Toplam Kalite Birimi Laboratuvar Test Rehberi TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ 1 ÖNSÖZ Türkiye Yüksek İhtisas Eğitim ve Araştırma Hastanesi Laboratuvarları modern bir ortamda, giderek artan test çeşitleri ile en kısa zamanda doğru ve güvenilir sonuçları hastalara ve hekimlere ulaştırmayı hedeflemektedir. Bu amaçla Laboratuvarlarımız (Tibbi, Hematoloji, İmmünoloji, Mikrobiyoloji ve Patoloji Laboratuvarları) bütün çalışanları ile hizmetin sunumunda, Tıbbi Sağlık Bakanlığı Hizmet Kalite Standartları çerçevesinde kalitenin tüm argümanlarını kullanmayı temel prensip haline getirmiştir. Hazırlanan bu rehber ile Türkiye Yüksek İhtisas Eğitim ve Araştırma Hastanesi Tıbbi, Hematoloji, İmmünoloji, Mikrobiyoloji ve Patoloji Laboratuvarlarında çalışılan her bir testin örnek alım aşamasından sonuçlarına erişime kadar geçen süreçleri tanımlanmıştır. Bunun yanısıra labratuvarlarımız da çalışılan her bir testin adı, türü, örneğin alındığı tüp, çalışılan metod, referans değerler, çalışma günleri ve sonuçların verilme zamanının yer aldığı toplu katolog tablolar da yer almıştır. Böylelikle laboratuarlarımızda çalışılan testlere ait bilgilerin yanı sıra testlerin istenmesinden, sonuçların ulaşmasına kadar geçen tüm aşamalarda sağlık personelimize yardımcı olacak bir rehber oluşturulmuştur. Bu rehberin hazırlamasında emeği geçen, yardımlarını ve bilgilerini esirgemeyen başta laboratuar uzmanları olmak üzere tüm çalışanlara teşekkürlerimi sunarım. Test bilgileri sürekli olarak güncellendiğinden kitapta yer alan bilgilerde yıl içinde değişiklik olabileceği dikkate alınmalıdır. Bu nedenle test rehberinin tamamının yer aldığı www.tyih.gov.tr web adresimizde güncellemeleri görebilirsiniz. Nilgün AKAL Kalite Yönetim Birimi
1 T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ TIBBİ BİYOKİMYA LABORATUVARI LABORATUVAR TEST REHBERİ HAZIRLAYANLAR: Uzm.Dr. Mevhibe BALK Uzm. İhsan AYTURAN Uzm.Aygül TÜRKMEN EDİTÖR: Nilgün AKAL Kalite Yönetim Birimi Bu rehber, Türkiye Yüksek İhtisas Hastanesi Kalite Yönetim Birimi tarafından Hizmet Kalite Standartları gereği oluşturulmuştur. TYİH-REH-TKY-04
İÇİNDEKİLER: A. TIBBİ BİYOKİMYA LABORATUVARI...7 B. TIBBİ BİYOKİMYA LABORATUVARINDA KALİTE KONTROL...8 1.İÇ (İNTERNAL) KALİTE KONTROL...8 2.DIŞ (EKSTERNAL) KALİTE KONTROL...8 C. TIBBİ BİYOKİMYA LABORATUVARINDA ÇALIŞILAN TESTLERİN İSTENMESİ...8 D. TIBBİ BİYOKİMYA LABORATUVARI TEST SONUÇLARINA ETKİ EDEN FAKTÖRLER...9 E. TIBBİ BİYOKİMYA TESTLERİ ÖNCESİNDE, HASTALARIN DİKKAT ETMESİ GEREKEN KONULAR...9 1. KAN VERMEDEN ÖNCE HASTANIN DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN DURUMLARI:...9 2.24 SAATLİK İDRAR TOPLANMASI:...10 3.GAİTADA GİZLİ KAN TESTİ :...11 4.ORAL GLUKOZ TOLERANS TESTİ (OGTT):...11 F. KAN LERİNİN ALINMASI SIRASINDA DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN KURALLAR...12 G. TIBBİ BİYOKİMYA LABORATUVARINDA KULLANILAN TÜPLERİ...12 H. TIBBİ BİYOKİMYA LABORATUVARINDA ÇALIŞILAN TESTLERE AİT LERİN ALINMASI...14 I. TIBBİ BİYOKİMYA LABORATUVARINA LERİN TRANSFERİ...15 İ. TIBBİ BİYOKİMYA LABORATUVARI KABUL VE RED KRİTERLERİ...16 1.TIBBİ BİYOKİMYA LABORATUVARI KABUL KRİTERLERİ...16 2.TIBBİ BİYOKİMYA LABORATUVARI RED KRİTERLERİ...16 J. TIBBİ BİYOKİMYA LABORATUVARI TEST SONUÇLARININ VERİLMESİ... 17 K. TIBBİ BİYOKİMYA LABORATUVARI PANİK DEĞERLERİ...18 L. TIBBİ BİYOKİMYA LABORATUVARI AYRINTILI TEST TABLOSU...19
6 TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ Laboratuvar Test Rehberi www.tyih.gov.tr
Toplam Kalite Birimi Laboratuvar Test Rehberi TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ 7 TIBBİ BİYOKİMYA LABORATUVARI A. TIBBİ BİYOKİMYA LABORATUVARI. BİYOKİMYA LABORATUVARI UZMANLARI: Klinik Şefi Uzm Dr. Gülsevim SAYDAM Klinik Şef Yardımcısı Uzm. Tuğrul HİMMETOĞLU Klinik Şef Yardımcısı Uzm. Dr. Mevhibe BALK Bio Uzm. İhsan AYTURAN Bio Uzm. Dr. Ahmet SARICA Laboratuvarımız, Acil ve Rutin laboratuvar birimlerinde en ileri teknolojiye sahip cihazlarla, Yüksek İhtisas Hastanesi nin tüm poliklinik ve kliniklerinde muayene ve tedavi olan hastalara hizmet vermektedir. Tıbbi Laboratuvarımızda bir şef, iki şef muavini, iki uzman, beş asistan, iki