YENİ İŞ KANUNUMUZ (4857) NELER GETİRDİ (TEMMUZ 2003) 1- KANUN İLE GETİRİLEN YENİ ÇALIŞMA BİÇİMLERİ - Kısmi süreli çalışma, - Çağrı üzerine çalışma, - Geçici (Ödünç) iş ilişkisi, - Telafi çalışma, - Belirli süreli çalışma, - Alt işveren, - Kısa süreli çalışma. 2- İŞÇİ TANIMINDA DEĞİŞİKLİK - İşçi tanımından herhangi bir işte ve ücret karşılığı çalışmak ibareleri çıkartılarak iş sözleşmesine dayanarak çalışma yeterli görülmektedir. - İşçinin gerçek kişi özelliği vurgulanmaktadır. - Çırak ve stajyerler iş sağlığı ve güvenliği önlemlerinden yararlanacak kişiler arasına alınmaktadır. 3- İŞVEREN TANIMINDA DEĞİŞİKLİK Gerçek ve tüzel kişiler dışında iş sözleşmesine göre işçi istihdam eden ve tüzel kişiliği bulunmayan kurum ve kuruluşlar da (örneğin, adi ortaklıklar) işveren sayılmaktadır. 4- İŞYERİ TANIMI DEĞİŞTİRİLMEKTEDİR. İşyeri kapsamı genişletilmekte ve başka işverenin işyerinin de gerekirse işyeri sayılabileceği öngörülmektedir. 5- İŞVEREN VEKİLİ TANIMINA İLAVE İşveren vekili tanımına işletme sözcüğü eklenerek, işveren vekiline verilen temsil yetkisinin işyeri ve işler dışında işletme ile ilgili bulunduğu vurgulanmaktadır. 6- ASIL İŞVERENİN ALT İŞVERENİN ÇALIŞTIRDIĞI İŞÇİLERE YÖNELİK SORUMLULUĞU GENİŞLETİLMEKTEDİR. Asıl işveren, alt işverenin işçilerine karşı o işyeri ile ilgili olarak bu kanundan, iş sözleşmesinden veya alt işverenin taraf olduğu toplu iş sözleşmesinden doğan yükümlülüklerinden alt işveren ile birlikte sorumlu olacaktır. ALT İŞVEREN UYGULAMASI KISITLANMAKTADIR. Bir işverenden işyerinde yürüttüğü mal veya hizmet üretimine ilişkin yardımcı işlerinde veya asıl işin bir bölümünde; İşletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerle uzmanlık gerektiren işlerde iş alan ve, Bu iş için görevlendirdiği işçilerini sadece bu işyerinde aldığı işte çalıştıran,diğer işverenle iş aldığı işveren arasında kurulan ilişkiye asıl işveren-alt işveren ilişkisi denecektir.
Asıl işverenin işçileri, alt işveren tarafından işe alınarak çalıştırılmaya devam ettirilmesi suretiyle hakları kısıtlanamayacak ya da daha önce o işyerinde çalıştırılan kimse ile alt işveren ilişkisi kurulamayacaktır. Aksi halde asıl işveren-alt işveren ilişkisinin muvazalı işleme dayandığı kabul edilerek alt işverenin işçileri başlangıçtan itibaren asıl işverenin işçisi sayılacaktır. Diğer taraftan işyerinde yürütülen asli ve yardımcı işler veya teknolojik nedenlerle uzmanlık gerektiren işler dışında iş alan bir işverenin, örneğin işyerinde bir ek inşaat yapılması ya da bina onarım işini alan işverenin alt işveren kapsamında nitelendirilmesi mümkün olmayacaktır. 7- İŞYERİNİ BİLDİRME YÜKÜMLÜLÜĞÜ Mevcut madde korunmakta, ancak herhangi bir sebeple işyerinde faaliyete son verilmesi işyerinin kapatılması anlamını taşıyacak ve bu durumda bildirim yapılması gerekecektir. 8- KAPSAM DIŞI SAYILACAKLAR AÇISINDAN HISIMLIK DERECESİ 3 OLARAK BELİRLENMEKTEDİR. İş Kanunundan istisna tutulacaklar arasında yer alan hısımlar arasında ve evlerde yürütülen el sanatı işlerinde hısımlık derecesi 3 olarak belirlenmektedir.(madde 4). 50 DEN ÇOK İŞÇİ ÇALIŞTIRAN TARIM VE ORMAN İŞYERİ VE İŞLETMELERİNDE ÇALIŞANLAR İŞ KANUNU KAPSAMINA ALINMIŞLARDIR. 4773 Sayılı Kanun ile yapılan düzenleme Yeni İş Kanununa taşınmıştır. Diğer taraftan tarım ve ormandan sayılan işlerde çalışanların çalışma koşulları, hizmet akdi, ücret, işin düzenlenmesi ile ilgili hususlar yönetmelikle düzenlenecektir. 9- İŞÇİLERE EŞİT DAVRANMA VE CİNSİYET AYRIMI YASAĞI Tüm çalışma koşulları yönünden işverenlere çalıştırdıkları işçiler için eşit davranma yükümlülüğü getirilmekte ve cinsiyet ayrımı yasağı öngörülmektedir.(madde 5). İşçinin ispat etmesi halinde iş ilişkisi sona ermiş ya da devam ediyor olsa bile bu yasağa aykırı davranan işverenlere işçinin dört aya kadar ücret tutarında tazminat ödeme yükümlülüğü getirilmektedir. Bu tazminatın hesabına ikramiye ve sosyal yardımlar dahil edilmeyecektir. 10- İŞYERİNİN VEYA BİR BÖLÜMÜNÜN DEVREDİLMESİ HALİNDE İŞ AKİTLERİ SONA ERMİŞ OLMAYACAK VE BU DEVİR İŞÇİ YÖNÜNDEN FESİH İÇİN HAKLI SEBEP OLUŞTURMAYACAKTIR. İşyerinin veya bir bölümünün devredilmesi durumu işçiye iş akdini fesih hakkı vermeyecektir. Devreden işverenin sorumluluğu 2 yıl ile sınırlandırılmakta ve bu süre içinde müteselsil sorumluluk kabul edilmektedir. 11- GEÇİCİ İŞ İLİŞKİSİ (ÖDÜNÇ İŞ İLİŞKİSİ) DÜZENLEMEYE KAVUŞTURULMAKTADIR İşveren, devir sırasında yazılı rızasını almak koşuluyla bir işçisini holding bünyesinde veya aynı şirketler topluluğuna bağlı başka bir işyerinde veya yapmakta olduğu işe benzer işlerde çalıştırılması koşuluyla başka bir işverene iş görme edimini yerine getirmek üzere geçici olarak verebilecektir. Geçici iş ilişkisi altı ay süreli ve yazılı olarak yapılacak, gerektiğinde en fazla iki defa yenilenebilecektir. Ödünç veren işverenin ücret ödeme yükümlülüğü devam
