BÖLÜM IV PROJENİN ÖNEMLİ ÇEVRESEL ETKİLERİ VE ALINACAK ÖNLEMLER

BÖLÜM IV PROJENİN ÖNEMLİ ÇEVRESEL ETKİLERİ VE ALINACAK ÖNLEMLER

BÖLÜM IV. PROJENİN ÖNEMLİ ÇEVRESEL ETKİLERİ VE ALINACAK ÖNLEMLER IV.1. Önerilen Projenin Olası Etkilerinin Tanıtımı Diyarbakır AAT Projesi, Diyarbakır İli nin atıksularının arıtılarak, Dicle Nehri nde oluşan su kirliliğinin azaltılması, doğal çevre ve insan sağlığının korunması ve bu yolla çevre kalitesinin iyileştirilmesine yönelik bir projedir. Önceki kısımlarda belirtildiği üzere projenin 20 ha lık bir alanda gerçekleştirilmesi planlanmaktadır. Proje kapsamında gerçekleştirilmesi planlanan faaliyetler aşağıdaki gibi özetlenebilir: İnşaat Aşaması; Atıksu arıtma tesisi sahasının hazırlanması, Arıtma ünitelerinin ve bağlı altyapıların inşası, İşletme Aşaması; Atıksu arıtma tesisinin işletilmesi Oluşan arıtma çamurlarının yönetimi Projenin gerçekleştirilmesi sonucu açığa çıkabilecek olası etkiler ve etkilenmesi olası ortamlar, aşağıdaki şekilde özetlenmiştir: Olası Etkiler Proje faaliyetleri ve trafiğinden kaynaklanan hava emisyonları ve gürültü Sıvı ve katı atıklar Koku ve sinek problemi Görsel değerler üzerindeki değişim Toplumsal etkiler Etkilenmesi Olası Ortam Yüzey Suyu Yeraltı Suyu Hava Toprak ve Arazi Kullanımı Flora ve Fauna Gürültü, trafik Peyzaj Sosyo-ekonomik konular Kültürel Varlık IV.1.1. Proje İçin Kullanılacak Alan Üzerine Olası Etkiler Diyarbakır AAT proje alanı, mevcut arıtma tesisinin (2004 yılında faaliyete geçen) yer aldığı 5 parselde yaklaşık 20 ha büyüklüğündeki sahada bulunacaktır. Faaliyet alanı merkez İlçe sınırları içinde olup, alana en yakın yerleşim birimi 1.5 km mesafedeki Çarıklı (Çaruği) Köyü dür. Bölüm III.11 de ayrıntılı olarak sunulduğu gibi projenin yer alması planlanan saha herhangi bir koruma alanı ya da sit alanı içerisinde bulunmamakta ve bu alanlar proje etki alanı içerisinde de kalmamaktadır. Olası çevresel etkileri belirlemek, etki alanlarını tespit etmek, etkinin büyüklüğünü netleştirebilmek ve etkileri daha sistematik değerlendirebilmek için kapsamlaştırma çalışması yapılmıştır. Bu çalışma, olabilecek en kötü hal senaryosu çerçevesinde, alınacak önlemlerin belirlenmesi için gerçekleştirilmiş olup önlemlerin alınmaması halinde meydana gelecek durumu göstermektedir. Çevresel etki değerlendirme çalışmasında bu 34

matristeki tüm unsurlar göz önünde bulundurularak ayrıntılı olarak değerlendirilecektir. Proje inşaat ve işletme aşamalarından kaynaklanabilecek olası etkiler ve ilgili alıcı ortam kapsamlaştırma matrisi halinde Tablo IV.1 ve Tablo IV.2 de sunulmaktadır. Kapsamlaştırma matrislerinde işaret edilen konuların her biri ÇED sürecinde değerlendirilerek, mevcut bir etki tespit edildiği durumda ise etki alanının boyutları belirlenerek ilgili önlemler geliştirilecektir. Tablo IV.1. Kapsamlaştırma Matrisi İnşaat Aşaması Çevresel Unsurlar Atıklar ve Olası Etkiler Yüzey Suyu Yeraltı Suyu Hava Toprak & Arazi Kulla-nımı Flora & Fauna Gürültü, trafik Peyzaj/ görsel etkiler Sosyo- ekonomik konular Kültürel Varlık Hava Emisyonları mobil cihazlardan emisyon bitki örtüsü bulunmayan alanlardan, kazı dolgu alanlarından, () kaynaklanan toz Sıvı Atıklar ve Su Kaynaklarına Etkiler evsel nitelikli atıksu () () Katı Atıklar kazı dolgu fazlasından kaynaklanabilecek () () inşaat ve moloz atıkları inşaat ekipmanı ve malzemesinden kaynaklanabilecek () () () () () () atıklar (atık yağ, boya, atık metal, ambalaj) Arazi Kullanımı () Toplumsal Unsurlar arazi alımı iş olanakları gürültü/toz görsel trafik Anahtar: Olası etkiler ; ( ) = İkincil / Az Olası Etki 35

