Ders 19 Kurultaydan Meclise Demokrasi ve Demokrasinin Gelişimi Demokrasi sözcüğü eski Yunancada demos, halk ve kratos, egemenlik ya da iktidar anlamlarında kullanılmıştır. Bu yüzden demokrasinin ortaya çıktığı ilk yer olarak Yunanistan kabul edilir. M.Ö. 5. Yüzyılda Demokrasi Demokratik yönetim ilk olarak Yunan site devletlerinden Atina da görülmüştür. Atina daki yönetimde halk bazı kararların alınmasında söz sahibiydi ve yapılan seçimlerde oy kullanırlardı. Atina da yetişkin ve hür erkeklerin halk meclisinde konuşma ve oy kullanma hakları bulunurdu. Kölelerin ve kadınların oy kullanma ve söz hakkı yoktu. Ortaçağ da Demokrasi Ortaçağ da baskıcı yönetimlerin uygulanması yüzünden demokrasinin pek fazla feliştiği söylenemez. Ortaçağ da demokrasi açısından meydana gelen en önemli gelişmenin 1215 yılında İngiliz Kralı ile baronlar (derebeyleri) arasında imzalanan Magna Carta Libertatum dur. (Büyük Özgürlükler Fermanı) Kral I. John un savaşları kaybedip halktan ağır vergiler alması ve keyfi yönetiminden dolayı baronların gösterdiği tepki üzerine bu bildirgeyi imzalamak zorunda bırakılmıştır. Bu ferman ile; Kralın yetkileri sınırlandırılmıştır. Halka çeşitli özgürlükler tanınmıştır. Kimsenin yargılanmadan cezalandırılmaması kabul edilmiştir. Vergilerin adaletli şekilde alınması sözü verilmiştir. Baronların topraklarında yaşayan köylüler herhangi bir hak kazan mamıştır. Bu belge ile kral yönetme gücünü soylular (baronlar) ile paylaşma zorunda kalmıştır. Notlar Site: Eski Yunanistan da ülke site adı verilen şehir devletlerine bölünmüş ve her şehir devletinin yönetimi farklılık göstermiştir. Baronlar: İngiltere deki büyük toprak sahipleridir. 185
Ders 19 Kurultaydan Meclise 18. ve 19. yüzyıllarda Demokrasi Notlar Avrupa nın, Rönesans ve Reform hareketlerini tamamlamasından sonra Aydınlanma Çağı başlamış ve bazı düşünürler yazdıklarıyla anayasal demokrasinin temellerini atmışlardır. Montesqieu (Montesqu): Güçler ayrılığını savundu. J.J Rousseau (Russo): John Locke: Özgürlük, eşitlik ve adalet parolasıyla Toplumsal Sözleşme adlı kitabını yazdı. Yaşama hakkı ve özel mülkiyet hakkı gibi insanların sahip olması gereken bazı hakları savundu ve devletin bu hakları güvence altına alması gerektiğini belirtti. Bu fikirler etkisini ilk olarak Amerika da gösterdi. İngiliz sömürgesi olarak yaşamaktan kurtulmak isteyen Amerika kolonileri 16 da Virginia Haklar Bildirgesi ni kabul etmişlerdir. Bu bildirge ile; İnsanların doğuştan eşit, hür ve bağımsız oldukları kabul edildi. Yaşam, özgürlük, mülkiyet, mutluluk, güvenlik ve barınma hakları ifade edildi. Bütün yönetme gücünün halktan geldiği ve yetkililerin halka karşı sorumlu oldukları belirtildi. Vergilerin adaletli şekilde alınması sözü verildi. Fransız İhtilali (189) ve Fransız Haklar Bildirgesi Fransız aydınların ortaya arttığı eşitlik, adalet, özgürlük gibi fikirler 189 da ihtilale yol açtı. 189 da halk ayaklanarak kral 16. Louis tahttan indirildi ve seçimler yapılarak parlamento kuruldu ve Cumhuriyet yönetimine geçildi. İhtilalden sonra yayınlanan Fransız Halklar Bildirgesi ile hürriyet, eşitlik, mülkiyet, güvenlik ve zulme direnme temel insan hakları olarak kabul edildi. Fransız İnsan Hakları Bildirgesi Eşitlik, özgürlük ve adalet düşüncesinin kitleler tarafından ifade edildiği ilk siyasal örnek sayılır. Haklar bütün insanlar için telaffuz edildiğinden dolayı evrensel olarak kabul edilir. Bu durum yeni bir çağın (Yeniçağ) da açılmasına neden olmuştur. İhtilâl: Yönetimin zorla değiştirilmesidir. Parlamento: Belirli bir süre için halk tarafından secilen milletvekillerinin oluşturduğu, ülkenin yasalarını yapan, bütçesini çıkaran ve başka görevleri olan meclis içinde görev yapan yapıdır. 186
Ders 19 Kurultaydan Meclise 20. Yüzyılda Demokrasi Notlar Fransız İhtilali nden sonra tüm dünyaya yayılan özgürlük, adalet, eşitlik gibi fikirler birçok monarşinin yıkılmasını sağladı. 1900 lü yılların başında ve ortalarında dünya savaşının yaşanması ve büyük kayıplar verilmesi insanları barış, insan hakları ve demokrasiyi korumak ve geliştirmek için büyük kuruluşlar kurmaya yöneltti. I. Dünya Savaşı ndan sonra kurulan Milletler Cemiyeti, II. Dünya Savaşı ndan sonra yerini Birleşmiş Milletlere bıraktı. 1948 de Birleşmiş Milletler tarafından İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi yayınlandı. Bu bildirge ile birçok devlet temel özgürlük ve insan haklarının yer aldığı bu belgeyi imzalamıştır. 1989 da Berlin Duvarı nın yıkılması ve 1991 de Sovyetler Birliği nin dağılmasıyla baskıcı rejimler yerini demokrasiyle yönetilen özgürlükçü ve demokrat rejimlere bırakmışlardır. 2000 li yılların gelmesiyle dünyadaki 190 dan fazla ülkenin 120 si demokrasi yönetimi ile yönetilmeyi tercih etmektedir. Bu da dünyadaki devletlerin % 60 ında fazlasının demokrasi ile yönetilmeyi tercih ettiğini göstermektedir. İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi Bildirge 1948 de Paris te kabul edilmiştir. Bildirge 501 farklı dile tercüme edilerek En çok tercüme edilen belge olarak Guiness rekorlar kitabına girmiştir. Bildirgede bahsedilen haklar; eşitlik, hürriyet, yaşama, kanun önünde eşitlik, özgürlük vb. Bildirge 0 maddeden oluşmuştur. 19 ülke tarafından kabul edilmiştir. Türkiye bu bildirgeyi 1949 da kabul etmiştir. İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi nden Bazı Örnekler Bütün insanlar hür ve eşit doğarlar. Yaşamak, özgürlük ve can güvenliği herkesin hakkıdır. Yasalar önünde herkes eşittir. Herkesin özel hayatı, ailesi, konutu ve haberleşmesi yasalarla korunmalıdır. Herkesin, düşünce, vicdan ve inanç özgürlüğü vardır. Her yıl 10 Aralık gününü içine alan hafta İnsan Hakları Haftası olarak kutlanır. Milletler Cemiyeti: I. Dünya Savaşı ndan sonra imzalanan antlaşmaların ve barışın kalıcı olmasını sağlamak amacıyla 1920 de kuruldu. Birleşmiş Milletler: II. Dünya Savaşı ndan sonra 1945 te kuruldu. Dünya da adalet ve güvenliği sağlamak gibi temel amaçları vardır. Günümüzde 190 dan fazla üyesi bulunmaktadır. 18
