku, çözünmüş ve askıdaki katı yada sıvı maddeler yönünden tehlikeli ve pis olarak nitelenmesine rağmen yine de % 99.9 dan fazlası sudur (3). Suyun arıtılması suyun kullanım amacına ve bağlı olduğu kaynağa göre belirlenir. Yapay sulak alan sistemi kullanılarak gerçekleştirilecek arıtma, bakım giderlerinin az olması, bazı yan ürünlerin kazanılması gibi avantajları nedeniyle, özellikle arazinin bol olduğu kırsal alanlarda tercih edilmektedir. ATIKSU YÖNETİMİ ve ATIKSU YÖNETİMİNDE YAŞANAN BAŞLICA SORUNLAR Çevre ve Orman Bakanlığı, 2872 sayılı Çevre Kanunu ile 4856 sayılı Çevre ve Orman Bakanlığı Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun hükümleri doğrultusunda, Ülkemizde atık yönetimi ile ilgili politika, strateji ve hedefleri belirlemek, uygulamak ve uygulanmasını sağlamakla yetkili otoritedir. Üyelik sürecinde bulunduğumuz Avrupa Birliği nin atık yönetimi stratejisi 15 Temmuz 1975 tarih ve 75/442/EEC sayılı Konsey Direktifi ile bu direktifi yürürlükten kaldırarak onun yerini alan 5 Nisan 2006 tarihli ve 2006/12/EEC sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konseyi Direktifi ile belirlenmiştir. Sözkonusu direktifte atık ile ilgili tanımlar yapılmakta; direktifin kapsadığı atık kategorileri ile bertaraf ve geri kazanım faaliyetleri sıralanmaktadır (4). Aday ülkelerin, üye olmadan önce Topluluk müktesebatını kendi yasal düzenlemeleri ile uyumlaştırmaları ve hayata geçirmeleri gerekmektedir. Bu çerçevede, Türkiye nin de doğa
M. Akten, S. Akten 485 koruma ile enerji, ulaştırma, sanayi, atık yönetimi, konut ve hizmet, tarım ve ormancılık sektörlerindeki AB mevzuatını benimsemesi gerekmektedir. AB yolunda çağdaş bir ülke olarak atıksu arıtımında temel hedef, atıksuyun deşarj edildiği ortamlarda halk sağlığına ve ekolojik dengeye olabilecek menfi etkilerin en az düzeye indirilmesidir. Atıksu arıtımında gerçekleşen temel aşamalar şunlardır (5); 1. Askıdaki katı maddelerin uzaklaştırılması 2. Zararlı ağır metal ve zehirli bileşiklerin uzaklaştırılması 3. Biyolojik olarak parçalanabilen organik maddelerin uzaklaştırılması 4. Alıcı ortam durumuna bağlı olarak azot ve fosforun uzaklaştırılması 5. Patojenik organizmaların yok edilmesi Ülkemizde su ve atıksu yönetiminde karşılaşılan başlıca problemler; Yüksek enerji ve kimyasal sarfiyatı, Tesisin işletilmesi için kalifiye eleman eksikliği, Arıtma sistemlerinin ani yüklere, kapasite artışlarına, debi değişikliklerine uygun olarak tasarlanmamış olmaları, Yaptırım gücü olan merkezler arasındaki koordinasyon ve iletişim eksiklikleri Ülkemizin mevcut durumun sistematik bir veri tabanına dayanmaması Kısa ve uzun vadeli ayrı ayrı master planların yapılması, yeni gelişmelere göre düzenlenmemesi olarak sayılabilir. DOĞAL ARITMA SİSTEMLERİ Arıtma işlemlerinin başlangıçta fiziksel ve kimyasal yollarla yapılabileceği ümit edilmiştir. Ancak bu metotların çok pahalı olması, fazla enerjiye ve teknik personele ihtiyaç duyulması ve bazı teknik problemler ortaya çıkarması nedeniyle yaygınlaştırılması mümkün olmamıştır. Çevre kirliliği ile mücadele etmek ve toplumların hayat kalitesini iyileştirmek amacıyla pahalı teknikler ve prosesler yerine, doğadaki mevcut biyolojik sistemlerin kullanılabileceği düşüncesi son yıllarda yaygınlaşmaya başlamıştır (6). Dolayısıyla, bugüne kadar faydasız ya da zararlı olara nitelendirilen bazı bitkisel ve hayvansal canlı sistemlerle yeni kullanım alanları oluşturulmuştur. Bu canlı biyolojik sistemlerin organik maddeleri büyük bir hızla absorblayıp, nitrat, fosfat ve ağır metalleri uzaklaştırabilme yeteneklerinin olduğu anlaşılmıştır. Bu canlı biyolojik sistemlerin yanı sıra, biyolojik materyallerden elde edilen bazı organik maddelerin de atıksuların arıtılmasında göz ardı edilemeyecek bir etkinliğe sahip oldukları saptanmıştır. Atıksuların arıtılmasında kullanılan biyolojik sistemlerden maliyeti en düşük ve çevre dostu arıtma şekli doğal arıtmadır.
