AYYILDIZIN İZİNDE / ARNAVUTLUK Arnavutluk ta bir Osmanlı şehri Berat 108 EKOV TR N AĞUSTOS 2014 TRT Avaz kanalında yayınlanan Ayyıldızın İzinde programı Osmanlı şehri Berat ı ekranlara taşıdı. Programın Genel Yayın Yönetmenliğini Bilal Koçak, Görüntü Yönetmenliğini ise Mehmet Turan yapıyor. BİLAL KOÇAK IN İZLENİMLERİ Osmanlı İmparatorluğu nun 5 asır hüküm sürdüğü Arnavutluk un Berat şehri tarihi evleri ile Safranbolu nun adeta ikiz kardeşi gibi... EKOV TR N AĞUSTOS 2014 109
ARNAVUTLUK TA OSMANLI NIN İZLERİ HÜKÜM SÜRÜYOR AYYILDIZIN İZİNDE / ARNAVUTLUK Ay yıldızın izini Balkanlar da sürmeye devam ediyoruz. Osmanlı İmparatorluğu nun beş asır hüküm sürdüğü Balkanlar ın şirin ülkesi Arnavutluk, kültürel mirasın yanı sıra sahip olduğu doğal güzellikleriyle dikkat çekiyor. Başkent Tiran da Ethem Bey Camii, Berat şehri, Gorica Köprüsü, Akçahisar Kalesi ve Osmanlı yadigarı eserler görenleri adeta büyülüyor. Ayyıldızın İzinde nin bu ayki durağı dost ve kardeş ülke Arnavutluk. Arnavutluk un başkenti Tiran a gitmek üzere yola koyuluyoruz. Priştine den karayoluyla 3 buçuk saat süren bir yolculuktan sonra Tiran a ulaşıyoruz. Dağların arasından adeta bir nehir gibi akıp giden yollara ve muhteşem bir manzaraya şahitlik ettik. Türkiye ile Arnavutluk arasında güçlü tarihi bağlar var. Bu ülkede bizden izlere Osmanlı dan izlere rastlıyoruz. Tiran ın merkezi İskender Bey Meydanı ndayız. Meydana adını veren İskender Bey, zamanında Osmanlı ya rehin düşen bir prens. Sultan II. Murat döneminde iç oğlan olarak yetiştiriliyor ve Edirne Sarayı nda Müslüman oluyor. Daha sonra saraydan kaçıp tekrar Arnavutluk a geliyor. Arnavutları birleştiren İskender Bey, daha sonra papalık başkomutanlığına kadar yükseliyor. Hayatı Osmanlı ya direnmekle geçen Arnavutların milli kahramanı İskender Bey in ölümünün ardından Arnavutluk toprakları tekrar Osmanlı hakimiyetine geçti. OSMANLI YADİGARI ESERLER RESTORE EDİLİYOR İskender Bey heykelinin yanı başında ise Osmanlı dan yadigar Ethem Bey Camii bulunuyor Tiran daki az sayıdaki camiden biri olan Ethem Bey Camii, mimarisiyle görenleri kendine hayran bırakıyor. Cami, Osmanlı dönemi Türk yapı sanatı usullerine uygun olmakla beraber içi ve hatta dışındaki kalem işleriyle Balkanlar'da çok yaygın olan bir sanat anlayışına ve zevkine işaret ediyor. TİRAN DA AYAKTA KALAN TEK TARİHİ CAMİ Arnavutluk un başkenti Tiran daki Ethem Bey Camii, Osmanlı dan günümüze miras kalan en önemli tarihi eser. 1793 yılında Hacı Ethem Bey tarafından inşa ettirilen caminin restarasyonunu TİKA yaptırıyor. 