biyolog, bir kimyager, ondört sağlık teknikeri, dokuz laboratuvar teknisyeni, iki sekreter ve iki hizmetli görev yapmaktadır. Misyonumuz; laboratuvar hizmetlerini, uluslararası hizmet kalitesi standartlarını temel alarak, bilimsel araştırmalar ışığında, etik kurallara uygun, profesyonellik ve ekip ruhu içinde, etkin, verimli, kaliteli, güvenilir, kolay ulaşılabilir bir anlayışla topluma sunmaktır. Vizyonumuz, uluslararası standartlara uygun laboratuvar hizmetleri sunarak, nitelikli uzmanlar yetiştiren, güven ve saygınlık konusunda önder, tercih edilen referans bir laboratuvar olmaktır. Laboratuvarımızda 1973 yılından beri, Klinik alanında bilimsel ve teknolojik gelişmeler izlenerek uzmanlık eğitimi verilmekte, çağdaş bilgilerle donanımlı ve nitelikli uzmanlar yetiştirilmektedir. Laboratuvarımızda, Acil, Rutin, Hormon (Hormon testleri, Tümör belirteçleri, Anemi Paneli, ilaç Dozajları), Manuel (Kan, Vücut sıvıları ve 24 saatlik İdrar analizleri), İdrar (Tam idrar ve gaita analizler) ve PCR (HBV-DNA, HCV-RNA, HCV Genotiplendirme) bölümleri bulunmaktadır. Laboratuvarımızın tüm bölümlerinde bulunan otoanalizörlerin, günlük ve haftalık bakımları laboratuvar çalışanları tarafından, aylık ve 6 aylık bakımları ise firmaların teknik servisleri tarafından yapılmaktadır. Laboratuvar cihazlarının bakım ve onarımları, TABOM (Tıbbî Alet Bakım ve Onarım Merkezi) tarafından yapılmaktadır. Laboratuvar cihazlarının kalibrasyonları ise, belirli aralıklarla Hastane Kalibrasyon Laboratuvarı tarafından yapılarak, kayıtları tutulmaktadır. Ayrıca, laboratuvarımızda bulunan soğuk odanın, tüm buzdolaplarının ve derin dondurucuların ısıları her gün iki kez kontrol edilerek kayıtları tutulmaktadır.
8 TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ Laboratuvar Test Rehberi www.tyih.gov.tr Laboratuvarımızın kalite güvenliği, tüm bölümlerde İç Kalite ve Dış Kalite Kontrol programları uygulanarak denetlenmektedir. laboratuvarımızda aynı zamanda, klinikler ile iş birliği içinde araştırma projeleri yürütülmekte ve bilimsel çalışmalar da yapılmaktadır. B. TIBBİ BİYOKİMYA LABORATUVARINDA KALİTE KONTROL Laboratuvar hizmetlerinin güvenilirliği, bir kalite sisteminin oluşturulması, Ulusal ve Uluslararası kalite kontrol proğramlarındaki performansın değerlendirilmesi ile sağlanır. Laboratuvarımızda da kalite kontrol çalışmaları iç ve dış kalite kontrol olmak üzere birbirini tamamlayan iki farklı program ile sürdürülmektedir. Çalışılan testlerin doğruluğu ve tekrarlanabilirliği, düzenli olarak iç ve dış kalite kontrol çalışmaları ile laboratuvar kalite kontrol kuralları çerçevesinde takip edilmektedir. 1. İÇ (İNTERNAL) KALİTE KONTROL: İç Kalite Kontrol Programı, çalışılan testlerin doğruluk ve tekrarlanabilirliğini takip etmek için, günlük olarak uygulanır. Bu amaçla, laboratuarımızın tüm birimlerinde, değeri önceden belirlenmiş kontrol örnekleri, her gün en az iki seviyeli olarak, hasta örnekleri çalışılmadan önce ve gün içinde belirli aralıklarla çalışılır. Kontrol sonuçlarının beklenen sınırlar içinde çıkması, sistemin başarılı çalıştığını gösterir. İç Kalite Kontrol Programı ile, laboratuvarımızın günlük ve günler arası performansı denetlenmektedir. Laboratuvarımızda, ondört farklı iç kalite kontrol örneği kullanılmaktadır. 2. DIŞ (EKSTERNAL) KALİTE KONTROL: Uluslararası kalite güvencesi altında çalışan laboratuvarımızda 1993 yılından beri Dış Kalite Kontrol Programı uygulanmakta ve laboratuvarımız, Dış Kalite Kontrol Kuruluşları tarafından sertifikalandırılmaktadır. Dış Kalite Kontrol, laboratuvar sonuçlarının kalitesinin (doğruluk, güvenilebilirlik ve tekrarlanabilirlik), tarafsız dış kuruluşlarca objektif yöntemlerle değerlendirilmesi işlemidir. Dış kalite kontrol programları ile laboratuvarımızın performansı ve verileri diğer laboratuvarlarla karşılaştırılarak değerlendirilmektedir. Laboratuvarımız, sekiz farklı Dış Kalite Kontrol Proğramının üyesidir. C. TIBBİ BİYOKİMYA LABORATUVARINDA ÇALIŞILAN TESTLERİN İSTENMESİ: Tıbbî Laboratuvarı ndan test istemleri, tüm hastalar için, Hastane Bilgisayar Yönetim Sistemi nden (HBYS) ilgili hekim tarafından test adı veya test kodu seçilerek yapılır.
