Kobra Özgür Sanatın 1000 Günü Cobra 1000 Days of Free Art

Kobra Özgür Sanatın 1000 Günü Cobra 1000 Days of Free Art

Bu katalog Kobra Özgür Sanatın 1000 Günü sergisi nedeniyle yayınlanmıştır. This catalogue is published in conjunction with the exhibition Cobra 1000 Days of Free Art. Sabancı Üniversitesi Sakıp Sabancı Müzesi İstanbul 28 Haziran 16 Eylül 2012 Sabancı University Sakıp Sabancı Museum Istanbul June 28 September 16, 2012 Sergi Exhibition Proje yönetimi Project management Dr. Nazan Ölçer Müdür, Sakıp Sabancı Müzesi Director, Sakıp Sabancı Museum Els Ottenhof Müdür, Kobra Modern Sanat Müzesi Executive Director, Cobra Museum of Modern Art Konsept Concept Katja Weitering Sanat Yönetmeni, Kobra Modern Sanat Müzesi Artistic Director, Cobra Museum of Modern Art Proje koordinasyonu Project coordination Huma Arslaner Gelen Sergiler Yöneticisi, Sakıp Sabancı Müzesi Incoming Exhibitions Manager, Sakıp Sabancı Museum Els Drummen Küratör, Kobra Modern Sanat Müzesi Curator, Cobra Museum of Modern Art Sergi tasarımı Exhibition design Jowa I. Kis-Jovak Erik van Rosmalen Çözüm ortakları ve sponsorlar Partners & sponsors Boudewijn Koopmans Çözüm Ortakları Yöneticisi, Kobra Modern Sanatlar Müzesi Partner Manager, Cobra Museum of Modern Art Olivier Lindeman Başkan Yardımcısı, ABN AMRO Senior Vice President, ABN AMRO Teşekkürler Acknowledgements Ödünç verenler Lenders ABN AMRO Bank Cobra Museum of Modern Art, Amstelveen Gemeente Amstelveen MDZ Art Gallery, Knokke Collectie Meeuwissen Oirschot Karel van Stuijvenberg, Caracas Private lenders Özel teşekkür With special thanks to Consulaat-Generaal van het Koninkrijk der Nederlanden Katalog Catalogue Yazarlar Authors Katja Weitering, Els Drummen, Elmyra van Dooren, Willemijn Stokvis (Daniela Balogh ve Ed Wingen e teşekkürler) (with special thanks to Daniela Balogh and Ed Wingen) Editör Editor Lieke Fijen Halkla İlişkiler ve Eğitim, Kobra Modern Sanatlar Müzesi PR and Education, Cobra Museum of Modern Art Tasarım Design Gözde Oral Uygulama Execution Kemal Kara Litografi Lithography Gravemaker Koordinatör Coordinator Çağatay Anadol Kitap Yayınevi Ltd. Çeviriler Translations Dutch-English: Mari Shields, UvA Vertalers English-Turkish: Ayşen Anadol Son Okuma Proofreading Füsün Kiper Charlotte Bulte Fotoğraf Photography Henni van Beek, Amsterdam Vincent Carmiggelt, Mijdrecht Tom Haartsen, Ouderkerk a/d Amstel Laurens Janus Kapak görseli Cover image Constant, Twee Vogels / İki Kuş / Two Birds 1949 Cobra Museum of Modern Art, Amstelveen c/o Pictoright Amsterdam 2012 ISBN: 978-605-4348-38-1 Sergi ve katalog destekçileri The exhibition and the catalogue are supported by

Kobra Özgür Sanatın 1000 Günü Cobra 1000 Days of Free Art

Amsterdam Stedelijk Müzesi nde Kobra sergisi, 1949 Cobra exhibition in Stedelijk Museum Amsterdam, 1949.