Ders 19 Kurultaydan Meclise İlk Türk Devletleri nde Demokrasi İlk Türk devletlerinde devletin başında Hakan ya da Kağan denilen yönetici bulunmaktaydı. Hakan devleti yönetirken kurultay ile birlikte yönetirdi. Kurultay: Kurultay a Hakan ve eşi (hatun) ile boy beyleri katılır ve devlet işleri karara bağlanırdı. Kurultay üyeleri görüşlerini ifade etse de son söz Hakan a aittir. Hükümdar devleti yönetirken Töre ye uymak zorundaydı. Hükümdarın töreye uyma zorunluluğu ve boy beylerinin görüşlerini ifade etmesi kurultayın demokratik özellikler taşıdığı söylenebilir. İslamiyet in Kabulünden Sonraki Uygulamalar Divan: İslamiyet kabulünden sonra İlk Türk İslam devletlerindeki yönetim organıdır. Divan üyeleri hükümdar başkanlığında toplantılara katılırken Fatih döneminden sonra sadrazam divana başkanlık yapmıştır. Sadrazamın başkanlık yapmasıyla divan üyeleri görüşlerini daha özgürce ifade etmişlerdir. Orhan Gazi tarafından kurulan ve bugünkü bakanlar kuruluna benzeyen divan II. Mahmut döneminde kaldırılarak yerine nazırlıklar (bakanlıklar) kurulmuştur. 1808 yılında II. Mahmut ve Ayanlar arasında imzalanan Sened i İttifak ile taşradaki Notlar Toy Kurultay: Altay dillerindeki Kur ve Toy kelimelerinin birleşmesiyle oluşmuş ve istişare toplantısı anlamında kullanılmıştır. Töre: İlk Türk devletlerinde gelenek ve görenekler dikkate alınarak oluşmuş yazısız kurallardır. Fatih Sultan Mehmet ve Kanuni Sultan Süleyman Kanunname i Ali Osman (Osmanlı Kanunnâmeleri) adıyla anayasa özelliği gösteren kanunlar hazırlamışlardır. Ayan: Osmanlı Devleti nde kent ve kasabaların ileri gelenlerine verilen isimdir. ekonomik güce sahip Ayanlar siyasi alanda güç kazanmıştır. 188
Ders 19 Kurultaydan Meclise Tanzimat Fermanı nın İlanı (189) 189 yılında dönemin padişahı Sultan I. Abdülmecid tarafından yayınlanmıştır. Hariciye Nazırı Mustafa Reşit Paşa tarafından Gülhane Parkı nda okunmuştur. Tanzimat Fermanı Osmanlı Devleti nde anayasacılık faaliyetlerinin başlangıcı olarak kabul edilir. Bu fermanla padişah kanun üstünlüğü prensibini kabul etmiştir. Tanzimat Fermanıyla güvence altına alınan temel haklar şunlardır; Tüm vatandaşların can, mal ve namus güvenliği sağlanacaktır. Yargılamalar açık olacak ve kimse yargılanmadan cezalandırılmayacaktır. Özel mülkiyet güvence altına alınacaktır. Vergiler herkesin gelirine göre alınacaktır. Kanun u Esasi nin İlanı ve I. Meşrutiyet (186) Osmanlı da meydana gelen en önemli demokratikleşme hareketi Kanun u Esasi nin ilanıyla Meşrutiyet yönetimine geçilmesidir. II. Abdülhamit döneminin başında 186 da Kanun-u Esasi kabul edilerek devletin yönetim şeklinin meşrutiyet olduğu belirtilmiştir. Meşrutiyetin ilanıyla yapılan seçimler sonucu halk ilk kez oy kullanmış (erkekler), 115 vekilin seçildiği Meclis-i Mebusan açılmıştır. Kanun u Esasi nin ilanıyla; Türk tarihinde ilk anayasa yapılarak, anayasal düzene geçilmiştir. Vatandaşlara; Kanun önünde eşitlik Kişi dokunulmazlığı Basın özgürlüğü Dilekçe hakkı Kamu görevlerine girebilme hakkı Vergilerin kanunla alınması gibi haklar getirmiştir. I. Meşrutiyet yönetimi yaklaşık 2 yıl sürdü. 188 yılında Osmanlı Rus Savaşı sebep gösterilerek Meclis i Mebusan süresiz olarak tatil edildi. verilen isimdir. Mebus: Vekil Notlar Tanzimat: Kelime olarak düzenlemeler anlamına gelir. Kanun u Esasi: Osmanlı Devleti nin ilk anayasasıdır. 119 maddeden oluşmuştur. Meşrutiyet: Devletin padişah ve meclis ile birlikte yönetilmesidir. Yani halkın padişah yanında yönetime katılmasıdır. Meclis i Mebusan: Osmanlı Devleti nde Meşrutiyet yönetimine geçilmesiyle açılan mecliste halkın seçtiği vekillerden oluşan bölüme 189
Ders 19 Kurultaydan Meclise II. Meşrutiyet (1908) Notlar II. Meşrutiyet İttihat ve Terakki Cemiyeti nin girişimleriyle 1908 de II. Abdülhamit tarafından ilan neten hükümetin, meclise karşı Parlementer Sistem: Ülkeyi yö- edilerek yürürlüğe girmiştir. sorumlu olduğu sistemdir. Yani yürütmenin, yasama organına karşı Böylece tekrar meşruti yönetime geçilerek parlementer sistem oluşturulmuştur. sorunlu olduğu sistemdir. II. Meşrutiyetin ilanıyla; Hükümet padişaha karşı değil meclise karşı sorumlu tutuldu. Kuvvetler ayrılığı ilkesi benimsendi. Padişahın kanunlara mutlak veto yetkisi kaldırıldı. Padişahın meclisi kapatma yetkisi elinden alındı. Kişilere dernek kurma ve toplantı yapma özgürlüğü tanındı. Kanun u Esasi nin, 1921 Anayasası nın ilanında sonra da Teşkilat ı Esasiye ile ters düşmeyen maddeleri uygulanmıştır. 1924 Anayası nın ilanıyla hem Kanun u Esasi nin hem de Teşkilat ı Esasiye nin hükümleri kaldırılarak yeni anayasa uygulanmaya başlanmıştır. Teşkilat ı Esasiye: 1921 de ilan edilen 24 maddelik bir anayasadır. Anayasının 1. maddesinde Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir. denilerek demokratik yönetime geçildiği belirtilmiştir. Kuvvetler Ayrılığı: Devletin üç temel gücü olan yasama (kanun yapma), yürütme (kanunlar uygulama) ve yargının ayrı organlar tarafından kullanılmasıdır. Veto Yetkisi: Meclis tarafından çıkarılan kanunların devlet başkanı tarafından iptal edilmesidir. Latince veto karşıyım anlamına gelmektedir. 190
Bil Bul Uygula Kurultaydan Meclise Aşağıda verilen bilgilerin doğru ya da yanlış olduklarını karşılarına işaretleyiniz. 1. 2.. 4. 5. 6.. 8. 9. 10. 11. Demokrasi 18. yüzyılda ortaya çıkmış bir yönetim şeklidir. Demos Yunanca halk kratos ise egemenlik anlamına gelir. Eski Yunan da kadın ve kölelerin de oy kullanma hakkı vardı. Magna Carta ile kralın yetkileri kısıtlanmıştır. Magna Carta ile kral yönetme gücünü soylular ile paylaşmıştır. Rönesans, Reform ve Aydınlanma Çağı ile Avrupa da demokrasiye geçiş başlamıştır. Montesqu, J.J Russo ve John Locke gibi aydınlar monarşiyi savunmuşlardır. İngiliz sömürgesi olmaktan kurtulmak isteyen Amerika kolonileri 189 da Virginia Haklar Bildirgesi ni yayınlamışlardır. Virginia haklar bildirgesine göre herkesin hür ve eşit doğduğu kabul edildi. Fransız Haklar Bildirgesi ile hürriyet, eşitlik, zulme direnme gibi haklar temel insan hakları olarak kabul edildi. Fransız İnsan Hakları Bildirgesi eşitlik, özgürlük ve adalet düşüncesinin büyük kitleler tarafından ifade edildiği ilk siyasal örnektir. D Y 12. 1. 14. 15. 16. 1. 18. 19. 20. 20. yüzyılda demokrasi düşüncesi dünyadaki tüm topluluklar tarafından kabul edilmiştir. Berlin Duvarı nın yıkılması ve Sovyetler Birliği nin dağılması ile demokrasi kesintiye uğramıştır. Savaşlar demokrasinin gelişmesine olumlu katkı yapmıştır. Birleşmiş Milletler in yayınladığı İnsan Hakları Bildirgesi 10 dan fazla ülke tarafından kabul edilmiştir. Türkiye Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi ni onaylamıştır. Türk tarihindeki ilk demokratik uygulama örnekleri ilk Türk devletlerinde görülmüştür. Türk İslam devletlerinde yönetim organı olan divan tamamen demokratik bir yapıya sahipti. Divan da devlet adamlarının fikirlerini beyan etmesi Divan ın demokratik yanına örnektir. Tanzimat Fermanı nın ilanı, Osmanlı daki ilk anayasal düzen hareketidir. Osmanlı halkı ilk kez seçme ve seçilme hakkını Tanzimat Fermanı ile kul- 21. lanmıştır. 22. Osmanlı Devleti nde Meşrutiyet yönetime geçilmesiyle halkın seçtiği temsilciler meclise girmiştir. D Y 191
