Orta Doğu Teknik Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü İmisyon Ölçümleri HAZIRLAYANLAR: Prof. Dr. Aysel Atımtay Çevre Müh. Meltem Güvener ODTÜ, 1-2 Nisan 2004 Ankara 1
Koku ve Dağılımı Emisyon Ölçümü İmisyon Ölçümü ODTÜ, 1-2 Nisan 2004 Ankara 2
İmisyon Ölçümleri Kokunun, koku kaynağından uzaklaştıkça azalması rüzgar etkisiyle değişken olması nedenleriyle çevredeki koku konsantrasyonunun olfaktometre ile doğrudan ölçümü mümkün değildir. Koku imisyonlarının belirlenmesi için alan çalışmalarının yapılması gerekmektedir. ODTÜ, 1-2 Nisan 2004 Ankara 3
Alan Çalışmaları İmisyon Alanı: Koku emisyonlarının ulaştığı, etkilediği alanın tamamıdır. Değerlendirme Alanı: Koku imisyonu ölçümü ve değerlendirmesi yapmak üzere belirlenmiş alandır. Bu alan üzerinde bir grid sistemi oluşturulur. ODTÜ, 1-2 Nisan 2004 Ankara 4
Grid Sistemi Nasıl Oluşturulur? Grid sistemi: hakim rüzgar yönü, yerleşim alanları, dikkate alınarak; karelerin kenarı 100-500m olacak şekilde oluşturulur. ODTÜ, 1-2 Nisan 2004 Ankara 5
Değerlendirme erlendirme Alanı B4 C4 B5 C5 B6 C6 100-500m A4 B1 D4 C1 B2 A5 Koku Kaynağı D5 C2 A6 B3 D6 C3 A1 D1 A2 D2 A3 D3 100-500m ODTÜ, 1-2 Nisan 2004 Ankara 6
Değerlendirme erlendirme Alanı B4 C4 B5 C5 B6 C6 100-500m A4 B1 D4 C1 B2 A5 Koku Kaynağı D5 C2 A6 B3 D6 C3 A1 D1 A2 D2 A3 D3 100-500m ODTÜ, 1-2 Nisan 2004 Ankara 7
Ölçümü Kimler, Ne Zaman Yapar? Panelistler yılın değişik aylarında, haftanın değişik günlerinde, günün değişik saatlerinde (0-4, 8-12, 20-24 gibi) ölçüm yaparlar. Böylece, tam bir dağılım sağlanmış olur. ODTÜ, 1-2 Nisan 2004 Ankara 8
Alan Ölçüm Programı 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 TARİH 1 Mart 2004 5 Mart 2004 11 Mart 2004 15 Mart 2004 18 Mart 2004 23 Mart 2004 27 Mart 2004 31 Mart 2004 4 Nisan 2004 8 Nisan 2004 12 Nisan 2004 16 Nisan 2004 20 Nisan 2004 24 Nisan 2004 28 Nisan 2004 1 Mayıs 2004 GÜN ZAMAN NOKTALAR Pazartesi 12-16 A Cuma 16-20 B Perşembe 20-24 C Pazartesi 0-4 D Cuma 16-20 A Salı 20-24 B Cumartesi 0-4 C Çarşamba 4-8 D Pazar 20-24 A Perşembe 0-4 B Pazartesi 4-8 C Cuma 8-12 D Salı 0-4 A Cumartesi 4-8 B Çarşamba ODTÜ, 1-2 Nisan 2004 Ankara 9 Cumartesi 8-12 12-16 C D
Bazı Tanımlar Tekil ölçüm: Tek bir noktada yapılan ölçümdür. Ölçüm süresi: Tekil ölçüm için gerekli olan süredir. Değerlendirme periyodu: Tekil ölçümlerin gerçekleştiği toplam süredir. Bu süre genellikle 1 yıldır (104 ölçüm), minimum 6ay da (52 ölçüm) olabilir. ODTÜ, 1-2 Nisan 2004 Ankara 10
Tekil Ölçüm Nasıl Yapılır? Belirlenen tek bir ölçüm noktasında belirli bir süre yapılan koku ölçümüdür. Bu süre 10 dakikadır. Tekil ölçümler; Değerlendirme alanındaki koku karakterini Yayılan kokunun algılama frekansını belirlemek üzere yapılırlar. Bu ölçümler bir grup panelist tarafından gerçekleştirilir. Her panelist ayrı noktalarda ölçüm yapar. ODTÜ, 1-2 Nisan 2004 Ankara 11
Ölçüm Her panelist ölçüm noktasında 10 saniyede bir aldığı havayı test eder. Koku algıladıysa ölçüm formuna 1, algılamadıysa 0 yazar. Panelist 10 dakika boyunca o noktada bulunur. Böylece 60 ölçüm yapmış olur. (6 ölçüm/dak) (10 dak) = 60 ölçüm ODTÜ, 1-2 Nisan 2004 Ankara 12