Önsöz Foreword DR. NAZAN ÖLÇER Önsöz Foreword KATJA WEITERING ELS OTTENHOF Kobra Özgür Sanatın 1000 Günü Cobra 1000 Days of Free Art KATJA WEITERING Kronoloji Chronology WILLEMIJN STOKVIS Katalog Catalogue Sanatçı biyografileri Artists biographies ELMYRA VAN DOOREN

Önsöz Kobra, Avrupalı sanatçıların Paris te, 1948 de kurduğu uluslararası avangard hareketin adıydı. Bu ad, kurucu üyelerin yaşayıp çalıştığı üç başkentin baş harflerinden oluşur: Kopenhag (Danimarka), Brüksel (Belçika) ve Amsterdam (Hollanda). Hareketin üyeleri yeni ve özgür bir sanat biçimi başlatmak isteyen genç avangard sanatçılardı. Halkı dışlamak değil, sanat aracılığıyla kucaklamak istiyorlar, herkes için ve herkesin yaptığı yeni bir halk sanatına inanıyorlardı. Farklı Avrupa ülkelerinden gelen Kobra sanatçıları doğrudan ve spontan anlatıma ulaşma yolunda birleşmişlerdi. Esin kaynakları çocukların ve akıl hastalarının yaratıcı dışavurumlarıyla örneklenebilen çok yönlü primitivizm, ayrıca primitif sanat formları, halk sanatı, Batı dışı sanat, kabile sanatı, tarih öncesi ve ortaçağın primitif İskandinav sanatıydı. Kobra hareketinin resmi varlığı yalnızca yaklaşık 1000 gün, Kasım 1948 den Kasım 1951 e kadar sürdü; bu kısacık sürede dünyayı değiştirecek özgür ve spontan bir sanat biçimi doğdu. Uluslararası grubun üyelerinin yarattığı sinerji, son derece çocuksu ve spontan bir üslubun yanı sıra Avrupa da savaştan sonra sanatın gelişmesinde olağanüstü önemli rol oynayan bir dizi kuramsal fikrin ortaya çıkmasına da yol açtı. Kobra her şeyden önce farklı ülkelerden, farklı kültürlerden gelen sanatçıların hareketiydi. Bakış açıları globaldi; hangi coğrafyaya ya da hangi kültüre ait olursa Kobra Özgür Sanatın 1000 Günü Foreword Cobra was the name of an important international avant-garde movement of European artists. The group was founded in Paris, in 1948. Cobra is an acronym, formed from the three capital cities where the founders lived and worked: Copenhagen (Denmark), Brussels (Belgium) and Amsterdam (the Netherlands). The members were young and had the ambition of creating a free and direct form of art. They wanted art to embrace people instead of excluding them. The artists believed in a new folk art, for and by everyone. The Cobra artists, who originated from several European countries, were united in their goal to establish a direct and spontaneous expression. They were inspired by a multi-facetted primitivism, exemplified by the creative outpourings of children, primitive art forms, folk art, non-western and tribal art, and Scandinavian art dating from the Middle Ages and prehistoric times. Cobra s official existence was relatively short-lived, lasting from November 1948 until November 1951. However, the period spanning a little over 1000 days saw the birth of a free form of art. A synergy existed between the members of the group, which expressed itself in a distinctively childlike and spontaneous style, as well as a range of theoretical ideas that were to be of profound importance to the development of modern art in post-war Europe. Cobra 1000 Days of Free Art 11

Cobra 1000 Days of Free Art Kobra Özgür Sanatın 1000 Günü Erik Nyholm un Jutland (DK), Silkeborg yakınlarında Funder deki evinde duvar resmi, Kasım 1948. Corneille pencereli duvarı boyuyor. Sağdaki duvarda Constant a ait hayvan figürleri. Paintings in the house of Erik Nyholm in Funder near Silkeborg, Jutland (DK), November 1948. Corneille painted the wall with the window. The animal figures on the right-hand wall were done by Constant. 12