Toplam Kalite Birimi Laboratuvar Test Rehberi TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ 9 Testlerin girişinin yapılabilmesi için, klinik ve polikliniklerde hekim, HBYS hasta sayfasında yer alan Test İstemleri menüsünü seçer. Testlerin tam ve zamanında çıkması için test girişleri tam ve eksiksiz yapılmalıdır. Test girişleri onaylandıktan sonra test eklenmemelidir. D. TIBBİ BİYOKİMYA LABORATUVARI TEST SONUÇLARINA ETKİ EDEN FAKTÖRLER: Açlık: Kanda glukoz, kolesterol, trigliserid gibi testler için 10-12 saatlik açlık gereklidir. Ancak açlık 16 saati geçmemelidir. Sigara kullanımı: Lipidler, hormonlar, B12 vitamini, CEA gibi testleri yükseltebilir Alkol kullanımı: Ürik asit, trigliserid, laktat, GGT gibi testleri yükseltebilir. İlaçlar: Laboratuvar testlerini etkileyebileceği için, kan verilmeden önce düzenli olarak kullanılan ilaçlar için doktor ile mutlaka görüşülmelidir.gerekiyor ise kullanılan ilaçlar bırakılmalıdır. İlaç tedavisinin devam ettiği durumlarda, kan örneği sabah hasta ilaç almadan önce alınmalıdır. Yüksek ateş: Kalsiyum, ürik asit ve hormon düzeylerini etkileyebilir. Yaş, Cinsiyet: Yeni doğan, çocuk, yetişkin ve cinsiyete göre bazı hormon, enzim, lipidler ve albümin, kalsiyum, fosfor, glukoz, kreatinin gibi kimyasal parametreler değişim gösterir. Egzersiz: Egzersiz sonrası CK, AST, LDH, testosteron ve laktat kısa süreli olarak yükselebilir. Beslenme: Fazla proteinle beslenme, serumda üre, ürik asit, amonyak düzeylerini yükseltebilir. Günlük Biyolojik Değişkenlik: Vücut sıvılarında bulunan birçok analit gün içerisinde biyolojik değişkenlik göstermektedir. Postür, yemek yemek, stres, aktivite, gün ışığı, uyku veya uyanıklık gibi birçok faktör bu değişikliklere neden olmaktadır. Kortizol, demir, vitamin B12, folat, TSH testlerinde günlük biyolojik değişkenlik çok belirgin olabilir. Bu nedenle, özellikle bu testler için sabah kan verilmesi önerilir. Postür: Ayakta duran bir kişide artmış hidrostatik basınç, su ve elektrolitlerin kapillerlerden dokulara geçmesine neden olur. Buna paralel olarak enzimler ve protein hormonları dahil tüm proteinlerin, proteinlere kısmen bağlı kalsiyum, bilirübin ve proteine bağlı ilaçların konsantrasyonunda artış görülür. Bu nedenle, en az 15 dakikalık bir oturma süresinden sonra kan verilmesi önerilir. E. BİYOKİMYA TESTLERİ ÖNCESİNDE HASTALARIN DİKKAT ET MESİ GEREKEN KONULAR. Tıbbi 1. KAN VERMEDEN ÖNCE HASTANIN DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN DURUMLARI: 1.1. Laboratuvar testleri için, sabah (10-12 saat açlık sonrası) kan verilmelidir (Saat 21:00 den sonra hiçbir şey yenilip içilmemesi gereklidir). İhtiyaç duyulan miktarda su alınabilir. 1.2. Hastaneye gelmeden önce ağır ve zorlayıcı egzersiz yapılmamalıdır. Kan vermeden önce, yarım saat kadar dinlenilmesi önerilir.
