T.C. ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI ÇEVRE YÖNETĠMĠ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÖLÇÜM VE ĠZLEME DAĠRE BAġKANLIĞI METONE BAM 1020 PM 10 ÖLÇÜM CĠHAZI Zafer COġAR Ġsmail ÖMÜR Ilgaz 2010 1
Havadaki partikül madde insan sağlığını olumsuz etkileyen en yaygın kirleticilerden biridir. Partikül madde çapı küçüldükçe alt solunum yollarına ulaģması kolaylaģmakta ve sağlık üzerindeki olumsuz etkisi artmaktadır. PM 10: 10 µm aerodinamik çaplı geçirgen bir giriģten %50 verimle geçen partiküler maddedir. Katı ve sıvı damlaların karıģımından oluģan PM 10 sanayide, ısınmada ve araçlardaki fosil yakıtların kullanımından kaynaklandığı gibi atmosferde de oluģabilmektedir. 2
06.06.2008 tarih ve 26898 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği Ek-III Madde 5 e göre PM 10 ölçümleri için referans metot TS EN 12341 dir. Ancak bu metoda muadil sonuçlar verdiği gösterilebilen baģka bir metot da kullanılabilir. Bu durumda, o metotla elde edilen sonuçlar, referans metot kullanılarak elde edilenlere muadil sonuçlar üretmesi için ilgili bir çarpanla düzeltilir. 3
Otomatik sürekli partikül madde ölçüm yöntemleri: 1.Beta ıģını zayıflatma yöntemi 2.TEOM 3.IĢık Saçınımı (Light scattering) 4
BAM 1020 (Beta Attenuation Monitor) EPA dan EQPM- 0798-122 metot numarası ile eģdeğer metot onayı almıģ, tam otomatik PM 10 ölçümleri yapan bir cihazdır. 5
http://www.epa.gov/ttn/amtic/files/ambient/criteria/reference-equivalent-methods-list.pdf 6
BAM 1020 PM 10 Ölçüm cihazı 3 temel bileģenden oluģur: 1. PM 10 Örnekleme BaĢlığı 2. Pompa 3. Dedektör/Kaydedici 7
16,67 lt/dak = 1m 3 /saat örnekleme akıģ hızına uygun PM 10 baģlığı 8
PRENSĠP: BAM-1020 PM 10 ölçüm cihazı Beta ıģını zayıflatma prensibini kullanarak, kütle konsantrasyonunu tayin eder. Beta radyasyon ıģın kaynağı: C 14 C 14 : 60µCi den daha düģük bir radyoaktiviteye sahip olup insan sağlığına zararsızdır. 9
1. PM 10 baģlık ile ayrılan ve Ģerit filtre üzerinde toplanan çapları 10 mikrona kadar olan partiküller pompa vasıtasıyla Ģerit filtre üzerine toplanır. 2. ġerit filtre üzerindeki toz toplanmıģ yüzey Beta ıģın kaynağı (C 14 ) ve dedektör arasına yerleģtirilir. 3. Beta ıģın kaynağından gönderilen beta partiküllerinin bir kısmı Ģerit filtre üzerinde toplanan toz tarafından absorbe edilerek sayıları azalır. 4. Kaynaktan gönderilen ve dedektör tarafından tespit edilen Beta partikülleri arasındaki farktan yararlanılarak toz konsantrasyonu tespit edilir. 10
11
BAM 1020 Ölçüm Cihazının Ölçüm Döngüsü AĢağıdaki Bölümlerden OluĢur 1. Temiz filtre bantının ilk sayımı (I 0 ), dört dakika süreyle yapılır. 2. ġerit filtrenin ilk sayımı yapılan kısmı örnekleme giriģine çekilerek 50 dk süreyle örnekleme yapılır. 3.Örnekleme devam ederken filtrenin temiz bölgesinde sıcaklık ve nem gibi etkenlerden gelebilecek belirsizliğin hesaplanabilmesi için 4 dakika süreyle yeni bir sayım (I 1 ) yapılır. 4.Daha sonra cihaz içerisinde bulunan referans membranın değerinin tespit edilebilmesi amacıyla üçüncü bir sayım (I 2 ) gerçekleģtirilir. 5.Son olarak tozun toplandığı bölüm dedektörün üzerine çekilerek bir sayım (I 3 ) gerçekleģtirilerek toz konsantrasyonu hesaplanır. 6. Yeni bir ölçüm döngüsü baģlar. 12