486 Kentsel Atıksu Yönetimi ve Atıksuların Yeniden Kazanımında Yapay Doğal Arıtma Sistemleri (7); Stabilizasyon Havuzları Arazide Arıtma Yeraltında Bırakma Buharlaştırma Havuzu ve Yapay Sulak Alanlar olarak ayrılmaktadır. Doğal arıtma sistemleri genellikle doğal yapıya fazla müdahale edilmeden oluşturulan sistemlerdir. Geniş alana ihtiyaç duymaları ve taban suyunu kirletme sakıncaları bulunmaktadır (8). Bu sakıncaları ortadan kaldırmak ve daha iyi bir arıtma elde etmek amacıyla son yıllarda yapay sulak alan sistemleri geliştirilmiştir. YAPAY SULAK ALANLAR VE FONKSİYONLARI Yapay sulak alan arıtma sistemleri birden çok sucul canlının arıtma görevi üstlendiği, genellikle dar, uzun ve sığ havuzlardan oluşur. Çevredeki doğal malzeme kullanılarak ihtiyaç büyüklüğünde hazırlanan havuzlarda atık suyun filtre edilmesi, yetiştirilen sulak alan bitkileri ve filtre ortamındaki mikroorganizmalarla suyun arıtılması esasına dayanan bu sistem, doğal yapının küçük taklitleridir. Bu yöntem küçük yerleşim birimlerinden, büyük şehirlere hatta endüstriyel atık suların arıtılmasına kadar birçok uygulama alanı vardır (7). Yapay sulak alanların en yaygın uygulamalarından birisi, evsel atıksuların birincil ve ikincil arıtımı içindir. Arıtımı sağlayan mekanizmalar temel olarak, fizikokimyasal ve mikrobiyolojik tabanlıdır. Konvansiyonel arıtım sistemleri ile kıyaslandığında yapay sulak alanların diğer arıtma sistemlerine göre avantajları aşağıda belirtildiği gibi özetlenebilir (7); Yapay sulak alanların inşası diğer arıtma alternatiflerinden daha ucuz İşletme ve bakım maliyeti daha az (enerji ve bakım ihtiyacı) İşletme ve bakımın sadece düzenli ve yerinde çalışma ile yapılması yeterli Debideki değişimlerin tolere edilebilmesi Besin tutma kapasitesi yüksek, Çamur üretimin yok denecek kadar az olması Aktif çamur için çok seyreltik olan atıksuları(organik madde yönünden) yapay sulak alanların arıtabilmesi Suyun tekrar kullanımını ve dönüşümünü kolaylaştırması Birçok sulak alan organizması için yaşam alanı oluşturması Doğal manzara ile uyum içinde inşa edilebilmesi Yabani hayat için yaşama alanı oluşturması ve açık alanları daha estetik bir hale getirmesi.
