YAPI İŞYERLERİNDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ TEFTİŞİ Dr. Selçuk KARAOĞLU İş Müfettişi
İSG nin Tarihçesi Bernardino Ramazzini (1633-1714) İşçi sağlığı ve iş güvenliği konusunun bilimsel esaslara dayanılarak ilk kez ele alınmasını sağlayan kişi olarak işçi sağlığının kurucusu olarak tarihe geçmiştir. 1733 Baca Temizleyicileri Yasası (İngiltere) 1766 tarihli Fincancılar Esnafı Anlaşması (Dünyanın İlk Toplu İş Sözleşmesi) 1802 ve 1833 İngiliz Fabrikaları Yasası 1865 yılında çıkartılan Dilaver Paşa Nizamnamesi nde, Ereğli ve Zonguldak kömür havzası işçilerinin çalışma saati, dinlenme ve tatil zamanları düzenleniyor. 1869 yılında çıkarılan Maadin Nizamnamesi ise, bütün madenlerde çalışanların güvenliği ile ilgili çeşitli hükümleri düzenleyen bir mevzuattır. 2
İSG nin Tarihçesi 1919 Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) 1921 yılında 151 sayılı - Ereğli Maden Amelesinin Hukukuna müteallik Kanun çıkarılıyor. (Kömür işçilerinin çalışma şartları, iş güvenliği ve işçi sağlığı ile ilgili ilk yasa) 1930 yılında Umumi Hıfzıssıhha Kanunu 1932 de Türkiye ILO ya üye oldu. 05.03.1951 81 Sayılı ILO Sözleşmesi 8 Haziran 1936 tarihinde çıkarılan 3008 sayılı İş Kanunu içerisinde de, temel iş sağlığı ve güvenliği hükümleri yer almış, ilk kez iş denetimi düzenlenmiştir. 1971 de 1475 sayılı İş Kanunu 2003 te 4857 Sayılı İş Kanunu 2012 Yılında 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu 3
İSG AÇISINDAN DEVLETİN GÖREVİ Mevzuatı düzenlemek Mevzuata uygunluğu denetlemek 4
REHBERLİK ve TEFTİŞ BAŞKANLIĞI
İŞ TEFTİŞİ Çalışma süreleri, ücretler, iş sağlığı ve güvenliği, işçilerin refahı, çocuk ve gençlerin çalıştırılması, kayıtdışılık, işsizlik, istihdam ve işgücü piyasası uygulamaları gibi çalışma şartlarına ve ortamına ilişkin tüm mevzuat hükümlerinin uygulanmasıyla ilgili olarak araştırma, inceleme ve denetlemeyi de kapsayan ve Devlet adına gerçekleştirilen teftiş faaliyetleri ile mevzuat ile verilen diğer teftiş faaliyetlerini ifade eder. 6
İSG TEFTİŞ TÜRLERİ PROGRAMLI TEFTİŞLER Programlı teftişler klasik teftiş anlayışının dışında insanı odak noktasına yerleştiren, risk, alan ve sektör esaslı yapılan, ilgili tüm tarafları kapsayan eğitim, iletişim ve bilgilendirmeye ağırlık veren çözüm odaklı teftişlerdir. (Bu teftiş anlayışı ağırlıklı olarak 2010 yılından itibaren uygulamaya girmiştir.) Programlı teftişler bilgilendirmeye ağırlık veren, çözüm odaklı teftişlerdir. Bu teftişlerde mevzuatın tamamı yerine belirlenen risk esaslarına ve hedeflenen önceliklere yönelik konularda teftişler gerçekleştirilir. PROGRAM DIŞI TEFTİŞLER Başkanlığımıza ulaşan, İSG konuklarındaki şikayet, ihbar, iş kazası ve meslek hastalıklarından kamuoyuna yansımış olanlar* ile inceleme taleplerine yönelik yapılan inceleme teftişlerinden oluşmaktadır. İnsan kaynağı planlamasına göre programlı teftişler toplam teftişlerin en az %50 sini oluştururken program dışı teftişlere daha az sayıda müfettiş ayrılmaktadır. 7
