Sağlık Ekonomisi ve Biyomedikal Cihaz Sektöründe İnovasyon Uygulamaları: Obstrüktif Uyku Apne Sendromu (OSAS) Teşhis Sistemi Örneği

Sağlık Ekonomisi ve Biyomedikal Cihaz Sektöründe İnovasyon Uygulamaları: Obstrüktif Uyku Apne Sendromu (OSAS) Teşhis Sistemi Örneği 1 Muhammed Kürşad Uçar, 2,3 Mehmet Recep Bozkurt, 3,4 Kemal Polat, 5 Ahmet Vecdi CAN, 6 Cahit Bilgin Özet Sağlık ekonomisi, sağlık sektörüne ayrılan kaynakları en ekonomik, etkili ve verimli şekilde kullanarak en üst düzeyde sağlık hizmeti üretebilmek ve bunu toplum içinde en iyi şekilde paylaştırabilmektir. En etkin üretim ve en iyi paylaşım sağlık ekonomisinin temelidir. OSAS, uykuda solunum durmalarına bağlı olarak bireyin uyku kalitesini düşüren, gün içerisinde uyku yoksunluğundan dolayı bireyin performansında oldukça düşüşlere sebep olan bir hastalıktır. Dünya nüfusunun yaklaşık %18 inin uyku bozukluğu yaşadığı düşünülmektedir. Ancak teşhis yöntemlerinin az ve cihazların pahalı olması nedeniyle, bu OSAS şüphesi taşıyan insanların ancak %10 una ulaşılabilmektedir. Amerika da uyku bozukluklarının devlete minimum maliyetinin 15,9 milyar dolar olduğu tahmin edilmektedir. İş gücü kaybı maliyetinin ise 150 milyar doları bulacağı söylenmektedir. Hastalığın yarattığı ekonomik kaybın yanında sosyal hayat içerisinde oluşturduğu olumsuzluklar da mevcuttur. Bu sorunlar trafik ve iş kazalarına bağlı ekonomik kayıplar, iş kaybı, evlilik sorunları ve yaşam kalitesinin azalması gibi sorunlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Hastalığın bu boyutlarda olması teşhis ve tedavi sistemlerine yapılan yatırımları arttırmaktadır. Hastalığın meydana getirdiği sosyoekonomik sonuçların düzeltilebilmesi ancak erken teşhis ve devamında tedavi ile mümkündür. Bu çalışmada OSAS teşhisi için geliştirilen sistemin sağlık ekonomisine katkısı, biyomedikal cihaz sektöründeki yeniliği hakkında bilgi verilmiştir. Ayrıca cihazın Dünya ve Türk toplumu üzerinde yaratacağı sosyoekonomik sonuçları incelenerek anlatılmıştır. Anahtar Kelimeler: Sağlık Ekonomisi, Biyomedikal Cihaz Sektörü, Sağlık Sektöründe İnovasyon, Obstrüktif Uyku Apne Sendromu (OSAS) 1. Giriş Sağlık ekonomisi, sağlık sektörüne ayrılan kaynakları en ekonomik, etkili ve verimli şekilde kullanarak en üst düzeyde sağlık hizmeti üretebilmek ve bunu toplum içinde en iyi şekilde paylaştırabilmektir. En etkin üretim ve en iyi paylaşım sağlık ekonomisinin temelidir. Sağlık ekonomisi ülke ekonomilerin büyük bir bölümü oluşturmaktadır. Bu nedenle sağlık ekonomilerinin çok iyi planlanması gerekir. Bu planlama çerçevesinde dışa bağımlılığın azaltılması en büyük amaç olmalıdır. Ülkemizde ihtiyaç duyulan tıbbi cihazların yaklaşık % 15 i yerli üretim yoluyla karşılanabilmekte, geri kalanı ise ithal edilmektedir. Türkiye de yerli üretimin arttırılabilmesi için son 1 İletişim sorumlusu yazar, Mühendislik Fakültesi, Elektrik-Elektronik Mühendisliği, Sakarya Üniversitesi, Sakarya, Türkiye, mucar@sakarya.edu.tr 2 Mühendislik Fakültesi, Elektrik-Elektronik Mühendisliği, Sakarya Üniversitesi, Sakarya, Türkiye, mbozkurt@sakarya.edu.tr 3 Yazarın danışmanlığında Uyku Evreleme ve Uyku Apne Sendromu Teşhisi için Yeni Bir Sistem Geliştirilmesi başlıklı doktora tezinden üretilen bu çalışma SAÜ Bilimsel Araştırma Projeleri Komisyonu tarafından (Proje No: 2014-50-02-022) desteklenmiştir. 4 Elektrik-Elektronik Mühendisliği, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Bolu, Türkiye, kpolat@ibu.edu.tr 5 İşletme Fakültesi, Sakarya Üniversitesi, acan@sakarya.edu.tr 6 Tıp Fakültesi, Sakarya Üniversitesi, Sakarya, Türkiye, cahitbilgin@sakarya.edu.tr