Bil Bul Uygula Kurultaydan Meclise Aşağıda verilen cümlelerdeki boşlukları kelimelerden uygun olanlarıyla doldurunuz. Meclis-i Mebusan Tanzimat Fermanı Demokrasi Kanun-u Esasi Magna Carta Töre padişah meclis in divan 186 da Sened-i İttifak II. Meşrutiyet (x ) kurultay İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi II. Abdülhamit 1.... 186 da Kanun u Esasi nin ilan edilmesiyle Osmanlı Devleti anayasal düzene geçmiştir. 2.... in II. Meşrutiyet ilanıyla hükümet padişaha karşı değil meclise karşı sorumlu tutulmuştur.. Osmanlı Devleti nde halkın temsilcilerinin bulunduğu meclise... Meclis-i Mebusan denilirdi. 4.... Kanun-u Esasi nin ilanıyla; kanun önünde eşitlik, kişi dokunulmazlığı, basın özgürlüğü, eğitim özgürlüğü ve dilekçe hakkı gibi haklar yasal hâle gelmiştir. 5. Meşrutiyet;... padişah ile... meclisin ülkeyi birlikte yönetmesine denilirdi. 6. 189 yılında ilan edilen... Tanzimat Fermanı ile kanun üstünlüğü prensibi kabul edildi.. 1808 yılında imzalanan... Sened-i İttifak ile padişah ayanlara ayrıcalık tanımıştır. 8. Türk İslam devletlerinde devlet işleri... divan denilen danışma kurulunda görülürdü. 9. İlk Türk devletlerinde devlet işleri boy beyleri ve hatunun katılımıyla... da Kurultay görüşülürdü. 10.... Demokrasi ilk olarak M.Ö. 5. yüzyılda Atina da ortaya çıkmıştır. 11. Ortaçağ da Avrupa da demokrasinin gelişimi... nın Magna Carta imzalanmasıyla gelişmeye başlamıştır. 12. İlk Türk devletlerindeki yazısız hukuk kurallarına... Töre denilmiştir. 1. Padişahın meclisi kapatma yetkisi... II. Meşrutiyet ile ortadan kaldırılmıştır. 14. I. ve II Meşrutiyet Sultan... II. Abdülhamit zamanında ilan edilmiştir. 15.... İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi dünyada 11 ülkenin kalem ettiği 0 maddelik bir bildirgedir. 192
Test 19 Kurultaydan Meclise 1. II. Meşrutiyet in 1908 de ilanıyla: Hükümet padişaha değil, meclise karşı sorumlu tutuldu. Kuvvetler ayrılığı ilkesi benimsendi. Kişilere dernek kurma ve toplantı yapma özgürlüğü tanındı. Verilen bilgilere bakılarak aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılamaz? A) Önemli yetkilerin farklı kurumlara verilerek kişilerin mutlak güç sahibi olması engellenmeye çalışılmıştır. B) Yöneticiler, dolaylı yoldan halka karşı sorumlu hâle gelmiştir. C) Demokrasinin gereği olarak kişilere sosyal haklar tanınmıştır. D Osmanlı Devleti demokrasi ile yönetilmeye başla- Tanzimat Fermanıyla kanun üstünlüğü prensibi ka- mıştır. Kişi dokunulmazlığı, Basın özgürlüğü gibi haklar verilmiştir. Sadece verilenlere göre, aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? A Bireylere hukuki ve sosyal haklar tanınmıştır. B) Osmanlı Devleti nin ilk anayasası ilan edilmiştir. C) Avrupa daki demokratik gelişmeler Osmanlı Devleti ni etkilemiştir. D) Çıkarılan yasalar ile Osmanlı Devleti nde adalet sağlanmıştır.. Osmanlı Devleti nde 186 da I. Meşrutiyet in ilanıyla halk, mecliste temsil hakkı kazanmıştır. Buna göre, aşağıdakilerden hangisi halkın temsil edildiği yerdir? A) Nazırlıklar B) Meclis i Ayan C Meclis i Mebusan D) TBMM 4. Tanzimat Fermanı 189 da ilan edildi. bul edilmiştir. Buna göre, aşağıdakilerden hangisiyle padişahın yetkilerinin kısıtlandığı söylenebilir? A) Özel mülkiyet güvence altında olacaktır. B) Vergiler herkesin gelirine göre alınacaktır. C Herkes kanun önünde eşittir. D) Tüm vatandaşların can, mal ve namus güvenliği sağlanacaktır. 2. 186 da ilan edilen Kanun u Esasi ile vatandaşlara; Kanun önünde eşitlik, 5. Osmanlı Devleti ndeki bazı uygulamalar yönetimin demokratikleşmesine birer adım olmuştur. Buna göre, aşağıdakilerden hangisi bu adımlardan biri değildir? A) Tanzimat Fermanı B) I. Meşrutiyet in ilanı C) II. Meşrutiyet in ilanı D TBMM nin açılması 19
Test 19 Kurultaydan Meclise 6. İlk Türk devletlerindeki bazı uygulamalar demokratik özellikler taşımaktaydı. Aşağıdakilerden hangisi bu özelliklere örnek olarak gösterilemez? A) Kararların kurultay denilen mecliste boy beyleriyle birlikte konuşulması B) Devlet yönetiminde Hatun un da söz sahibi olması C) Hükümdarın ülkeyi Töreye göre yönetmesi D Son sözün Kağan a ait olması. 18. ve 19. yüzyılda Avrupa da ortaya çıkan aydınlardan bazıları şu fikirleri savunmuştur: Montesqieu: Devlete ait güçlerin farklı kurumlarca kullanılması (Güçler ayrılığı) J.J Rousseau: Eşitlik, özgürlük John Locke: Yaşama ve özel mülkiyet hakkı Günümüzdeki uygulamalara bakıldığında aşağıdakilerden hangisinin bu fikirler ile doğrudan bağlantılı olduğu söylenemez? 8. Demokratik uygulamalar ilk kez M.Ö. 5. yy da Atina da görülmeye başlamıştır. Aşağıda Atina da yapılan bazı uygulamalar verilmiştir. Bu uygulamalardan hangisinin demokratik özellik taşıdığı kesinlikle söylenemez? A) Seçimlerin yapılması B) Bazı kararlar alınırken halka sorulması C Köle ve kadınların vergi vermedikleri için oy hakkının olmaması D) Hür erkeklerin halk meclislerinde düşüncelerini ifade etmesi. 9. Demokrasi halkın seçtiği vekiller vasıtasıyla kendi kendini yönetmesidir. Bugün dünya üzerindeki ülkelerin % 60 tan fazlasının yönetim şekli demokrasidir. Buna göre, aşağıdaki gelişmelerden hangisinin demokrasinin gelişimine katkısı olduğu söylenemez? A) Yasama, yürütme ve yargının ayrı merciler (kurumlar) tarafından kullanılması B Devletin gazi ve şehit yakınlarına yardım etmesi C) Herkesin konut edinme hakkına sahip olması D) Seçimlerde herkesin bir oy hakkının olması A Feodalitenin yıkılıp kralların güçlenmesi B) Virginia Haklar Bildirgesi nin ilan edilmesi C) Fransız İhtilali ile kralın tahttan indirilmesi ve halkın ülke yönetiminde söz sahibi olması D) Osmanlı Devleti nde Mebusan Meclisinin açılması 194
Ders 20 Atatürk ve Demokrasiye Katkıları Mustafa Kemal ve Demokrasi Mustafa Kemal, demokratik fikirlere sahip bir liderdi. Onun bu fikirlere sahip olmasında birçok faktörün rol oynadığı söylenebilir. Bu faktörleri şöyle sıralayabiliriz; Yaşadığı çevre Okuduğu kitaplar Eğitim hayatındaki arkadaşları ve öğretmenleri Osmanlı Devleti nin son dönemde yaşadığı olaylar Dünya da meydana gelen gelişmeler (savaşlar, isyanlar yayınlanan bildirgeler vb.) Mustafa Kemal, Millî Mücadelenin başlangıcından itibaren millî egemenliğe dayalı bir yönetim kurmayı amaçlamıştır. Bu yöndeki tutumunu düzenlediği genelge ve kongrelerde yayınladığı maddelerde görebiliriz. Mustafa Kemal in Genelge ve Kongrelerde Millî Egemenlik Vurgusu Mayıs 1919 da yayınladığı Havza Genelgesi nde milli bilincin uyandırılmasını amaçlamıştır. 22 Haziran 1919 da yayınlanan Amasya Genelgesi nde Milletin geleceği yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır. maddesi ile millet iradesine dayalı bir yönetime ilk kez vurgu yapılmıştır. 2 Temmuz da düzenlenen Erzurum Kongresi nde, Mustafa Kemal ve katılımcıların yayınladığı...milli iradeyi hâkim kılmak esastır. maddesinde millî egemenliğe dayalı demokratik bir yönetime açıkça vurgu yapılmıştır. TBMM nin Açılması (2 Nisan 1920) Osmanlı Devleti nde halkın temsil edildiği Mebusan Meclisi 28 Ocak ta aldığı Misak ı Millî kararları nedeniyle, İtilaf Devletleri tarafından 16 Mart 1920 de işgal edilince halkın temsil edildiği bir meclis kalmamış oldu. Bunun üzerine Mustafa Kemal in liderliğinde, Ankara da Türk halkının düşüncelerinin temsil edileceği yeni bir meclisin açılması için çalışmalara başlandı. Anadolu da seçimler yapıldı ve 2 Nisan 1920 Cuma günü Türkiye Büyük Millet Meclisi açıldı. TBMM Ocak 1921 de Türkiye Cumhuriyeti nin ilk Anayasası olan Teşkilat ı Esasi yi ilan etti. Bu anayasanın ilk maddesi ile egemenlik kayıtsız, şartsız millete verilmiştir. Notlar Millî Mücadele (Kurtuluş Savaşı): 19 Mayıs 1919 da Mustafa Kemal in Samsun a çıkmasıyla başlayan ve Anadolu nun düşman işgalinden kurtarılması ile 24 Temmuz 192 te imzalanan Lozan Antlaşması na kadar süren mücadele dönemidir. 195