olsun herkesin okuyabileceği evrensel bir simgeler diline inanmışlardı. Sakıp Sabancı Müzesi ile Kobra Modern Sanat Müzesi arasındaki işbirliğine esin veren de işte bu kültür alışverişi kavramıdır. Kobra Özgür Sanatın 1000 Günü sergisi, Kobra Müzesi koleksiyonundan Sakıp Sabancı Müzesi yle birlikte seçilmiş önemli yapıtları sunmaktadır. Türkiye ile Hollanda arasındaki diplomatik ilişkilerin 400. yılı münasebetiyle sergi ve sergiye eşlik eden katalog iki ülke arasındaki bağları kutlamaktadır. Sakıp Sabancı Müzesi yle yakın işbirliği kurmak bir zevkti. Müze, dünyada önemli bir koleksiyonu heyecan verici bir sergi programı ve muhteşem bir mekânla birleştirebilen olağanüstü yerlerden biridir. Dr. Nazan Ölçer ile müze çalışanlarına bize gösterdikleri konukseverlikten ötürü teşekkür etmek istiyoruz. Sakıp Sabancı Müzesi ve Kobra Müzesi arasındaki bu özel işbirliği sponsorlarımızın cömert desteği olmadan kurulamazdı. ABN AMRO Bank, De Meeuw Bouwsystemen / ABC Prefabrik, İpragaz, Gözde Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklığı, Merck, TMF Grubu ve Hollanda Dışişleri Bakanlığı / NLR400 e teşekkür etmek istiyoruz. Bu önemli serginin gerçekleştirilmesine katkıda bulunan bu tanınmış uluslararası kurumlarla çalışmak bir onurdur. Kobra Özgür Sanatın 1000 Günü Cobra was first and foremost a movement of international artists who embraced different cultures. They had a global focus and believed in a universal language of symbols that could be read by everyone, regardless of their geographical or cultural background. This notion of cultural exchange inspired the collaboration between the Sakıp Sabancı Museum and the Cobra Museum of Modern Art. The exhibition Cobra 1000 Days of Free Art presents highlights from the collection of the Cobra Museum that have been selected in association with the Sakıp Sabancı Museum. In honour of four centuries of diplomatic relations between Turkey and the Netherlands, the exhibition and the accompanying catalogue celebrate the ties between the two nations. It has been a true pleasure to closely collaborate with the Sakıp Sabancı Museum. This museum is one of those exceptional places in the world that combines an important collection, with an exciting exhibition program and a superb location. We would like to thank Dr. Nazan Ölçer and her staff for their hospitality extended to us. This special collaboration between the Sakıp Sabancı Museum and Cobra Museum would not have been possible without the generous support of our sponsors. We would like to thank ABN AMRO Bank, De Meeuw Bouwsystemen / ABC Prefabrik, Ipragaz, Gözde Private Equity Invensment Company, Merck, TMF Group and the Dutch Ministry of Foreign Affairs / NLR400. It is a great honour to work with these internationally renowned organisations that have contributed to the realisation of this important exhibition. Cobra 1000 Days of Free Art 13

Kobra Özgür ve Spontan Sanatın 1000 Günü Resim renk ve çizgiden oluşan bir yapı değil, bir hayvan, bir gece, bir çığlık, bir insan ya da bütün bunların bileşimidir. 1 Sık sık alıntılanan bu sözler Kobra hareketinin kurucularından Hollandalı sanatçı Constant Nieuwenhuys a aittir. Kobra, çeşitli Avrupa ülkelerinden gelen sanatçıların Paris te, 1948 de kurduğu uluslararası bir sanat hareketiydi. Grubun adı, kurucu üyelerin yaşayıp çalıştığı üç başkentin baş harflerinden türetilmişti: Kopenhag (Danimarka), Brüksel (Belçika) ve Amsterdam (Hollanda). Hareketin üyeleri yeni ve özgür bir sanat biçimi başlatmak isteyen genç avangard sanatçılardı. Constant ın sözleri, Hollanda daki Deneysel Grup un 1948 den itibaren dağıttığı Reflex dergisinde (res. 1) yayınladığı manifestoda yer alıyor. Deneysel Grup Hollandalı ilerici sanatçıların o yaz kurduğu bir birlikti. Grubun üyeleri daha sonra uluslararası Kobra hareketiyle güçbirliği yapacaktı. Constant ın manifestosu yeni, özgür ve dışavurumcu, kökleri yaşamın kendisinde olan ve tecrübeye dayanan bir sanata çağrı niteliğindeydi; ya da daha özgül olarak her varlıkta, bireyde gizli olan, doğuştan gelen sanatsal yaratıcılığın özgür bırakılması için yapılan bir çağrıydı. Farklı Avrupa ülkelerinden gelen Kobra sanatçıları doğrudan ve spontan anlatım için mücadele uğruna birleşmişlerdi (res. 2). Esin kaynakları çocukların ve akıl hastalarının yaratıcı dışavurumlarıyla örneklenebilen çok yönlü primitivizm, primitif sanat formları, halk sanatı, Batı dışı sanat, kabile sanatı, tarih öncesi ve ortaçağın primitif Kobra Özgür Sanatın 1000 Günü 1 Hollanda Deneysel Grubu nun yayınladığı Reflex dergisinin kapağı. Cover Reflex magazine of the Experimental Group in Holland. 1 Cobra 1000 Days of Free and Spontaneous Art A painting is not a structure of colours and lines, but an animal, a night, a cry, a man, or all of these together. 1 This oft-quoted statement comes from the Dutch artist Constant Nieuwenhuys, one of the founding members of Cobra. Cobra, which was established in Paris in 1948, was an international movement of artists from various European countries. The name of the group was formed as an acronym of the three capital cities where the founding members lived and worked: Copenhagen (Denmark), Brussels (Belgium) and Amsterdam (the Netherlands). The movement s members were young avant-garde artists with the ambition of initiating a new and free form of art. Constant s quote appears in the manifesto that he published in the first edition of Reflex (fig. 1), the magazine distributed by the Experimental Group in Holland from 1948 onwards. The Experimental Group was an alliance of progressive Dutch artists, which had been established in the summer of that year. The members of the group would later join forces with the international Cobra movement. Constant s manifesto consisted of a passionate plea for a new, free and expressive form of art that was directly rooted in life itself and based upon experience, or, more specifically, the release of the innate artistic creativity that is concealed within each and every individual being. Cobra 1000 Days of Free Art 15

