EĞİTSEL SÜRECİ EĞİTSEL NEDİR? Özel Eğitimde Değerlendirme, genel olarak çocukla ilgili sorunların (Akademik, davranışsal ya da fiziksel) belirlenip incelenmesi ve bireyle ilgili eğitimsel kararlar alınması amacıyla veri toplama sürecidir. Çocukları psikolojik ve eğitsel olarak değerlendirmenin en önemli nedeni, onların akranlarının gösterdiği akademik performansı sergileyemiyor olmalarıdır. Bir başka önemli neden de bu çocukların eğitim ortamlarında gösterdikleri davranış sorunlarıdır. (Yıkıcı, saldırgan davranışlar veya çekingenlik ve grupla çalışmama gibi) Ayrıca bu çocukların bir kısmının sahip olduğu bedensel sorunlarda değerlendirme nedenleri arasında sayılabilir. Değerlendirme bir öğrencinin mevcut eğitimsel performansının profilini ortaya çıkarma, bireysel gereksinimlerinin neler olduğunu anlama, özel eğitime gereksinimi olup olmadığına karar verme, bireyselleştirilmiş eğitim programını planlama, uygun özel eğitim hizmetleri ve destek hizmetleri sağlama gibi öğrenci için düzenlenen programın her aşamasında kullanılır. Özel eğitime gereksinimi olan çocuklar hakkında önemli eğitsel kararlar tek bir eğitimciden çok bir ekip tarafından verilir. Kararlar sınıf öğretmeni, özel eğitim öğretmeni, psikolog, dil ve konuşma uzmanı, sağlık personeli, aile ve uygun olduğunda öğrencinin de dahil olacağı bir ekibin ortak çalışması sonucu verilir. Öğretmenler özellikle akademik performans, sosyal ve duygusal özellikler gibi alanlarda bilgi toplamada ekibe yardımcı olurlar. Özel eğitime gereksinimi olan çocuğun anne ve babası çocuğun evdeki etkileşimi ve performansı hakkında ekibe bilgi verebilir. Psikologlar, rehberlik uzmanları çocukların özel eğitim programlarına seçilebilirliğini belirlemek amacıyla değerlendirme etkinliklerinde görev alırlar. Dil ve konuşma uzmanı çocuğun dil ve konuşma sorununu değerlendirmeyle ve öğretimi ile ilgilenir. Öğrencinin motor gelişimine ilişkin bilgiler fizyoterapist ve iş-uğraşı terapistlerinden-öğretmenlerinden edinilebilir. Çocukla ilgili tıbbi bilgileri doktorlar, okul hemşiresi ve diğer sağlık görevlileri sağlar. Öğrenme ve davranış sorunu olan ve ayrıntılı değerlendirmeye gönderilen her çocuğun kendine özgü sorunları vardır. Bireye özgü sorunları sistematik inceleyebilmek için bir değerlendirme planı oluşturulur. Değerlendirilecek gelişim alanları, başvurulacak işlemler, bu çalışmaları yürütecek personel ve zaman planlanır. (Öğrenci hangi akademik alanda detaylı değerlendirilecek?-standartlaştırılmış norm bağımlı testler uygulanacak mı?-gelişimsel ölçeklerle değerlendirme yapılacak mı?- gerekli mi?- modeli ne olacak?-programa dayalı bir değerlendirme mi gerekli?-bazı kişilerden bilgi edinilmeli mi?-bu işlemleri kim ve hangi zaman aralıklarında yürütecek? v.b.) Değerlendirme çocuk hakkında sistematik bir şekilde bilgi toplanması işlemidir ve bu bilginin nasıl toplanacağı sorusunun cevabı olarak temelde 3 çeşit değerlendirme aktivitesi kullanılır. Görüşme, gözlem ve test. Görüşme Uygun gözlem yeteneğine sahip olan insanlara soru sorularak yapılan bir süreçtir. Bu süreçte ya belli sorularla bilgisine başvurulan kişinin limitli seçenekler içerisinde cevap vermesi istenir ya da görüşmeler daha açık uçludur ve detaylı bilgi almak veya belli bir bilgiyi genişletmek üzere sorular sorulur. Genellikle çocuğun ailesiyle yapılan görüşmeler bu kapsamda değerlendirilebilir. 1