edecektir. Ödünç alan ücret ve sigorta primlerinden mütelsilen sorumlu olacaktır. Ayrıca toplu işçi çıkarmaya gidilen işyerlerinde çıkarma tarihinden itibaren altı ay içinde toplu işçi çıkarmanın konusu olan işlerde geçici iş ilişkisi gerçekleşemeyecektir. 12- BELİRLİ SÜRELİ SÖZLEŞMELER TANIMLANMAKTADIR. Belirli süreli iş sözleşmelerinin tanımı yapılarak; belirli süreli işlerde veya belli bir işin tamamlanması veya belirli bir olgunun ortaya çıkması gibi objektif koşullara bağlı olarak işveren ile işçi arasında yazılı şekilde yapılan sözleşmeler olduğu vurgulanmakta, esaslı bir neden olmaksızın birden fazla üst üste yapılamayacağı esası getirilmektedir. Ayrıca esaslı nedene dayalı zincirleme iş sözleşmelerinin, belirli süreli olma özelliğini koruyacağı da hükme bağlanmaktadır. 13- KISMİ SÜRELİ (PART-TIME) İŞ SÖZLEŞMESİ YAPILABİLMESİ YASAL DÜZENLEMEYE KAVUŞTURULMAKTADIR. Part-time çalışmalar yasal zemine oturtulmakta ve işverene bu yönde hizmet akdi yapma serbestisi getirilmektedir. Belli bir zaman dilimi öngörülmemekle birlikte haftalık çalışma süresinin, tam süreli iş sözleşmesiyle çalışan emsal işçiye göre önemli ölçüde daha az belirlenmesi kriteri kabul edilmektedir. 14- ÇAĞRI ÜZERİNE ÇALIŞMA BİÇİMİ KABUL EDİLMEKTEDİR. Kısmi süreli çalışmanın özel bir biçimi olan ve işçinin devamlı olarak işyerinde bulunmasını gerektirmeyen bazı işlerin gördürülmesine yönelik çağrı üzerine çalışma sistemi getirilmektedir. Buna göre; işçinin üstlendiği işin çıkması halinde iş görme ediminin yerine getirileceğinin kararlaştırıldığı iş ilişkisi olarak tanımlanan çağrı üzerine çalışma ile işveren ihtiyaç duyduğu zaman işçisini işe çağıracaktır. Yazılı olarak böyle bir hizmet akdi yapıldığında işçinin ne kadar çalışacağının belirlenmemesi durumunda işçi çağrılmasa bile haftalık en az 20 saat çalışmış kabul edilerek ücret verilmesi durumu ortaya çıkmaktadır. Bu kapsamda olan işçiye en az dört gün önceden çağrıda bulunulacak ve aksi kararlaştırılmadığında her çağrıda işçi günde en az dört saat üst üste çalıştırılacaktır. 15- DENEME SÜRESİ İKİ AYA ÇIKARTILMAKTA VE TOPLU İŞ SÖZLEŞMELERİ İLE BU SÜRENİN 4 AYA KADAR UZATILABİLECEĞİ DÜZENLENMEKTEDİR. İş piyasası şartlarına uygun olarak deneme süresi uzatılmaktadır. 16- ÜLKEMİZCE ONAYLANMIŞ BULUNAN 158 SAYILI ILO SÖZLEŞMESİNE UYUM SAĞLANMAKTADIR. 30 veya daha fazla işçi çalıştıran işyerlerinde en az altı aylık kıdemi olan işçinin belirsiz süreli hizmet akdinin işverence feshinde geçerli bir sebebe dayanma zorunluluğu getirilmektedir. Feshe karşı işçiye dava açma hakkı tanınmakta; işverenin feshin geçerli bir sebebe dayandığını ispat edememesi halinde işçinin işe iadesi veya en az dört aylık ve en çok sekiz aylık ücreti tutarında tazminat ödenmesi öngörülmektedir. Fesih bildirimlerinin işverence yazılı yapılması ve fesih sebebinin açık ve kesin bir şekilde belirtilmesi zorunluluğu getirilmektedir. İş Güvencesi ile ilgili olarak 4773 sayılı Kanun ile öngörülen sistem büyük ölçüde korunmaktadır.iş Güvencesine ilişkin getirilen düzenlemelere aşağıda özet olarak yer verilmektedir.
17- KIDEM TAZMİNATI FONU ÖNGÖRÜLMEKTE, BUNA İLİŞKİN YASA YÜRÜRLÜLÜĞE GİRİNCEYE KADAR MEVCUT SİSTEM KORUNMAKTADIR. Hazırlanan Kanunda kıdem tazminatının kurulacak bir Fondan karşılanacağı öngörülmekte, ancak buna ilişkin Yasa yürürlüğe girinceye kadar 1475 sayılı İş Kanununun 14. maddesinin yürürlüğünün devam edeceği öngörülmektedir. 18- ÖZÜRLÜ, ESKİ HÜKÜMLÜ VE TERÖRDEN MAĞDUR OLANLARI ÇALIŞTIRMA ZORUNLULUĞU İLE İLGİLİ OLARAK TOPLAM % 6 LIK ORAN GETİRİLMEKTEDİR. 50 ve daha fazla işçi çalıştıran işyerleri için öngörülen % 3 özürlü, % 3 eski hükümlü ve % 2 terörden zarar görenlerle ilgili toplam % 8 lik zorunlu istihdam kotası % 6 ya çekilmektedir. Özürlülerle ilgili oran %3 ten aşağı olmamak üzere toplam oranının dağılımı Bakanlar Kurulunca belirlenecektir. 19- İŞVERENİN ÖDEME ACZİNE DÜŞTÜĞÜ HALLER İÇİN ÜCRET GARANTİ FONU OLUŞTURULMAKTADIR. İşverenin konkordato ilan etmesi, işveren için aciz vesikası alınması veya iflası nedenleri ile ödeme güçlüğüne düşmesi halinde çalıştırdığı işçilerin son üç aylık ücret alacaklarını karşılamak üzere İşsizlik Sigortası Fonu kapsamında ücret garanti fonu oluşturulmaktadır. Bu fon için işverenin ayrı bir prim ödeme yükümlülüğü bulunmamaktadır. Fon, işverenlerce işsizlik sigortası primi olarak yapılan ödemelerin yıllık toplamının yüzde birinden oluşacaktır. 20- İŞÇİYE ÇALIŞMAMA HAKKI VERİLMEKTEDİR. Ücreti, ödeme gününden itibaren 20 gün içinde mücbir bir sebep dışında ödenmeyen işçi, iş görme borcunu yerine getirmekten kaçınabilecektir. Gününde ödenmeyen ücretler için mevduata uygulanan en yüksek faiz oranı uygulanacaktır. 21- FAZLA ÇALIŞMA VE FAZLA SÜRELİ ÇALIŞMA AYRIMINA GİDİLMEKTE, FAZLA ÇALIŞMALAR, GÜNLÜK DEĞİL HAFTALIK ÇALIŞMA SÜRESİNİ AŞAN ÇALIŞMALAR OLARAK KABUL EDİLMEKTEDİR. İş sürelerinde yapılan değişiklikler esas alınarak fazla çalışma ve fazla süreli çalışma ayrımı yapılmakta ve bu tür çalışmalara ödenecek ücretlerin hesaplama yöntemleri düzenlenmektedir. Fazla çalışma ve fazla süreli çalışmanın belirlenmesinde; günlük çalışma süresi yerine haftalık çalışma süresinin esas alınması kabul edilerek haftalık en çok 45 saati aşan çalışmaların fazla çalışma olacağı hükme bağlanmaktadır.ancak getirilen denkleştirme esası uyarınca işçinin haftalık ortalama çalışma süresi, normal haftalık iş süresini aşmamak koşulu ile, bazı haftalarda toplam 45 saati aşsa dahi bu çalışmalar fazla çalışma sayılmayacaktır. Maddeye eklenen bir fıkra ile fazla çalışma süresinin toplamının bir yılda 270 saatten fazla olamayacağı esasına da yer verilmektedir. Haftalık çalışma süresinin 45 saatin altında belirlendiği durumlarda ise, denkleştirme esası içinde ortalama haftalık çalışma süresini aşan, fakat 45 saatlik kanuni haftalık çalışma süresinin altında kalan süreler fazla süreli çalışma olarak kabul edilmekte ve bunlara ödenecek ücretin, normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının %25 yükseltilmesi ile belirleneceği ifade edilmektedir.