Cobra 1000 Days of Free Art Kobra Özgür Sanatın 1000 Günü 2 2 Hollanda Deneysel Grubu, 1948. (Soldan sağa, ayakta duranlar) Karel Appel, Jan G. Elburg, Gerrit Kouwenaar. (Ön sırada) Theo Wolvecamp, Corneille, Constant, Jan Nieuwenhuijs, Eugène Brands, Anton Rooskens. Experimental Group in Holland, 1948. (Standing left to right) Karel Appel, Jan G. Elburg, Gerrit Kouwenaar. (Seated) Theo Wolvecamp, Corneille, Constant, Jan Nieuwenhuijs, Eugène Brands, Anton Rooskens. 3 Atlan ın Stüdyosu nda editörler toplantısı, Paris. (Soldan sağa) Jacques Doucet, Constant, Christian Dotremont, Mme Atlan, Jean-Michel Atlan, Corneille, Karel Appel. Editors meeting in Atlan s Studio, Paris. (Left to right) Jacques Doucet, Constant, Christian Dotremont, Mme Atlan, Jean- Michel Atlan, Corneille, Karel Appel. 3 16

İskandinav sanatıydı. 2 Kobra hareketi yalnızca üç yıl, 1948 den 1951 e kadar sürdü; bu kısacık sürede uluslararası grubun üyelerinin yarattığı sinerji son derece çocuksu ve spontan bir üslubun yanı sıra Avrupa da 1945 ten sonra sanatın gelişmesinde olağanüstü önemli rol oynayan bir dizi kuramsal fikrin ortaya çıkmasına da yol açtı. Kobra, 1948 de Paris te kuruluşundan altmış yılı aşkın bir süre sonra, bugün bile değerini ve anlamını yitirmiş değil (res. 3). Doğuşu fırtınalı oldu; 1940 lar ve 50 lerde Kobra sanatçılarının sıradışı bir hayal gücüne dayanan çalışmaları çoğunlukla olumsuz eleştiriler getirdi. Ne var ki Kobra bugün 20. yüzyıl sanatı tarihinin sayfalarında yerini almış durumda. Hatta, son zamanlarda yeniden ilgi odağı olmaya başladı. Örneğin önemli bir gezici sergi olan Klee ve Kobra: Çocuk Oyunu (2011-2012) 250.000 ziyaretçinin akınına uğradı; New York Guggenheim Müzesi 2012 nin yaz aylarında daimi koleksiyonundan Kobra, Taşizm ve Serbest Biçimli Sanat (Art Informel) örnekleriyle yeni bir sergi düzenleyecek; ayrıca uluslararası piyasada Kobra sanatçıları son zamanlarda müzayede rekorları kırmakta. 3 Kobra Özgür Sanatın 1000 Günü Amsterdam Stedelijk Müzesi nde grup sergisi Kuruluşundan sonra grubun ilk sergisi 1949 da, Amsterdam Stedelijk Müzesi nde düzenlendi (res. 4). 4 Stedelijk Müzesi nin direktörlüğüne 1945 te Willem Sandberg geçmişti; Karel Appel, Eugène Brands, Constant, Corneille ve Asger Jorn gibi yabancı sanatçıların çalışmalarında çağın yepyeni ruhunu görüyordu. Çocuksu ve spontan The Cobra artists, who originated from different European countries, were united in their struggle towards direct and spontaneous expression (fig. 2). They were inspired by a multi-facetted primitivism exemplified by the creative outpourings of children and mentally ill people, primitive art forms, folk art, non-western and tribal art and primitive forms of Scandinavian art from the Middle Ages and prehistoric times. 2 In a very short period of time Cobra only existed for three years, from 1948 until 1951 the members of this international group created a synergy that resulted in a pronouncedly childlike and spontaneous style, as well as a range of theoretical ideas that were to be of profound importance to the development of art in Europe after 1945. Cobra has not lost any of its value or relevance today, more than sixty years after the group s official founding in Paris in 1948 (fig. 3). Although the period of its inception and the initial response were tumultuous the artists received mostly negative criticism during the forties and fifties as a result of their highly imaginative work Cobra has since been inducted into the art-historical canon of the twentieth century. Indeed, there has even been a recent upsurge of interest. The substantial travelling exhibition Klee and Cobra: A Child s Play (2011-2012), for example, attracted more than 250,000 visitors, while the Guggenheim Museum in New York is devoting a new presentation from its permanent collection to Cobra, Tachisme and Art Informel during the summer of 2012, and works by Cobra artists have recently been breaking auction records on the international market. 3 Cobra 1000 Days of Free Art 17