Otomatik Kalibrasyon: Cihaz kendini kontrol etmek amacıyla her bir saatlik ölçümden önce bünyesinde bulunan, değeri bilinen referans membranın kütle yoğunluğunu (mg/cm 2 ) hesaplar ve Last m olarak kaydeder. Her bir ölçüm cihazında bulunan referans membranın fabrika çıkıģ değeri Setup ta Calibrate bölümünde ve cihaz kullanım kitabı Ek-B de ABS olarak kayıtlıdır. Yapılan ölçümün geçerli kabul edilebilmesi için Last m nin ABS ye oranı +-% 5 dahilinde olmalıdır. 13
ġerġt FĠLTRENĠN TAKILMASI ġerit Filtre BAM 1020 nin ihtiyacı olan tek sarf malzemesidir. Normal iģletme modunda bir rulo 2 ay süre ile kullanılmaktadır. Ruloyu takabilmek için öncelikle Tape menüsüne gidilmelidir. 14
ġerit filtrenin takılması için aģağıdaki iģlem sırası takip edilmelidir. A. Ana menüde, sırasıyla <TAPE> ve <TENSION> a basılarak nozzle YUKARI(UP) pozisyonuna getirilir. B. Sabit kafaların vidaları sökülerek her iki plastik makara yerinden çıkarılır. C. Makarayı yukarı kaldırmak için sokete boģ bir çekirdek borusu takılır, aksi halde filtre bantının kenarları tahrip olacaktır. D. SıkıĢtırma makaralarını bocurgat milinden çıkartmak için makaranın ucu yukarı kaldırılır. YUKARI(UP) pozisyonuna getirilir. NOT: KullanılmamıĢ bantları dikkatle kullanmak gerekir. Örnek malzemenin veri kaybını engellemek için temiz tiftiksiz eldiven kullanılmalıdır. Bantı takarken hassas davranmanız hasarları en aza indirecektir. 15
E. Sağ taraftaki ikmal makarasına tam dolu bir makara filtre bandını, bant yukarı doğru ve saatin ters yönünde cihaza girecek Ģekilde takılır. F. Bant ikmal gergi makarasının üzerinden saat yönünde sonra da sağ uçtaki makara üzerinden saatin tersi yönde geçirilir. G. Bant ölçüm alanının içinden geçirilir. H. Bant sol uçtaki makara üzerinden, saatin ters yönünde beslenir. I. Kaldırma gergi makarası çevresine saat yönünde sarılır. 16
J. Bantın sonu, kaldırma bobinine saatin ters yönünde girecek Ģekilde beslenir. Bir bant yardımıyla bantın öndeki ucu çekirdek borusuna tutturulur. K. Elle, hassas bir Ģekilde bantın ucu, tüm serbestliğini alana kadar gerdirilir. L. Her iki bobin kapağı yerine takılır. Kapakların sıkıģtırma kuvveti, bantın bobin soketinde kaymasına engel olacaktır. M. Bucurgat sıkıģtırma makaraları, mandalı sola doğru bırakırken sıkıģtırma makara millerine destek olarak hassas bir Ģekilde alçaltılır. N. Sırasıyla <TAPE> ve <TENSION> a basılarak bant gerdirilir ve sonra <EXIT> e basılarak çıkılır. 17
18
19
Cihaz Menüleri BAM 1020 BaĢlangıç ekranı aģağıdaki Ģekilde gösterilmektedir. 20
TAPE Ekranı 21
Kendi Kendini Test Etme (Self Test) BAM-1020 entegre bir test fonksiyonuna sahiptir. TAPE tuģuna ve sonra da SELF TEST e basılınca sistem otomatik olarak bir dizi dahili kontrol yapmaya baģlar ve sonuçlarını sırasıyla görüntüler. Eğer bir testten geçerse, o testin hemen yanında OK ibaresi görülür. Eğer düzgün çalıģmayı engeleyen bir durum varsa, bu durumda FAIL ibaresi gösterilir. Test süresi yaklaģık 4 dakikadır. Düzgün çalıģan bir cihazın test sonuçları aģağıdaki gibi olmalıdır. 22
