AFġĠN-ELBĠSTAN TERMĠK SANTRAL EMĠSYONLARININ BĠYOTĠK VE ABĠYOTĠK ÖĞELERDE AĞIR ELEMENT BĠRĠKĠMLERĠNĠN ARAġTIRILMASI ZEYNEP AYDOĞAN¹ MEHMET BEKTAġ¹ Prof. Dr. ÜMĠT ĠNCEKARA¹ Prof. Dr. ALĠ GÜROL² ¹Atatürk Üniversitesi, Fen Fakültesi, Biyoloji Bölümü ²Atatürk Üniversitesi, Fen Fakültesi, Fizik Bölümü
Bu çalışmanın öncelikle amacı, dünyanın en kirli termik santralleri arasında yer alan Afşin-Elbistan termik santrali (Kahramanmaraş) civarındaki farklı lokasyonlardan toplanan su, sediment ve Helophoridae ve Hydrophilidae (Coleoptera) türlerinin vücutlarındaki ağır element birikiminin EDXRF Spektrometresi ile araştırılması ve ikinci olarak, toplanan bu türlerin biyogösterge potansiyelinin değerlendirilmesidir. Bu bağlamda söz konusu bölgelerin su, sediment ve böcek türlerindeki ağır element yükü bu çalışma ile açığa çıkarılmıştır.
XRF tekniği, enerji dağılımlı (EDXRF) veya dalga boyu dağılımlı (WDXRF) olarak uygulanmaktadır. Bu çalışmada EDXRF Spektrometresi kullanılmıştır.
EDXRF Spektrometresi: Eş zamanda çok fazla element analiz edebilir. Analiz süresi kısadır. Periyodik tablodaki elementlerin tamamına yakın incelenebilir. Değişik formlarda numune analiz edilebilir (katı, sıvı, toz vs.). Herhangi bir kimyasal müdahaleye gerek duyulmaz. Yüksek hassasiyetli ve ucuz maliyetlidir.
DEVAR VAKUM EDXRF NUMUNE DEVAR X-ışınları ile elemental analizi yapılacak olan numune uyarılır. Yeterli enerjiye sahip olmaları Radyasyon kaynağından çıkan halinde atomun iç kabuğundan bir elektron koparır. Oluşan bu elektron boşluğu üst kabuk elektronlarından biri tarafından doldurulur. Bu sırada atomdan karakteristik x-ışını yayımlanır ve atom temel haline geri döner.
NUMUNE TUTUCULAR
DIE NUMUNE HASSAS TERAZĠ PELLET PRES
Ġstasyon No Rakım (m) Koordinatlar Lokalite Bilgileri 1 1224 38 22 32 K 36 58 24 D Termik Santral Yakını Afşin- Tarlacık 2 1309 38 04 23 K 37 12 44 D Termik Santral Yakını Afşin- Alempınar İstasyon bilgileri
Element Su Sediment Helophorus micans Helophorus lewisi Su Sediment Coleostoma orbiculare Laccobius syriacus Ti - - 160,9 164,3 - - 84 91,4 V - - 28,9 30,2 - - 14,4 15,7 Cr 0,587 0,465 24,4 28 0,689 0,566 17,7 16 Mn - - 11 9,79 - - 6,20 6 Fe 238,8 232,8 4,39 4,51 236 203,3 2,36 2,23 Ni 64 54,2 6,1 4,5 54,9 109,5 0,528 1,6 Sr - - 511,5 553 - - 250,4 234 Se 201 207,2 0,654 0,716 219,6 218 0,316 0,3 Pb 0,064 0,06 954,8 0,105 0,062 0,056 457,5 424 Cs - - 3,4 3,8 - - 1,6 1,6 Cd 0,026 0,031 39,6 44,4 0,015 0,04 18,8 17,9 Y - - 336,3 367,2 - - - 154 Nb - - 260 200 - - 65,6 80 Ag - - 19,8 20,4 - - 8,8 9,1 Zn 7,3 2,146 0,334 0,360 25,5 3,07 0,147 0,149 Hg 0,003 0,007 - - 0,003 0,004 - - Pd - - 26 29,4 - - 13,3 11,5 Rh - - 31,4 35,9 - - 16,5 14,9 Ru - - 60 49,8 - - 21,6 20,9 Mo - - 82,3 94,8 - - 42,2 39 Zr - - 224,4 233,7 - - 96,8 100,3 Ba - - 2,9 3,4 - - 1,4 1,4 In - - 11,2 12,2 - - 5,2 5,2 Sn - - 8,8 9,9 - - 4,1 4 I - - 4,8 5,3 - - 2,2 2,1 La - - 4,1 4,3 - - 1,2 1,7 Ce - - 6 3,1 - - 1,1 1,3 Pr - - 68 80 - - 39 32,8
1. İstasyonda sudaki en yüksek elementler; Fe, Ni, Se, Zn 1. İstasyonda sedimentteki en yüksek elementler; Fe, Ni, Se 1. İstasyondan elde edilen türlerdeki en düşük elementler; Se, Zn, Hg 2. İstasyonda sudaki en yüksek elementler; Fe, Ni, Se, Zn 2. İstasyonda sedimentteki en yüksek elementler; Fe, Ni, Se, Zn 2. İstasyondan elde edilen türlerdeki en düşük elementler; Ni, Se, Cs, Zn, Hg, Pm
Sonuç olarak; Kontamine olmuş bir çevreyi temizleme oldukça pahalı ve zordur. Biyogözlem çalışmaları ise ekosistem kalitesi hakkında entegre bakış kazanmamızı sağlar. İncelenen bu sucul böceklerde, benzer ağır element çalışmalarında olduğu gibi kirliliğin endüstri kaynaklarına yakınlık ve motorlu araç trafiği yoğunluğu ile orantılı olduğunu gösterdi. Yine benzer çalışmalarda rezervuar olarak değerlendirilen sedimentteki birikim bu çalışmada sudan genel olarak düşüktür.
Bu çalışmada genel olarak, sucul böcekler yaşadıkları ortama yakın veya daha fazla element biriktirebildiği tespit edildi. Her iki istasyondan yakalanan türlerde Hg hariç diğer 29 element ölçülebildi. Bu durum bu türlerinin ağır element kirliliğini takip etmede biyogösterge olarak kullanılabileceğini göstermektedir. Ağır element konsantrasyonlarının, istasyonlar arasında su ve sedimentte yakın değerlere sahip olduğu, buna karşın türler arasında genel olarak farklılık gösterdiği görüldü.
Yanlış alan ve yanlış teknoloji yüzünden, kurulduğundan bugüne değin çevresindeki tüm varlıklara sürekli zarar vermekte olan Afşin- Elbistan termik santralinin zararlarının en aza indirgenmesi zorunludur. Bu alanda daha kapsamlı çevre çalışmasının yapılması, buradaki biyotik ve abiyotik çevrenin geleceği için elzemdir.