10 TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ Laboratuvar Test Rehberi www.tyih.gov.tr 1.3. Düzenli olarak kullanılan ilaçlar varsa, kan vermeden önce doktora danışılması gerekmektedir. 2. 24 SAATLİK İDRAR TOPLANMASI: İdrarla günlük atılımı önem taşıyan birçok metabolitin analizi, 24 saatlik idrarda yapılır. 24 saatlik idrarın tam ve doğru olarak toplanarak, derhal çalışılacak laboratuvara teslim edilmesi, sonuçların güvenilirliği açısından önemlidir. 2.1. 24 saatlik idrar biriktirmek için 3-5 litrelik temiz, kuru ve ağzı kapaklı bir kap temin edilir. Toplama işlemi için en uygun olan, PET su kaplarıdır. Kola, deterjan gibi maddelerin konmuş olduğu kaplar kesinlikle uygun değildir. 2.2. 24 saatlik idrar toplanacağı gün sabah uyandıktan sonra, ilk idrar tuvalete yapılarak, mesane boşaltılır. Başlangıç saati not edilir (Örneğin sabah saat 08:00). 2.3. Bu andan itibaren tüm idrar, gündüz ve gece boyunca dikkatlice toplama kabına biriktirilir. 2.4. Ertesi sabah başlangıç saatinden tam 24 saat sonra yapılan son idrar da (Ertesi sabah saat 08:00 deki idrar) toplama kabına eklenerek, idrar toplama işlemi tamamlanır. 2.5. Toplama işlemi bitince, idrar kap içerisinde dikkatlice karıştırılır. 2.6. Toplama süresince idrar numunesi karanlık ve serin bir ortamda saklanmalıdır (Güneş ışığından uzak bir ortamda, mümkünse buzdolabında). 2.7. Toplanan idrar aynı gün bekletilmeden ilgili laboratuvara (siyah ve ışık geçirmeyen poşet içinde) ulaştırılmalıdır. 2.8. Toplanan idrar hemen çalışılamayacağı için Cuma ve Cumartesi günler idrar toplanmaması gerekmektedir. 2.9. VMA (Vanil Mandelik Asit), kalsiyum, fosfor, bakır, oksalat gibi bazı testler için, idrar toplamaya başlamadan önce, idrar kabına koruyucu madde (6N HCl, borik asit gibi) ilave edilmesi gereklidir. Bu nedenle, toplama işleminden önce laboratuvara danışılmalıdır. 2.10. Koruyucu madde kullanılıyorsa, toplama işlemi süresince her idrar ilavesinde, kap çalkalanmadan yavaşca karıştırılmalıdır. 2.11. Laboratuvar tarafından verilen koruyucu maddeler tahriş edici maddelerdir. Bu nedenle, koruyucu maddeler cilt, göz ve deri ile temas etmemeli ve çocuklardan uzak tutulmalıdır. 2.12. 24 Saatlik İdrarda VMA (Vanil Mandelik Asit) testinin çalışılabilmesi için idrar toplamaya başlamadan 3 gün önce; muz, çikolata, vanilyalı besinler, kafeinli içecekler, portakal, limon, greyfurt gibi meyvelerin alınmamasına dikkat edilmelidir. Ayrıca, birçok ilaç yanlış sonuçlara neden olabileceği için örnek toplamaya başlamadan 3 gün önce ilaç kullanılmaması önerilir (Doktora danışılarak).
Toplam Kalite Birimi Laboratuvar Test Rehberi TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ 11 3. GAİTADA GİZLİ KAN TESTİ: Hastanın en az iki gün öncesinden kırmızı et, et içeren ürünleri (sucuk, salam, pastırma, karaciğer, dalak v.b.), brokoli, turp, şalgam gibi gıdaları almaması gereklidir. Hastaya sebze, meyve, tavuk veya balık eti, süt, yoğurt ve sütlü tatlılar tavsiye edilebilir. Zorunlu durumlar dışında testten bir hafta öncesinden itibaren aspirin veya diğer antiromatizmal ilaçlar, ağrı kesiciler, ateş düşürücüler alınmamalıdır. Testten iki gün öncesinden itibaren, demir veya demir içeren ilaçlar ve C vitamini içeren ilaçlar kullanılmamalıdır. Günde 250 mg dan fazla alınan C vitamini yalancı pozitif sonuçlara yol açabilir. Tıbbi Hastada ishal, hemoroid, adet kanaması olması durumunda test uygulanmaz. 4. ORAL GLUKOZ TOLERANS TESTİ (OGTT): 1. Hastalar, teste başlamadan 3 gün öncesinden en az 150 g/gün karbonhidrat içeren normal bir diyetle beslenmelidirler. 2. Dünya Sağlık Örgütünün tavsiyelerine göre, OGTT genellikle sabah yapılmalıdır. Glukoz Toleransı, günlük değişkenlik gösterebilir ve öğleden sonra önemli derecede azalabilir. 3. OGTT, en az 10 saatlik bir açlıktan sonra yapılmalıdır. 4. Test süresince hasta oturur durumda bulunmalıdır. 5. Hasta test günü ilaç kullanmamalıdır. 6. Test süresince hasta sigara içmemelidir. 7. Test süresince hasta sadece su içebilir. 8. Hastalara oral verilecek glukoz miktarı: Yetişkinlerde: 75 g glukoz (maksimum insülin salınımının elde edildiği glukoz dozu). Çocuklarda: Kilo Başına 1,75 g glukoz (maksimum 75 g). 75 g glukoz, 200-250 ml su içinde eritilerek çözelti hazırlanır. Hazırlanan glukoz çözeltisi 5 dakika içinde hastaya içirilir. Glukoz ölçümü için belirli aralıklarla kan alınır. Zaman aralıkları ve numunelerin sayısı testin amacına göre iki değişik şekilde olabilir; 1. Glukoz yüklemesinden 10 dakika önce ve glukoz yüklemesi yapıldıktan sonra, 2 saat süresince her yarım saatte bir, 4 kez hastanın kanı alınır. 2. Glukoz yüklemesinden 10 dakika önce ve glukoz yüklemesi yapıldıktan 2 saat sonra hastanın kanı alınır.