22- FAZLA ÇALIŞMA SERBEST ZAMAN OLARAK KULLANILABİLECEKTİR. İşçi istediği takdirde fazla çalışmalar için ücret yerine serbest zaman kullanabilecektir. Fazla çalışılan her saat için 1 saat 30 dakika, fazla sürelerle çalışıldığında ise 1 saat 15 dakika serbest zaman olarak kullanılabilecektir. İşçi hakettiği serbest zamanı altı ay zarfında ve çalışma süreleri içinde kullanacaktır. 23- YILLIK ÜCRETLİ İZİN SÜRELERİ 2 ŞER GÜN ARTIRILARAK AB MEVZUATINA YAKINLAŞTIRILMAKTADIR. Kıdem süresine göre 12, 18 ve 24 gün olan mevcut yıllık ücretli izin süreleri sırasıyla 14, 20 ve 26 gün olarak değiştirilmektedir. Tarafların anlaşması halinde yıllık izin süresi bir bölümü on günden aşağı olmamak üzere ençok üçe bölünebilecektir. 24- HAFTALIK ÇALIŞMA SÜRESİNİN, HAFTANIN ÇALIŞILAN GÜNLERİNE EŞİT BÖLÜNME ZORUNLULUĞU KALDIRILMAKTA, GÜNLÜK ÇALIŞMA SÜRESİ FAZLA ÇALIŞMA ÜCRETİ ÖDENMEKSİZİN 11 SAATE KADAR ÇIKARTILABİLECEKTİR. Haftalık 45 saat olan çalışma süresi, tarafların anlaşması ile işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine, günde 11 saati aşmamak koşulu ile farklı şekilde dağıtılabilecektir. Bu halde, iki aylık süre içinde işçinin haftalık ortalama çalışma süresi, normal haftalık çalışma süresini aşamaz. Denkleştirme süresi toplu iş sözleşmeleri ile dört aya kadar artırılabilecektir. Haftalık çalışma süresinin haftanın çalışılan günlerine farklı şekilde dağıtılması durumunda, 6 gün çalışılan bir işyerinde işçi haftada en çok (11x6=66 saat), 5 gün çalışılan işyerinde ise (11x5=55 saat) çalıştırılabilecektir. Böylece yoğunlaştırılmış iş haftası uygulanabilecek, bu haftalarda sonraki haftalarda (iki ay-dört ay) işveren işçiyi daha az sürelerle çalıştırması halinde işçiye fazla çalışma ücreti ödemeyecektir. 25- FAZLA ÇALIŞMA ÜCRETİ ÖDENMEKSİZİN, ZORUNLU NEDENLERİN ORTAYA ÇIKMASI VEYA İŞÇİNİN TALEBİ HALİNDE TELAFİ ÇALIŞMASI YAPTIRILABİLECEKTİR. Getirilen düzenlemeye göre; Zorunlu nedenlerle işin durması, Ulusal bayram ve genel tatillerden önce veya sonra işyerinin tatil edilmesi, Benzer nedenlerle işyerinde normal çalışma sürelerinin önemli ölçüde altında çalışılması veya tamamen tatil edilmesi, İşçinin talebi ile kendisine izin verilmesi, hallerinde işveren söz konusu çalışılmayan süreler için iki ay içinde telafi çalışması yaptırabilecektir. Bu çalışmalar fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma sayılmayacaktır.telafi çalışması günlük en çok çalışma süresini aşmamak koşulu ile günde üç saatten fazla olamayacak, tatil günlerinde telafi çalışması yaptırılamayacaktır. 26- GENEL EKONOMİK KRİZ VEYA ZORLAYICI SEBEPLERLE FAALİYETLERİNİ AZALTAN VEYA DURDURAN İŞYERLERİNDE ÇALIŞANLARA İŞSİZLİK SİGORTASINDAN KISA ÇALIŞMA ÖDENEĞİ BAĞLANACAKTIR. Genel ekonomik kriz ve zorlayıcı sebeplerle işyerinde geçici olarak en az dört hafta işin durması veya haftalık çalışma süresinin önemli ölçüde azalması nedeniyle kısa çalışma
yapılması hallerinde işçilere çalıştırılmadıkları süre için işsizlik sigortasından kısa çalışma ödeneği ödenecektir. Kısa çalışma süresi, zorlayıcı sebebin devam süresini ve herhalde üç ayı aşamayacaktır. 27- ARA DİNLENMELERİNDE ESNEK BİR DÜZENLEMEYE GİDİLMEKTEDİR. Ara dinlenmeleri bir işyerinde işçilere aynı veya değişik saatlerde kullandırılabilecektir. 28- ANALIK HALİNDE İZİN SÜRELERİ İKİŞER HAFTA ARTIRILMAKTA, BU SÜRENİN 11 HAFTALIK BÖLÜMÜNÜN DOĞUMDAN SONRA KULLANILMASINA İMKAN TANINMAKTADIR. Kadın işçilerin doğumdan önce 8 ve doğumdan sonra 8 hafta olmak üzere toplam 16 hafta çalıştırılmamaları esası ile çoğul gebelik halinde doğumdan önceki 8 haftalık süreye 2 hafta daha eklenmesi hususu getirilmekte; sağlık durumu elverdiği takdirde kadına doğumdan önce üç haftaya kadar çalışabilme ve kalan süreyi doğum sonrası süreye ekleme imkanı tanınmaktadır. İsteği halinde kadın işçiye 16 haftalık süreden sonra altı aya kadar ücretsiz izin verilecektir. Kadın işçilere bir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için günde toplam 1.5 saat ücretli süt izni verilecektir. 29- İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KONUSUNDA İŞVERENLERE; İŞÇİLERE EĞİTİM VERME, BİLGİLENDİRME VE DENETLEME YÜKÜMLÜLÜĞÜ GETİRİLMEKTEDİR. Bir yönetmelikle belirlenecek esas ve usuller çerçevesinde işverenler tarafından işyerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği önlemleri, mesleki riskler, yasal hak ve sorumluluklar konularında işçilere eğitim vermek, bilgilendirmek ve denetleme zorunluluğu getirilmektedir. 30- İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KURULU OLUŞTURMA ZORUNLULUĞU YASA İLE DÜZENLENMEKTE VE KURUL KARARLARINA UYMA ZORUNLULUĞU GETİRİLMEKTEDİR. Sanayiden sayılan ve devamlı olarak en az elli işçi çalıştıran ve altı aydan fazla sürekli işlerin yapıldığı işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliği kurulu kurma yükümlülüğü yasa ile düzenlenmektedir. Ayrıca, bu kurulların iş sağlığı ve güvenliği mevzuatına uygun olarak verilen kararlarını işverenler uygulamakla yükümlü olacaktır. 31- İŞYERİ HEKİMİ BULUNDURMA ZORUNLULUĞU ÖNGÖRÜLMEKTEDİR. 50 ve daha fazla işçi çalıştıran işyerlerine bir veya daha fazla işyeri hekimi çalıştırma ve işyeri sağlık birimi oluşturma yükümlülüğü öngörülmektedir. 32- İŞ GÜVENLİĞİNDEN SORUMLU MÜHENDİS VEYA TEKNİK ELEMAN GÖREVLENDİRME ZORUNLULUĞU GETİRİLMEKTEDİR. Sanayiden sayılan ve devamlı olarak en az elli işçi çalıştıran ve altı aydan fazla sürekli işlerin yapıldığı işyerlerinde işverenlere, iş güvenliği önlemlerinin sağlanması bakımından bir veya daha fazla mühendis veya teknik eleman görevlendirme yükümlülüğü öngörülmektedir. 33- İŞÇİYE ÇALIŞMAMA HAKKI ÖNGÖRÜLMEKTEDİR. İş sağlığı ve güvenliği açısından işçinin sağlığını bozacak veya vücut bütünlüğünü tehlikeye sokacak yakın, acil ve hayati bir durumun varlığı halinde işçiye, iş sağlığı ve güvenliği
kuruluna; bulunmaması halinde işveren veya işveren vekiline riskin giderilmesi konusunda talepte bulunması, Kurulun işçinin talebi yönünde karar vermesi halinde gerekli tedbirler alınıncaya kadar ücreti ve diğer hakları saklı tutularak çalışmaktan kaçınma hakkı verilmektedir. Kurul kararına ve işçinin talebine rağmen gerekli tedbirler alınmadığı takdirde, işçi hizmet akdini haklı nedenle feshedilebilecektir. 34- ÖZEL İSTİHDAM BÜROLARININ KURULMASINA İMKAN TANINMAKTADIR. Halen özel kesim işyerleri için yasak faaliyetlerden olan iş ve işçi bulmaya aracılık hizmetleri ile ilgili olarak özel istihdam bürolarının kurulmasına imkan tanınmaktadır. 35- İDARİ PARA CEZALARI YENİDEN DÜZENLENMEKTEDİR. Kanun ile getirilen yükümlülüklere uyulmaması halinde verilecek idari para cezaları, özel hukuk-kamu hukuku ayrımı göz önünde tutularak yeniden düzenlenmekte, özel hukuk yaptırımına bağlanan aykırılıklar bakımından ayrıca idari para cezası uygulamasına son verilmekte, bunun sonucu olarak idari para cezaları sadece Kanunda öngörülen hallerle sınırlı tutulmaktadır. İdari para cezaları Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Bölge Müdürünce verilecektir. İtirazlar en geç yedi gün içinde idare mahkemesine yapılacaktır. 36- BİLDİRİMLERİN YAZILI YAPILMASI HÜKÜM ALTINA ALINMAKTADIR. İspat yönünden, Kanunda öngörülen bildirimlerin ilgiliye yazılı olarak ve imza karşılığında yapılması zorunluluğu öngörülmektedir. İmzadan kaçınma halinde tutanak tutulacaktır. 37- KANUNUN UYGULANMASI BAKIMINDAN BİR İŞİN, HANGİ İŞLERDEN SAYILACAĞI, BAKANLIKÇA ÇIKARTILACAK YÖNETMELİKLE BELİRLENECEKTİR. İş Kanununun uygulanması bakımından bir işin sanayi, ticaret, tarım ve orman işlerinden sayılıp sayılmayacağının Kanunla belirlenmesinden vazgeçilerek, bu hususu belirleme yetkisi Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına bırakılmaktadır. 38- ÜÇLÜ DANIŞMA KURULU OLUŞTURULMUŞTUR. Çalışma barışının ve endüstri ilişkilerinin geliştirilmesi ile çalışma hayatıyla ilgili mevzuat çalışmalarının ve uygulamalarının izlenmesi amacıyla hükümet, işçi, işveren ve kamu görevlileri temsilcilerinin katılacağı istişari mahiyette Danışma Kurulu oluşturulmuştur. 39- KANTİN AÇILMASI 150 ve daha fazla işçi çalıştıran işyerlerinde işçiler tarafından kurulacak tüketim kooperatiflerine işverenlerce yer tahsisi yapılabilecektir.