M. Akten, S. Akten 487 Arıtma amacının yanı sıra, uygun koşullar altında yapay sulak alanlar aşağıdaki fonksiyonları da sağlayabilmektedir (8): Su kalitesinin artırılması, Rekreasyon amaçlı kullanım, Besinlerin dönüşümü, Balık ve vahşi yaşam için ortam oluşturma, Pasif dinlenme (kuş gözlemi, fotoğrafçılık vs.), Aktif dinlenme (avlanma vs.), Eğitim ve araştırma, Estetik görünüm. YAPAY SULAK ALANLARIN TESİSİ Yapay sulak alanlardan yüksek arıtma verimi sağlanabilmesi için sistemi oluşturan birimlerin ve bu birimlerin bütünleşmiş ekolojilerinin iyi kavranması gerekir. Sulak alanların ekolojisini ve karakterini; iklim, akış hidroliği, proses, bitki türleri ve atıksu karakteristikleri (substrat türü ve konsantrasyonu gibi) belirler. Yapay sulak alanlarda uygulanan arıtma mekanizmaları doğal sucul sistemlerde zaten gerçekleşen mekanizmalardır. Doğal sulak alanlar ile yapay sulak alanlar arasındaki temel fark; mühendislik tasarımları sonucu oluşan yapay sulak alanlarda sistem kontrolünün daha fazla olmasıdır (8). Şekil 1. Serbest su yüzeyli yapay sulak alanlarda gerçekleşen etkin arıtım mekanizmaları (8)
488 Kentsel Atıksu Yönetimi ve Atıksuların Yeniden Kazanımında Yapay Yapay sulak alanlarda aktivitenin gerçekleştiği bölge, çoğunlukla kök bölgesidir (rizosfer). Bu bölgede; bitkiler, mikroorganizmalar, toprak ve kirleticilerin etkileşimlerinden dolayı fizikokimyasal ve biyolojik prosesler gerçekleşir (Şekil 2). Şekil 2. Yapay sulak alanlarda bitki kök bölgesinde oluşabilecek etkileşimler (8). Yapay sulak alan sistemlerinde kullanılan bitkiler aerenchym adı verilen bir doku yardımı ile atmosferden aldıkları oksijeni 120 cm'ye kadar derine inen köklerine iletmekte ye toprak içinde oksijence zengin bölgeler oluşturmaktadırlar. Böylece su içerisinde mozayık biçiminde bol oksijenli ve oksijensiz bölgeler oluşmaktadır.bu şekilde oluşan farklı bölgeler değişik kimyasal olayların meydana gelmesini sağlayarak kirlilik maddelerinin hızlı bir biçimde parçalanmasını sağlarlar. Bu bitkilerin kök bölgelerinde bitki türüne göre değişen bakteri populasyonları oluşur. Örneğin Phragmites communis bitkisinin kök bölgesinde 1 gram toprakta10-100 milyon bakteri sayılmıştır (6). Kök ve kök gövdeler, zemini delerken toprağı gevşetirler ve geçirgenliği arttırırlar. Kamış yatakları, aynı zamanda büyüme mevsimlerinde terleme ve buharlaşmayı da arttırırlar (1.5-1.8 m2/m3/yıl veya 10-15 mm/gün). Tropik iklimlerde bu miktar, daha yüksektir ve yataktan çıkan su da bununla ters orantılı olarak azalır. Aerob ve Anaerob koşulların birlikte bulunması aynı zamanda nitrifikasyon ve denitrifikasyon olaylarının oluşmasını Azot bileşiklerinin önemli bir bölümü elementer azot'a kadar parçalanır, geri kalan bölümü bitki tarafından biyomasa dönüştürülürken bir bölümü de toprakta humus oluşturarak tutulur. Bu reaksiyonlar sonucu amin, thiole, amonyak gibi kötü kokulu gazların çıkışı ve çevreyi rahatsız etmeleri engellenir. İyi çalışan sistemlerde azot bileşiklerinin% 85'i elementer azot'a % 2-3'ü biyomasa dönüşür. Geri kalan kısım ise organik maddelerle birleşerek humus oluştururlar (6). Azot yanında önemli bir kirlilik maddesi olan fosfor'da kök bölgesi uygulamalarında önemli değişikliğe uğrayarak zararsız hale geçer. Atıksu içerisindeki fosfor'un bir bölümü bitki tarafından alınarak biyomas'a dönüştürür. Ancak bu miktar beklenenin çok altında
