MERMER OCAKLARINDA ÇALIŞANLARA İLİŞKİN İŞ YERİ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ ÜZERİNE TESPİTLER (ISPARTA-SÜTÇÜLER İLÇESİ ÖRNEĞİ) -ŞUBAT-MART 2015- SUNUM PROF. DR. NAZMİ AVCI 1 MAYıS, 2015
lerinde 2 Bu araştırma akademik bir çalışmaya veri hazırlamak ve ölçek geliştirmek amacıyla hazırlanmıştır. Soruların doğru ya da yanlış cevapları yoktur. Araştırmanın amacı Isparta ili Sütçüler ilçesinde bulunan mermer ocaklarında çalışan işçilerin iş yeri sağlığı ve güvenliği ile ilgili koşulların tespiti üzerinedir. Araştırma, kantitatif (niceleyici) araştırma tekniklerinden yüz yüze anket yöntemi kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Ayrıca işgörenlerin sözlü beyanları da nitel bulgular olarak değerlendirilmiştir. Araştırma sahası; Isparta ili Sütçüler ilçesinde aktif olan 47 ocaktan 16 Mermer Ocağı çalışanlarıdır. Araştırmamız, bu ocakların farklı alanlarında iş görenler arasından kolayda örneklem yöntemi ile seçilmiş 91 kişi ile yüz yüze görüşülerek gerçekleştirilmiştir.
3 İş sağlığı ve güvenliği; işin yapılması sırasında işyerindeki fiziki çevre şartları sebebiyle iş görenlerin maruz kaldıkları sağlık sorunları ve mesleki risklerin ortadan kaldırılması veya azaltılması ile ilgilenen bilim dalı olarak tanımlanmaktadır. Aynı zamanda, «bir kuruluşun gerçekleştirdiği faaliyetlerden etkilenen tüm insanların (çalışanların, geçici işçilerin, alt yüklenici çalışanlarının, ziyaretçilerin, müşterilerin ve işyerindeki herhangi bir kişinin) sağlığına ve güvenliğine etki eden faktörleri ve koşulları inceleyen bilim dalı» olarak da tanımlanmaktadır.
4 Bugün iş kazaları, meslek hastalıkları ve dolayısıyla çalışma ve iş güvenliği, gerek insani ve toplumsal açıdan, gerekse ekonomik yönden çok önemli bir sorun olarak kabul edilmektedir. Uluslararası Çalışma Örgütü (International Labour Organization) araştırmalarına göre genellikle kazaların sadece 2 si korunması mümkün olmayan kazalar olup, 98 i genel olarak korunması mümkün olan kazalardır.
5 Dünyada ve Türkiye de teknolojik gelişmelere bağlı olarak çalışma alanlarında da radikal dönüşümler yaşanmaya başlanmıştır. Dolayısıyla yaşanan bu dönüşümlere doğru orantılı olarak özellikle iş yerlerinde çalışan kişilerin güvenliği ve sağlığı ile ilgili riski yüksek bazı sorunlar da açığa çıkmıştır. Bu sebeple bir takım önlemleri önceden alarak iş görenler açısından çalışma koşullarının iyileştirilmesi ve iş yerlerinin güvenli hale getirilmesi kaçınılmaz olmuştur.
6 Risk analizi; birbiri ile bağlantılı üç ayrı süreçten oluşan bir sistemdir. Olabilecek her türlü tehlikenin bilimsel olarak belirlenmesi ( risk değerlendirme), Buna göre uygun önlemlerin seçilmesi (risk yönetimi) ve Tüm ilgili tarafların risk ve riske ilişkin faktörlere ait bilgi ve düşünceleri paylaşması risk iletişimi sürecidir. Bizim de bu çalışma ile amacımız risk iletişim sürecinin paydaşı olmaktır. En genel yaklaşımla risk; bir kaza öncesi olası kazayı tahmin ederek onun olma olasılığını ölçülebilir olarak bir çıktı haline getirme işlemidir.