12 TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ Laboratuvar Test Rehberi www.tyih.gov.tr F. KAN LERİNİN ALINMASI SIRASINDA DİKKAT EDİLECEK KURALLAR. Hasta en az 15 dakika kadar rahat bir pozisyonda olmalıdır. Kol omuz hizasında düz durmalıdır. Fistül, damar grefti uygulanmış ya da mastektomili meme tarafındaki kol, ödemli ve skarlı bölgeler, hematomlu kol, kan transfüzyonu ile IV sıvı tedavisi uygulanan kolda üst seviyeler zorunlu kalınmadıkça venöz kan alımı için uygun değildir. Hematom oluşabileceğinden hastanın kolu kesinlikle bükülmemelidir. Hem geniş hem de yüzeye yakın damar seçilmelidir. Hastaya IV infüzyon yapılıyorsa infüzyona 10-20 dakika ara verildikten sonra veya mümkünse diğer koldan kan alınmalıdır. Damara girilmeden önce yumruk açılıp kapatılmamalıdır; bu hareket, plazma potasyum, fosfat ve laktat konsantrasyonlarını artırır. İstenilen testlere göre uygun vakumlu kan tüpleri seçilir. Kullanılacak iğne ucu, holder olarak adlandırılan ve iğnenin takılması için kullanılan cihaza adapte edilir. Kan alımı için ön kolun iç kısmındaki uygun damarlardan biri seçilir. Kan alınacak bölge %70 lik alkol ile ıslatılmış bir tampon ile içten dışa doğru dairesel hareketlerle temizlenir ve kuruması beklenir. Temizlendikten sonra bölgeye dokunulmamalıdır. Turnike, kan alınacak damardan yaklaşık 10-15 cm yukarı bağlanır. Turnike en fazla bir dakika uygulanmalıdır ve iğne damara girdikten hemen sonra gevşetilmelidir. Holder oynatılmadan uygun tüpler sırasıyla iğneye doğru itilir. Tüplere kan alındıktan sonra, iğne dikkatli bir şekilde geri çekilir ve kan alınan bölgeye kuru bir pamuk ya da tampon ile basınç uygulanarak kanamanın durması sağlanır. Kan örnekleri alındıktan sonra vakumlu tüpler yavaşça 5-6 kez alt üst edilir. Kullanılan iğne, holderden çıkarılarak atık kabına atılır. Kan, enjektör ile alınmış ise, hemoliz olmaması için iğne çıkarıldıktan sonra yavaşça ve tüp kenarından kaydırarak tüpe boşaltılmalıdır. Önce katkı maddesiz, sonra katkı maddeli tüplere kan alınmalıdır. G. TIBBİ BİYOKİMYA LABORATUVARINDA KULLANILAN TÜPLERİ Laboratuvarlarımızda kullanılan tüpler vakumlu olup hemogard kapak özellikleri taşımaktadır. 1. SARI KAPAKLI TÜP (vakumlu, jelli): 13x100 mm lik tüpler, acil ve rutin biyokimya, manuel testler ve PCR testleri için serum elde edilmesinde kullanılır.
Toplam Kalite Birimi Laboratuvar Test Rehberi TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ 13 16x100 mm lik tüpler, hormon, ilaç düzeyi, anemi paneli, tümör belirteçlerini çalışmak için serum elde edilmesinde kullanılır. Kanın tüpün çeperindeki silika partikülleri ile iyice temas etmesi için, kan alındıktan sonra, tüpler 5-6 kez yavaşça alt üst edilmelidir. Tüpler içinde bulunan jel, santrifüj sonrasında serum ve kan hücreleri arasında fiziksel bir engel oluşturmakta, tüp çeperinde bulunan silika partikülleri sayesinde serum pıhtılaşmasını hızlandırmaktadır. Tıbbi Sarı Kapaklı Tüp(Jelli) (Acil, Rutin, Hormon laboratuvarı) 2. MOR KAPAKLI TÜP (vakumlu, K3EDTA): 13x75mm lik tüpler, HBA1C testi için tam kan elde edilmesinde kullanılır. Kan alımı esnasında, kanın işaretli çizgiye kadar doldurulmasına özellikle dikkat edilmelidir. Tüplerin içinde pıhtı oluşmaması için kan alınır alınmaz tüp 5-6 kez yavaşca alt üst edilmelidir. Mor kapaklı tüp (Rutin laboratuvarı)
14 TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ Laboratuvar Test Rehberi www.tyih.gov.tr H. TIBBİ BİYOKİMYA LABORATUVARINA AİT LERİN ALINMASI 1. KAN LERİNİN ALINMASI 1.1. ACİL VE KLİNİKLERDE: Hekim test istemlerini Hastane Bilgisayar sisteminden yapar. Klinik hemşiresi sistemde istemleri görür. Testlerin barkodlarını basar, tüplere yapıştır. Barkodlarda hastanın kimlik bilgileri ile birlikte, testin adı, testin hangi servisten istendiği, örneğin alınış tarihi ve saati yer alır. Böylece numune alım tarihi ve saati Hastane Bilgisayar sistemine ve buna entegre çalışan Laboratuvar Bilgisayar Sistemine kaydedilmiş olur. Acil ve kliniklerde, kimlik doğrulaması yapıldıktan sonra kan alma işlemi gerçekleştirilir. 1.2. POLİKLİNİKLERDE: Poliklinik hekimi tarafından Hastane Bilgisayar Sisteminde istemi yapılmış olan hasta, muayene olduğu polikliniğin Kan Alma Ünitesi ne gelir. Hastayı, ünite sekreteri karşılar ve hastaya ait kimlik doğrulamasını yapar. Hastanın test istemleri Bilgisayar sisteminde görülür, testlere ait barkodları basılır. Barkodlarda hastanın kimlik bilgileri ile birlikte, testin adı, testin hangi poliklinikten istendiği, örneğin alınış tarih ve saati yer alır. Böylece, örneğin alım tarihi ve saati Hastane Bilgisayar sistemine ve Laboratuvar Bilgisayar Sistemine kaydedilmiş olur. Sekreter, barkodları ilgili kan tüplerine yapıştırdıktan sonra, tüplerle birlikte hastayı kan alma hemşiresine yönlendirir. 