Ders 20 Atatürk ve Demokrasiye Katkıları Cumhuriyet in İlanı (29 Ekim 192) Cumhuriyet in İlanının Nedenleri: Yeni kurulan Türk devletinin adının konulmamış olması Devletin yönetim biçiminin belirlenmek istenmesi Saltanatın kaldırılmasıyla ortaya çıkan devlet başkanlığı sorununun çözülmek istenmesi Ulusal egemenliğin tam olarak gerçekleştirilmek istenmesi Mustafa Kemal, yaşanan hükümet bunalımlarının çözümlenmesi için arkadaşlarıyla görüştü ve Cumhuriyetin ilanı konusundaki çalışmalar hızlandırıldı. Hazırlanan kanun tasarısı 29 Ekim de meclise sunuldu ve yönetim şeklinin Cumhuriyet olduğu oy birliği ile kabul edildi. Böylece yeni devletin adı Türkiye Cumhuriyeti Devleti oldu ve demokrasinin gelişmesinde önemli bir adım atılarak ve yaşanan problemler de çözülmüş oldu. Çok Partili Hayata Geçiş Denemeleri Demokratik yönetimlerdeki en önemli faktörlerden biri seçimlerde her görüşün temsil edilebilmesidir. TBMM açıldığında bütün mebuslar, ulusal bağımsızlığın sağlanması için ortak hareket ediyordu. Cumhuriyetin ilanıyla; Notlar Cumhurbaşkanı: Mustafa Kemal Başbakan: İsmet İnönü Meclis Başkanı: Fethi Okyar olmuştur. Fırka Parti: Aynı görüşteki insanların kurduğu siyasi yapıdır. Buna rağmen meclis içerisinde farklı görüşlerin olduğu bazı gruplar vardı. Mebus: Arapça bir kelime olan Mebus günümüzdeki milletvekili TBMM İçinde Farklı Görüşlerin Temsil Edildiği Gruplar kelimesiyle aynı anlamdadır. Müdafa i Hukuk Grubu: Millî egemenlik yanlısı olup Mustafa Kemal tarafından kurulmuştur. Islahat Grubu: Saltanat taraftarlarının kurmuş olduğu gruptur. Halk Zümresi: Bolşevizm taraftarlarının kurduğu gruptur. Tesanüt Grubu: Eski İttihat ve Terakki Partisi üyelerinin kurduğu gruptur. Çok Partili Hayata Geçilmek İstenmesinin Nedenleri: Demokrasiyi güçlendirmek ve millî egemenliğin tam olarak gerçekleşmesini sağlamak. Hükümetin yaptığı işlerin denetlenmesini sağlamak. Farklı düşüncelerin meclis içinde temsil edilmesini sağlamak. Mustafa Kemal halkın tamamen yönetime katılmasını sağlamak amacıyla kadınlara da seçme ve seçilme hakkının tanınması için çalışmalarda bulunarak kadınların birçok Avrupa ülkesinden daha önce seçme ve seçilme hakkına sahip olmasını sağlamıştır. Kadınlara; 190: Belediye seçimlerine katılma hakkı 19: Muhtarlık seçme ve seçilme Çok partili hayata geçişte kurulan ilk siyasi partiler şunlardır; hakkı Cumhuriyet Halk Partisi 194: Milletvekili seçme ve seçilme hakkı verilmiştir. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası Serbest Cumhuriyet Fırkası 196
Ders 20 Atatürk ve Demokrasiye Katkıları Cumhuriyet Halk Fırkası Notlar Türkiye Cumhuriyeti nin ilk siyasi partisidir. 9 Eylül 192 te Mustafa Kemal liderliğinde kurulmuştur. Devletçilik: Ekonomik yatırımların Sivas Kongresi nde oluşturulan Anadolu ve Rumeli Müdafaa i Hukuk Cemiyeti nin devamı sayılabilir. mik modeldir. devlet tarafından yapıldığı ekono- İlk adı Halk Fırkası olan parti cumhuriyetin ilanından sonra Cumhuriyet Halk Fırkası adını almıştır. sektörün birlikte yatırım yaptığı Karma ekonomi: Devlet ve özel 192 1950 yılları arasında ülkeyi yönetmiştir. ekonomik modeldir. İnkılapların yapılmasını sağlayan partidir. Ekonomik olarak önce devletçilik sonrada karma ekonomi modeli benimsenmiştir. Mustafa Kemal tek bir partinin ülkeyi yönetmesinde hükümetin denetlenmesinin imkânsız olacağını söylemiş ve hükümetin hataları yüzünden devleti zarardan korumak için muhalif bir partiye ihtiyaç olduğunu söyleyerek yeni bir partinin kurulmasını gerekli görmüştür. Mustafa Kemal in bu fikirleri Türkiye Cumhuriyeti nin ikinci partisi ve ilk muhalefet partisi olan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası nın kurulmasına zemin hazırlamıştır. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası Cumhuriyet Halk Fırkası nın bazı uygulamalarına muhalefet edenlerin oluşturduğu partidir. 1 Kasım 1924 ve 5 Haziran 1925 tarihleri arasında faaliyet göstermiştir. Kurtuluş Savaşı komutanlarından Kazım Karabekir, Rauf Orbay, Ali Fuat Cebesoy, Refet Bele ve Adnan Adıvar gibi önemli isimler tarafından kurulmuştur. Ekonomide liberalizmi (serbest piyasa ekonomisi) savunmuştur. Programındaki dini inançlara ve fikirlere saygılı ifadesi inkılâplara karşı olanların bu partide toplanmasına neden oldu. 1924 1925 yılında çıkan Şeyh Sait İsyanı ile partideki bazı kişilerin irtibatlı olduğu gerekçesiyle Haziran 1925 te kapatılmıştır. Böylece ilk çok partili hayata geçiş denemesi başarısız olmuştur. 1925 ten 190 yılına kadar tek partili yönetim devam etti. 1929 da dünya üzerinde yaşanan ekonomik kriz Türkiye de de ekonomik sıkıntıların artmasıyla Mustafa Kemal, Fethi Okyar a yeni bir parti kurma görevi verdi. Böylece hükümetin politikaları denetlenecek ve demokrasiye de tam olarak geçiş sağlanacaktı. Muhalefet: Ülkeyi yöneten partinin (iktidar) karşısında bulunan partilere denilir. Şeyh Sait İsyanı Musul Meselesi ni kendi lehine sonuçlandırmak isteyen İngiltere nin Doğu ve Güneydoğu daki Kürt aşiretleri, Din elden gidiyor. diyerek ayaklandırmasıyla başlayan isyan hareketidir. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası nın Kurucuları 19