1793-1794 yıllarında Hacı Ethem Bey tarafından tek kubbeli ve kare planlı olarak inşa ettirilen caminin giriş kısmında revaklar bulunuyor. Caminin ve revakların iç yüzeyi kalem işi nakışlarla süslü. Harime giriş kapısının ve son cemaat yerine giriş kapısının üzerinde iki kitabe yer alıyor. Duvarlar, tavan, sütunların üst kısımları, manzara ve çiçek resimleriyle kaplı. Caminin ahşap mihrabı orijinal fakat yağlı boya ile boyalı. Ahşaptan yapılan kapılar mahfili kalem işi süslemelerle bezeli. Son cemaat yeri kalın camlarla kapatılmış ve kapalı mekân haline dönüştürülmüş. Arnavut komünist lider Enver Hoca döneminde 1967 de kapatılarak müzeye dönüştürülen cami 1991 de demokrasiye geçilmesiyle yeniden ibadete açıldı. Caminin zarif, tek şerefeli bir minaresi bulunuyor. Minareden günde beş vakit ezan sesi yükseliyor Tiran da Osmanlı döneminden kalan tek cami olan bu güzel eser bu- 110 111
AYYILDIZIN İZİNDE ARNAVUTLUK BAŞBAKAN YARDIMCISI EMRULLAH İŞLER: TÜRKİYE-ARNAVUTLUK İLİŞKİLERİ TEK KELİMEYLE MÜKEMMEL güne kadar küçük çaplı onarımlar görmüş. Caminin restorasyonu konusunda ise Türkiye Cumhuriyeti devleti harekete geçmiş. TİKA kanalıyla bu Osmanlı mirası restore edilecek. Ethem Bey Camii, Arnavutluk un komünizmle yönetildiği dönemde müzeye dönüştürüldüğü için bugün de varlığını sürdürüyor. Ancak o kadar şanslı olmayıp yıkılan camiler de var. Onlardan biri de Tiran ın kurucusu Süleyman Paşa nın yaptırdığı cami. Arnavut kökenli Osmanlı paşası olan Süleyman Paşa tarafından yaptırılan Süleyman Paşa Camii, 1967 de yıkılınca camiden geriye sadece şadırvanı kaldı. BUNKERLER KOMÜNİST LİDER ENVER HOCA DAN KALAN HATIRA 41 yıl boyunca ülkeyi komünizmle yöneten Enver Hoca döneminden başkent Tiran da geriye kalan çok az şey var. Bu yapılar Enver Hoca nın olası bir savaşa karşı bulduğu bir çözüm. Dört kişinin sığabileceği şekilde hazır beton kalıplarla inşa edilen bunkerlerde dışarıdan gelebilecek saldırılar için küçük pencereler yer alıyor. Bunkerler bugün başkentin en görkemli bulvarında sergileniyor ve turistlerin ilgisini çekiyor. 700 bin adet yapıldığı söylenen bunkerleri Arnavutluk un hemen her tarafında görmek mümkün. Bunker adı verilen bu askeri mevziler Arnavutluk u 1944 yılından 1985 yılına kadar tam 40 yıl boyunca demir yumrukla yöneten komünist lider Enver Hoca dan hatıra kalmış. OSMANLI YA BAŞ KALDIRAN İSKENDER BEY MEYDANI Başkent Tiran daki İskender Bey Meydanı ve İskender heykeli, arka planda Ethem Bey Camii. Osmanlı sarayında yetişen ve paşalığa kadar yükselen Arnavut İskender Bey daha sonra ülkesinde Osmanlı ya isyan bayrağı açtı. ENVER HOCA NIN PİRAMİTİ Arnavutluk u 41 yıl süreyle yöneten komünist lider Enver Hoca nın anıt mezarı olarak inşa edilen Tiran daki bu yapı Mısır daki Firavun mezarları olan pramitleri andırıyor. Enver Hoca nın kızı ve damadı tarafından bu yapı Enver Hoca nın anısını yaşatmak üzere müze olarak kullanılmış. Yapı bugün mezbelelik halde. Yıpranmış, camları kırılmış ve üzeri grafitlerle dolu. ARNAVUTLUK BAŞBAKAN YARDIMCISI NİKO PELESHİ: TİKA NIN FAALİYETLERİ ÇOK ÖNEMLİ Arnavutluk Başbakan Yardımcısı Niko Peleshi, TİKA nın Arnavutluk ta gerçekleştirdiği projelerden övgüyle