Tablo IV.2. Kapsamlaştırma Matrisi İşletme Aşaması Çevresel Unsurlar Atıklar ve Olası Etkiler Yüzey Suyu Yeraltı Suyu Hava Toprak & Arazi Kulla-nımı Flora & Fauna Gürültü, trafik Peyzaj/ görsel etkiler Sosyo- ekonomik konular Kültürel Varlık Hava Emisyonları mobil araçlardan kaynaklanan gaz emisyonları ve toz Sıvı Atıklar ve Su Kaynaklarına Etkiler arıtılmış suyun alıcı ortama deşarjı Katı Atıklar idari binalar ve teknik tesislerden kaynaklanan katı atıklar arıtma çamurları Toplumsal Unsurlar iş olanakları gürültü görsel koku trafik Anahtar: Olası etkiler ; ( ) = İkincil / Az Olası Etki IV.1.2. Doğal Kaynakların Kullanımı Yapımı planlanan atıksu arıtma tesisi için doğal kaynak kullanımının inşaat ve işletme dönemleri için ayrı ayrı değerlendirilmesi durumunda; İnşaat aşamasında doğal kaynak olarak, arazi kullanımı, inşaat faaliyetleri sırasında kullanılacak su ve enerji kaynağı olarak kullanılacak motorin, İşletme aşamasında doğal kaynak olarak ise, prosesin devamlılığının sağlanması amacı ile elektrik tüketimi olacaktır. Kullanılacak doğal kaynaklara ait detaylı bilgiler ÇED Raporu nda sunulacaktır. IV.1.3. Kirleticilerin Miktarı, Çevreye Rahatsızlık Verebilecek Olası Sorunların Açıklanması ve Atıkların Minimizasyonu Diyarbakır AAT Projesi nde gerçekleştirilecek faaliyetler sonucu herhangi bir tedbir alınmadığı takdirde oluşabilecek kirleticiler, - İnşaat aşamasındaki evsel nitelikli katı ve sıvı atıklar; - Proje inşaat aşamasında yapılan kazı dolgu işlemleri sonucu açığa çıkabilecek kazı dolgu fazlası; - İnşaat işlemlerinden kaynaklanan toz; mobil araçlardan kaynaklanan gaz emisyonları; - Arıtma çamurları ve diğer katı atıklar; olarak özetlenebilir. 36