7
8 31,66 Araştırmada iş görenlerin yaş ortalaması yaklaşık 32 dir. İşin niteliği dikkate alındığında iş görenlerin dinamik bir yaş grubunu temsil etmesi normaldir. Ancak bu yaş grubunda olan iş görenlerin karşılaşacağı işten kaynaklanan kazaların sonuçları açısından düşünüldüğünde, iş yeri güvenliği daha da önemli hale gelmektedir.
9
10 Araştırmada iş görenlerin çocuk sayıları incelendiğinde %38 inin çocuk sahibi olmadığı görülmektedir. %57 sinin 3 ten az çocuk sahibi olduğu; %4,4 ünün 4 ve daha fazla çocuğa sahip olduğu görülmektedir.
11 Araştırmada iş görenlerin eğitim durumları incelendiğinde %31 inin ilkokul mezunu, % 26 sının ortaokul mezunu, %35 inin lise mezunu ve % 6 sının ön lisans mezunu olduğu görülmektedir. Sonuçlara göre çalışanların eğitimlerinin ilk ve ortaöğretim düzeyinde olduğu anlaşılmaktadır.
12 Araştırmada iş görenlerin çalışma süreleri incelendiğinde %63 ünün 1-5 yıldır çalıştıkları görülmektedir. Yapılan işin niteliği düşünüldüğünde çalışanlardan uzun zamandır bu alanda iş gören olma oranı oldukça düşüktür.
13 Araştırmada katılımcıların mesai düzenine bakıldığında %53 ünün vardiya sistemiyle çalıştığı görülmektedir.
15 Araştırmada iş görenlerin işinden kaynaklı varis problemi yaşama sıklığına baktığımızda %67 sinin «ara sıra, nadiren, hiçbir zaman», %33 ünün ise «çok sık ve her zaman» yanıtını verdiği görülmektedir. Ancak bu veriler negatif yaklaşımla değerlendirildiğinde ise sorun %60 ın
16 Araştırmada iş görenlerin işinden kaynaklanan ruhsal problem yaşama sıklığına baktığımızda %62 sinin «ara sıra, nadiren, hiçbir zaman», %38 inin ise «çok sık ve her zaman» yanıtını verdiği görülmektedir. İş görenlerin sözlü beyanlarında ölüm ya da engelli kalma korkusu nu vurgulamaları bu sorunların temelini oluşturmaktadır.
17 Araştırmada iş görenlerin işinden kaynaklı aşırı yorgunluk problemi yaşama sıklığına baktığımızda %60 ının «ara sıra, nadiren, hiçbir zaman», %40 ının ise «çok sık ve her zaman» yanıtını verdiği görülmektedir.
18 İş görenlerin işinden kaynaklı uykusuzluk problemi yaşama sıklığına baktığımızda %75 inin «ara sıra, nadiren, hiçbir zaman», %25 inin ise «çok sık ve her zaman» yanıtını verdiği görülmektedir.
19 İş görenlerin işinden kaynaklanan bel fıtığı problemi yaşama sıklığına baktığımızda %76 sının «ara sıra, nadiren, hiçbir zaman», %24 ünün ise «çok sık ve her zaman» yanıtını verdiği görülmektedir..
20 İş görenlerin işinden kaynaklı sindirim sistemi rahatsızlığı problemi yaşama sıklığına baktığımızda %75 inin «ara sıra, nadiren, hiçbir zaman», %25 inin ise «çok sık ve her zaman» yanıtını verdiği görülmektedir.
21 İş görenlerin işinden kaynaklı kol ve bacak ağrıları problemi yaşama sıklığına baktığımızda %73 ünün «ara sıra, nadiren, hiçbir zaman», %27 sının ise «çok sık ve her zaman» yanıtını verdiği görülmektedir.
22 İş görenlerin işinden kaynaklı alerjik sorunlar yaşama sıklığına baktığımızda %71 inin «ara sıra, nadiren, hiçbir zaman», %29 unun ise «çok sık ve her zaman» yanıtını verdiği görülmektedir. Sorunun yüksekliği ile bakıldığında «alerjik test»lerin iş görenlere yeterince uygulanmadığı anlaşılmaktadır.