söz ediyor. Arnavutluk Başbakan Yardımcısı Peleshi, şu ifadeleri kullanıyor: TİKA nın Arnavutluk taki faaliyetlerini yakından takip ediyoruz. Diğer uluslararası kuruluşlar gibi TİKA nın Arnavutluk taki faaliyetlerini çok önemli ve değerli buluyoruz. Tarihimizin yeniden canlandırılması hususunda yapmış olduğu desteklerden dolayı TİKA ya teşekkür ediyorum. TİKA nın sadece tarih alanında faaliyetleri bulunmuyor. Değişik alanlarda da diğer uluslararası kuruluşlar gibi devletimizin kalkınması için yardımda bulunuyor. ARNAVUTLUK SAĞLIK BAKANI İLİR BEQJA: SAĞLIKTA ÖNEMLİ YATIRIMLAR GERÇEKLEŞTİRİ- YORUZ Türkiye ile Arnavutluk ilişkilerinin önemini vurgulayan Arnavutluk Sağlık Bakanı ilir Beqja ise şunları söylüyor: Hem siyasetçi hem de bir bakan olarak Türkiye ile Arnavutluk arasındaki ilişkileri mükemmel seviyede. Bunu ekonomik işbirliğimizden askeri işbirliğine kadar pek çok alanda görüyoruz. Bu sağlam ilişkilerin temelinde ise ortak tarihimiz yer alıyor. Bu işbirliklerinin devam edeceğine de inanıyorum. Hem TİKA ya hem de Türkiye nin Tiran Başbakan Yardımcısı Emrullah İşler in resmi temaslarda bulunmak için Tiran da olduğunu öğreniyoruz. Başbakan Yardımcısı İşler, Arnavutluk Başbakan Yardımcısı Peleshi ye ve bizlere önemli mesajlar veriyor. Başbakan Yardımcısı Emrullah İşler, şöyle konuşuyor: Türkiye Arnavutluk ilişkileri tek kelimeyle mükemmel. Arnavutluk la Türkiye arasında stratejik işbirliğine doğru giden bir süreç yaşıyoruz. Bundan dolayı çok gururluyuz. Bu sağlam ilişkilerin temelinde ortak tarihimiz y- er alıyor. Bu işbirliklerinin devam edeceğine inanıyorum. Türkiye, Arnavutluk ta Osmanlı mirasına sahip çıktı, kardeş ülkeye dost eli uzattı. Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı (TİKA) Kruya daki 480 yıllık Murad Bey Camii ni restore ettirerek yeniden ibadete açtı. Bu e- Büyükelçiliği ne teşekkür ediyorum. Arnavutluk a birçok alanda destekte bulundular. Küçük çaplı birçok proje gerçekleştirdik. Artık büyük çaplı projeler gerçekleştirme aşamasındayız. Bunlar arasında sağlık alanında rehabilitasyon ve acil servislerin açılmasını sayabiliriz. TİKA BAŞKANI SERDAR ÇAM: BİRBİRİMİZE ÇOK YAKIN İKİ MİLLETİZ TİKA Başkanı Serdar Çam da Arnavutluk la tarihten gelen bağlarımıza dikkat çekerek ülkede bugüne kadar 160 ın üzerinde projeye imza atıldığını kaydediyor. Çam, sözlerine şöyle devam ediyor: Osmanlı nın önemli bir kısmı Balkanlar da, bir kesimi de Kuzey Afrika da. Dolayısıyla yarı yarıya bütünleştiğimiz bir yer burası. Farklı ülkelerde olsak da akrabalık ilişkilerimizin olduğu aynı milletin içinde yer aldığımız önemli bir halk. Resmi temaslar ve açılışlar için Arnavutluk u ziyaret eden Başbakan Yardımcısı Emrullah İşler Arnavutluk Başbakan Yardımcısı Peleshi (solda) ve Arnavutluk Sağlık Bakanı Beqja ile yemekte bir araya geldi. serler ayakta kaldığı müddetçe Türk ve Arnavut