Bir kişinin izlenmesi ve dinlenmesi sonucu olan olayların kaydedilmesi sürecidir. ler yapılandırılmış, yarı yapılandırılmış ve doğal ortamlarda yürütülebilir. Bu stratejilerden hangisinin kullanılacağı tamamen değerlendirmenin amacına göre belirlenir. Yapılan gözlem sonuçları kesinlikle kaydedilmelidir. çocuğun genelde nasıl davrandığını, diğer çocuklarla nasıl iletişime geçtiğini, nasıl oyun oynadığını ve etrafındaki değişik şeylere nasıl tepki verdiğini değerlendirmek, doğal ortamlardaki gelişimini izlemek için kullanılabilir. kayıtları bize davranışların süresini, sayısını, sıklığını, biçimini, öncesi ve sonrası olası neden sonuç ilişkilerini verecektir. Test Testler gözlem ve görüşmeye göre çocukların kendi yetersizliklerini kabullenmelerine yardımcı olacak unsurlar barındırmadığından daha az kullanışlı olmasına rağmen bilgi toplama konusunda en tanınmış yöntemdir. Testler standartlaştırılmış testler ve standartlaştırılmamış testler diye kabaca ikiye ayrılabilir. IQ testleri, başarı testleri, gelişim testleri, müfredat referanslı testler standartlaştırılmış testlerdir. Rehberlik ve Araştırma Merkezleri özel gereksinimi olan çocukların tanılanmasında standartlaştırılmış testlerden yararlanmaktadırlar. Özellikle zihinsel yetersizliği olan çocukların tanılanmasında kullanılan Stanford-Binet Zeka Ölçeği, Wechsler (WISC_R) Çocuklar İçin Zeka Ölçeği (ABS) standartlaştırılmış ölçme araçlarıdır. Bunun yanında öğretmenler tarafından resmi olmayan testler yapılmaktadır. Bu tip testlerde çocuğun belli bir konudaki becerisi ölçülebilir. Öğretmenler tarafından oluşturulan bu tip değerlendirme ölçekleri çocuğun eğitimsel programının planlanması açısından kullanışlıdır. Değerlendirmede kullanılan veri toplama araçlarıyla çocuğun neleri yapamayacağının belirlenmesinin yanında neleri yapabildiği ve yapabileceği şeylerin belirlenmesi amaçlanmaktadır. Çocuk için eğitsel programının planlanması için 4 çeşit bilgiye ihtiyaç vardır. A. Çocuğun mevcut beceri ve ihtiyaçları B. Çocuk üzerinde etkili olabilecek eğitsel çalışmalar C. Çocuğun program dışında kalan yaşadığı çevre D. Çocuğun yerleştirileceği programın organizasyon ve yapısı. Son madde hariç diğer maddelerde gereksinim olarak verilen aşamaların bilinmesi içinse detaylı ve sistematik bir eğitsel değerlendirme yapmak gerekmektedir. Yapılacak eğitsel değerlendirmelerde Türkçe (okuma-yazma-anlama) ve matematik alanlarına ait kontrol listesi formları kullanılarak ilgili alanlarda çocuğun yeterli ve yetersiz yönleri tespit edilebilir. Buna ek olarak sosyal uyum becerilerinin de hazırlanacak bir kontrol listesiyle tespit edilmesi eğitsel program hazırlamada yararlı bilgiler verecektir. EĞİTSEL TANILAMADA İLKELER Eğitsel tanılama hizmetlerinin yerine getirilmesinde Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği nde tanımlanan aşağıdaki ilkeler her zaman göz önünde bulundurulmalıdır. Tanılamanın erken yaşta yapılması esastır. Tanılama, bireyin tüm gelişim alanlarındaki özellikleri, yeterlikleri ve ihtiyaçları değerlendirilerek yapılır. Tanılamanın; fiziksel, sosyal ve psikolojik bakımdan uygun ortamlarda yapılması esastır. Tanılamada; bireyin yetersizliğine göre farklı yöntem ve tekniklerin kullanılması esastır. Tanılama, bireyin ihtiyacı ve gelişimi dikkate alınarak ilgili alan uzmanları tarafından gerektiğinde yinelenir. 2