23 İş görenlerin işinden kaynaklı solunum yolu problemi yaşama sıklığına baktığımızda %73 ünün «ara sıra, nadiren, hiçbir zaman», %27 sının ise «çok sık ve her zaman» yanıtını verdiği görülmektedir.
24 İş görenlerin çalıştıkları kurumda iş kazalarına yönelik iş kazası bildirim formu doldurulma sıklığına baktığımızda %74 ünün «ara sıra, nadiren, hiçbir zaman», %26 sının ise «çok sık ve her zaman» yanıtını verdiği görülmektedir.
25 İş görenlerin çalıştıkları kurumda kesici delici alet yaralanma formu doldurulma sıklığına baktığımızda %70 inin «ara sıra, nadiren, hiçbir zaman», %30 unun ise «çok sık ve her zaman» yanıtını verdiği görülmektedir.
26 İş görenlerin çalıştıkları kurumda meslek hastalıkları tespit formu doldurulma sıklığına baktığımızda %72 sinin «ara sıra, nadiren, hiçbir zaman», %28 inin ise «çok sık ve her zaman» yanıtını verdiği görülmektedir.
27 İş görenlerin çalıştıkları kurumda iş güvenliğine yönelik kayıt sistemi formu doldurulma sıklığına baktığımızda %76 sının «ara sıra, nadiren, hiçbir zaman», %24 ünün ise «çok sık ve her zaman» yanıtını verdiği görülmektedir.
28 İş görenlerin çalıştıkları kurumda sağlık taraması yapılma sıklığı na baktığımızda %78 inin «ara sıra, nadiren, hiçbir zaman», %22 sinin ise «çok sık ve her zaman» yanıtını verdiği görülmektedir.
29 İş görenlerin çalıştıkları kurumda iş yeri eğitimi programları yapılma sıklığına baktığımızda %77 sinin «ara sıra, nadiren, hiçbir zaman», %23 ünün ise «çok sık ve her zaman» yanıtını verdiği görülmektedir.
30 İş görenlerin çalıştıkları kurumda «zehirlenme olayı yaşanma sıklığı»na baktığımızda %80 inin «ara sıra, nadiren, hiçbir zaman», %20 sinin ise «çok sık ve her zaman» yanıtını verdiği görülmektedir.
31 İş görenlerin çalıştıkları kurumda «kol, bacak, ezilme ve sıkışma olayı yaşanma sıklığı»na baktığımızda %74 ünün «ara sıra, nadiren, hiçbir zaman», %26 sının ise «çok sık ve her zaman» yanıtını verdiği görülmektedir.
32 İş görenlerin çalıştıkları kurumda iş doyumunu artırıcı uygulamalar yapılma sıklığı na baktığımızda %61 inin «ara sıra, nadiren, hiçbir zaman», %39 unun ise «çok sık ve her zaman» yanıtını verdiği görülmektedir.
33 İş görenlerin çalıştıkları iş yerinde kurum sorumluluğu sıklığına baktığımızda %78 inin «ara sıra, nadiren, hiçbir zaman», %22 sinin ise «çok sık ve her zaman» yanıtını verdiği görülmektedir.
34 İş görenlerin çalıştıkları kurumda sorunlara acil çözüm üretilme sıklığı na baktığımızda %76 sının «ara sıra, nadiren, hiçbir zaman», %24 ünün ise «çok sık ve her zaman» yanıtını verdiği görülmektedir.
35 İş görenlerin çalıştıkları kurumda bozuk ve sorunlu aletlerin kullanma sıklığı na baktığımızda %78 inin «ara sıra, nadiren, hiçbir zaman», %22 sinin ise «çok sık ve her zaman» yanıtını verdiği görülmektedir.
36 İş görenlerin çalıştıkları kurumda kullanılan alet ve araçların bakımının yapılma sıklığı na baktığımızda %86 sının «ara sıra, nadiren, hiçbir zaman», %14 ünün ise «çok sık ve her zaman» yanıtını verdiği görülmektedir.