toplumları arasındaki kardeşlik de ilelebet payidar kalacak. Onun için burada birçok tarihi eserlerimiz var. Duygularımız var. Burada 3 milyon Arnavut varken Türkiye de 5 milyon Arnavut yaşıyor. İç içeyiz. Ayrı devletlerin parçası olsak da halklar olarak birbirimize çok yakın iki milletiz. Tabii bizimkisi bitmek bilmeyen bir çalışma. Halkımızın, devletimizin gücü kuvveti yerinde olduğu sürece, ekonomik imkanlar olduğu sürece kalkınma yönündeki çalışmalarımız, sağlık, eğitim, mesleki eğitim, enformasyon, tarihi eserlerin korunması, tarım projeleri, hayvancılık projeleri gibi pek çok alanda çalışmalarımız devam edecek. Giderek artan bir trendle devletimizin hükümetimizin vermiş olduğu imkanlar çerçevesinde Türk milletinin buradaki yatırımlarını, çalışmalarını yapmaya çalışıyoruz. Geçtiğimiz yıl Arnavutluk ta ilk defa aynı anda beş caminin restorasyon çalışmalarını başlattık. 1 yıl gibi bir süre içinde bu restorasyon çalışmalarının tamamlanmasını planlıyoruz. 112 113
AYYILDIZIN İZİNDE / ARNAVUTLUK TİRAN BÜYÜKELÇİSİ HİDAYET BAYRAKTAR: BİRÇOK ALANDA İŞBİRLİĞİ İÇERİSİNDEYİZ Türkiye ile Arnavutluk un birçok a- landa işbirliği içerisinde olduğunu belirten Tiran Büyükelçisi Hidayet Bayraktar, Bu ortaklık daha önceden açık bir şekilde ilan edilmeden önce de s- tratejik bir ortaklığımız vardı. Arnavutluk bizim için çok önemli bir ülke. Arnavutluk için de biz önemli bir ülkeyiz. Arnavutluk Başbakanı göreve geldiğinde İtalya ve Yunanistan dışında Türkiye nin de stratejik ortak olduğunu belirtti. Birçok insan askeri ve güvenlik alanında Türkiye deki akademilerde okuyor. Buraya gelip daha sonra Türkçe bilen önemli insanların gün geçtikçe önemli mevkilere geldiklerini görüyoruz diyor. İŞLER İBADETE AÇTI TİKA tarafından restore ettirilen Kruya şerindeki Murat Bey Camii nin yeniden ibadete açılışını Başbakan Yardımcısı Emrullah İşler yaptı. OSMANLI YADİGARİ MURAD BEY CAMİİ Başkent Tiran dan sonraki durağımız Kruya şehri Kruya, Osmanlı mirasının yaygın olarak bulunduğu şehirlerin başında geliyor. Osmanlı dönemindeki adı Akçahisar olan Kruya, yalçın dağların yamacında kurulmuş bir şehir Akçahisar dağları bu tarihi şehri adeta kucaklıyor gibi Ünlü Akçahisar Kalesi ise şehre zirveden bakıyor Şehir Fatih Sultan Mehmet döneminde Osmanlı hakimiyetine geçmiş. Fetih için çetin savaşlar verilmiş Osmanlı ya baş kaldıran İskender Bey, Osmanlı hâkimiyeti gelene kadar 24 sene kendi hükümranlığını sürdürmüş bölgede. Kruya şehrinde Osmanlı dan izler taşıyan birçok tarihi eser yer alıyor. Bunlardan biri Murad Bey Camii. 