5510 SAYILI YASA İLE YAPILAN DEĞİŞİKLİKLER Tarih: 15.10.2008 01.10.2008 tarihi itibariyle yürürlüğe giren 5510 sayılı Sosyal Güvenlik Kanununda iş ve çalışma hayatını yakından ilgilendiren önemli değişiklikler olmuştur. Özetle bu değişiklikler üzerinde durulmaktadır. 1- Bağ-kur, Emekli Sandığı ve SSK kapsamındaki çalışanların 5510 sayılı kanuna göre statüleri 4 madde de belirlenmiştir. a) SSK lı olarak bilinen hizmet akdiyle çalışanlar 4/a lı olarak, b) Bağ-Kur lu olarak bilinen hizmet akdine bağlı olmaksızın kendi nam ve hesabına çalışanlar 4/b li olarak, (Avukatlar ve noterlerde bu kategoriye sokulmuşlardır. ) c) Emekli Sandığı na bağlı olarak çalışan memurlar 4/c li olarak belirlenmiştir. 18 yaşını doldurmamış olanlar 4/b-c li olamayacaklardır. 2-SİGORTA KOLLARI ANA BAŞLIK OLARAK 3 GURUBA AYRILMAKTADIR. A) Kısa Vadeli Sigorta Kolları B) Uzun Vadeli Sigorta Kolları C) Genel Sağlık Sigortası A)Kısa Vadeli İş kollarından Sağlanan Faydalar: (4/a ve 4/b lilerin isteğe bağlı sigortalılar hariç olmak üzere geri kalanları kısa vadeli sigorta kollarına tabidir.) a) Geçici İş Görememezlik ödeneği (4/b lilere sadece iş kazaları ve meslek hastalıkları ve analık halinde verilmekte. Analık haricinde yatarak tedavi şartı aranmakta. 4/b/li şirket ortakları ise analık halinde ödenekten faydalanamıyor.) b) Sürekli iş görmemezlik geliri c) İş kazası ve meslek hastalıkları sonucu ölen sigorta hak sahiplerine gelir bağlanması d) Gelir bağlanmış kız çocuklarına 2 yıllık geliri kadar evlenme yardımı yapılması, e) Emzirme ödeneği f) İş kazası ve meslek hastalıkları sonucu ölenlere cenaze yardımı yapılması B) Uzun Vadeli Sigorta Kolları: Malullük, yaşlılık, ölüm olarak belirlenmiştir. Burada önemli bir değişiklik Uzun Vadeli Sigortalılık başlangıç süresinde yapılmıştır. 4/a kapsamında Uzun Vadeli Sigortalılık süresi 18 yaşın bitiminden itibaren başlar. Ancak 18 yaş öncesi ödenen sigorta primleri prim ödeme gün sayısına ilave olunur. Aylık ve gelir bağlama işlemlerinde dikkate alınan sigortalılık süreleri, sigortalılığın başlangıç tarihi ile sigortalının aylık veya gelir bağlanması için yazılı istekte bulunduğu, aylık veya gelir bağlanması için istekte bulunmayan sigortalılar için ise ölüm tarihi arasında geçen süredir. C) Genel Sağlık Sigortası: Kişilerin öncelikle sağlıklarının korunması, sağlık riskleriyle karşılaşmaları halinde oluşan harcamanın finansmanını sağlayan sigorta olarak tanımlanmıştır. 4/a-b-c lilerin tamamı genel sağlık sigortalıdır. Ayrıca öteden beri emekli aylığı almakta olanlarda genel sağlık sigortalıdırlar. Bunlar için bildirime gerek yoktur.
Herhangi bir sigortası olmayan ve Genel sağlık sigortalısının bakmakla yükümlü kimsesi sayılmayanlar Genel Sağlık Sigortası primi ödemek zorundadırlar. Aile içi geliri asgari ücretin 1/3 ü kadar olanlar, çocuk esirgeme kurumunda bulunanlar, rehabilitasyon kurumlarından faydalananlar, köy korucuları, sığınmacılar v.b. devlet tarafından genel sağlık sigortalısı sayılacaktır. Genel sağlık sigorta primleri: 4/a-b-c ile 5/g (ceza infaz kurumları, harp malulleri, çıraklar.) için %12,5 olarak belirlenmiştir. 4/a-c için %5 sigortalı, %7,5 işveren tarafından karşılanır. Prim tutarının 4-b/liler açısından ise %12,5 /un tamamının kendileri tarafından karşılanacağı tabiidir. Kişilerin yürürlükten kaldırılan kanun hükümleri gereğince hak ettikleri sağlık hizmetleri, bu Kanun hükümleri gereğince kapsama alınmamış ise tedavi tamamlanıncaya kadar yürürlükten kaldırılan kanun hükümlerine göre Kurumca sağlamaya devam edilir. Sağlık hizmetlerinden faydalanabilmek için artık 1 yıl içerisinde 30 gün prim ödemiş olmak yeterli. Zorunlu sigortalılığın sona ermesinden itibaren 10 gün süre ile Genel Sağlık Sigortasından faydalanılabilir. Geriye dönük 1 yıl içinde 90 gün Genel Sağlık Sigorta primi ödenmiş ise sigortalılık niteliğini yitirdikleri tarihten itibaren 90 gün sağlık hizmetlerinden faydalanılabilir. SGK ile anlaşması olsun olması özel hastaneler acil hallerde hastalar bakmak zorundadırlar. Fark ücret talep edemezler. 4-a lı henüz emekli olmamış bir çalışanın Prim dağılımı aşağıdaki şekilde olacaktır. SİGORTA KOLLARI İŞÇİ HİSSESİ İŞVEREN HİSSESİ TOPLAM PRİM ORANI Uzun Vadeli Kolları %9 %11 %20 (Malüllük, yaşlılık ve Ölüm Sigortası) Kısa Vadeli Sigorta Kolları (Tehlike Sınıfına göre) 0 %1 veya %6,5 arası %1-6,5 arası Genel Sağlık Sigortası%5 %7,5 %12,5 İşsizlik Primi %1 %2 %3 TOPLAM %14 %19,5 %36,5-%42 arası 4-a lı emekli çalışanın Prim dağılımı aşağıdaki şekilde olacaktır. SİGORTA TÜRÜ İŞÇİ HİSSESİ İŞVEREN HİSSESİ TOPLAM PRİM ORANI SGDP %7,5 %23,5- %29 arası %31 - %36,5 arası (KVSG oranına %30 oranında zam yapılmıştır.) 4-b li henüz emekli olmamış bir çalışanın prim dağılımı aşağıdaki şekilde olacaktır. (İsteğe Bağlı Sigortalılar hariç)
SİGORTA TÜRÜ TOPLAM PRİM ORANI Uzun Vadeli Kolları (Malüllük, yaşlılık ve Ölüm Sigortası) % 20 Kısa Vadeli Sigorta Kolları (Tehlike Sınıfına göre) %1 - % 6,5 arası Genel Sağlık Sigortası % 12,5 TOPLAM % 33,5 - % 39 arası 4-b li isteğe bağlı sigortalının prim dağılımı aşağıdaki şekilde olacaktır. SİGORTA TÜRÜ TOPLAM PRİM ORANI Uzun Vadeli Kolları (Malüllük, yaşlılık ve Ölüm Sigortası) % 20 Genel Sağlık Sigortası % 12 TOPLAM % 32 4-b li emekli olmuş kendi adına çalışanın prim dağılımı aşağıdaki şekilde olacaktır. (emekli maaşlarından kesilecektir.) SİGORTA TÜRÜ 2008 PRİM ORANI 2009 PRİM ORANI 2010PRİM ORANI 2011 PRİM ORANI SGDP %12 %13 %14 %15 4-b li emekli olmuş ancak 4-a statüsünde işçi olarak çalışanların prim dağılımı aşağıdaki şekilde olacaktır. SİGORTA TÜRÜ İŞÇİ HİSSESİ İŞVEREN HİSSESİ TOPLAM PRİM ORANI SGDP %7,5 %23,5 - %29 arası % 31- % 36,5 arası (KVSG oranına %3 0 oranında zam yapılmıştır.) NOT 1: Yukarıdaki durumdaki sigortalının 4-b kapsamındaki emekli maaşından kesinti yapılmayacaktır. NOT 2: 4/b emeklilerinin ortak oldukları şirketlerinden aldıkları maaşlar nedeniyle 4/a sigortalısı olmaları mümkün değildir. Anonim şirketi kurucu ortakları artık sigortalı sayılmıyor. 01/10/2008 tarihinden önce 1479 sayılı Kanun kapsamında Bağ-kur sigortalısı sayılan anonim şirketlerin kurucu ortaklarından, 1/10/2008 tarihinden sonra 4/b ye göre sigortalılıklarını devam ettirmek isteyenlerin, 01/10/2008 tarihinden itibaren 6 ay içinde yazılı talepte bulunmaları halinde sigortalılıkları aynen devam ettirilir. Bu süre içerisinde talepte bulunmayanların sigortalılıkları ise 01/10/2008 tarihi itibarıyla sona erer. Yeni kanun hükümlerine göre A.Ş. kurucu ortakları 4/b kapsamında zorunlu sigortalı olmayacaklardır. İstemeleri halinde kurucu ortakların isteğe bağlı 4/b kapsamında sigortalılıkları mümkündür. Ayrıca kurucu ortaklar, ortak oldukları şirkette bilfiil çalışmaları ve ücret almaları halinde 4/a sigortası olabileceklerdir.