İnşaat Aşamasındaki Evsel Nitelikli Katı ve Sıvı Atıklar Projenin inşaat aşamasında çalışan sayısı göz önüne alınarak, açığa çıkacak evsel nitelikli katı ve sıvı atıkların küçük ölçekli projelerde söz konusu olan miktarlarda olacağı söylenebilir. Proje alanından kaynaklanan evsel nitelikli katı ve sıvı atıkların Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği (KAKY), Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği (AAKY) ve Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği (SKKY) ne uygun şekilde toplanması ve bertarafı sağlanacaktır. Proje İnşaat Aşamasında Yapılan Kazı Dolgu İşlemleri Sonucu Açığa Çıkabilecek, Kazı Dolgu Fazlası Proje inşaatı sırasında kazı dolgu çalışmaları sonucu açığa çıkacak malzeme sahanın rehabilitasyonu sırasında kullanılacak veya Diyarbakır Belediyesi tarafından belirlenen yerlerde kullanımı/depolanması sağlanacaktır. İnşaat İşlemlerinden Kaynaklanan Toz, Mobil Araçlardan Kaynaklanan Gaz Emisyonları Proje inşası sırasında ve inşaat öncesi alan hazırlanması (üst toprak sıyrılması, alanın tesviye edilmesi, vs.) sırasında ve ayrıca bitki örtüsü olmayan yüzeylerden oluşan toz emisyonunun en aza indirilmesi amacıyla, sulama ve benzeri toz bastırma yöntemleri uygulanacaktır. Benzer şekilde faaliyetler sırasında, iş makinalarının kullanılmasından dolayı sınırlı bir miktar egzoz gazı emisyonu oluşacak olup, bunlardan başlıcaları CO, NO x ve SO x dir. Proje kapsamında mobil araçlardan kaynaklanan gaz emisyonlarının da en aza indirilmesi sağlanacaktır. Proje kapsamında oluşacak emisyonların önemli miktarda olması beklenmemekle birlikte, çevresel etki değerlendirmesi çalışmaları kapsamında bu konuda ayrıntılı bir değerlendirme yapılacaktır. Toz emisyonunun en aza indirgenmesi amacıyla inşaat çalışmaları süresince sulama yapılacaktır. Ayrıca, doldurma-boşaltma işlemleri savurma yapılmadan gerçekleştirilecek, taşıma esnasında kamyonların üstleri örtülecek ve kamyonlara hız sınırı getirilecektir. Egzozdan kaynaklanacak diğer emisyonları en aza indirgemek için ise kullanılacak araçların mümkün olduğunca yeni ve bakımlı araçlar olması sağlanacaktır. Arıtma Çamurları ve Diğer Katı ve Sıvı Nitelikli Atıklar Atıksu arıtma tesisi kaynaklı, bir miktar katı atık meydana gelecektir. Bu atıklar, biyolojik olarak stabil hale gelmiş aktif çamur kütlesinden ve diğer inert parçalardan oluşacaktır. Meydana gelecek olan atıklar iki şekilde uzaklaştırılabilecektir. Bu yöntemlerden ilki, doğrudan belediyeye ait katı atık depolama sahasına götürülmesi, diğer yöntem ise, gübre amacı ile kullanılmasıdır. Bu uygulamaları sınırlayan yönetmelikler bulunmaktadır. Bu yönetmelikler, Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ve Toprak Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği dir. Arıtma çamurları bu yönetmelikler çerçevesinde bertaraf edilecek olup, konuya ait detay bilgiler, ÇED Raporu nda yer alacaktır. Arıtma tesisinden kaynaklı diğer katı atıklar, belediyeye ait katı atık bertaraf sahasına götürülerek, tesis çalışanlarından kaynaklı evsel nitelikli atıksular ise Diyarbakır AAT de arıtılarak bertaraf edilecektir. 37

IV.2. Yatırımın Çevreye Olan Etkilerinin Değerlendirilmesinde Kullanılacak Tahmin Yöntemlerinin Genel Tanıtımı Etki boyutunun tahmin edilmesi için, birincil etkinin boyutunun belirlendikten sonra kaynak ve alıcılar (flora, fauna ya da insanlar) arasındaki bağlantılar ya da ilişkiler tanımlanarak gerektiğinde modellenmelidir. Bu bağlantıların anlaşılmasıyla, alıcılar üzerindeki etkiler tahmin edilebilir. Etki boyutunu ve etki önemini birbirinden ayırmak önemlidir. Oluşacağı bölgenin endüstriyel bölge ya da yerleşim alanı olmasına bağlı olarak, aynı gürültü düzeyinin birbirinden çok farklı önemleri olabilir. Emisyonların önemi ise, mevcut hava kalitesinin, hava kalitesi limit değerlerinin oldukça altında, limit değerlere yakın ya da zaten limit değerlerin üstünde olmasına göre değişecektir. Bu bağlamda Diyarbakır AAT Projesi nin olası çevresel etkilerinin değerlendirilme yöntemleri aşağıda özetlenmiştir. IV.2.1. Hava Kalitesine Etkiler Projeden kaynaklanan emisyonun ekolojiye ve insan sağlığına etkisinin tespiti amacıyla oluşabilecek toz emisyonları hesaplanacaktır. Yapılan hesaplar sonucu bulunan değerler, standart hava kalitesi değerleriyle kıyaslanarak, etkilerin önemi değerlendirilecektir. Yapılan değerlendirme sonucunda da gerekli önlemler alınacaktır. Bu önlemler, düzenli araç egzoz sistemleri kontrolü, toz tutma yöntem ve önlemlerinin uygulanması, yolların sulanması, yeni kazılmış alanlara erozyon önleme yöntemlerinin uygulanması ve ağırlıklı kullanılacak yolların asfaltlanması olarak sayılabilir. Atıksu arıtma tesislerinin işletme döneminde rastlanılan diğer bir problem ise kokudur. Bu sorunu ortadan kaldırmak için projelendirme safhasından itibaren gerekli çalışmalar yapılacaktır. Havuzların içinde ölü bölgeler bırakılmayacak ve motor güçleri debiye göre emniyetli tarafta kalacak şekilde seçilecektir. Sahada meydana gelecek olan atık çamurlar bekletilmeden belediyeye ait katı atık depolama sistemine ya da uygun olduğunun kanıtlanmasının akabinde gübre olarak kullanılmak amacı ile tarlalara götürülecektir. Gerek duyulur ise, sahada ilaçlama yapılacaktır. Bu uygulamalar ile koku ve sinek sorunu en aza indirilecektir. IV.2.2. Su Kalitesine Etkiler Projenin inşaat aşamasında, su kaynaklarına olabilecek etkiler ancak, evsel atıkların önlem alınmaksızın yüzey sularına deşarj edilmesi ya da proje süresince kullanılacak az miktarda tehlikeli maddenin (boya, yağ vb.) bir sızıntı, dökülme olması halinde yüzey ya da yeraltı sularına bulaşması durumunda olabilir. Ayrıca, oluşacak toz emisyonundan dolayı yakındaki yüzeysel su kaynaklarında geçici sedimantasyon olma ihtimali bulunmaktadır. Projenin devreye girmesiyle birlikte ise, mevcut durumda herhangi bir arıtmaya tabi tutulmaksızın deşarj edilen atıksular nedeniyle su kalitesi bozulmuş olan alıcı ortamın su kalitesinde olumlu yönde bir gelişme olması kaçınılmaz bir sonuçtur. 38