2. İDRAR LERİNİN ALINMASI: 2.1. ACİL VE KLİNİKLERDE: Acil ve kliniklerde, hekim tarafından yapılmış test istemleri Hastane Bilgisayar sisteminde, klinik hemşiresince görülür. Hemşire hastaya örneği, nasıl ve ne miktarda vermesi gerektiğini tarif eder. 120 ml.lik plastik kaplarda alınan örnekler hemşire tarafından hazırlanmış barkodlu tüplere yeter miktarda boşaltılarak laboratuvara transfere hazır hale getirilir. İdrar örnekleri alınırken kimlik doğrulama işlemleri tekrarlanır. 2.2. POLİKLİNİKLERDE: Poliklinik hekimi tarafından Hastane Bilgisayar Sisteminde istemi yapılan hastalar, idrar örneği vermek üzere Tıbbî İdrar Laboratuvarı na başvurur. İdrar laboratuvarında hastaları görevli laboratuvar teknisyeni karşılar. Laboratuvar teknisyeni, hastalara idrar örneğini nasıl ve ne miktarda vermesi gerektiğinin tarifini yapar. Hastalara idrar örnekleri alınmak üzere, 120 ml.lik plastik kaplardan verir. Daha önce poliklinik sekreterliklerince basılan idrar örneklerinin tanımlandığı barkodlardan biri hastaya verilen
Toplam Kalite Birimi Laboratuvar Test Rehberi TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ 15 plastik kaba, diğeri de cihaza yüklenecek örnek tüpünün üzerine yapıştırılır. Hasta tarafından verilen, plastik kapda bulunan idrar örneği tekrar kimlik doğrulaması yapılarak teknisyen tarafından teslim alınır. Alınan idrar örnekleri, uygun miktarda, cihaza yüklenecek tüpe boşaltılır. Tüpler barkod okuyucudan geçirilir ve analiz edilmek üzere cihaza yerleştirilir. Böylece barkodda yer alan hastanın kimlik bilgileri ile birlikte, testin adı, testin istendiği poliklinik, örneğin alınış tarihi ve saati Laboratuvar Bilgisayar Sistemine kaydedilmiş olur. Laboratuvar teknisyeni, hastaya test sonuçlarını ne zaman ve kimden alacağı ile ilgili bilgi verir. Tıbbi I. TIBBİ BİYOKİMYA LABORATUVARINA AİT LERİN LABORATUVARA TRANSFERİ. Polikliniklerden, Acil ve kliniklerden alınan tüm kan örnekleri testlere göre barkod etiketleri yapıştırılmış uygun tüplerde, pnömatik sistem ile ilgili laboratuvarın terminaline bekletilmeden gönderilir. Pnömatik sistemle ilgili laboratuvarın terminallerine ulaşan kan örnekleri, laboratuvar teknisyenlerince düzenli olarak toplanır ve Laboratuvar Birimlerine göre gruplanır. Laboratuvar Birimlerine göre gruplanmış örnek tüplerinin uygunluğu Numune Kabul ne göre kontrol edilir. Uygun örnekler bekletilmeden Laboratuvar bilgisayar Sistemi ne test girişi yapılır. Uygun olmayan örnekler ise Laboratuar Bilgisayar Sistemi üzerinden reddedilir. Hastadan tekrar kan alınması için ilgili kan alma birimi, acil veya klinikler telefon edilerek bilgilendirilir. Ayrıca, Laboratuvar Bilgisayar Sisteminde hasta sonuç sayfasına numune red nedeni belirtilir. Elden getirilen tüm örneklerin Laboratuvar elemanları tarafından, Kabul-Red ne göre barkod okuyucudan geçirilerek Laboratuvar Bilgisayar Sistemine girişleri yapılır. Pnömatik sistemden gelen örnekler, laboratuvar elemanları tarafından sürekli olarak istasyonlardan alınıp, barkod etiketleri barkod okuyucuda okutularak laboratuvar girişleri yapılır. Kabul edilen örnekler santrifüj edilerek, Serum veya plazmaları ayrılır. Santrifüj süresi ve hızı testlere göre değişiklik gösterebilir. Santrifüj edilmiş örnekler, istenilen testlerin çalışılması için cihaz sistemlerine verilir. Laboratuvarı na lerin Transferi Sırasında Dikkat Edilecek Kurallar. 1. Klinik ve Polikliniklerde, hastalara ait kan ve idrar örnekleri, hasta bilgileri ve test istemlerini içeren barkod etiketleri yapıştırılmış uygun tüplere alınır ve bekletilmeden ilgili laboratuvara gönderilir. 2. Acil, rutin biyokimya testleri ve manuel testlerin çalışılacağı örnekler, 13x100 mm lik vakumlu tüplere (Sarı kapaklı tüp) alınır. ler en geç 30 dakika içerisinde ilgili laboratuvara gönderilir. 3. 24 saatlik idrarda çalışılacak analizler için örnekler, en az 2500 ml lik