3- BİLDİRİMLER VE SÜRELERİ: Giriş Bildirgeleri: A- SİGORTALI İŞE GİRİŞ BİLDİRİMLERİ. a) 4/a lıların işe girişi işe başlamadan önce işverence bildirilecektir. (kanunda sayılan bazı durumlar hariç olmak üzere) Ayrıca işçi işe başladığı tarihten itibaren 1 ay içinde kendisini kuruma bildirmek zorundadır. 4/a tabi sigortalı çalıştıran işverenlerden aylık prim ve hizmet belgesini zorunlu olarak e- Sigorta yoluyla verenler 1-01.11.2008 tarihinden itibaren sigortalı tekrar işe giriş bildirgesini, 2-01.12.2008 tarihinden itibaren sigortalı ilk işe giriş bildirgesini Zorunlu olarak e-sigorta yolu ile vereceklerdir. b) 4/b lilerin ise; * Vergi dairesi mükellefiyeti oluşanlar vergi dairelerince, * Vergiden muaf esnaf için esnaf ve sanatkar sicil müdürlüklerince, * A.Ş.lerde yönetim kurulunda olanlar şirket yetkililerince, * Ltd. Şti. (ve sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerin komantide) ortaklarının ticaret sicile tescili sonucu ticaret sicil memurluklarınca, * Koll. Şti., Kom. Şti. ortaklarının vergi dairelerince,kuruma 15 gün içinde bildirilir. c) Tarımsal faaliyette bulunanlar faaliyetlerine başladıkları tarihten itibaren bir ay içinde sigortalılıklarını sigortalı bildirim belgesi ile kendileri tescil ettireceklerdir. B- İŞYERLERİNİN SGK YA BİLDİRİLMESİ VE TESCİLİ İşveren, işyeri bildirgesini en geç sigortalı çalıştırmaya başladığı tarihte, kuruma vermekle yükümlüdür. Şirket kuruluşu aşamasında çalıştıracağı sigortalı sayısını ve bunların işe başlama tarihini, ticaret sicil memurluklarına bildiren işverenlerin, bu bildirimleri Kuruma yapılmış sayılır. Ticaret sicili memurlukları, kendilerine yapılan bu bildirimi en geç on gün içinde kuruma bildirmek zorundadır. 5510 a göre işyeri bildirimleri 4 şekilde yapılmaktadır. a) İşyeri bildirgesiyle tescil, b) Şirket ilk kuruluşunda ticaret sicil memurluğunca yapılan bildirim üzerine tescil, c) SGK müfettişleri, SGK yoklama memurları ve genel bütçeye dahil daireler ve katma bütçeli idarelerin denetim elemanlarınca yapılan tespit üzerine tescil, d) İhale makamları, ruhsata tabi işlerde ruhsat veren merciler ve diğer resmi kuruluşlardan alınan bilgilere istinaden tescil
C- İŞYERİ NAKLİ, DEVRİ VE İNTİKALİNİN BİLDİRİLMESİ, a) Adres naklinde işverence, başka bir işverene devredilmesi halinde devralan işverence, nakil veya devir tarihini takip eden 10 gün içinde, b) İşverenin ölümü ile işyerinin mirasçılara intikali halinde mirasçılarca ölüm tarihinden itibaren 3 ay içinde, işyeri bildirgesi verilir. c) İşyerinin aynı il içinde başka bir ünitenin görev bölgesine nakledilmesi halinde işyeri bildirgesi verilmez, ancak nakil tarihinden itibaren 10 gün içinde durum yeni üniteye yazı ile bildirilir. D- SİGORTALILIĞIN SONA ERMESİ HALİNDE BİLDİRİM YÜKÜMLÜLÜĞÜ; * 4/a lıların işten ayrılış bildirgesi ile ayrılış tarihinden itibaren 10 gün içinde e-sigorta yolu ile işveren tarafından kuruma bildirilir. 10 gün içinde aylık prim ve hizmet belgesi verilmiş ise ayrıca sigortalı işten ayrılış bildirgesi verilmesine gerek bulunmamaktadır. * 4/b lilerin işten ayrılış bildirgesini verecek olanlar işe giriş bildirgesini veren kurum, kuruluş ve kişilerle aynı olmakla birlikte sigortalılarca da yapılabilir. E-AYLIK PRİM VE HİZMET BELGELERİNİN DÜZENLENMESİ İLE İLGİLİ ÖNEMLİ NOTLAR: a) 1/10/2008 tarihinden itibaren sosyal güvenlik numarası olarak sigortalıların Türkiye Cumhuriyeti kimlik numaraları esas alınacağından, aylık prim ve hizmet belgesinin Sosyal Güvenlik Sicil Numarası bölümüne, sigortalıların 11 haneli TC kimlik numaraları kaydedilecektir. b) Özel nitelikteki işyeri işverenleri, cari aya ilişkin olarak düzenleyecekleri asıl, ek veya iptal nitelikteki aylık prim ve hizmet belgelerini, en geç belgenin ilişkin olduğu ayı izleyen ayın 23 ünde vereceklerdir. c) Aylık prim ödemelerinde eski uygulama devam ediyor. Takip eden ayın sonuna kadar kuruma ödeyeceklerdir. d) Uygulamaya Ekim ayı bordrolarının verileceği 23.11.2008 tarihi itibariyle başlanacağını düşünmekteyim. (Başlama tarihi SGK dan takip edilmelidir.) e) 5510 sayılı SGK ya göre KDV iade hakkı sahibi işveren kendisinin veya mal yada hizmet satın aldığı/iştirak/ortaklık ilişkisi içinde bulunduğu işverenlerin prim borçları içinde mahsup talep edebilecektir. Ancak 107 Sayılı KDVGT ile Ocak 2008 döneminde Ortaklık ilişkinde bulunulan ve mal veya hizmet satın aldığı kişilerin prim borçlarına mahsup işlemi kaldırılmıştır. Henüz Maliye Bakanlığının Kanun paralelinde bir düzenlemesi bulunmamaktadır. Bu nedenle Mahsup yoluyla prim ödemesi işlemine eski hükümlere göre devam etmek gerekmektedir. (Mükellefin kendi prim borçlarına mahsubu) f) 4857 sayılı kanunun 61. maddesi gereği yıllık ücretli izin süresi için ödenecek ücretler üzerinden iş kazaları ile meslek hastalıkları primleri hariç, 506 sayılı kanunda bahsi geçen diğer sigorta primleri kesiliyordu. Ancak 5510 sayılı kanun ile 506 sayılı kanunun prime esas kazanç ve prim oranları ile ilgli bütün maddeleri kaldırıldığından ve 5510 80. maddesine göre yeniden belirlendiğinden bundan böyle yıllık ücretli izin süreleri de iş kazaları ve meslek hastalıkları primlerini içine alan Kısa Vadeli Sigorta Kolları Primlerine tabi olacaktır. (Ancak, kanuna rağmen ilgili tebliğinde yapılan açıklamada prim kesilmesi açıklanmıştır.)