Cobra 1000 Days of Free Art Kobra Özgür Sanatın 1000 Günü 4 5 4 Amsterdam Stedelijk Müzesi nde Kobra sergisi, 1949. Cobra exhibition in Stedelijk Museum Amsterdam, 1949. 5 Constant, Barikat, 1949. Constant, Barricade, 1949. 6 6 Tony Appel ve mimar Aldo van Eyck Amsterdam Stedelijk Müzesi ndeki Kobra grup sergisini yerleştirirken, 1949. Tony Appel and architect Aldo van Eyck installing Cobra group exhibition at Stedelijk Museum Amsterdam, 1949. 18

üslupları, çok yönlü primitivizmleri ve manifestolarında fark edilen Marksist etki, hepsi, Sandberg in değişen bir toplumda sanatın oynaması gereken rol konusundaki görüşlerine tıpa tıp uyuyordu. Bu ve açık açık belirttiği Stedelijk Müzesi ni çağdaş sanatın yuvasına dönüştürme arzusu, Sandberg in 1949 da genç sanatçılara, ayrıca Hollandalı şairler Jan G. Elburg, Lucebert, Gerrit Kouwenaar ve Bert Schierbeek e, mimar Aldo van Eyck ın gözetiminde tam bir özgürlük tanımasına neden oldu (res. 6). Bu girişimin sonucunda Exposition Internationale d Art Expérimental (Uluslararası Deneysel Sanat Sergisi) açıldı; sergi daha sonra efsanevi bir ün kazanacaktı. Deneyselcilerin sanatı savaş sonrasının tutucu Hollanda sında son derece olumsuz tepkiler aldı. Basının Kobra hakkındaki yargısı müthiş sertti: Karalamacılar, acemi ressamlar, kopyacılar ; bu dünyanın kaçıklığı ; ipe sapa gelmez zırvalar. Bunlar 1949 sonunda günlük ve haftalık Hollanda basınında yayınlanan yazılardan seçilmiş yalnızca birkaç alıntı. Kobra üyelerinin aklını ne çelmişti ki son derece yaratıcı ve renkli sanat yapıtları üreterek egemen görüşlere karşı çıkmaya karar vermişlerdi? 1949 da sanat eleştirmenleri bu sanatı nasıl açıklayacaklarını bilemiyorlardı. İçlerinden biri bu sanatçıların çağın hastalığına yakalandıkları sonucuna varmıştı. 5 Avrupa 1945 ten sonra iktisadi, siyasi ve sosyal olarak çalkantılı bir döneme girmişti. Savaş sonrasının yeniden inşa döneminde birçok ülke deprem etkisi yaratan değişimlerden geçti. Kobra üyeleri çağın etkisi altındaydılar. Dolayısıyla Kobra Batı toplumunun kolektif bir eleştirisi ve var olan sanat hareketlerinin kökten reddedilişi olarak görülebilir. Kobra Özgür Sanatın 1000 Günü The group exhibition at the Stedelijk Museum Amsterdam The first group exhibition after the foundation of Cobra was held in 1949. This took place at the Stedelijk Museum in Amsterdam (fig. 4). 4 Willem Sandberg, who became director of the Stedelijk Museum in 1945, recognised the new spirit of the age in the works of Karel Appel, Eugène Brands, Constant, Corneille and the foreign artists, including Asger Jorn. Their childlike and spontaneous style, multi-facetted primitivism and the Marxist influence on their manifestos all perfectly matched his own views about the role that art should play in a changing society. This, along with Sandberg s explicit desire to transform the Stedelijk Museum into a home for contemporary art, encouraged him to give the young artists free rein in 1949, along with the Dutch poets Jan G. Elburg, Lucebert, Gerrit Kouwenaar and Bert Schierbeek and under the supervision of the architect Aldo van Eyck (fig. 6). This venture resulted in the Exposition Internationale d Art Expérimental, an exhibition that has attained an almost mythical stature. The art of the experimentalists was received extremely negatively in the conservative, post-war Netherlands. The press passed extraordinarily hard judgement on Cobra: Scribblers, Daubers, Cheaters ; The lunacy of this world ; Humbug and deception these are but a few quotations from the written reviews that appeared in the daily and weekly Dutch press at the end of 1949. What possessed the members of Cobra that they should choose to go against the tide by producing highly imaginative and colourful art? In 1949, art critics were Cobra 1000 Days of Free Art 19