16 TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ Laboratuvar Test Rehberi www.tyih.gov.tr kullanılmamış, temiz, ağzı kapaklı plastik kaplarda biriktirilir ve bekletilmeden laboratuvara gönderilir. 4. Vücut sıvısında çalışılacak testler için örnekler, 13x100 mm lik veya 16x100 mm lik jelsiz kuru örnek tüplerine alınır ve bekletilmeden laboratuvara gönderilir. 5. Hormon testleri, anemi paneli, tümör belirteçleri ve ilaç dozajları için örnekler, 16x100 mm lik vakumlu tüplere (Sarı kapaklı tüp) alınır ve en geç 30 dakika içinde ilgili laboratuvara gönderilir. 6. Kan gazları istenen örnekler, 2 ml lik heparinli enjektörlere alınır. Enjektörlerin havayla teması önlenerek bekletilmeden laboratuvara gönderilir. 7. Tam idrar testi çalışılacak idrar örnekleri, 16x100 mm lik jelsiz idrar tüplerine veya temiz kuru idrar kaplarına alınarak bekletilmeden klinik veya polikliniklerden laboratuvara gönderilir. 8. Gaita testleri için örnekler, kapaklı plastik gaita kaplarına alınarak bekletilmeden laboratuvara gönderilir. 9. HbA1C testi için örnekler, 13x75 mm lik EDTA lı tüpe (Mor kapaklı tüp) alınarak rutin laboratuvarına gönderilir. 10. Kan ve idrar örneklerini içeren tüpler pnömatik tüp sistemi ile veya sporlara dizilerek sepetler içinde postalar tarafından laboratuvara gönderilir. 11. 24 saatlik idrar örnekleri, plastik idrar kapları içinde uygun taşıma sepetlerinde laboratuvara gönderilir. İ. TIBBİ BİYOKİMYA LABORATUVARI KABUL VE RED KRİTERLERİ: 1. TIBBİ BİYOKİMYA LABORATUVARI KABUL KRİTERLERİ: 1.1. Analize uygun tüp veya kaplara alınmış olan örnekler edilir. 1.2. Yapılacak analize uygun olarak hazırlanmış hastalardan alınan örnekler edilir (açlık kan şekeri veya açlık gerektiren testler için örnek alınacak hastanın aç olması gibi.). 1.3. İstenilen testlere uygun vakumlu tüplere (enjektörle alınmayacak) ve örnek kaplarına alınmış olan örnekler edilir. 1.4. Yeterli miktarda alınmış olan örnekler (tüpün yarıdan fazlası dolu olacaktır) edilir. 1.5. Hastane Bilgisayar Sistemine girilen ve barkod etiketi kesilen örnekler edilir. 1.6. Barkod etiketleri silik ve yırtık olmayan, barkod etiketi tüpün etiketi üzerine denk gelecek şekilde düzgün yapıştırılmış olan örnekler edilir. 1. TIBBİ BİYOKİMYA LABORATUVARI RED KRİTERLERİ: 2.1. Analize uygun olmayan tüp veya kaplara alınmış olan örnekler ret edilir. 1.2. Yapılacak analize uygun olarak hazırlanmamış hastalardan alınmış
Toplam Kalite Birimi Laboratuvar Test Rehberi TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ 17 olan örnekler reddedilir (açlık kan şekeri veya açlık gerektiren testler için örnek alınacak hastanın tok olması gibi.). 1.3. İstenilen testlere uygun olmayan vakumlu tüplere ve örnek kaplarına alınan örnekler reddedilir. 1.4. Hemolizli örnekler reddedilir. 1.5. Yetersiz miktarda alınan örnekler reddedilir. 1.6. Hastane bilgisayar sistemine girilmeyen ve barkod etiketi bulunmayan örnekler reddedilir. 1.7. Hatalı basılmış, yanlış tüpe yapıştırılmış barkod etiketli örnekler reddedilir. 1.8. Barkod etiketleri silik ve yırtık örnekler, barkod etiketi tüpün etiketi üzerine düzgün şekilde yapıştırılmamış olan örnekler reddedilir. Tıbbi J. TIBBİ BİYOKİMYA LABORATUVARI TEST SONUÇLARININ VERİLMESİ. 1. Laboratuvarı nda çalışılan tüm biyokimya, hormon, tam idrar testi ve manuel çalışılan testlerin sonuçları aynı gün içinde en geç saat kadar Hastane Bilgisayar Sistemi ile istem yapan doktora iletilir. 2. Acil Laboratuvarı nda çalışılan testlerin (Glukoz, Üre, Kreatinin, AST, Amilaz, Na, K, CK-MB, Troponin ve Acil Tam İdrar) sonuçları Hastane Bilgisayar Sistemi ile bir saat içinde istem yapan doktora iletilir. 3. PCR Laboratuvarında HBV-DNA test sonuçları üç gün sonra, HCV-RNA test sonuçları beş gün sonra, Hastane Bilgisayar Sistemi ile istem yapan doktora iletilir. HCV Genotiplendirme sonucu, örnek laboratuvara geldikten sonra bir ay içinde hastane bilgisayar sistemi ile istem yapan doktora iletilir. 4. Kan gazları, örnek laboratuvara geldikten sonra bekletilmeden hemen çalışılır ve sonuçları Hastane Bilgisayar Sistemi ile istem yapan doktora iletilir. 5. Gerekli durumlarda, hastaların test sonuçları laboratuvar ve poliklinik sekreterliğinden yazdırılarak rapor halinde de verilebilmektedir. 6. Panik değerde olan test sonuçları, klinik hastalarında ilgili hekime veya klinik sorumlu hemşiresine, poliklinik hastalarında ise istemi yapan hekime veya Poliklinik Sorumlu Hemşiresi ne en kısa zamanda telefonla bildirilir. Ayrıca, panik test değerleri, istem yapan hekimin dikkatini çekmesi için, Hastane Bilgisayar Sistemi nde koyu pembe renkle gösterilir. 7. Tıbbî test sonuçlarına hastanemiz web sayfasında Laboratuvar Sonuçları bölümünden hastaya ait iki kimlik tanımlayıcısı ile de ulaşılabilinir.