g) Diğer bir konu ise 506 Sayılı kanunun 73. maddesinde iş kazaları ve meslek hastalıkları primleri oranları %1,5-7 arası idi. 5510 sayılı kanunun 81. maddesinde %1-6,5 arası olmuştur. Bu primlerdeki %0,5 lik indirim Genel Sağlık Sigortasına ilave edilmiştir. F- ÇALIŞAN ÜCRETLERİNİN ÖDENMESİ: Bu kanunla yapılan değişikliklerden birisi de çalışan ücretlerinin ödemeleri banka kanalıyla yapılmasıdır. Söz konusu ödemelerin özel olarak açılmış banka hesapları vasıtasıyla yapılması zorunludur. Hangi tarihten itibaren ve hangi işyerlerinin bu zorunluluk kapsamında olacağı ile ilgili düzenleme henüz yapılmış değildir. 4- SİGORTALILIK HALLERİNİN ÇAKIŞMASI: Sigortalıların Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a), (b) ve (c) bentlerinde yer alan sigortalılık hallerinden birden fazlasına aynı anda tabi olmasını gerektirecek şekilde çalışmaları halinde aşağıdaki şekilde işlem yapılır. 1) Sigortalılar, 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a), (b) ve (c) bentlerinde yer alan sigortalılık hallerinden birden fazlasına aynı anda tabi olmaları halinde öncelikle (c) bendi kapsamında, (c) bendi kapsamında çalışma yoksa ilk önce başlayan sigortalılık ilişkisi esas alınarak sigortalı sayılırlar. 2) 1 inci madde gereği başlatılan sigortalılığın kesintiye uğraması halinde sonra başlayan çalışmaya göre sigortalılık hali başlatılır. 3) 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında sigortalı sayılanlar, kendilerine ait veya ortak oldukları işyerlerinden, Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fırkasının (a) bendi kapsamında sigortalı bildirilemezler. 4) Sigortalı sayılması gereken sigortalılık halinden başka bir sigortalılık hali için prim ödemiş olması halinde, ödenen primler 1 inci maddeye göre esas alınan sigortalılık hali için ödenmiş ve esas alınan sigortalılık halinde geçmiş kabul edilir. 01.10.2008 tarihinden önce sigortalı olanlardan birden fazla kuruma prim ödeyenler 4/a, 4/b, 4/c ye tabi olarak prim ödeyenler emekli olacakları zaman son ödenen 7 yıllık hizmetin yarıdan fazlasını ödediği statüden bağlanır. 01.10.2008 tarihinden önce İsteğe Bağlı Sigorta Primi ödeyenler 01.10.2008 tarihinde otomatik olarak 4/b statüsüne geçmiş bulunmaktadırlar. Özellikle SSK isteğe bağlısı olup emeklilik süresine 3,5 yıldan fazla kalanların dikkat etmesinde fayda var. 5- BANKALAR, KAMU İDARELERİ VE DİĞER KURULUŞLARIN 5510 A GÖRE GÖREVLERİ. Banka İşlemleri: Gerek bizzat bankaya gidilerek gerekse de internet ve telefon bankacılığı aracılığıyla ilk defa mevduat hesabı açtırılması, tüm kredi taleplerinin sonuçlandırılması, kredi kartı ve çek karnesi verilmesinde, başvuru sahibinden meslek bilgileri ve çalışılan yerin unvanı ve açık adresi bilgileri alınır. (2) Bu bilgiler manuel olarak yapılan (ıcaba nabaş) işlemlerde formlara eklenir ve internet işlemlerinde de zorunlu alan olarak bu bilgilere yer verilir. Bu alanların doldurulmadan işlem yapılmasına izin verilmez. Telefon bankacılığında da bu bilgiler alınmadan işlemler sonuçlandırılmaz. Kamu İdarelerinin Tamamı ile Telekominikasyon Kuruluşları, noterlikler, özerk spor federasyonları, TTnet firmaları da bildirim yükümlülüğü taşımaktadır.
6- YAŞLILIK VEYA EMEKLİ AYLIĞI ALMAKTA İKEN YENİDEN ÇALIŞMAYA BAŞLAYANLAR: 5510 sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önce sigortalı olanlar ile emekli aylığı alanlarda durum değişmeyecek. SGDP ödemeleri yaparak çalışmaya devam edebilecek, aynı zamanda emekli aylıklarını alacaklardır. Ancak 5510 sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonra sigortalı olacaklar için yaşlılık aylığı bağlandıktan sonra çalışmaya başlayanların yaşlılık aylıkları çalışmaya başladıkları tarihi takip eden ödeme dönemi başında kesilecektir. 7- HİZMET BORÇLANMALARI: 4/a-b ve kanun yürürlüğe girdikten sonra 4-c li olanlar aşağıda belirtilen konularda hizmet borçlanması yapabileceklerdir. a) Kanunlar gereğince verilen (6 aylık) ücretsiz doğum ya da analık izni süreleri ile 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) ve (b) bendi kapsamındaki sigortalı kadının, ilk defa sigortalı olarak çalışmaya başladığı tarihten sonra iki defaya mahsus olmak üzere doğum tarihinden itibaren geçen iki yıllık süreyi geçmemek kaydıyla hizmet akdine istinaden işyerinde çalışmaması ve çocuğunun yaşaması şartıyla talepte bulunulan süreler, b) Kanunun 4 üncü maddesinin (b) bendinin (1) ve (3) numaralı alt bentlerine göre zorunlu sigortalılıkları devam edenler hariç olmak üzere, er veya erbaş olarak silah altında veya yedek subay okulunda geçen süreler, c) 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamında olanların, personel mevzuatlarına göre aylıksız izinde geçen süreleri, d) Sigortalı olmaksızın doktora öğreniminde veya tıpta uzmanlık için, yurt içinde veya yurt dışında geçirdikleri normal doktora veya uzmanlık öğreniminde geçen süreler, e) Sigortalı olmaksızın avukatlık stajını yapanların normal stajda geçen süreleri, f) Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamında geçen sigortalılık süreleri hariç, sigortalı iken herhangi bir suçtan tutuklanan veya gözaltına alınanlardan bu suçtan dolayı beraat edenlerin tutuklulukta veya gözaltında geçen süreleri, g) Grev ve lokavtta geçen süreler, h) Hekimlerin fahri asistanlıkta geçen süreleri, ı) Seçim kanunları gereğince görevlerinden istifa edenlerin, istifa ettikleri tarih ile seçimin yapıldığı tarihi takip eden aybaşına kadar (ıcaba nabaş) açıkta geçirdikleri süreler, borçlanma kapsamına alınmıştır. Ayrıca; a) 4/b 1 numaralı alt bendine tabi olan ticari kazanç veya serbest meslek kazancı nedeniyle gerçek veya basit usulde gelir vergisi mükellefi olanlar ile (3) numaralı alt bendine tabi A.Ş. Yönetim kurulu üyesi olan ortakları, sermayesi paylara bölünmüş Kom. Şti. ortakları, Diğer şirket ve donatma iştiraklerinin ise tüm ortakları 04.10.2000 ve 01.10.2008 tarihleri arasında mükellefiyet kaydı bulunmakla birlikte 01.10.2008 tarihi itibariyle sigortalılıkları başlatılanların, 6 ay içinde talepte bulunmaları halinde vergi mükellefiyet sürelerinin tamamı için talep tarihindeki prime esas kazancının %32 si üzerinden borçlanma tutarı hesaplanır ve