M. Akten, S. Akten 489 bulunmuştur. Yapılan araştırmalarda, toplam fosfor'un ancak % 2 kadarının biyomas'a dönüştüğü görülmüştür (6). Fosfor'un önemli ölçüde eliminasyonu özellikle demir ve aliminyum bileşikleri ile bağlanması suretiyle olur. Böylece demir fosfat bileşikleri (strengit, vivianit) ve alüminyum fosfat bileşikleri (voriscit) meydana gelerek fosfor atıksudan ayrılır. Fosfat kök bölgesinde organik maddelere de bağlanabilmektedir. Bazı özel durumlarda bu şekilde bağlanan fosfor'un miktarı toplam fosfor'un % 50 kadarına çıkabilmektedir (6). Atıksu arıtımı için bitki türünün seçimi, sık bir bitki örtüsü oluşturmak kadar önemlidir. Bölgenin iklimine, toprağına, diğer bitki ve hayvan topluluklarına adapte olabilecek ve hızlı büyüyebilecek lokal ve yöresel bitki türleri seçilmelidir. Atıksulardaki yüksek organik yüklemelerden dolayı yapay sulak alanlar organik madde açısından zengindir (8). Seçilen bitki türü, hızla büyümeli, besi maddeleri (N ve P) yönünden zengin atıklara dayanmalı ve sulak ortamda yaşayabilmelidir. Yüksek besin seviyelerini tolere edebilecek yapıda oldukları için sazlıkların kullanımı iyi sonuçlar vermektedir. Aşağıdaki belirtilen bitki çeşitleri yapay sulak alan sistemleri için seçilebilir: Phragmites australis ve phragmites communis Typha spp. Schoenoplectus validus Juncus ingens Bu tip arıtmanın hangi büyüklükte nüfuslara uygulanacağı, mevcut arazi durumu, iklim, zemin şartları çeşitli yerel faktörlere bağlıdır. Yapay sulak alanlarda bulunan bitki tipleri ve arıtma prosesindeki işlevleri Tablo 1 de özetlenmiştir. Tablo 1. Yapay sulak alanlarda bulunan bitki tipleri ve arıtma prosesindeki fonksiyonları (8). Bitki tipleri Serbest yüzen sucullar Köklü yüzen sucullar Genel karakterleri ve örnekler Kök ve kök benzeri yapılar, yüzen yapraklardan ayrılır. Su dalgaları ile uzaklaştırılır. Su mercimeği. Su altı yaprakları içerebilir. Yüzücü yapraklarla genellikle dipte köklenir. Arıtma prosesindeki önemi ve fonksiyonları Ana amacı, besinlerin alımı ve alg gelişmesini geciktirmek. Yoğun yüzücü topluluklar, atmosferden oksijen difüzyonunu sınırlar. Ana amacı, mikrobiyal tutunma için yapı sağlamak ve gün boyunca suya oksijen bırakmaktır. Yoğun Habitat için önemi ve fonksiyonları Yoğun yüzücü topluluklar, atmosferden oksijen difüzyonunu sınırlar. Su içindeki bitkiler için güneş ışığını bloke eder. Hayvanlar için sığınak ve yiyecek Yoğun yüzücü topluluklar, atmosferden oksijen difüzyonunu sınırlar. Su içindeki Dizayn ve işletme durumları Su mercimeği istilacı doğal bir türdür. Spesifik dizayn gerektirmez. Bitki tipine göre, su derinliği dizayn edilmelidir (yüzücü, batık).