18 TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ Laboratuvar Test Rehberi www.tyih.gov.tr K. TIBBİ BİYOKİMYA LABORATUVARI PANİK DEĞERLERİ: TIBBÎ BİYOKİMYA LABORATUVARI PANİK DEĞERLER LİSTESİ TESTLER PANİK DEĞERLER AMİLAZ > 500 U/L BİLİRUBİN, TOTAL > 18 mg/dl CO 2 < 10 > 40 mmol/l DIGOXIN > 2 ng/ml FOSFOR < 1 > 10 mg/dl GLUKOZ < 50 > 400 mg/dl İYONİZE KALSİYUM < 0.85 > 1.55 mmol/l KALSİYUM < 1.5 > 3 mmol/l KLORÜR < 75 > 130 mmol/l KREATİNİN > 10 mg/dl LAKTAT > 5 mmol/l MAGNEZYUM < 0.5 > 1.8 mmol/l OSMOLALİTE < 250 > 325 mosm/l POTASYUM < 2.7 > 6.0 mmol/l SODYUM < 125 > 160 mmol/l ph < 7.2 > 7.55 pco 2 < 20 > 65 mmhg po 2 < 45 mmhg ÜRE > 200 mg/dl TSH > 150 µiu/ml İDRAR MİKROSKOPİSİ Eritrosit veya Lökosit Silendiri
L. TIBBİ BİYOKİMYA LABORATUVARI AYRINTILI TEST TABLOSU TIBBİ BİYOKİMYA ACİL VE RUTİN LABORATUVARI Sıra No Testin Adı 1 Alanin Amino Transferaz (ALT) Çalışma Zamanı Türü Miktarı Kabı Her Gün Serum 0.5 ml Sarı Kapaklı Tüp 13X100 mm 2 Albumin Her Gün Serum 0.5 ml Sarı Kapaklı Tüp 13X100 mm Kabul Kabul Kabul Red Red Red Ön Hazırlık Metod Sonuç Verme Süresi Yok Kinetik UV Aynı Gün Kadar Yok Kolorimetrik Aynı Gün Kadar Referans Aralıkları E: < 41 U/L K: < 33 U/L E/K : 3.5 5.2 g/dl 532-790 mmol/l 0-14 Yaş E/K : 3.8 5.4 g/dl 578-821 mmol/l 14-18 Yaş E/K : 3.2 4.5 g/dl 486 684 mmol/l 3 Alkalen Fosfataz (ALP) Her Gün Serum 0.5 ml Sarı Kapaklı Tüp 13X100 mm Kabul Red Yok Kolorimetrik Aynı Gün Kadar E :40 130 U/L K : 35 105 U/L 1 3 Yaş E/K : <281 U/L 4 6 Yaş E/K : <269 U/L 7 12 Yaş E/K : <300 U/L 13 17 Yaş E : <390 U/L K : <187 U/L 4 Amilaz Her Gün Serum 0.5 ml Sarı Kapaklı Tüp 13X100 mm Kabul Red Yok Enzimatik Kolorimetrik Aynı Gün Kadar E/K : 28 100 U/L 5 Amilaz Her Gün Spot İdrar 5 ml İdrar Tüpü 16X100 mm Kabul Red Yok Enzimatik Kolorimetrik Aynı Gün Kadar, Acili 1 Saat İçinde E: 16 491 U/L K: 21-447 U/L Tıbbi
Sıra No Testin Adı 6 Asit Fosfataz (Total ) (ACP) 7 Asit Fosfataz (Prostatik) (PAP) 8 Aspartat Amino Transferaz (AST) 9 Bilirubin Direkt 10 Bilirubin Total 11 CK-MB (Kreatin Kinaz-MB) TIBBİ BİYOKİMYA ACİL VE RUTİN LABORATUVARI Çalışma Zamanı Türü Miktarı Kabı Her Gün Serum 0.5 ml Sarı Kapaklı Tüp 13X100 mm Kabul Kabul Red Red Ön Hazırlık Metod Sonuç Verme Süresi Yok Kolorimetrik Aynı Gün Kadar Her Gün Serum 0.5 ml Sarı Kapaklı Tüp 13X100 mm Kabul Red Yok Kolorimetrik Aynı Gün Kadar Her Gün Serum 0.5 ml Sarı Kapaklı Tüp 13X100 mm Kabul Red Yok Kinetik UV Aynı Gün Kadar Acili 1 Saat İçinde Her Gün Serum 0.5 ml Sarı Kapaklı Tüp 13X100 mm Kabul Red Yok Kolorimetrik Aynı Gün Kadar Her Gün Serum 0.5 ml Sarı Kapaklı Tüp 13X100 mm Kabul Red Yok Kolorimetrik Aynı Gün Kadar Her Gün Serum 0.5 ml Sarı Kapaklı Tüp 13X100 mm Kabul Red Yok İmmunolojik UV Aynı Gün Kadar Referans Aralıkları E: < 6.6 U/L K: < 6.5 U/L E : < 3.5 U/L E: < 40 U/L K: < 32 U/L E/K : 0.30 mg/dl 5.1 µmol/l E/K : 1.2 mg/dl 21 µmol/l E/K :7 25 U/L