Ders 20 Atatürk ve Demokrasiye Katkıları Serbest Cumhuriyet Fırkası Parti, Fethi Okyar tarafından 190 da kuruldu. Programında Cumhuriyetçilik, Milliyetçilik ve Laiklik ilkelerine bağlı olduğunu vurgulamıştır. Notlar Liberalizm: Ürün fiyatlarının arz ve talebe göre oluştuğu, serbest piyasa ekonomisidir. Özel sektörün yatırımlarına ağırlık verildiği piyasadır. Ekonomik, görüş olarak Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası nın savunduğu Liberalizmi benimsemiştir. Serbest Cumhuriyet Fırkası kısa zamanda büyüdü ancak yine Cumhuriyet karşıtları bu partide toplanmaya başladı. Partiye üye olanların sayısı ilk defa 10.000 i geçti ve İzmir de yapılan mitinge 50.000 in üzerinde katılım oldu. Ülkenin hızla kutuplaşmaya başlamasının ileride olumsuz bir duruma yol açacağını düşünen Fethi Okyar, 1 Kasım 190 da partiyi kendi isteğiyle kapatmıştır. 2 Aralık 190 da Menemen Olayı nın yaşanması Fethi Okyar ın haklılığını ortaya koymuştur. Serbest Cumhuriyet Fırkası nın kapatılmasıyla çok partili hayata geçişte ikinci deneme de başarısız olmuştur. Ülkemizde çok partili hayata; 1945 te Nuri Demirağ ın, Millî Kalkınma Partisi ni kurması ve 1946 da Celal Bayar ile Adnan Menderes in öncülüğünde Demokrat Parti nin kurulmasıyla geçilmiştir. Menemen (Kubilay) Olayı 2 Aralık 190 da İzmir in Menemen ilçesinde askerliğini yedek subay olarak yapan öğretmen Mustafa Fehmi Kubilay ve iki bekçinin Şeriat istediğini söyleyen bir grup tarafından öldürülmesiyle başlayan olaylar zinciridir. 198
Bil Bul Uygula Atatürk ve Demokrasiye Katkıları Aşağıda verilen bilgilerin doğru ya da yanlış olduklarını karşılarına işaretleyiniz. 1. 2.. 4. 5. 6.. 8. 9. 10. 11. M. Kemal in demokratik fikirlere sahip olmasında sadece yaşadığı çevre etkili olmuştur. M. Kemal, Millî Mücadle nin başında itibaren millî egemenliğe dayalı bir yönetim kurmayı hedeflemiştir. 186 da ilan edilen Kanun u Esasi nin ilk maddesi ile egemenlik millete verilmiştir. M. Kemal Milletin geleceğini yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır. ifadesi ile halk egemenliğine vurgu yapmıştır. M. Kemal, milli bilince ilk kez Amasya Genelgesi nde vurgu yapmıştır. Cumhuriyetin ilânı ile halk ilk kez mecliste temsil edilme imkanı elde etmiştir. Türkiye Cumhuriyeti nin ilk muhalefet partisi Cumhuriyet Halk Fırkası dır. 190 yılında kadınlara belediye seçimlerine katılma hakkı verilerek demokrasinin geliştirimesi amaçlanmıştır. Bir ülkede birden fazla partinin olması kararların alınmasını zorlaştırdığı için tek parti ile yönetilmelidir. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası nın kurulması ile hükümetin denetlenmesi kolaylaşmıştır. Serbet Cumhuriyet Fırkası Fethi Okyar tarafından kurulmuştur. D Y Demokrat Serbest Cumhuriyet TBMM Fethi Okyar Terakkiperver Menemen Şeyh Sait M. Kemal Erzurum Kongresi Ankara serbest Mustafa Kemal İsmet İnönü Terakkiperver çok partili Millî kalkınma Yukarıda verilen kelimeleri aşağıdaki cümlelerden uygun olanlara yazınız. 1. Ülkemizde çok partili hayata 1945 yılında... Milli Kalkınma... Partisi ve... Demokrat Partinin kurulmasıyla geçilmiştir. 2.... Serbest Cumhuriyet Fırkası programından cumhuriyetçilik, milliyetçilik ve laiklik ilkelerine bağlı olduğunu ifade etmiştir.. M. Kemal demokrasinin daha iyi uygulanması ve hükümetin denetlenmesi için... çok partili hayata geçilmesini istiyordu. 4. 2 Temmuz 1919 da yapılan... nde Erzurum Kongresi... milli iradeyi hâkim kılmak esastır. maddesiyle millî egemenliğe vurgu yapılmıştır. 5. Yapılan seçimler ile..., TBMM 2 Nisan 1920 de... da Ankara açılarak halk mecliste temsil edilmeye başlanmıştır. 6. Cumhuriyetin ilanıyla... M. Kemal ilk cumhurbaşkanı... İsmet İnönü ilk başbakan ve... Fethi... Okyar ilk meclis başkanı olmuştur.. Cumhuriyetin ilk yıllarında kurulan ilk muhalefet partileri... Terakkiperver Cumhuriyet ve... Serbest Cumhuriyet fırkalarıdır. 12. M. Kemal döneminde çok partili hayata geçilmiştir. 8.... Şeyh Sait isyanı ve... Menemen olayı çok partili hayata geçişi engellemiştir. 199
Test 20 Atatürk ve Demokrasiye Katkıları 1. Mustafa Kemal in demokratik fikirli olmasında; J.J Russo ve Volter gibi düşünürlerin eserlerini okuması, Modern bir okul olan Şemsi Efendi İlkokulu nda okuması, II. Meşrutiyet in Osmanlı Devleti nde ilan edilmesi gibi olayların etkisi olmuştur. Bu bilgilere göre, M. Kemal in fikir yapısının oluşmasında aşağıdakilerin hangisini etkisi olduğu söylenemez? A Babasının batılı düşünce yapısı B) Okuduğu kitaplar C) Eğitim hayatı D) Osmanlı da meydana gelen gelişmeler 2. M. Kemal, yayınladığı; Havza Genelgesi nde Milli bilincin uyandırılması, Amasya Genelgesi nde Milletin geleceğini yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır. Erzurum Kongresi nde... millî iradeyi hâkim kılmak esastır. şeklinde maddeler koymuştur. Buna göre, aşağıdaki uygulamalardan hangisi bu düşünceler doğrultusunda yapıldığı söylenemez? A) TBMM nin açılması B) Cumhuriyetin ilân edilmesi C II. Meşrutiyet in ilan edilmesi. 20 Ocak 1921 de kabul edilen ve Türkiye Cumhuriyeti nin ilk anayasası olan Teşkilat ı Esasiye nin ilk maddesinde Egemenlik, kayıtsız şartsız milletindir. denilmiştir. Buna göre, aşağıdaki uygulamalardan hangisi verilenlere ters düşmez? A) Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası nın kapatılması B Genel ve yerel seçimlerin 4 yılda bir yapılması C) Çok partili hayata geçiş denemelerinin durdurulması D) 192 1950 yılları arasında ülkenin tek parti tarafından yönetilmesi 4. Demokrasi, farklı düşüncelerin meclis içinde temsil edilmesine imkan sağlar. Buna göre, aşağıdakilerden hangisi M. Kemal in sağlığında bunu gerçekleşirmek için yapılan bir çalışma olduğu söylenemez? A) Kadınlara seçme seçilme hakkının verilmesi B) Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası nın kurulması C) Serbest Cumhuriyet Fırkası nın kurulması D Demokrat Parti nin kurulması ve 1946 da seçimlere D) Çok partili hayata geçiş denemeleri yapılması girmesi 200
Test 20 Atatürk ve Demokrasiye Katkıları 5. Anadolu ve Rumeli Müdafa i Hukuk Cemiyetinin devamı niteliğindedir. 192 ve 1950 yılları arasında ülkeyi yönetmiştir. Karma ekonomi modeli ve devletçilik ilkesi ile ekonomiyi yönetmiştir. Buna göre, yukarıda özellikleri verilen partinin aşağıdakilerden hangisi olduğu söylenebilir? A) İttihat ve Terakki Partisi B Cumhuriyet Halk Fırkası C) Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası D) Serbest Cumhuriyet Fırkası 6. M. Kemal in meclise sunduğu kanun tasarısı ile 29 Ekim 192 te Cumhuriyet ilan edildi. Cumhuriyetin ilanıyla birçok sorun çözüme kavuştu. Aşağıdakilerden hangisi Cumhuriyetin ilanıyla çözüme kavuşan sorunlardan biri değildir? A) Devletin adının belli olmaması B Çok partili hayata geçilmek istenmesi C) Devlet başkanlığı sorunun yaşanması D) Ulusal egemenliğin tam olarak gerçekleşmemiş olması. Türkiye Büyük Millet Meclisi açıldığında içindeki vekiller: Müdafa i Hukuk Grubu, Islahat Grubu, Tesanüt Grubu gibi gruplar oluşturmuşlardır. Meclisteki bu durum dikkate alındığında aşağıdakilerden hangisi kesinlikle söylenebilir? A) Çok partili hayata geçilmiştir. B Meclis içinde farklı görüşlere sahip vekiller bulunmaktadır. C) İçlerindeki en önemli grup Müdafa i Hukuk grubudur. D) Farklı fikirlerin temsil edilmesi milli egemenliğin gerçekleştiğini gösterir. 8. M. Kemal, yeni kurulan Türk devletinin demokratik bir ülke olması için birçok çalışma yapmıştır. Buna göre, aşağıda verilen çalışmalardan hangisiyle demokrasinin geniş alana yayılması amaçlanmıştır? A) TBMM ni açılması B) Cumhuriyeti ilan etmesi C) Teşkilat ı Esasiye ile egemenliğin millete verilmesi D Kadınlara seçme seçilme hakkının verilmesi 201