PROGRAMLI TEFTİŞ Programlı Teftişlerde Uygulama Programlı Teftişlerde Uygulanan Yöntem; iki aşamalı teftiş yöntemidir. Birinci aşamada; işyerlerinde mevzuata aykırılıklar ve eksiklikler tespit edilmekte, eksiklikler ve bunların yasal düzenlemelere uygun olarak nasıl giderileceği konusunda eğitim ve bilgilendirme yapılmakta, mevzuata aykırı hususların giderilmesi ve eksikliklerin tamamlanması için süre verilmektedir. (Her şartta DEĞİL!!!*) İkinci aşamada ise, birinci aşamada teftişte tespit edilen eksikliklerin giderilip giderilmediği kontrol edilmekte ve mevzuata aykırılık devam etmekte ise yaptırım uygulanmaktadır. 8
YAPTIRIMLAR İDARİ YAPTIRIMLAR 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güveliği Kanunu 4857 sayılı İş Kanunu ( Durdurma, çalışmaktan alıkoyma (Çocuk işçi) CEZAİ YAPTIRIMLAR 6331 sayılı Sağlığı ve Güveliği Kanunu (İdari Para Cezaları) Türk Ceza Kanunu M. 176 İnşaat ve yıkımda tedbirleri almama (3 ay-1 yıl) 9
İŞİN DURDURULMASI 6331 Sayılı Kanunun 25. maddesi Çalışanların yaşamı için hayati risk bulunması durumunda, Çok tehlikeli sınıfta yer alan maden, metal, yapı işleri ile tehlikeli kimyasallarla çalışılan işlerin yapıldığı veya büyük endüstriyel kazaların olabileceği işyerlerinde, risk değerlendirmesi yapılmadığının tespit edilmesi halinde iş durdurulur. Çok tehlikeli sınıfta yer alan ve ihale ile alınan işlerde; teknolojik gelişme, iş gücü kapasitesinin artırılması, üretim metotlarında yenilik gibi bir kısım unsurlar sağlanmadan üretim ve/veya imalat planlarına, iş programlarına aykırı hareket edilerek üretim zorlaması nedeniyle hayati tehlike oluşturacak şekilde çalışma biçimleri, işin durdurulma sebebi sayılır. (Ekfıkra:RG-11/2/2016-29621) 10
CEZA 6645 Sayılı Kanun İle 23.04.2015 te 6331 Sayılı Kanun Mad:25 e; «İşyerlerinde durdurulan işlerde izinsiz çalışma yaptıran işveren veya işveren vekillerine 3 yıldan 5 yıla kadar hapis cezası verilir» hükmü eklenmiştir. 11
SOSYAL GÜVENLİK KURUMU İSTATİSTİKLERİ 2016 yılında il bazında inşaat iş kolunda (Kod:41,42,43) her 100.000 çalışanda ölüm sayıları İl İşyeri Sayısı Çalışan Sayısı İş Kazası Sonrası Ölen Sigortalı Sayısı 100.000 Çalışanda Ölüm Sayısı İstanbul 41.070 479.082 109 23 Ankara 13.659 152.559 49 32 Bursa 8.271 70.432 22 31 İzmir 12.124 114.095 20 18 Antalya 7.180 60.195 16 27 Konya 5.416 44.022 15 34 Kocaeli 6.782 54.626 11 20 Kayseri 3.634 26.027 7 27 Ülke Geneli 195.990 1.749.240 496 28
SOSYAL GÜVENLİK KURUMU İSTATİSTİKLERİ 2014,2015 ve 2016 yıllarında inşaat iş kolunda meydana gelen ve ölümle sonuçlanan iş kazası nedenlerinin oranları; Kaza Nedeni Kaza Sonucu Ölen Çalışan Oran Sayısı Yüksekten Düşme 617 42% İş Ekipmanı Kazası 230 16% Elektrik Çarpması 93 6% Malzeme Düşmesi 46 3% Toprak Kayması 51 3% Diğer 433 29%
Yapı İşyerlerinde Gerçekleştirilen İSG Programlı Teftişlerine İlişkin İstatistikler Rehberlik ve Teftiş Başkanlığınca 2009 yılından itibaren proaktif yaklaşımla yapı işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliği yönünden risk esaslı* programlı teftişler yürütülmektedir. Bu kapsamda Rehberlik ve Teftiş Başkanlığınca 2018 yılında; Teftiş öncesi farkındalık çalışmaları kapsamında 21 ilde toplam 38 toplantı düzenlenmiştir. 89 Müfettişten oluşan 49 heyet ile 51 ilde 811 farklı yapı işyerinde programlı teftiş yürütülmüş olup toplam 31.152 çalışana ulaşılmıştır. * Risk esasları her yıl önceki yıllara ait kaza nedenlerine göre yeniden belirlenmektedir.