37 İş görenlerin çalıştıkları kurumda malzeme ve araç kalitesine dikkat etme sıklığı na baktığımızda %73 ünün «ara sıra, nadiren, hiçbir zaman», %27 sinin ise «çok sık ve her zaman» yanıtını verdiği görülmektedir.
38 İş görenlerin çalıştıkları kurumda kullanılan ekipman güvenliği ne dikkat etme sıklığına baktığımızda %83 ünün «ara sıra, nadiren, hiçbir zaman», %17 sinin ise «çok sık ve her zaman» yanıtını verdiği görülmektedir.
39 1. Maaşın elden yattığı şirketlerde iş görenlerin daha az memnun olduğu tespit edilmiştir. 2. Maaşların elden verildiği kurumlarda işçiler sigorta priminin asgari ücret üzerinden yatmasından şikâyetçiler. 3. İş görenleri geneli yaz aylarında gün uzamasından kaynaklanan mesai saatlerinin uzamasından şikayetçiler. (Ortalama olarak yazın çalışma süresi 10 saat olarak belirtilmiştir). 4. Mermer ocaklarında mutfak, yemekhane ve yatakhane gibi ortak kullanım alanları temizlik açısından oldukça sorunlu olduğu görülmüştür. 5. Genel olarak iş görenler yıllık izinlerde çok problem yaşadıklarını beyan etmişlerdir. 6. Nerdeyse tüm görüşme yapılan işletmelerde iş yeri güvenliği ve sağlık eğitimi programlarının göstermelik yapıldığı iş görenler tarafından açıkça beyan edilmiştir.
40 7. İş görenler sorun yaşadıkları işletmelerle ilgili olarak, yetkililerin durumun farkında olduklarını, ancak günü kurtarmaya yönelik adımlar atmak suretiyle yaşanılan sorunları geçiştirdiklerini ifade etmişlerdir. 8. İşçilerin problem yaşadığı ocaklar incelendiğinde kişisel güvenlik ekipmanlarının göstermelik yani bir kontrol olması durumunda sorun çıkmaması için bulundurulduğu ve işçilerin yeterince faydalanamadığı belirtilmiştir. İşçilerle yapılan görüşmelerde bu ocaklarda kaza oranının daha yüksek olduğu tespit edilmiştir.
41 Mermer ocaklarında çalışanların yaş ortalamasının ağırlıklı olarak dinamik yaş grubundan olduğu görülmektedir. Bu yaş grubunun sosyal hakları ve niteliklerini geliştirici çalışmalara önem verilmelidir. Araştırma bulgularından da anlaşıldığı üzere işin niteliğinden kaynaklanan sağlık sorunları negatif bir boyut kazanmıştır. Prosedürlerin formel anlamda yerine getirilmesinden daha çok, işyerlerinde bu uygulamaların gerçekten yerine getirilip getirilmediğinin izlenmesi gereklidir. Araştırmanın verilerine göre bu bölgedeki mermer ocaklarında öncelikli olarak iş yeri güvenliği sorunu vardır. Kullanılan ekipmanların sorunlu oluşu iş güvenliği açısından risk oluşturmaktadır.
42 İş yerlerinde sorunların çözümü konusundaki gecikmeler iş görenler açısından sıradan bir işleyiş olarak görülmektedir. Ancak iş görenler yine de bu sıradanlaşmanın kendileri için bir risk oluşturduğunun farkındadır. Bizim tespitlerimizde çalışanların en önemli eksikliğinin özlük hakları konusundaki bilgi problemlerinin olmasıdır. İş görenlerin iş yerlerini işsizlikten kaynaklanan geçici bir iş olarak kanıksamaları, nitelik kazanmaları açısından önemli bir engeldir. Mermer ocaklarının kent merkezlerinden uzak alanlarda oluşu, sorunların izlenmesi ve çözümü açısından da kısıtlayıcı bir role sahiptir.