Ölçüm Formu Tarih Panelist Nokta İsmi Zaman Rüzgar Yönü ve Hızı Bulutluluk Sıcaklık ve Nem Koku var 1 Koku yok 0 Yüzde Koku Zamanı ODTÜ, 1-2 Nisan 2004 Ankara 13
Form Değerlendirme Sonuçlar % koku zamanı olarak belirlenir; % Koku Zamanı = 100 x Örnek: % Koku Zamanı = Kokulu Ölçüm Sayısı Toplam Ölçüm Sayısı 15 60 100 = % 25 ODTÜ, 1-2 Nisan 2004 Ankara 14
Ölçümleri Değerlendirme 6 aylık ölçüm m programı; Toplam ölçüm m sayısı = 52 (gün) Her ölçüm m günüg yalnız z bir tip nokta ölçülür; Örneğin; 1 Mart 2004 Pazartesi - 12-16 arası A noktaları 52 gün g n boyunca A,B,C,D noktalarında nda eşit e sayıda ölçüm gerçekle ekleştirilir. Yani her tip noktaya ait; 52 / 4 = 13 ölçüm m (gün) bulunur. 13 güng B1 A1 13 güng 13 güng C1 D1 13 güng ODTÜ, 1-2 Nisan 2004 Ankara 15
Her ölçüm m noktasındaki ndaki koku miktarı %% koku zamanı olarak belirlenir; A1 noktası: : 15/60 = % 25 B1 noktası: : 20/60 = % 33 C1 noktası: : 3/60 = % 5 D1 noktası: : 12/60 = % 20 A2 noktası: : 0/60 = % 0 B2 noktası: :... C2 noktası: :... D2 noktası: :... Her ölçüm m karesi tek tek ele alınır, o karenin köşe k noktalarındaki ndaki %KZ değerlerinin erlerinin belirlenen limiti aşıp p aşmada madığı kontrol edilir; % % KZ > limit ise o noktaya 1 puan verilir, % % KZ < limit ise o noktaya 0 puan verilir. 1 1 0 1 0 ODTÜ, 1-2 Nisan 2004 Ankara 16
6 aylık ölçüm m sonunda her noktada biriken puanlar toplanır. Bu puanlar, o noktadaki koku miktarının n kaç kez limit değeri eri aştığıa ığını gösterir. Örneğin; limit %KZ = %10 olsun ve her noktayı tek tek kontrol edelim, Varsayalım m ki: A1 noktasındaki ndaki % KZ, limit değeri eri 6 ay içinde i inde toplam 2 kez aşmışa ış, B2 noktasındaki ndaki % KZ, limit değeri eri 6 ay içindei inde toplam 1 kez aşmışa ış, C1 noktasındaki ndaki % KZ, limit değeri eri 6 ay içindei inde toplam 0 kez aşmışa ış, D1 noktasındaki ndaki % KZ, limit değeri eri 6 ay içindei inde toplam 1 kez aşmışa ış. B1 C1 1 0 olsun. A1 2 1 D1 ODTÜ, 1-2 Nisan 2004 Ankara 17
Her bir ölçüm noktasındaki toplam puanlar hesaplandıktan sonra; her bir ölçüm karesi değerlendirilir ve her karenin % KZ limit değerini aşıp aşmadığı kontrol edilir. Örnek: 13 güng B1 A1 1 2 13 güng 13 güng 0 1 C1 D1 13 güng Ölçüm karesinin köşelerindeki puanlar toplanır ve gerçekletirilen toplam ölçüm sayısına bölünür; 2 + 1 + 0 + 1 = 4 4 / 52 = 0.08 % 8 Elde edilen değer limit değerin altında bulunmuştur; % 8 < % 10 ODTÜ, 1-2 Nisan 2004 Ankara 18
Bu limit değeri Alman Yönetmelikleri nde; Yerleşim birimleri için i in KZ = %10 Endüstriyel alan için i in KZ = %15 olarak verilmiştir. ODTÜ, 1-2 Nisan 2004 Ankara 19
Pilot Çalışma Şeker Fabrikası emisyon kaynağı olarak alındı. 10 yıllık meteoroloji verileri ile hakim rüzgar yönü KD ve GB olarak belirlendi. Yerleşim yerleri ve hakim rüzgar yönü dikkate alınarak ölçüm noktaları belirlendi. Bir yıllık ölçüm programı hazırlandı. Program doğrultusunda ölçümler gerçekleştirildi. Ölçümler sonucunda bölgeye ait koku haritası çizildi. ODTÜ, 1-2 Nisan 2004 Ankara 20
İmisyon Alanı ODTÜ, 1-2 Nisan 2004 Ankara 21
Değerlendirme Alanı ODTÜ, 1-2 Nisan 2004 Ankara 22
Yıllık Koku Haritası ODTÜ, 1-2 Nisan 2004 Ankara 23
12. 5. Aylara Ait Koku Haritası ODTÜ, 1-2 Nisan 2004 Ankara 24
6. 11. Aylara Ait Koku Haritası ODTÜ, 1-2 Nisan 2004 Ankara 25