Cobra 1000 Days of Free Art Kobra Özgür Sanatın 1000 Günü Danimarka avangardı Danimarkalılar, Kobra nın kuruluşuyla sonuçlanacak olan sanatsal gelişmelerde başrolü oynayanlar arasındaydı. 1930 ların başında yeni, genç ve ilerici bir sanatçılar kuşağı ortaya çıkmıştı. Yeni bir soyut-dışavurumcu görsel dilin peşinde birleşenler arasında Egill Jacobsen, Ejler Bille, Asger Jorn, Else Alfelt, Sonja Ferlov ve Carl-Henning Pedersen vardı. Danimarkalıların bu öncü rolü Avrupa ya odaklanmış olmalarıyla açıklanabilir. Ülke 1930 larda hem sosyal iktisadi sorunlarda hem de sanatlarda uluslararası işbirliğine yönelmişti. Sanatçıların yenilik arayışlarının kısmen de olsa tetiğini çeken, sınıfsız sosyalist bir toplum ideali biçimindeki güçlü siyasi inançlarıydı. Danimarka avangardının üyeleri Paris e giderek Hans Arp, Wassily Kandinsky, Max Ernst ve Joan Miró yla tanıştılar. 1937 de Danimarka sanat birliği Linien, Paul Klee gibi uluslararası avangard sanatçıların çalışmalarının yanı sıra kendi yapıtlarını da sunacakları bir sergi düzenledi. Altı-yedi yıl gibi kısa bir süre içinde, sürrealizm, Freud un kuramı, ulusal halk sanatı geleneği ve İskandinav efsaneleri dahil çeşitli ulusların etkileri tek potada eriyince yeni bir görsel dil ortaya çıktı. Kobra nın kuruluşu II. Dünya Savaşı 1940-1945 yıllarında sanatta bir yalıtılmışlığa neden olmuştu. Bu tarihten sonra Danimarkalıların fikirleri ve çalışma yöntemleri Belçikalı ve at a loss as to how this could be explained. One of their number concluded that the artists must have been stricken by the times. 5 After 1945, Europe was in the throes of a turbulent era, economically, politically and socially. During the post-war period of reconstruction, many countries and societies went through seismic shifts. The members of Cobra were strongly influenced by their times. Therefore, Cobra could be seen as the embodiment of a collective criticism of Western society and the shared ambition to make a radical departure from existing artistic movements. Danish avant-garde The Danes were among the frontrunners when it came to the artistic developments that were to result in the foundation of Cobra. A new generation of young and progressive artists had arisen during the early thirties of the last century. Egill Jacobsen, Ejler Bille, Asger Jorn, Else Alfelt, Sonja Ferlov and Carl- Henning Pedersen were among those united in their quest for a new abstractexpressionist visual language. An explanation for this pioneering role on the part of the Danes can be found in their focus on Europe. In the thirties, the country had been geared towards international cooperation, both in the field of socioeconomic affairs and in the arts. The artists drive for innovation was partly fuelled by their strong political engagement, which took the form of the socialist ideal of the classless society. 20