Tanılamada, bireyin yeterli ve yetersiz olduğu yönlerin birlikte değerlendirilmesi esastır. Tanılama sürecinde veli, okul ve uzmanların iş birliği içinde çalışması esastır. Tanılama sürecinde ailenin ve gerektiğinde bireyin görüşü alınır. Tanılama süreciyle ilgili olarak birey ile ailenin görüş ve onayları alınmadan hiçbir açıklama yapılamaz. Tanılama sonuçları sadece eğitim ve yönlendirme amaçlı kullanılır. EĞİTSEL TANILAMADA ETİK Eğitsel tanılama hizmetlerinin yerine getirilmesinde Rehberlik ve Araştırma Merkezinde görev yapan her personel için aşağıda belirtilen değerler mesleki etik açısından önemli ve hem kişisel hem de kurumsal değer olarak uyulması gereken kurallardır. Bilimsel ilkelere uyulacaktır. Objektif olunacaktır. Tarafsız davranılacaktır. Gizliliğe uyulacaktır. İnsana/bireye saygı esas olacaktır. Mesleki gelişmeler takip edilecek ve uygulanacaktır. Güvenilir olunacak tutarlılıktan ödün verilmeyecektir. AİLE BAŞVURUSU İLE GELEN DANIŞAN İÇİN UYGULAMA BASAMAKLARI 1. İncelenmek üzere başvuran bireyin velisine randevu verilir. Randevuya gelen veli ile çocuğu hakkında Görüşme Formu doldurulur. Görüşme ebeveynlerden en az biri, mümkünse her ikisi ile yapılır. Bireyin ebeveynlerinin olmadığı durumlarda görüşme, bireyin velisi ya da bakmakla yükümlü yasal vasisi olan kişi ile yapılabilir. 2. Veliden alınan bilgiler ve varsa bireyin durumunu belirtir raporlar incelenir. Çalışmalar, etik değerler göz önünde tutularak yapılır. 3. Bireye zeka testi uygulanması gerekliliği belirtildiği takdirde, standardizasyonu yapılmış, güvenilirliği ve geçerliliği yüksek test ve diğer yardımcı testlerin uygulanmasına özen gösterilir. 4. Bireyin; akademik, sosyal, fiziksel, duygusal, vb becerilerindeki gelişim düzeylerini belirlemek amacıyla hazırlanan diğer ölçekler kullanılır. 5. Veli görüşmesi ve test uygulamalarının aynı danışman tarafından yapılması tercih edilir. Ancak, mevcut 6. Uygulanan tüm test, ölçek ve gözlemeler doğrultusunda Özel Eğitim Değerlendirme Kurulu tarafından 7. Özel Eğitim Değerlendirme Kuruluna katılan aileyle görüşme yapılarak danışanla yapılan çalışmalar ve 8. Değerlendirme sonucunda öğrenciye ilişkin Resmi Tedbir Kararı (Tam Zamanlı Kaynaştırma, Özel Eğitim BİR EĞİTİM KURUMUNDAN YÖNLENDİRİLEN ÖĞRENCİ İÇİN UYGULAMA BASAMAKLARI 1. Alınan tüm önlemlere ve yapılan tüm müdahalelere rağmen öğrencinin yaşadığı problemin çözümlenemediği durumlarda Eğitsel Değerlendirme İsteği Formu sınıf öğretmeni ve rehber öğretmenin birlikte doldurması, formda; problemin çözümüne yönelik yapılan etkinliklerin ayrıntıları ile belirtilerek RAM lara gönderilmesi sağlanır. 2. Eğitsel Değerlendirme İsteği Formu doğrultusunda öğrencinin hangi alanlarda incelenmesi gerektiğine dair RAM tarafından bireye randevu verilir. 3
3. Randevuya gelen öğrencinin velisiyle Görüşme Formu doldurulur. Görüşme ebeveynlerden en az biri, mümkünse her ikisi ile yapılır. Öğrencinin ebeveynlerinin olmadığı durumlarda görüşme, danışanın velisi ya da bakmakla yükümlü yasal vasisi olan kişi ile yapılabilir. 4. Çalışmalar, etik değerler göz önünde tutularak yapılır. Öğrenciye test uygulanması gerekliliği belirtildiği takdirde, standardizasyonu yapılmış, güvenilirliği ve geçerliliği yüksek test ve diğer yardımcı testlerin uygulanmasına özen gösterilir. 5. Öğrencinin akademik, sosyal, fiziksel, duygusal, vb beceri düzeylerini belirlemek amacıyla hazırlanan diğer ölçekler kullanılır. 