IV.2.3. Gürültü Proje kapsamında oluşacak gürültü seviyeleri hesaplanacaktır. Elde edilen etki tahmini sonuçları Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği nde verilen ilgili sınır değerler ile karşılaştırılacak ve gerekli önlemler alınacaktır. Projenin inşaat, işletme ve kapanış aşamalarındaki faaliyetlerden kaynaklanan proje ile ilgili trafiğin yakın çevredeki yollardaki etkileri değerlendirilecek ve gerekli görüldüğü durumlarda bu etkilerin azaltılması amacıyla alınması gereken önlemler belirlenecektir. IV.2.4. Toprak ve Jeolojik Yapı Üzerine Etkiler Proje nin inşaat ve işletme aşamalarında toprak ve jeoloji üzerine olası etkiler mevcut durum referans alınarak değerlendirilecektir. Değerlendirme çalışması faaliyetlerin ilgili altyapının ve ulaşım yollarının inşası ve arazi kullanımı nedeniyle oluşacak potansiyel toprak kirliliği, kısmi toprak sıkışması ve erozyon, yüzey akışı, sedimantasyon, kontaminasyon gibi etkilerin bir değerlendirmesini kapsayacaktır. IV.2.5. Flora ve Fauna Üzerine Etkiler Proje nin inşaat ve işletme aşamalarında biyolojik çevre üzerine olası etkilerinin belirlenmesi amacıyla, proje alanındaki tehlike altındaki türler, endemikler ve ulusal ve uluslararası öneme sahip türler belirlenecek ve flora-fauna üzerine olası etkiler projenin hava, su ve toprak kalitesi üzerine olabilecek olası etkileri ile birlikte değerlendirilecektir. Olası etkilerin değerlendirilmesi için çevrenin mevcut özellikleri arazi ve literatür çalışmaları ile belirlenecektir. Etkilerin değerlendirilmesi sırasında aşağıdaki noktalar göz önünde bulundurulacaktır: tehlike altındaki türler ve uluslararası öneme sahip türler, bitki ve hayvan türlerinin endemik populasyonları, türlerin, av hayvanlarının ekonomik önemi ve ilgili uluslararası sözleşmeler Türkiye nin yükümlülükleri. Bu kapsamda, biyolojik kaynakların ve yaban hayatının etkileneceği alanlar tanımlanacak ve aşağıda belirtilen hususlara dayanılarak etkilerin önemi belirlenecektir; yaban hayatı ve yaban hayatı habitat kaybı, habitat bölünmesi, habitatın zarar görmesi, kirleticilerin türler üzerindeki etkileri, türlerin hassasiyeti, vejetasyon kaybı, türlerin rahatsız edilmesi, alternatif habitatların varlığı. 39