1534 yılında inşa edilen Osmanlı yadigarı bu güzel cami TİKA tarafından restore ettirilerek aslına uygun hale getirildi. Caminin ibadete açılışı ise Başbakan Yardımcısı Emrullah İşler tarafından gerçekleştirildi. Türkiye den uzanan devlet eli 500 yıla yaklaşan tarihi geçmişi ile bir Osmanlı mirası olan Murad Bey Camii nin ayakta durmasını sağladı. Caminin hemen yanı başındaki çarşı ise tarihi dokuyu tamamlayan özellikte. LENA NEHRİ, TİRAN A GÜZELLİK KATIYOR Pek çok Balkan şehri gibi Tiran da içinden nehir geçen bir şehir. Şehri ikiye bölen Lena Nehri Tiran a ayrı bir güzellik katıyor. Nehrin yakınlarında Osmanlı döneminden kalan bir kale yer alıyor. Günümüze kalıntıları ve küçük bir duvarı ulaşabilen Tiran Kalesi eski şehrin tam merkezinde inşa edilmiş. Şehrin en önemli caddelerinden biri de Vatan Şehitleri Caddesi Bu caddeyi önemli hale getirense Parlamento ve Başbakanlık binalarının bu cadde üzerinde bulunuyor olması Caddenin bitiminde ise Tiran Üniversitesi yer alıyor. SARI SALTUK TÜRBESİ Arnavutluk ile tarihten gelen derin bağlarımız var. Ülkenin birçok bölgesinde Bektaşi dedelerinin türbeleri yer alıyor. Başkent Tiran dan, Kruya şehrine giderken dikkatimizi çeken Sarı Saltuk Türbesi de bunlardan biri. Hacı Bektaş-ı Veli'nin müritlerinden olan Sarı Saltuk a ait olduğu rivayet edilen türbelerden Arnavutluk un başka yerlerinde de bulunuyor. Bu türbeler, Müslümanların yanı sıra Hristiyanların da ziyaretgâhı olmuş. Gerçekte bu Türbede Sarı Saltuk un kabri yer almıyor. Ona olan bağlılıktan dolayı bu türbe sembolik olarak yapılmış ama çok sayıda kişi Sarı Saltuk un orda olduğuna inanarak türbeyi ziyaret ediyor. Türbenin duvarında Hz. Ali nin temsili resimleri yer alıyor. Ancak türbede bir sanduka yok, bir kabir yok. Tam orta yerde bir ayak izi bulunuyor. Bu ayak izinin Sarı Saltuk a ait olduğuna inanılıyor. Sarı Saltuk bir efsane gibi Arnavutluk ta nesilden nesle aktarılıyor. BERAT IN GERDANLIĞI GORİCA KÖPRÜSÜ Sessizce akan Osumi Nehri tarihi Berat şehrini ortadan ikiye bölüyor Nehrin bir yakasında Müslüman, diğer yakasında ise Hristiyan mahallesi yer alıyor. Arnavutluk taki gezimize devam ediyoruz. Osmanlı şehri Berat a doğru yola koyuluyoruz. Yolculuğumuz boyunca Arnavutluk a 40 yılı aşkın süre demir yumrukla yöneten komünist lider Enver Hoca tarafından hayali düşmanlara karşı ülkeyi savunmak amacıyla betondan üretilen ve bir çeşit savunma mevzii olan bunkelere sıkça rastlıyoruz. Şehrin girişinde bizi Osumi Nehri karşılıyor. Bu muhteşem manzarayı durup seyrediyoruz. Sessizce akan Osumi Nehri tarihi Berat şehrini ortadan ikiye bölüyor Nehrin bir yakasında Müslüman, diğer yakasında ise Hristiyan mahallesi yer alıyor. Köprüler şehrin iki yakasını birleştiriyor. Osumi Nehri nin üzerinde inci bir gerdanlık gibi uzanan Gorica Köprüsü 18. yüzyılda Ahmet Kurt Paşa tarafından yaptırılmış. 1880 de nehrin taşması sonucu yıkılan köprü 1930 larda orijinaline uygun olarak yeniden inşa edilmiş. Şehrin iki yakasını birleştiren asma köprü günümüzün mimari çizgilerini yansıtıyor. Osmanlı hakimiyetindeki şehir nehrin iki yakasında kurulmuş. Burada tıpkı Amasya nın havası var. Çevremizdeki evler Safranbolu daki tarihi evleri andırıyor. Şehrin karşı yakasında Osmanlı döneminde Müslümanlar oturuyorlarmış. Bulunduğumuz bölgede ise Hristiyan toplum yaşıyormuş. 114 115