Ders 21 Cumhuriyetin Bekçileri T.C. Devletinin Temel Nitelikleri ve Toplumsal Hayat İnsanın sosyal bir varlık olması toplumsal bir hayatı yaşamasını zorunlu kılmıştır. İnsanın içinde yaşadığı kurallarla belli olan bu yapıya devlet denilmektedir. Devlet, insanların birbirleriyle ilişkilerini belirler, onların haklarını korur ve güvenliğini sağlar. İnsanlar tarih boyunca birçok devlet kurmuşlardır ve bu devletlerin yönetim yapıları da birbirinden farklılık göstermiştir. Devletlerin nasıl yönetileceği, yönetim organları bu organların işleyişi ve insan hakları anayasada belirtilmiştir. Ülkemizde de devletimizin temel nitelikleri anayasamızda belirtilmiştir. Anayasanın İlk 4 Maddesinde Ne Yazıyor? I. Devletin şekli MADDE 1. Türkiye Devleti bir Cumhuriyettir. II. Cumhuriyetin nitelikleri MADDE 2. Türkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, millî dayanışma ve adalet anlayışı içinde, insan haklarına saygılı, Atatürk milliyetçiliğine bağlı, başlangıçta belirtilen temel ilkelere dayanan, demokratik, lâik ve sosyal bir hukuk Devletidir. III. Devletin bütünlüğü, resmî dili, bayrağı, millî marşı ve başkenti MADDE. Türkiye Devleti, ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütündür. Dili Türkçedir. Bayrağı, şekli kanununda belirtilen, beyaz ay yıldızlı al bayraktır. Millî marşı İstiklal Marşı dır. Başkenti Ankara dır. IV. Değiştirilemeyecek hükümler MADDE 4. Anayasanın 1 inci maddesindeki Devletin şeklinin Cumhuriyet olduğu hakkındaki hüküm ile, 2 nci maddesindeki Cumhuriyetin nitelikleri ve üncü maddesi hükümleri değiştirilemez ve değiştirilmesi teklif edilemez. Notlar Anayasa: Bir devletin dayandığı temel esasları belirten kurallara denir. Ülkemizin kuruluşundan günümüze dört farklı anayasa yürürlüğe girmiştir. Bunlar; 1921 Anayasası 1924 Anayasası 1961 Anayasası 1982 Anayasası Günümüzde 1982 Anayasası nı kullanmaktayız. 20
Ders 21 Cumhuriyetin Bekçileri Türkiye Cumhuriyeti Devleti nin Temel Nitelikleri Türkiye Cumhuriyeti Devleti nin temel nitelikleri Anayasanın 2. maddesinde belirtilmiştir. Bu maddeye göre Türkiye Cumhuriyeti nin demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devleti olduğu vurgulanmıştır. Notlar BE Ç T Ö Y ZÜ A Y M IN LE L A R R I Demokratik Devlet Işığında Yapılan Yenilikler Demokratik Devlet Ülke yöneticilerinin halk tarafından seçildiği ve egemenliğin kayıtsız şartsız millete verildiği yönetim şeklidir. Demokratik bir ülke olmamızın gereği olarak ülkemizde şu uygulamalar yapılmaktadır. Halk belirli aralıklarla yapılan seçimlerle yöneticilerini seçer. Seçimler yasalarla belirlenen süreler içinde (4 yılda bir) yapılır. Kanunda belirtilen şartları taşıyan tüm vatandaşlar seçme seçilme hakkına sahiptir. Seçimlerde oy kullanımı gizli, oy sayımı ise herkese açık yapılır. Cumhuriyet in ilânı Siyasi partilerin kurulması TBMM nin açılması Saltanatın kaldırılması Kadınlara seçme ve seçilme hakkının verilmesi İS A Laik Devlet Laik devletlerde din ve devlet işleri birbirinden ayrılmıştır. Devlet herhangi bir dinin kurallarına göre değil anayasada belirtilen esaslara göre yönetilir. Ülkemiz de lâik devlet konumundadır. Bu özelliği yönetimdeki şu uygulamarda görebiliriz; Vatandaşlar inanç ve ibadet hürriyetine sahiptirler. İnsanlar istediği dine inanmakta serbesttirler ve istediği şekilde ibadet edebilir- Laik Devlet: Din ve devlet işlerinin birbirinden ayrı olduğu din ve vicler. dan özgürlüğünün olduğu devlettir. Ayrıca lâiklik gereği hiç kimse inancından dolayı kınanamaz ve sorgulanamaz. Devlet bütün inançlara aynı mesafede bulunmaktadır. Laiklik İlkesi Gereği Yapılan Yenilikler 204 Saltanatın kaldırılması Halifeliğin kaldırılması Tekke ve zaviyelerin kapatılması Devletin dinî İslâm dır. maddesinin anayasadan çıkarılması
Ders 21 Cumhuriyetin Bekçileri Sosyal Devlet Sosyal devlet, yasalarda ve uygulamalarda halkın yararını gözeten devlettir. Ayrıca sosyal devlet, ihtiyaç sahibi insanların ihtiyaçlarını asgari ölçüde karşılayan devlettir. Anayasada belirtildiği gibi ülkemiz de bir sosyal devlettir. Bunu yapılan şu uygulamalarda ülkemizde sosyal devlet uygulamalarına örnekler: Devlet, ülkenin her yanına eğitim, sağlık, yol, su, elektrik gibi hizmetleri götürmeye çalışarak bu ihtiyaçların karşılanmasını sağlamaktadır. Ayrıca lâiklik gereği hiç kimse inancından dolayı kınanamaz ve sorgulanamaz. Devlet ihtiyaç sahibi insanların temel ihtiyaçlarını karşılamaya özen göstermesidir. Yoksul ve ihtiyaç sahibi insanların giyecek, yiyecek, barınma gibi ihtiyaçlarını karşılamak için Kızılay gibi değişik kurumlar kurulmuştur. Devlet 65 yaş üstü vatandaşlara maaş bağlamış ve ulaşımlarını ücretsiz karşılamaktadır. Çalışanların sosyal haklarını korumak için SGK gibi kurumlar oluşturmuştur. Ülkemizde Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı bu yönde çalışmalar yapmaktadır. Hukuk Devleti Devletimizin bir diğer özelliği hukuk devleti olmasıdır. Buna göre yöneten ve yönetilen herkes anayasada belirtilen kanunlara uymak zorundadır. Anayasamızda belirtilen bu ilkelere göre; Herkes kanunlar önünde eşittir. Herkesin, can, mal, temel hak ve hürriyetleri kanunlar ile güvence altına alınmıştır. Haksızlığa uğramış ya da uğradığını düşünen herkes mahkemelere başvurabilir. Yargı herhangi makam, merci veya kişiye değil sadece yasalarda belirlenmiş hükümlere göre hareket eder. Notlar Sosyal Devlet İlkesi: İlk kez 1961 Anayasası ile anayasamıza girmiş, 1982 de de geçerliliğini korumuştur. Sosyal Devlet ile İlgili Maddelere Anayasamızdan Örnekler: Madde 60: Çalışanlara sosyal güvenlik hakkı. Madde 61: Devlet harp ve vazife şehitlerini dul ve yetimlerini ve gazileri korur ve kendilerine yaraşır bir hayat seviyesi sağlar. Hukuk Devleti Işığında Yapılan Yenilikler Anayasaların kabulü Medeni Kanun un kabulü Ceza Kanunu nun kabulü Ticaret kanunun kabulü Anayasa Mahkemesi nin kurulması Kanunlara uymayanların anayasamıza göre cezalandırılması 205