2018 Yılı Yapı İşyerlerinde Gerçekleştirilen İSG Programlı Teftişlere İlişkin İstatistikler Rehberlik ve Teftiş Başkanlığınca 2018 yılında 811 farklı yapı işyerinde gerçekleştirilen programlı teftişte; Teftiş Yapılan İşyerlerinde İyileştirme İPC Dağılımı İPC Uygulanan 27% Asıl İşveren Alt İşveren Noksansız 73% Noksansız : 592 İşyeri İPC Uygulanan : 219 İşyeri Asıl İşveren : 3.138.872 TL Alt İşveren : 866.108 TL
2018 Yılı Yapı İşyerlerinde Gerçekleştirilen İSG Programlı Teftişlere İlişkin İstatistikler Rehberlik ve Teftiş Başkanlığınca 2018 yılında 811 farklı yapı işyerinde gerçekleştirilen programlı teftiş sonucunda toplam 82 işyerine hayati tehlike içeren mevzuata aykırı hususların bulunması nedeniyle durdurma uygulanmıştır.; Hayati Tehlike İçeren Noksanlığı Bulunan İşyerleri Durdurulan 10% Noksansız 90% 16
2018 Yılı Yapı İşyerlerinde Gerçekleştirilen İSG Programlı Teftişlere İlişkin İstatistikler 2018 yılında yapı işyerlerinde gerçekleştirilen programlı teftişlerde 8.715 adet mevzuata aykırı husus tespit edilmiş olup bu noksanlıklardan 7.831 i teftiş süresince işverenler tarafından giderilmiştir. Teftişler sonucunda tespit edilen iyileştirme oranı % 89.9 dur. Teftişlerde İyileştirme Oranı %90 Devam Eden Noksanlık 10% Giderilen Noksanlık 90% 17
İSG Programlı Teftiş Risk Değerlendirmesi Yoksa Hayati Tehlike İçeren Husus Var İse İşin Durdurulması Hayati Tehlike İçermeyen Hususlar Teftişe Ara Verilmesi Geçici Mühür Söküm İşlemi Noksanlıkların Giderilmesi Durdurmanın Kaldırılması Başvurusu Hayati Tehlike İçeren Yeni Husus Var İse Noksanlıkların Giderilmiş Olması Noksan Hususun Devam Etmesi İSG İnceleme Teftişi İdari Para Cezası Noksanlıkların Giderilmediğinin Tespiti Noksanlıkların Giderildiğinin Tespiti Durdurma İşleminin Kaldırılması
2019 Yılı Yapı İşyerlerinde Yürütülmesi Planlanan İSG Teftişlerine İlişkin Risk Esasları Rehberlik ve Teftiş Başkanlığınca belirlenen risk esasları doğrultusunda 2019 yılı Yapı İşyerlerinde yürütülmesi planlanan Programlı Teftişlerde öncelikli olarak irdelenecek mevzuat; 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu Yapı İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği Kişisel Koruyucu Donanımların İşyerlerinde Kullanılması Hak. Yönetmelik
2019 Yılı Yapı İşyerlerinde Yürütülmesi Planlanan İSG Teftişlerine İlişkin Risk Esasları Yüksekte Çalışma İSG Organizasyonu Yangın, Parlama ve Patlama Geçici İş Ekipmanları Elektriksel Kaynaklı Riskler Geçici Kenar Koruma Sistemleri Güvenlik Dış Cephe Ağları İskelesi Kişisel Sütunlu Koruyucu Cephe Platformu Donanımlar İş Güvenliği Uzmanı Asma İskele İşyeri Hekimi / DSP İnşaat Asansörleri Çalışan Temsilcisi / İSG Kurulu Mobil İskeleler Kalıp Altı İskele Sistemleri
İş Müfettişi- İşyeri- İşçi Sayıları Ülke çapındaki işyeri ve çalışan sayısına göre müfettiş sayısı oldukça düşüktür. 2016 Şubat Ayı Sosyal Güvenlik Kurumu ve Devlet Personel Başkanlığı İstatistiklerine göre Ülkemizde Sosyal Güvenlik Kurumuna kayıtlı 1.710.660 işyeri bulunmaktadır. Bu işyerlerinden yaklaşık 700.000 i tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer almaktadır. İSG denetimi yapan müfettiş sayısı 572 dir. İSG bakımından riski yüksek olan tehlikeli ve çok tehlikeli işyerlerinin bir yılda yaklaşık %2 sinin teftiş edilebildiği ortaya çıkmaktadır. 21
Denetimlerde Rastlanan Temel Sorunlar İşveren kaynaklı problemler - İSG yi zaman ve maliyet kaybı gören yaklaşım İnşaat faaliyetlerinin mühendislik hizmeti almadan yürütülmesi Teknik elemanların yetersizliği ilgisizliği İsg profesyonellerinin yaptırım gücü eksikliği Çalışanların bilinçsizliği ve profesyonellik yoksunluğu Sektördeki iş ekipmanı yetersizliği, ekonomik sorunlar
TEŞEKKÜRLER Yayınlar: rehberler, broşürler, kataloglar, programlı teftiş raporları, soru-cevaplar, yargı kararları için, https://birim.ailevecalisma.gov.tr/itkb/contents/yayinlar/