AYYILDIZIN İZİNDE / ARNAVUTLUK BEKARLAR CAMİİ Berat şehrinde bugün ayakta kalan dört tarihi camiden biri olan Bekarlar Camii 19. yüzyılın başlarında yaptırılmış. BEŞ ASIR OSMANLI HAKİMİYETİNDE KALDI Beş asır Osmanlı hakimiyetinde kalan Berat şehri, tıpkı mimari yapısı gibi bugünkü adını da Osmanlı döneminde almış ve günümüze kadar korumayı başarmış. Berat, 2 bin 400 yıllık geçmişe sahip. Tarihi bir kaledeyiz. Kalenin geçmişi bin 600 yıl öncesine dayanıyor. Bir kartal yuvasını andıran kaleden bakıldığında eski ve yeni şehirler kolaylıkla ayrılabiliyor. Osmanlı döneminde şehir yamaca kurulup ova tarım arazisi olarak kullanılmış. Ancak daha sonraki dönemlerde şehir tarım arazileri üzerinde genişlemiş. Kalenin karşısındaki dağlardaki bir yazı dikkatimizi çekiyor. Komünist lider Enver Hoca döneminde kazınan harflerle dağlara ENVER yazılmış. Ancak daha sonra yazının başındaki E ve N harfleri yer değiştirilerek Türkçe asla anlamına gelen İngilizce NEVER halini almış Berat şehrine tepeden bakan kalenin surları ilk kez M.Ö. 3. yüzyılda inşa edilmiş. Daha sonra şehri ele geçiren Bizanslılar surları yeniden düzenlemiş. Kalede dikkat çeken bir başka tarihi eserse Kutsal Üçlü Kilisesi. Beş asır Osmanlı hakimiyetinde kalan Berat şehri, tıpkı mimari yapısı gibi bugünkü adını da Osmanlı döneminde almış ve günümüze kadar korumayı başarmış. 1492'de Sultan II. Bayezid, Arnavutluk seferi sırasında Berat a Berat Kalesi nde II. Bayezid Camii nden geriye kalanlar gelmiş. Kalede kendi adını taşıyan bir cami inşa edilmiş. Bugün ne yazık ki camiden geriye sadece duvarları kalmış. Ancak zamana ve komünizm döneminin uygulamalarına direnebilen camiler de var. 1530 1540 yılları arasında yapıldığı sanılan Kurşunlu Camii, Kral Camii de denilen Hünkar Camii, Saat Camii ve Bekarlar Camii günümüze ulaşmayı başaran Osmanlı eserleri. OSMANLI ESERLERİ VARLIKLARINI SÜRDÜRÜYOR Berat şehrinde bugün ayakta kalan dört tarihi camiden biri olan Bekarlar Camii 19. yüzyılın başlarında yaptırılmış. Bu güzel Osmanlı yadigarı Bekarlar Camii ibadete açık ancak caminin fiziki durumu yürek sızlatıyor. Kanuni Sultan Süleyman zamanında inşa edilen Kurşunlu Camii adını kubbesinin kaplamasını oluşturan kurşun plakalardan alıyor. Osmanlı nın Arnavutluk taki en önemli eserlerinden biri olan bu cami, TİKA kanalıyla Türkiye tarafından restore ediliyor. Türkiye nin gayretleriyle Balkanlar daki Osmanlı eserleri varlıklarını gelecekte de sürdürmeye devam edecek. Osmanlı tarihinden derin ve anlamlı izler taşıyan Berat a veda ederken, bu tarihi şehrin gönlümüzde farklı bir yeri olduğunu hissediyoruz. Bize Anadolu yu hatırlatan, Anadolu yu yaşatan Berat şehri hiç aklımızdan çıkmayacak. 116