Ders 21 Cumhuriyetin Bekçileri Türkiye Cumhuriyeti Devleti nin Niteliklerine Toplumsal Hayattan Bazı Örnekler Demokratik Devlet Uygulamaları Ülkemizde halk tarafından ülkenin yöneticilerinin belirlenmesi amacıyla genel ve yerel seçimlerin yapılması demokrasinin gereğinin yerine getirilmesine örnektir. Bu seçimlerde kadın erkek 18 yaşını doldurmuş herkes oy kullanabilir. Laik Devlet Uygulamaları Ülkemizde Müslümanların ibadetlerini yapabilmeleri için camiler, Hristiyanlar için kiliseler, Yahudiler için havralar yapılmıştır ve gerektiğinde restorasyonları yapılmaktadır. Bu ibadethanelerde herkes özgürce ibadet edebilmektedir. Sosyal Devlet Uygulamaları Ülkemizde devlet kırsal alandaki öğrencilerin eğitimlerinin aksamaması için onlara ücretsiz taşımalı eğitim verilmesini sağlamaktadır. Ülkemizde devlet tarafından kurulan Soysal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu ile kimsesiz çocukların barınma, yeme, içme, eğitim gibi ihtiyaçları devlet tarafından karşılamaktadır. Eğitim çağındaki başarılı öğrencilere devlet tarafından burs verilmektedir Hukuk Devleti Uygulamaları Devlet kurduğu çeşitli mahkemelerle tüketici haklarını, kadın haklarını ve güçsüzlerin güçlüler karşısındaki haklarını korumayı amaçlamaktadır. Notlar 206
Bil Bul Uygula Cumhuriyetin Bekçileri Aşağıda verilen bilgilerin doğru ya da yanlış olduklarını karşılarına işaretleyiniz. 1. 2.. 4. 5. 6.. 8. 9. 10. Türkiye Cumhuriyeti nin temel nitelikleri anayasanın ikinci maddesinde belirtilmiştir. Anayasamızın ilk dört maddesi değiştirilemez, değiştirilmesi teklif dahi edilemez. Anayasanın birinci maddesine göre Türkiye Cumhuriyeti demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devletidir. Demokratik devletlerde halk yöneticisini seçer. Eşitlik esasına göre demokratik ülkelerde herkesin bir oy hakkı vardır. Laiklik ilkesi gereği ülkede herkes istediği dine inanabilir ve ibadetlerini yerine getirilebilir. Sosyal devlet, tüm vatandaşların ihtiyaçlarını asgari ölçüde karşılayan devlettir. Ülkemizde çalışanların sosyal haklarını korumak için Sosyal Güvenlik Kurumu kurulmuştur. Anaysamızın 60. maddesi, çalışanlara sosyal güvenlik hakkı vermektedir. Ülkemizde güçsüz ve zayıfların korunması hukuk devleti olmasının gereğidir. Hukuk devletlerinde yargı sadece yasalara göre hareket eder. 11. D Y demokratik hukuk Laik eşittir Laik 1961 sosyal 1921 gizli sosyal devlet ikinci 1982 mahkemelere 1924 Laik açık Aile ve Sosyal Politikalar Yukarıda verilen kelimeleri aşağıdaki cümlelerden uygun olanlara yazınız. 1. İhtiyaç sahibi insanların yiyecek ve giyecek gibi ihtiyaçlarının karşılanması ülkemizin... Sosyal Devlet olma- sının gereğidir. 2. Ülkemizde herkes kanunlar önünde... eşittir.. Devletimizin temel nitelikleri anayasanın... ikinci maddesinde belirtilmiştir. 4. Ülkemizde ihtiyaç sahibi insanların ihtiyaçlarının giderilmesi için çalışmalar yapan bakanlık... Aile ve Sosyal... Politikalar Bakanlığı dır. 5. Hukuk devletinin bir gereği olarak haksızlığa uğrayan herkes... mahkemelerde başvurabilir. 6. Ülkemizde cumhuriyetin ilanından günümüze..., 1921..., 1924..., 1961... 1982 olmak üzere dört tane anayasa uygulanmıştır.. Türkiye Cumhuriyeti anayasaya göre devletimiz... de..., mokratik... laik ve... sosyal bir... hukuk devletidir. 8. Din ve devlet işlerinin ayrı ayrı yürütüldüğü ülkelere... laik devlet denir. 12. Sosyal hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu ülkemizin demokratik devlet olmasının gereği olarak açıklanmıştır. 9. Ülkemizde oy kullanma işlemi..., gizli oy sayımı ise herkese... açık yapılır. 20
Bil Bul Uygula Cumhuriyetin Bekçileri Aşağıda Cumhuriyetin temel nitelikleri ile ilgili bazı uygulamalar verilmiştir. Verilen uygulamaların hangi nitelikle bağlantılı olduğunu eşleştiriniz. 1. Kızılay ın kurulması 2. İnsanların ibadetlerini özgürce yapabilmesi. Yönetenlerin seçimle belirlenmesi 4. Bağımsız yargının sağlanması 5. Darülaceze nin çalışmaları 6. Kadınlara seçme - seçilme hakkının verilmesi. Hukukun üstünlüğünün kullanılması 8. Halifeliğin kaldırılması 9. Çok partili hayata geçilmesi 10. Anayasa mahkemesinin kurulması 11. Başarılı ve ihtiyaç sahibi öğrencilere devletin burs vermesi Demokratik Devlet Laik Devlet Hukuk Devlet 2 4 6 8 9 12 10 12. Din ve devlet işlerinin ayrılması 1 Sosyal Devlet 5 11 208
Test 21 Cumhuriyetin Bekçileri 1. 1982 Anayasasının 2. maddesine göre Türkiye Cumhuriyeti demokratik, laik, sosyal bir hukuk devletidir. Buna göre, aşağıda verilenlerden hangisi bu niteliklerden birine örnek gösterilemez? A) 18 yaşından itibaren herkesin oy kullanması B) Yatalak hastaların tedavi ve bakımı için evlerine gidilmesi C) Suçluların mahkemeler tarafından cezalandırılması D Başarılı öğrencilerin özel okullarda burslu okuması 2. Anayasanın 1. maddesine göre Türkiye Devleti bir Cumhuriyettir. Verilen 1. maddeye bakılarak bu maddenin 2. maddede yer alan niteliklerinden hangisi ile daha çok bağlantılı olduğu söylenebilir? A) Hukuk devleti B) Sosyal devlet C Demokratik devlet D) Laik devlet. Anayasamızın 61. maddesine göre Devlet harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleriyle malul ve gazileri korur... Devlet korumaya muhtaç çocukların topluma kazandırılması için her türlü tedbiri alır. Verilen maddeye bakılarak bu maddenin devletin hangi niteliğini gerçekleştirmek amacıyla yapıldığı söylenebilir? A Sosyal devlet B) Hukuk devleti C) Demokratik devlet D) Laik devlet hakkına sahiptir. 4. Bir devletin dayandığı temel esasları ve devletin nasıl yönetileceğini belirten temel kanuna anayasa denir. Aşağıdakilerden hangisi Türkiye Cumhuriyetinin kuruluşundan günümüze kullandığımız anayasalardan biri değildir? A) Teşkilat-ı Esasiye B Kanun-u Esasi C) 1924 Anayasası D) 1961 Anayasası 5. Ülkemizde, Seçimler 4 yılda bir yapılır. Herkes dininin gerektirdiği ibadetleri yapmakta serbesttir. Herkesin temel hak ve hürriyetleri kanunlar ile koruma altına alınmıştır. Verilen bilgilere göre, aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Ülkemizin yönetimi demokratik usuller ile yapılır. B) Devlet güçsüzleri, güçlüler karşısında korumak için tedbirler almıştır. C) Laiklik ilkesini uygulamaya çalışmaktadır. D Kadın - erkek tüm vatandaşlar milletvekili seçilme 209