sigortalıya tebliğ edilir. Tebliğ tarihinden itibaren 6 ay içinde ödeme yapılması halinde bu süreler sigortalılık süresi sayılır. 8- SAĞLIK KARNESİ İŞLEMLERİ, Hak sahipliği oluşturulması: Kanunun 60 ıncı maddesinin birinci fıkrasının (c) ve (f) bentleri hariç diğer bentleri gereği genel sağlık sigortalısı ve bakmakla yükümlü olan kişilerin, genel sağlık sigortalısı hak sahipliği için son bir yıl içinde toplam 30 gün genel sağlık sigortası prim ödeme gün sayısı aranır. 1)- Kanunun 4 üncü maddesinin birincinci fıkrasının (a), (b) ve (c) bentlerine tabi olanlar, 2)- İsteğe bağlı sigortalı olan kişiler, 3)- 18/3/1924 tarihli ve 442 sayılı Köy Kanununun 74 üncü maddesinin ikinci fıkrasına göre görevlendirilen kişiler ile aynı Kanunun ek 16 ncı maddesine göre aylık alan kişilerin, 4)- Mütekabiliyet esası da dikkate alınmak şartıyla, oturma izni almış yabancı ülke vatandaşlarından yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında sigortalı olmayan kişilerin, 5)- Yukarıda sayılanlar dışında kalan ve başka bir ülkede genel sağlık sigortasından yararlanma hakkı bulunmayan vatandaşların, (II) Bu Tebliğin 20 nci maddesinin ikinci fıkrasında sayılan kimselerin 01/10/2008 tarihinden itibaren yapacakları başvurularda istenen belgeleri ibraz etmeleri koşuluyla hak sahiplikleri ünitelerce oluşturulur. a) Eşi, b) 18 yaşını dolduranlardan, lise ve dengi öğrenim görmesi halinde 20 yaşını, yüksek öğrenim görmesi halinde 25 yaşını doldurmamış ve evli olmayan çocukları ile yaşına bakılmaksızın çalışma gücünü en az % 60 oranında yitirdiği Kurum Sağlık Kurulu tarafından tespit edilen evli olmayan çocukları, c) Her türlü kazanç ve irattan elde ettiği gelirler toplamı yürürlükte bulunan asgari ücretin net tutarından daha az olması ve diğer çocuklarından sağlık yardımı almayan ana ve babası, 01/07/2008 tarihinden itibaren yapacakları başvurularda istenen belgeleri ibraz etmeleri koşuluyla hak sahipliği ünitelerce oluşturulur. (I) Bakmakla yükümlü olunan kişilerin genel sağlık sigortası hak sahipliği başvurularında istenecek belgeler: a) Talep formu veya talep formundaki bilgileri ve taahhütleri taşıyan dilekçesi, b) Nüfus Cüzdanı fotokopisi, (II) Yabancı uyruklu eşler için; a) İkamet teskeresi ve vatandaşlık numarası (Emniyet Müdürlüğünden) b) İlgili ülke Konsolosluğundan sosyal güvencesi olmadığına dair belge, (III) Öğrenim görenler için; a) Öğrenim belgesi
b) Yabancı ülkelerde öğrenim gören öğrencilerden, 1) Öğrenci belgesi (onaylı Türkçe tercümesi) veya bulunduğu ülkenin Türk Konsolosluğundan alacağı belge. 2) YÖK veya, Milli Eğitim Bakanlığından denklik belgesi, (IV) Çalışma gücünü en az % 60 oranında yitirdiği tespit edilen çocuklar; a) Kurumca yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucularının sağlık kurullarınca düzenlenecek Sağlık Kurulu Raporu (V) Bakmakla yükümlü olunan kişilerin genel sağlık sigortası hak sahipliği başvurularında istenecek belgelerdeki bilgilerin gerçeğe aykırı şüphesi, ihbar, şikayet olması halinde durum kontrol memurlarınca incelenir. Kanunun yürürlük tarihinden önce sağlık yardımından yararlanan kişilerin hak sahiplikleri: I) Kanunun geçici 12 nci maddesinin sekizinci fıkrasıyla, ilgili kanunları gereği tedavi yardımları karşılanan kişiler, bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihte herhangi bir işleme gerek kalmaksızın, bu Kanun açısından genel sağlık sigortalısı veya genel sağlık sigortalısının bakmakla yükümlü olduğu kişilerin hak sahiplikleri devam eder. (II) Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önceki Kanunlara göre bakmakla yükümlü olunan kişi olup ta sağlık hak sahiplikleri oluşturulmayan kişiler ünitelere başvurarak Tebliğin 23 nci maddesinde belirtilen ilgili belgeleri ibraz etmeleri koşuluyla hak sahiplikleri oluşturulur. 9- PRİME ESAS KAZANÇ A- HİZMET AKDİ DEVAM EDEN SİGORTALILAR YÖNÜNDEN (4/a) (mad. 80) Sigortalıların prime esas tutulacak kazançlarının hesaplanması sırasında, ücret ve ücret niteliği dışındaki kazançlar öncelikle ödendiği ayın kazancına dahil edilecektir. (Tebliğ de ikramiye örneği verilmiş) Ancak, prime esas kazanca dahil edilmesi gereken bu nitelikteki ödemelerin yapıldığı ayda prime esas kazanç üst sınırının aşılması nedeniyle prime tabi tutulamaması halinde, sözkonusu ödemeler, ödemenin yapıldığı ayı takip eden aydan başlanarak iki ayı geçmemek üzere prime esas kazancın üst sınırının altında kalan sonraki ayların prime esas kazançlarına ilave edilerek prime tabi tutulacaktır. Aynı zamanda birden fazla işverinin işinde çalışan sigortalıların her çalıştığı şirkette ayrı ayrı sigortalı görülmesi, her ayın çalışması toplam 30 gün olması, 4/a lılar için ücretlerinden kesilen primlerin prime esas kazanç üst sınırı üzerinden hesaplanacak miktarı aşması halinde, farkın sigortalının müracaatı üzerine kendisine geri verilir. Bireysel Emeklilik ve Sağlık Sigortası olarak Ödenen Tutarlar: 5510 sayılı Kanunun 80 inci maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinde, işverenler tarafından sigortalılar için özel sağlık sigortalarına ve bireysel emeklilik sistemine ödenen ve aylık toplamı asgarî ücretin % 30 unu geçmeyen özel sağlık sigortası primi ve bireysel emeklilik katkı payları tutarları, prime esas kazanca tâbi tutulmaz. denilmektedir. Buna göre, sigortalı adına ay içinde özel sağlık sigortası primi ve bireysel emeklilik katkı payı adı altında işverence yapılan ödemeler toplamının aylık asgari ücretin % 30 una isabet eden kısmı prime esas kazanca dahil edilmeyecek, kalan tutar ise ödendiği ayın prime esas kazancına dahil edilecektir.