490 Kentsel Atıksu Yönetimi ve Atıksuların Yeniden Kazanımında Yapay Su altı sucullar Gelişen sucullar Çalılık ve fundalıklar Ağaçlar Nilüfer. Genelde tam olarak su altındadır, yüzücü yaprakları içerebilir. Kökleri diptedir. Batak otu. Otsu. Kökleri diptedir. Sel ve doygun durumlara karşı toleranslıdır. Su kamışı, saz. Odunsu, 6 m den kısa. Çalılık, çoban püskülü. Odunsu, 6 m den uzun. Akça ağaç, söğüt. yüzücü topluluklar, atmosferden oksijen difüzyonunu sınırlar. Ana amacı, mikrobiyal tutunma için yapı sağlamak ve gün boyunca suya oksijen bırakmaktır. Yoğun yüzücü topluluklar, atmosferden oksijen difüzyonunu sınırlar. Ana amaç, artırılmış flokülasyon ve sedimantasyon sağlamaktır. İkinci amaç, alg gelişmesini geciktirmek için gölgelemektir. Arıtma fonksiyonu tanımlanmamıştır. Arıtma fonksiyonu tanımlanmamıştır. bitkiler için güneş ışığını bloke eder. Hayvanlar için sığınak ve yiyecek Hayvanlar için besin ve sığınak sağlar (özellikle balık). Hayvanlar için sığınak ve yiyecek Estetik güzellik Hayvanlar (özellikle kuşlar) için sığınak ve yiyecek Estetik güzellik Hayvanlar (özellikle kuşlar) için sığınak ve yiyecek Estetik güzellik Açık su tabakasında tutma zamanı, alg gelişme süresinden daha kısa olmalıdır. Su derinliği, seçilen özel türler için optimum aralıkta olmalıdır. Detaylı bilgi mevcut değildir. Detaylı bilgi mevcut değildir. SONUÇ VE ÖNERİLER Son yılarda artan çevre sorunlarının çözümü için geliştirilen yaklaşımlar hem fikirsel hem de kurumsal anlamda yeniden yapılanmayı gerektirmektedir. Gerçekleştirilecek projelerin hem çevresel hem de ekonomik anlamda sürdürülebilir olması gerekmektedir. Yapay sulak alanlar, özellikle arazinin bol, ucuz ve işletme için kalifiye teknik personelin az olabileceği kırsal bölgelerde, kompleks ve mekanik donanımca hantal konvansiyonel arıtma sistemlerine göre, fizibil bir atıksu arıtma yöntemi olarak son yıllarda artan oranlarda uygulanmaktadır. Yapay sulak alanlarda bulunan bitkiler, mikroorganizmalar, hayvanlar, toprak bileşenleri ve atıksudaki kirleticiler arasında kompleks ve bütünleşmiş mekanizmalar mevcuttur. Yapay sulak alanlardan yüksek arıtma verimi sağlanabilmesi için sistemi oluşturan bu birimlerin ve ekolojilerinin iyi kavranması gereklidir. Çevresel ve ekonomik sürdürülebilir atıksu politikası için (9,10); Arıtma tesisleri planlanırken öncelikle tesisin gerçekleştirileceği bölgenin nüfusu göz önünde bulundurulmalıdır. İyi bir planlama yapılmayan ve yüksek verimle çalıştırılamayan arıtma tesisleri büyük paralar harcanan ölü yatırımlara dönüşmekte ve çifte zarar ortaya çıkarmaktadır. Bir yandan hedeflenen çevre koruma planlarına ulaşılamazken diğer yandan ölü yatırıma dönüşen tesislerle yatırım kaynakları kıt ekonomimizde zararlar meydana gelmektedir.