Test 21 Cumhuriyetin Bekçileri 6. Türkiye Cumhuriyetinin kurulduğu yıllarda lâik devlet anlayışının gerçekleştirmek için bazı inkılâplar yapılmıştır. Aşağıdakilerden hangisi bu inkılaplara örnek olarak gösterilemez? A) Halifeliğin kaldırılması B TBMM nin açılması C) Tekke ve zaviyelerin kapatılması D) Saltanatın kaldırılması. SGK TBMM Mahkeme Yukarıda verilenlerden hangisi Türkiye Cumhuriyeti Devletinin temel niteliklerinden hangisiyle ilgili olduğu söylenemez? A) Hukuk devleti B) Sosyal devlet C Laik devlet D) Demokratik devlet 8. Ülkemizde, devletin sahip olduğu temel nitelikler doğrultusunda birçok yenilik ve uygulamalar yapılmıştır. Aşağıdakilerden hangisinin bu doğrultuda yapılan uygulama ve yeniliklerden biri olduğu söylenemez? A) Medeni Kanunu nun kabul edilmesi B) Kadınlara milletvekili seçme ve seçilme hakkının verilmesi C) Kanunlar önünde herkesin eşit olması 9. Seçimlerin dört yılda bir yapılması Herkesin istediği dinde ibadet etmesi Suçluların cezalandırılması Verilen bilgilere göre ülkemizde; I. Demokratik devlet, II. Laik devlet, III. Sosyal devlet, IV. Hukuk devleti uygulamalarından hangisine örnek olarak verilemez? A) I B) II C III D) IV 10. Türkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, millî dayanışma ve adalet anlayışı içinde, insan haklarına saygılı, Atatürk milliyetçiliğine bağlı, başlangıçta belirtilen temel ilkelere dayanan, demokratik, lâik ve sosyal bir hukuk Devletidir. T.C. Anayasası 24. Madde Buna göre, aşağıdaki uygulamalardan hangisi cumhuriyetin temel niteliklerini gerçekleştirmeye yönelik olduğunu söylenemez? A) Kanunların uygulanması B) Eğitim parasız olması C Özel şirketlerin kurulması D Özel okulların açılması D) TBMM nin çalışmaları 210
Ders 22 Demokrasi ve Toplum Notlar I İS A Çocuklarımızı artık, düşüncelerini hiç çekinmeden açıkça ifade etmeye, içten inandıkları savunmaya, buna karşılık da başkalarının samimi düşüncelerine saygı duymaya alıştırmalıyız. Aile içerisinde baskı, dayak ve şiddet içinde yetişen bireyler büyüdüğünde fikirlerini ifade etmede zorlandıkları gibi farklı fikirlere karşı da hoşgörü göstermezler. BE Ç T Ö Y ZÜ A Y M IN LE L A R R Ailede Demokrasi Demokrasi terbiyesi ve eğitimi önce ailede başlar. Demokratik ve mutlu bir aile ortamı bireylerin bu bilinçle yetişmesini sağlar ve böyle yetişen bireyler büyüdüğünde demokrasinin gerekliliklerini yerine getirirler. Bireylerin demokratik anlayışla yetişmesi için ailede uygulanan tutum ve davranışların bazılarının şunlar olduğunu söyleyebiliriz: Aile fertlerinin fikir ve görüşlerini özgürce getirmesi Farklı fikir ve görüşlere saygı ve hoşgörü gösterilmesi Ailede iş bölümü yapılması Aile bireylerinin üzerine düşen sorumlulukları yerine getirmesi Evdeki bazı kuralların birlikte karar alınarak belirlenmesi Aile içerisinde herkesin fikirlerini rahatça dile getirebileceği bir ortam oluşturulması Yapılan alışverişlerde çocukların kendi kıyafetlerini seçebilmelerinde fikirlerinin alınması (vb.) 211
Ders 22 Demokrasi ve Toplum Okulda Demokrasi Bireyler ailede belli bir yaşa kadar eğitim alırlar ve daha sonra da eğitimlerine zamanlarının çoğunu harcadıkları okulda devam ederler. Bireylerin ileride toplum hayatına katılıp faydalı birer birey olarak yetişmesi okullarda aldıkları eğitimle yeni fikirler üreten, başkalarının fikir ve görüşlerine saygı gösteren eleştiriye açık ve demokratik bireyler olması amaçlanır. Mustafa Kemal bu konu ile ilgili, Öğretmenler Cumhuriyet sizden fikri hür vicdanı hür nesiller ister. sözüyle öğrencilerin demokratik bireyler olarak yetiştirilmesini dile getirmiştir. Öğrencilerin demokratik bir anlayış kazanmaları için okullardaki uygulamalara şu örnekler verilebilir: Öğrenci meclislerinin oluşturulması Bu meclislerin oluşturulmasında Cumhuriyetin demokrasi ile güçlendirilmesi, öğrencilerde yerleşik bir demokrasi kültürünün oluşturulması, hoşgörü ve çoğulculuk bilincinin geliştirilmesi, öğrencilere seçme, seçilme ve oy kullanma kültürünün kazandırılması gibi değerlerin verilmesi amaçlanmaktadır. Okullardaki diğer uygulamalar Sınıflarda, her öğrencinin fikirlerini özgürce ifade etmesi, bazı fikirleri eleştirmesi, kendi fikirlerinin başkaları tarafından eleştirilmesini hoş görmesi ve belirli sınırları olan tartışma ortamlarının öğretmen tarafından sağlanması. Sınıf başkanlığı seçimlerinin demokratik yöntemler ile belirlenmesi Sınıftaki her öğrencinin üzerine düşen sorumlulukları yerine getirmesi ve öğrenciler arasında iş bölümü yapılması Öğrencilerin eğitsel kol faaliyetlerine katılarak iş bölümü mantığını kavraması ve sorumluluk bilincini kazanması. Okullarda düzenlenen yarışmalar, münazaralar ve eğlence programları öğrencilerin bir arada yaşama bilinci kazanması, birbirini hoşgörmesi ve toplumsal yaşama adapte edilmesi demokrasi ve hayat tecrübesi kazanması hedeflenmektedir. Okullarda demokratik bir eğitim almış bir öğrenciden beklenen davranışlar şunlardır: Başkalarının fikirlerine saygı gösterir. Grup çalışmalarına aktif olarak katılır. Başkalarına karşı hoşgörülüdür. Çevresiyle iyi geçinir. Sorumluluklarını yerine getirir. Çoğunluğun aldığı kararlara saygı duyar. Notlar 212
Ders 22 Demokrasi ve Toplum Sivil toplum kuruluşlarının çalışmaları Sivil toplum, toplumun örgütlenerek, temel hak ve hürriyetlerini ekonomik, sosyal ve siyasi menfaatlerini korumak için çalışan gönüllü kuruluşlardır. Sivil toplum kuruluşları yaptıkları faaliyetlerle toplumda demokratik anlayışın yerleşmesini ve gelişmesini sağlamaya çalışırlar. Siyasi partilerin kurulması Toplumumuzda kanuni yeterliliklere sahip herkes fikirlerini temsil edecek bir siyasi parti kurabilir ya da bir siyasi yapıya üye olabilir. Kitle iletişim araçları ve sosyal medya; Ülkemizde insanlar savundukları fikir ve görüşlerini televizyon, gazete ve dergi gibi kitle iletişim araçlarından ya da sosyal medya üzerinden açtıkları hesaplar vasıtasıyla duyurabilir, yapılan uygulamaları destekleyebilir ya da eleştirebilir. Toplumda Demokrasi Notlar Ülkemizin yönetim şekli Cumhuriyettir ve bu yönetim şeklini en iyi uygulama tarzı da demokrasidir. Demokrasinin evrensel nitelikli üç Aile ve okulda demokrasi eğitimi alan bireyler daha sonra toplumsal hayata katılırlar. temel öğesi; seçim, özgürlük ve bağımsız yargıdır. Eğer bunlar içinde Toplumumuzda demokrasinin yerleşmesi ve bir yaşam biçimi olarak benimsenmesi için yapılan uygulamalara şu örnekleri verebiliriz; yargı bağımsızlığı sağlanamaz ise demokrasi sağlıklı olarak uygulanamaz. Toplumda demokrasinin gelişmesi için yapılması gereken diğer uygulamalar Kamuoyu: Halkın bir konu hakkındaki genel düşüncesi. İnsanların yaşam tarzlarına karışmaması ve müdahale edilmemesi Farklı düşünen grupların diğer gruplara saygı göstermesi Bireylerin haklarını arayabilmesi Kanunların tüm bireylere eşit uygulanması Zayıf ve güçsüz bireylerin haklarının korunması Fikirlerin ifade edildiği gazete, televizyon ve sosyal medya hesaplarının sırf farklı fikir ve eleştirilerini rahatça ifade edebilmesi Toplum Hayatında Demokratik Yaşam Örnekleri Trafik kurallarına uyulması Bireylerin, resmi kurumların uygulamaları karşısında dilekçe hakkını kullanarak hakkını araması Toplu taşıma araçlarında, banka vb. yerlerde kuyruklarda sıraya girilmesi Yapılan yanlış uygulamalara kamuoyu oluşturup karşı çıkılması Bireylerin günlük hayatlarında birbirlerine hoşgörülü olması 21