Kobra Özgür Sanatın 1000 Günü 7 8 Cobra 1000 Days of Free Art 7 Carl-Henning Pedersen, Gule Skibe / Sarı Gemi, 1948. Carl-Henning Pedersen, Gule Skibe / Yellow Ship, 1948. 8 Asger Jorn, Sentiment d Inferiorité / Aşağılık Duygusu, 1951. Asger Jorn, Sentiment d Inferiorité / A Feeling of Inferiority, 1951. 21

Cobra 1000 Days of Free Art Kobra Özgür Sanatın 1000 Günü Hollandalı genç sanatçılarda belirli bir sempati uyandırmaya başladı. Kasım 1948 de, sürrealistlerin Paris teki toplantısı sırasında birbirleriyle tanıştılar. Belçikalı şair ve düşünür Christian Dotremont da toplantıya katılmıştı (res. 9-10). Kobra nın manevi babası olarak görülen Dotremont birkaç yıldır iddialı bir program üzerinde çalışıyordu. Kısmen Fransız filozof Henri Lefebvre in Marksist düşüncelerinin etkisi sonucunda, deneysel sanatın uzun vadeli siyasi ve sosyal değişime yol açma potansiyeli olduğuna inanmıştı. Sürrealistlerin aşırı entelektüel ve dogmatik duruşundan hoşlanmayan Dotremont Paris toplantısını fırsat bilerek Danimarka, Belçika ve Hollanda daki mevcut avangard girişimlerin bir tür yeniden gruplaşması olan bir dernek kurdu. Joseph Noiret, Asger Jorn, Appel, Constant ve Corneille yazılı bir bildirinin altına imza attıklarında Kobra doğmuş oldu. Yeni gruba isim verilmesi Dotremont ile kuramcı dostu Jorn arasında eğlenceli bir mektuplaşmaya yol açmıştı. Dotremont kişisel nedenlerle bir kadın adı olan Isabelle i tercih ediyordu. 6 Sonunda KoBrA (Kopenhag, Brüksel, Amsterdam) isminde karar kılındı. İsmin kadîm yılan simgesini çağrıştırması harekete son derece uygundu (res. 11). Dotremont un iddiası Hollanda daki Constant ile sanatçı dostları Appel ve Corneille in düşüncelerine denk düşmüştü. 1940 larda Hollanda nın sanat ortamı Danimarka nın tersine pek de yeniliğe açık değildi. Sanat akademilerindeki eğitim çok geleneksel ve tutucuydu. Avrupa nın 1945 te kurtuluşundan sonra Eugène Brands, Anton Rooskens, Jan Nieuwenhuijs (Constant ın kardeşi) ve Theo Members of the Danish avant-garde travelled to Paris to meet Hans Arp, Wassily Kandinsky, Max Ernst and Joan Miró. In 1937, the Danish art association Linien organised a group exhibition of their own art together with work by international avant-garde artists including Paul Klee. Within a short period of six or seven years, the melting-pot of international influences, including Surrealism and the psychological theories of Freud and others, and the national tradition of folk-art and Scandinavian myths had led to the development of a new visual language. The foundation of Cobra After the artistic isolation between 1940 and 1945 that had been caused by the Second World War, the ideas and working methods of the Danes began to strike a sympathetic chord with the younger Belgian and Dutch artists. They met each other in November 1948 during the Surrealist s international gathering in Paris. The Belgian poet and thinker Christian Dotremont also attended the event (fig. 9-10). Dotremont, who is seen as the spiritual father of Cobra, had for a number of years been working on an ambitious programme. He was convinced of the potential of experimental art to realise far-reaching political and social change, partly as a result of the influence of the Marxist thinking of the French philosopher Henri Lefebvre. Dotremont, who was dissatisfied with the overly intellectualised and dogmatic stance of the Surrealists, took the opportunity during the Paris gathering to set up an 22

Kobra Özgür Sanatın 1000 Günü 9 Cobra 1000 Days of Free Art 9 Kobra grubu genel sekreteri ve Cobra dergisinin editörü Christian Dotremont daktilosunun başında, Rue de la Paille, Brüksel, 1950. Fotoğraf Serge Vandercam. Christian Dotremont, general secretary of the Cobra group and editor in chief of Cobra Magazine, seated at his typewriter in Rue de la Paille, Brussels, 1950. Photo Serge Vandercam. 10 10 Karel Appel in yaptığı Christian Dotremont portresi. Portrait of Christian Dotremont by Karel Appel. 23