M. Akten, S. Akten 491 Bilinçli bir çevre yönetimi, eldeki olanakların optimum biçimde kullanılmasını sağlayan akılcı modellere dayanmalı ve özellikle geçiş dönemi çözümlerinde, mevcut yatırımlardan daha etkin bir biçimde yararlanılmasını öngören ve bu yolla kaynak israfını ortadan kaldıran stratejileri benimsemelidir. Ulusal bazda çevresel denetimin etkinleştirilmesi, ayrıca yeni, bütünleşik su ve atıksu yasalarının uygulanması gerekmektedir. Oluşan atıksuların arıtma sonrası yeniden endüstride, tarımda ve peyzaj sektöründe kullanılması teşvik edilmelidir. KAYNAKLAR 1. Erbil, 2005. İstanbul un Su Havzalarının Planlamasına Yönelik Stratejilerin Geliştirilmesi, Planlamada Yeni politika ve Stratejiler, Riskler ve Fırsatlar, 8 Kasım Dünya Şehir Günü 29. Kolokyumu, sf. 147-155, İstanbul. 2. Eren, B., Suroğlu, B., Ateş, A., İleri, R., Keleş, R., 2007. Adapazarı Kentsel Atıksu Arıtma Tesisi Atıksuyunun Karakterizasyonunun İncelenmesi ve Değerlendirilmesi, Üniversite Öğrencileri 2. Çevre Sorunları Kongresi 16-18 Mayıs, Fatih Üniversitesi- İstanbul. 3. Türkmen,C., Arcak, S., 2006. Kentsel Arıtma Çamuru Ve Azot Uygulamalarının Kireçli Topraklarda Bazı Toprak Özelliklerine Etkileri, Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 20 (40): (2006) 121-130 4. Anonim, 2007. http://www.atikyonetimi.cevreorman.gov.tr/atikcerceve.htm 5. Dağ, C. M., 2007. Evsel Nitelikli Atıksular Arıtma Prosesleri, www.biokimaritma.com 6. Soran, H., 1992. Bitkilerin Atıksu Arıtımında Kullanılması, H.Ü. Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 7, sf. 261-267, Ankara. 7. Eremektar, G., Tanık, A., Arslan, İ., Gürel, M., Övez, S., Orhon, D., 2005. Türkiye de Doğal Arıtma Uygulamaları ve Projeleri, Atıksuların Tarımsal Sulamada Kullanılması Çalıştayı, 9-10 Haziran, İstanbul. 8. Çiftçi, H., Kaplan, Ş. Ş., Köseoğlu, H., Karakaya, E., Kitiş, M., 2007. Yapay Sulak Alanlarda Atıksu Arıtımı ve Ekolojik Yaşam. Erciyes Üniversitesi F. B. Enstitüsü Dergisi 23(1-2), sf. 149-160 9. AKYARLI, A., ALPASLAN, N., ŞAHİN, H., 2007. Sludgergy : Atık Su Arıtma Çamurlarının Sürdürülebilir Tarımsal Kullanımı İçin Bir Yöntem, http://www.egebiyoteknoloji.com/tr/force.php?file=../doc_lib/sludgergy.pdf 10. Arslan, G., Atakol, O., 2005. Şehir İçme Suyu Arıtma Tesislerinde Çamur Atıklarının Değerlendirme Yollarının Araştırılması, Selçuk Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Fen Dergisi, Sayı 25, sf. 73-78, Konya.
492 Kentsel Atıksu Yönetimi ve Atıksuların Yeniden Kazanımında Yapay URBAN WASTEWATER MANAGEMENT AND THE EFFECTS OF ARTİFİCİAL WETLAND ON ENVİRONMENTAL CONTİNUİTY IN WASTEWATER RECYCLİNG Murat AKTEN Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi Peyzaj Mimarlığı Bölümü Isparta Sibel AKTEN Süleyman Demirel Üniversitesi Eğirdir Meslek Yüksekokulu Isparta ABSTRACT As a result of fast violent urbanization and industrialization due to the human needs, dwelling and industrial waste increase day by day. Solid wastes thrown away to the environment and the wastewater running through the rivers and streams without refining pollute the air, water and soil and harm the health of human, animal and plant. In order to leave a cleaner environment to the next generations, these wastes need to be refined before leaving to the environment. In this article, it has been revealed that, a serious economic income and environmental contribution could be obtained with the usability of artificial wetland area system in recycling the wastewater and mud grouped under the wastes and the usage of these substances in the reforming of forests, parks and non-productive areas. Key Words: Wastewater, Treatment, Artificial Wetland