Bu durumda, özel sağlık sigortası primi ve bireysel emeklilik katkı payı adı altında işverenlerce yapılan ödemelerden prime esas kazanca dahil edilecek tutar; Brüt Aylık Asgari Ücret X % 30 = İstisna Tutarı, Özel Sağlık Sigortası Primi + Bireysel Emeklilik Katkı Payı İstisna Tutarı = Prime Esas Kazanca Dahil Edilecek Özel Sağlık Sigortası Primi ve Bireysel Emeklilik Katkı Payı Tutarı, B- 4/B LİLER YÖNÜNDEN; Eski kanuna göre Bağ-kur lular 24 gelir basamağı üzerinden prim ödemekteydiler. 5510 ile bu sistem kaldırılmaktadır. Artık beyan edilen günlük gelirin 30 katı aylık prime esas olacak tutarı belirleyecektir. Ancak 4/b li aynı zamanda işveren ise aylık prime esas kazancı, çalıştırdığı sigortalılardan günlük kazancı en yük ek olan sigortalının otuz günlük prime esas kazancından düşük olamayacak. GENEL YORUM VE AÇIKLAMALAR: Sosyal güvenlik reformu ile birlikte; - SSK ya prim ödeyen işçiler 4/a lı, - Bağ-Kur a prim ödeyenler 4/b li, - Emekli Sandığı na tabi memurlar da 4/c li oldular. Artık SSK, Bağ-Kur ve Emekli Sandığı yok; 4/a lı, 4/b li ya da 4/c liler var. ESNAFIN PRİM BORCU SİLİNECEK Şu anda 4/b li (Bağ-Kur lu) 3.4 milyon vatandaş var. Bunlardan prim borcu olmayanların sayısı 1.3 milyon; borçlu 2.1 milyon Bağ-Kur lunun birikmiş prim borcunun tutarı da 25 milyar TL civarında... Bunlardan 750 binin borcu ise 20 bin TL ve üzerindedir. Yeni yasanın yürürlüğe girdiği tarih itibariyle, beş yılı aşan süreye ilişkin prim borcu bulunan Bağ-Kur lulara, prim borçları ile ilgili olarak çıkartılacak genel tebliğin yayınlandığı tarihi izleyen aydan itibaren 6 aylık bir ödeme süresi tanınacak. Bu sürede prim borcunu ödemeyenin sigortalılığı son prim ödediği tarih itibariyle durdurulacak ve prim borcu silinecek. Prim borcunun silindiği dönem, sigortalılık süresi olarak değerlendirilmeyecek. Ancak, silinen borçlar ileride ödendiği günün prime esas kazanç tutarı üzerinden ödendiği takdirde, sigortalılık süresi yeniden kazanılacak. SAĞLIK HİZMETİNE 30 GÜN PRİM ÖDENMESİ YETERLİ Mevcut sistemde Bağ-Kur luların sağlık hizmetlerinden yararlanabilmeleri için, 240 gün prim ödemeleri gerekiyordu. Yeni sistemde bu süre 30 güne indi. Buna göre, 30 gün prim ödeyen Bağ-Kur lu (4/b li) ile bakmakla yükümlü olduğu eş ve çocukları, sağlık hizmetlerinden yararlanabilecek. BEDELİNİ ÖDEYEN HİZMETİ ALABİLECEK Mevcut sistemde, prim borcu bulunan Bağ-Kur lular, sağlık hizmetlerinden yararlanamıyorlardı. Yeni sistemde, 60 günden fazla prim borcu olanlar için bu uygulama devam edecek.
Kendisi ve bakmakla yükümlü olduğu kişiler için sağlık hizmetlerinden yararlanmak isteyenlerin, 60 günden fazla prim borçlarının olmaması koşulu yine aranacak. Sağlık hizmetlerinden primini ödeyenler yararlanacak. Ancak, uygulamanın bazı istisnaları da var. Prim borcu bulunan Bağ-Kur lular ya da bakmakla yükümlü olduğu kişilerin; verem, kuş gribi, kuduz, tifo gibi bulaşıcı hastalığı olduğunda, prim borcunun ödenip ödenmediğine bakılmayacak ve parasız tedavi hizmetinden yararlandırılacak. Prim borcu bulunan Bağ-Kur lular; acil durumlar, iş kazası, meslek hastalığı gibi durumlarda da tedavi hizmetlerinden yararlanabilecekler. Önceki sistemde, şirket ortakları ile yönetim kurulu üyelerinden, ortak ve yönetim kurulu üyesi oldukları her şirket için ayrı ayrı prim alınması öngörülüyordu. Yeni düzenleme ile her şirket ortaklığı ya da yönetim kurulu üyeliği için, prim istenmesi olayına son verildi. Ayrıca, anonim şirketlerin kurucu ortakları da yönetim kurulu üyesi olmadıkları sürece prim ödemeyecekler. Esnaflık yapan kadına doğum yardımı geldi Mevcut sistemde, Bağ-Kur lu esnaf kadın doğum yaptığında sağlık hizmetlerinden yararlanabiliyor ancak, doğum nedeniyle dükkanını açamadığı günlerde, hiçbir haktan yararlanamıyordu. Yeni sistemde, esnaflık yapan kadınlara, doğum yaptığı zaman doğum öncesi ve sonrasında, sekiz hafta üzerinden toplam 16 hafta için "işgöremezlik ödeneği" verilecek. Yapılacak ödeme ise, beyan edilen prime esas kazancın, üçte ikisi olacak. Esnafa emzirme yardımı da var. Yeni yasa ile 4/b lilere (Bağ-Kur lulara) da "emzirme yardımı" yapılacak. SSK sigortalılarına şu anda 50 YTL, memurlara da 123.72 olarak ödenen emzirme yardımının tutarı, yasa yürürlüğe girdikten sonra Sosyal Sigortalar Kurumu yönetim kurulunca belirlenecek. Bağ-Kur da basamak sistemi kalkıyor. Bağ-Kur sigortalıları, 24 basamak üzerinden emeklilik ve sağlık primi ödüyor. Çalışma süresi içinde prim ödediği basamaklar ve bu basamaklarda kalınan süreler göz önüne alınarak emekli aylığı hesaplanıyordu. Yeni sistemde Bağ-Kur sigortalıları (yeni adıyla 4/b liler), tıpkı işçiler gibi brüt asgari ücret ile asgari ücretin 6.5 katı arasında değişen kazançtan prim ödeyecekler. Buna göre, 4/b li (Bağ-Kur lu) olmasını gerektirecek bir faaliyette bulanan kişilerin, asgari ücret ile asgari ücretin 6.5 katı arasında olmak koşuluyla, kendi belirleyeceği tutar üzerinden
her ay yüzde 33.5 ve yüzde 39 arasında (yaptığı işin tehlike derecesine göre değişen) primi ödemesi gerekiyor. Daha çok emekli aylığı alabilmek, daha çok prim ödemekle mümkün olabilecek. Esnafın iş kazası ve meslek hastalığına iş görmezlik ödeneği var. Yeni sistemde, kendi nam ve hesabına bağımsız çalışanlar da tıpkı işçiler gibi "İş kazası ve meslek hastalığı" nedeniyle, çalışamadıkları günler için "geçici iş göremezlik ödeneği" alacaklar. Yapılacak ödeme ise, ayakta tedavide prime esas kazançlarının üçte ikilik, yatarak tedavide 1/2 lik bölümüne karşılık gelen, günlük tutar üzerinden hesaplanacak. Mevcut sistemde Bağ-Kur luların "maluliyet aylığı" alabilmeleri için çalışma gücünün yüzde 67 sini kaybetme koşulu aranıyordu. Yeni sistemde bu oran yüzde 60 a iniyor. İşveren, işçisinden daha düşük prim ödeyemeyecek İşverenin, kendi sigortası için beyan edeceği kazanç, yanında çalışan en yüksek ücretlinin kazancından düşük olamayacak. Örneğin işveren, kendisinin sigorta primine esas 1000 YTL kazanç bildirmiş, yanında da 15 kişi çalışıyor ve en yüksek ücreti alan elemanın ücreti 2 bin 500 YTL ise, işverenin kendisi için bildireceği kazanç da 2 bin 500 YTL den düşük olamayacak. Aksi tespit edildiğinde, aradaki farkın primi, cezası ve faizi ile birlikte işverenden istenecek. Esnaf, yüzde kaç prim ödeyecek Yeni sistemde esnaf, beyan ettiği prime esas kazanç üzerinden; - Yüzde 20 oranında emeklilik, - Yüzde 12.5 oranında, Genel Sağlık Sigortası primi, - İşin tehlike sınıf ve derecesine göre; yüzde 1 ile 6,5 oranında iş kazası ve meslek hastalığı sigortası primi ödeyecek. Esnaf, yaptığı işin tehlike sınıfına göre, toplam yüzde 33.5 ile yüzde 39 arasında, prim ödeyecek. Emekli Bağ-Kur lu ancak şu şekilde tekrar çalışabilecek: Halihazırda emekli olan Bağ-Kur lular ile tarım sigortalıları, emekli aylıklarının yüzde 15 i oranında Sosyal Güvenlik Destek Primi (SGDP) ödemek suretiyle, çalışmalarına devam edebilecekler. Böylelikle, hem emekli aylıklarını alıp hem de çalışabilecekler. Burada sözü edilen yüzde 15 SGDP; bu yıl yüzde 12, 2009 da yüzde 13, 2010 da yüzde 14 olarak uygulanacak. 2011 den itibaren de yüzde 15 e yükselmiş olacak.