IV.2.6. Sosyo-Ekonomik Çevre Üzerine Etkiler Sosyo-ekonomik çevre üzerine etkiler, projenin inşaat ve işletme aşamaları için değerlendirilecektir. Bu değerlendirme çalışmasında etkilenecek insan grupları, yerel hassasiyet, projenin ekonomik maliyetleri ve faydaları ile gelecek ihtiyaçların belirlenmesi gibi hususlar göz önünde bulundurulacaktır. Bu çalışma kapsamında aşağıdaki hususlar değerlendirilecektir: kamu sağlığı üzerine etkiler, iş olanakları, yaşam standartları, kamu hizmetleri, görsel değerler, kültürel yapılar, rekreasyon alanları, tarihsel ve arkeolojik varlıklar. Bu çalışmaların kapsamında ayrıca, sağlık ve güvenlik konuları ve kültürel kaynaklar üzerindeki olası etkilerin azaltılması amacıyla gereken önlemler de belirlenecektir. IV.3. Çevreye Olabilecek Olumsuz Etkilerin Azaltılması için Alınması Düşünülen Önlemlerin Tanıtımı Projeden kaynaklanacak olası olumsuz etkilerin önlenmesi veya en aza indirgenmesi için alınacak önlemler aşağıdaki alt bölümlerde belirtilmektedir. Ancak, gerçekleştirilecek çevresel etki değerlendirmesi çalışmaları kapsamında bu önlemler detaylandırılacak ve gerekli görülmesi halinde artırılacaktır. IV.3.1. Su Kaynaklarının Korunması Atıksu arıtma tesisinde uygulanacak olan arıtma sistemi, arıtılan suyun ilgili kanun ve yönetmeliklerde belirlenen sınır değerleri aşmamasını sağlayacak şekilde seçilecek ve uygulanacaktır. Tesisten çıkan arıtılmış suyun kalitesi rutin analizlerle izlenecek, tesiste oluşabilecek arızalar dışında alıcı ortama herhangi bir atıksu by-pass edilmeyecektir. IV.3.2. Hava Kalitesinin Korunması İnşaat döneminde gerçekleştirilecek olan ve toz yayıcı nitelikteki faaliyetler sırasında sulama ve toz bastırma gibi önlemler alınacaktır. İnşaat ve işletme dönemlerinde iş makinelerinin çalışması sonucu, egzoz gazı emisyonu söz konusu olacaktır. Bu emisyonların en aza indirilmesi amacıyla egzoz muayeneleri yapılmış araçlar kullanılacak, emisyonların HKKY ve EKHKK yönetmelikleri ile belirlenen sınır değerlerin altında olması sağlanacaktır. Tesisten kaynaklanabilecek kokunun önlenmesi için ise, havuzların içinde ölü bölgeler bırakılmayacak ve motor güçleri debiye göre emniyetli tarafta kalacak şekilde seçilecektir. Sahada meydana gelecek olan atık çamurlar bekletilmeden belediyeye ait katı atık depolama sistemine ya da uygun olduğunun kanıtlanmasının akabinde gübre olarak kullanılmak amacı ile tarlalara götürülecektir. Gerek duyulur ise, sahada ilaçlama yapılacaktır. Bu uygulamalar ile koku ve sinek sorunu en aza indirilecektir. 40

IV.3.3. Gürültü Arazinin hazırlanması aşamasında, kazı ve dolgu işlemleri sırasında, özellikle iş makineleri nedeniyle gürültü oluşacaktır. Bunun yanında işletme döneminde proje trafiğine bağlı olarak gürültü oluşması söz konusudur. Proje kaynaklı gürültünün proje yakın çevresindeki yerleşimler ve fauna üzerine olumsuz etkileri söz konusudur. Bu etkilerin önlenmesi amacıyla kullanılan iş makinalarının düzenli olarak kontrolü yapılarak Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği nde belirtilen maksimum gürültü seviyelerinin aşılmaması sağlanacaktır. Çalışanların, tozdan ve gürültüden olumsuz yönde etkilenmelerini en aza indirmek için "İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü"nde belirlenen hükümler doğrultusunda önlemler alınacaktır. Gürültü konusunda Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından hazırlanan 23.12.2003 tarih ve 25325 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Gürültü Yönetmeliği ve 09.12.2003 tarih ve 25311 sayılı İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü hükümlerine ve 01.07.2005 tarih ve 25862 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği ne uyulacaktır. 41