6. Veli görüşmesi ve test uygulamalarının aynı danışman tarafından yapılması tercih edilir. Ancak, mevcut 7. Uygulanan tüm test, ölçek ve gözlemeler doğrultusunda Özel Eğitim Değerlendirme Kurulu tarafından 8. Özel Eğitim Değerlendirme Kuruluna katılan aileyle görüşme yapılarak danışanla yapılan çalışmalar ve 9. Değerlendirme sonucunda öğrenciye ilişkin Resmi Tedbir Kararı (Tam Zamanlı Kaynaştırma, Özel Eğitim KONTROLE GELEN BİREY İÇİN UYGULAMA BASAMAKLARI 1. Bireyin eğitsel ihtiyaçlarını karşılamak üzere devam ettiği kurum tarafından gönderilen (o ana kadar yapılan çalışmalar ve bireyin geldiği düzeyi belirten) rapor incelenir. Normal okullar için Bireysel Gelişim Raporu, Rehabilitasyon Merkezinden gelenler için ise Dönem Sonu Performans Değerlendirme Formu, Aylık Performans Tabloları resmi yazı ile randevu zamanı veli ile birlikte gönderilmiş olması gerekmektedir. 2. Gelen rapor doğrultusunda tekrar incelenmek üzere başvuran bireyin velisiyle; alınan önlemler ve gözlemledikleri gelişmeler hakkında ön görüşme yapılır ve değişiklikler Görüşme Formu na eklenir. Görüşme ebeveynlerden en az biri, mümkünse her ikisi ile yapılır. Bireyin ebeveynlerinin olmadığı durumlarda görüşme, bireyin velisi ya da bakmakla yükümlü yasal vasisi olan kişi ile yapılabilir. 3. Çalışmalar, etik değerler göz önünde tutularak yapılır. Öğrenciye test uygulanması gerekliliği belirtildiği takdirde, standardizasyonu yapılmış, güvenilirliği ve geçerliliği yüksek test ve diğer yardımcı testlerin uygulanmasına özen gösterilir. 4. Öğrencinin akademik, sosyal, fiziksel, duygusal, vb beceri düzeylerini belirlemek amacıyla hazırlanan diğer ölçekler kullanılır. 5. Veli görüşmesi ve test uygulamalarının aynı danışman tarafından yapılması tercih edilir. Ancak, mevcut 6. Uygulanan tüm test, ölçek ve gözlemeler doğrultusunda Özel Eğitim Değerlendirme Kurulu tarafından 7. Özel Eğitim Değerlendirme Kuruluna katılan aileyle görüşme yapılarak danışanla yapılan çalışmalar ve 8. Değerlendirme sonucunda öğrenciye ilişkin Resmi Tedbir Kararı (Tam Zamanlı Kaynaştırma, Özel Eğitim 4
DE KULLANILAN KAYNAK VE YÖNTEMLER Sevk etme (gönderme) formu Okul kayıtları (karne, ruhsal dosya.v.s) Standart testler (zeka, başarı, kişilik.v.s) Gelişimsel ölçekler Kaba Değerlendirme Formları Kontrol Listeleri Ölçüt bağımlı testler Görüşmeler Çalışma örnekleri Danışma Aile görüşmeleri Ölçüt bağımlı değerlendirme sonuçları Doktor raporları Sınıf/ev/çevre gözlemleri Hazırladığı ödevler Öğretmen raporları ve görüşmeleri Standart test sonuçları Okul personelinin veya ailenin yaptığı gözlemler Öğrencinin kendisinden alınan bilgiler AKADEMİK PERFORMANS Ölçüt bağımlı testler Kaba Değerlendirme Formu Kontrol Listeleri Norm bağımlı testler Öğretmen raporu Olay kaydı Sınıf içi çalışma örnekleri Anne baba görüşmeleri Öğretmen Görüşmeleri MOTOR BECERİLERİ Standart testler Ölçüt bağımlı testler Kontrol listeleri Olay kaydı İLETİŞİM DURUMU Standartlaştırılmış alıcı/ifade edici dil testi Yapılandırılmamış karşılıklı konuşma İşaret/sözel becerilerin gözlemi İşitsel süreç(gelişimsel-tıbbi geçmiş) Odyometrik değerlendirme İŞİTME Odyolojik inceleme Öğretmen görüşmesi Aile görüşmesi GÖRME Optometrik inceleme Snellen tarama testi Klinik gözlem Öğretmen görüşmesi Aile görüşmesi FİZİKSEL Fiziksel muayene Tıbbi geçmiş SOSYAL - DUYGUSAL DURUM Anne baba görüşmeleri Öğretmen görüşmeleri Öğrencilerle görüşme 5