LATCH(MANDAL):Filtrenin hareket edebilmesi için, mandalın kapalı konumda olup olmadığı kontrol edilir. CAPSTAN:ġerit filtrenin ileri geri hareketi test edilir. NOZZLE DN (DOWN):Nozzle ın aģağı yöndeki hareketi test edilir. NOZZLE UP: Nozzle ın yukarı yöndeki hareketi test edilir. FLOW(AKIġ):Pompa çalıģtırılır ve akıģ, 10-20 LPM aralığı için operasyon doğrulaması amacıyla test edilir. TAPE BREAK(BANT KOPMASI):Filtre gerdirilir ve kopmaya karģı test edilir. TAPE TENSION (BANT GERGĠNLĠĞĠ): ġerit filtrenin gerginliğinin uygun olup olmadığı kontrol edilir. MEKĠK (SHUTTLE):Mekiğin sağa ve sola hareketleri kontrol edilir. REFERENCE EXTEND(REFERANS UZATMA):Referans membranın çalıģması ve ölçüm alanına uzatılması test edilir. REFERENCE WITHDRAW(REFERANS ÇEKĠLME):Referans membranın geri çekilmesi kontrol edilir. 23
TEST Menüsü 24
TEST Menüsü Test modundayken Count seçildiği zaman referans membran olmadan ve referans membranla birlikte sayım testi yapılır. 25
TEST Menüsü Bu menüde Nozzle hareketi ve pompanın doğru çalıģıp çalıģmadığı kontrol edilebilir. 26
TEST Menüsü Bu menüden Ģerit filtrenin örnekleme giriģi ve dedektör arasındaki ileri geri hareketleri kontrol edilir. 27
TEST Menüsü Bu menüde referans membranın değeri manuel olarak okutulur. 28
OPERATE Menüsü 29
OPERATE Menüsü 30
OPERATE Menüsü Ölçülen anlık değerlerin görülebileceği ekrandır. 31
OPERATE Menüsü Bir saatlik değerlerin görülebileceği ekrandır. 32
SETUP Menüsü 33
SETUP Menüsü 34
SETUP Menüsü 35
SETUP Menüsü 36
SETUP Menüsü 37
38
FONKSĠYON TUġLARI F1 den F6 ya kadar 6 adet fonksiyon tuģu mevcut olup bu tuģlara sıklıkla gerçekleģtirilen iģlemlerin kısayolları atanmıģtır. 39
F1:Bu tuģ BAM-1020 tarafından kaydedilen anlık değerleri görüntülemek için kullanılır. Son konsantrasyon değeri, anlık akıģ değeri BAM-1020 ye bağlanmıģ bütün diğer sensörlerin o anki değerleri dahil olmak üzere bütün değerler görüntülenir. F2:Bu tuģ BAM-1020 tarafından kaydedilen son ortalama değerleri görüntülemek için kullanılır. Son konsantrasyon değeri ve akıģ değerinin son saatteki miktarı görüntülenir; diğer ölçümler kaydedilen son ortalama değerler halinde gösterilir. F3:Bu tuģ ile BAM-1020 tarafından kaydedilen bütün hatalar görüntülenebilir. F4:Veri hatırlatma tuģudur. Bu tuģ ile son 10 günlük veriler görülebilir. F5:Bu tuģ, bellek içeriğini, saklama modülüne aktarmak için kullanılır. F6: Bu tuģ boģtur. 40
Haftalık Bakım; PERĠYODĠK BAKIMLAR 1.Veri kaydedici doğrulaması: Cihaz ekranında görülen ölçüm değerleri ile anlık verilerin kaydedildiği bölümdeki değerler karģılaģtırılıp 2µg/m 3 ten fazla sapma olup olmadığı kontrol edilmelidir. 2.Hata kontrolü: Cihaz en üst menüdeyken F3 tuģuna basılarak kaydedilen son 10 hata kontrol edilmeli ve düzeltme yöntemi araģtırılmalıdır. 41
TEġEKKÜRLER... 42