Cobra 1000 Days of Free Art Kobra Özgür Sanatın 1000 Günü 11 13 12 11 Liége Güzel Sanatlar Sarayı ndaki Uluslararası Deneysel Sanat Sergisi nin afişi, 1951. Poster for Exposition Internationale d Art Expérimental at Palais des beaux arts in Liége, 1951. 12 (Yukarıdan aşağıya) Karel Appel, Corneille ve Constant, Amsterdam, 1940. (Top to bottom) Karel Appel, Corneille and Constant, Amsterdam, 1940. 13 Pierre Alechinsky, Raz de Marée, 1950. Pierre Alechinsky, Raz de Marée, 1950. 24

Wolvecamp gibi bazı genç sanatçılar arasında kıpırdanmalar başladı. 1948 de Constant, Appel ve Corneille güçbirliği yaparak Hollanda Deneysel Grubu nu oluşturdular (res. 2-12). Constant grup adına Reflex dergisinde, yukarıda sözü geçen manifestoyu yayınladı ve sanat dünyasındaki bütün izm ler ve hareketlerle grup arasına mesafe koydu. Sürrealizm kendi entelektüelizminin ağırlığıyla batmaktaydı, natüralizm burjuvazinin güzellik ideali haline gelmişti ve geometrik soyutlama kısırlaşmıştı. Constant halk sanatının dışavurum, spontanlık ve bilinçaltı temelinde alternatif bir biçimini öneriyordu. 7 Kobra nın kurucu üyeleri davaya farklı Avrupa ülkelerinden renkli bir sanatçılar grubunu çekmeyi az çok başarmıştı. Yukarıda sözü edilen sanatçıların yanında yer alan en önemli isimler Pierre Alechinsky, Else Alfelt, Jean-Michel Atlan, Pol Bury, Georges Collignon, Jacques Doucet, Karl Otto Götz, William Gear, Stephen Gilbert, Reinhoud d Haese, Heny Heerup, CO Hulten, Joseph Istler, Egill Jacobsen, Shinkichi Tajiri, Erik Ortvad, Anders Österlin, Carl-Henning Pedersen ve Raoul Ubac idi. Kobra Özgür Sanatın 1000 Günü Kobra nın dağılışı Kobra bayrağı altındaki uluslararası faaliyetler, hareketin başlangıçtaki çekiciliğine rağmen, 1950 lerden itibaren azalmaya başladı. Bu durum bir yandan sanatçıların kişisel yaşamlarındaki gelişmelerle, diğer yandan da her üyenin, karşılıklı etkileşim ve sinerjinin cesaretlendirmesiyle yavaş yavaş kendi farklı yollarına yönelmeleriyle association, which amounted to a regrouping of existing avant-garde initiatives in Denmark, Belgium and the Netherlands. Once the poet Joseph Noiret, Asger Jorn, Appel, Constant and Corneille had all signed a written statement, Cobra was born. The naming of the new group led to an entertaining correspondence between Dotremont and his fellow-theorist Jorn. The former, for personal reasons, had a strong preference for the woman s name Isabelle. 6 In the end, the name CoBrA (Copenhagen, Brussels, Amsterdam) was chosen. The connotation with the ancient symbol of the snake is highly appropriate (fig. 11). Dotremont s ambitions were attuned to the ideas of Constant and his artist friends Appel and Corneille in the Netherlands. During the forties, the Dutch artistic climate was, in contrast to that of Denmark, not especially open to innovation. The teaching at the art academies was very traditional and conservative. After the 1945 liberation, things began to stir among a number of young artists including Eugène Brands, Anton Rooskens, Jan Nieuwenhuijs, brother of Constant, and Theo Wolvecamp. In 1948 they joined forces with Constant, Appel and Corneille to become the Experimental Group in Holland (fig 2-12). On behalf of the group, Constant distanced himself from all the -isms and movements in the world of art in a manifesto that was published in the magazine Reflex, quoted above. Surrealism was going down under the weight of its own intellectualism, Naturalism had become the beauty ideal of the bourgeoisie and geometrical abstraction was sterile. Constant proposed an alternative form of folk-art, based on expression, spontaneity and the subconscious. 7 Cobra 1000 Days of Free Art 25