zamanlarda devlet politikası olarak biyomedikal cihaz üretimi alanında çalışan akademisyenlere oldukça büyük destekler verilmeye başlanmıştır. Örneğin TÜBİTAK 2211C yurt içi lisansüstü burs programı kapsamında, Biyomedikal Ekipmanlar (Tıbbi Cihaz) alanında lisansüstü eğitim gören öğrencilere burs verilmektedir (Tübitak, 2015). Bu bursların sonuçları elbet bir iki yılda oraya çıkmayacaktır. Ancak devlet politikası olarak yürütülen bu projeler yıllar sonra meyvesini verecektir. Obstrüktif Uyku Apne Sendromu (OSAS), uykuda solunum durmalarına bağlı olarak bireyin uyku kalitesini düşüren, gün içerisinde uyku yoksunluğundan dolayı bireyin performansında oldukça düşüşlere sebep olan bir hastalıktır. OSAS teşhisi için Polisomnografi (PSG) cihazı kullanılır. Bu cihaz genellikle uyku laboratuvarlarında kullanılmaktadır. Cihazın maliyeti piyasada yaklaşık olarak 40.000-60.000 TL arasında değişmektedir. Evde kullanıma uygun değildir. Hastanelerde uyku laboratuvarları çok fazla olmadığından ve ayrıca kullanılan cihaz sayısı az olduğu için uyku rahatsızlığı çeken hastalar, hastanelerden aylar hatta yıllar sonrasına zor randevu alabilmektedir. Özel hastaneler de ise bu cihazın kullanımı hastalar için ekonomik açıdan zorlayıcı olmaktadır. PSG cihazının bu dezavantajları göz önüne alındığında bir sistem tasarımına ihtiyaç duyulmaktadır. Bu amaçla uyku evreleme ve uyku apnesi teşhisine yönelik PSG cihazına alternatif, en az sensör ve aparat ile gömülü yazılımlı, evde kullanılabilen uyku evreleme ve solunum skorlama yapabilen bir sistem geliştirme çalışması yürütülmektedir. Bu çalışmada ise yürütülen projenin ve OSAS ın ülke ekonomisine üzerindeki etkileri anlatılacaktır. 2. Obstrüktif Uyku Apne Sendromu (OSAS) Sonuçları OSAS tedavi edilmez ise 10 yıl içerisinde ölüm riskini arttıran bir sendromdur. OSAS hastalığının birçok sonucu vardır (Köktürk, 1999) (Köktürk, 2000). Bunlar: Kardiyovasküler Sonuçlar, Pulmoner Sonuçlar, Nörolojik Sonuçlar, Psikiyatrik Sonuçlar, Endokrin Sonuçlar, Nefrolojik Sonuçlar, Gastrointestinal Sonuçlar, Hematolojik Sonuçlar, Mortalite ve Sosyoekonomik Sonuçlar olmak üzere pek sonucu vardır (Köktürk, 1998). Ancak çalışmada sadece Sosyoekonomik Sonuçlar üzerinde durulacaktır. Sosyoekonomik sonuçları trafik ve iş kazaları, Ekonomik kayıplar, iş kaybı, evlilik sorunları ve yaşam kalitesinin azalması gibi başlıklar altında incelenecektir. 2.1 Trafik ve iş kazaları Tedavisi yapılmamış veya tedaviye başlamayan OSAS lı hastalar kötü sürücülerdir. Normal bireylerin yaptıkları kazalara oranla OSAS lı hastalar 2-7 kat daha fazla trafik kazalarına sebebiyet vermektedirler (Köktürk, 2000) (Karadağ & Yavuz, 2015). Bu konuda yapılan bir çalışmada OSAS lı olguların %47.7 sinin en az bir kez uykululuğa bağlı trafik kazası yaptıkları, bunun da kontrol grubuna kıyasla 6.1 kat fazla olduğu saptanmıştır (Köktürk, 2000). Yapılan başka bir çalışmada 156 ağır vasıta sürücüsünün %87 sinin OSAS lı olduğu tespit edilmiştir. Bu sürücülerin %46 sının orta ve ileri OSAS olduğu tespit edilmiştir. Bu sebeple bazı ülkelerde ağır vasıta araç ehliyeti verilmeden önce OSAS taraması yapılmaktadır. Türkiye de trafik kazası nedenlerine bakıldığında uykusuz araç

kullanmak ilk sırada yer almaktadır. Ülkemizde de bu konuda Türk Uyku Araştırmaları Derneği öncülüğünde bir komisyon oluşturulmuştur. Gündüz aşırı uyku hali, OSAS ın klasik belirtilerinden olup trafik ve iş kazalarının en önemli nedenlerinden biridir. Gelişmiş ülkelerde yapılan çalışmalarda gündüz aşırı uyku halinin çalışmaya katılan bireylerin %11-32 ini etkilediği saptanmıştır. Bu bireylerin bir kısmı trafik kazalarına bir kısmı ise iş kazalarına sebebiyet vermektedir (Köktürk, 2000). ABD de ölüm nedenleri arasında 3. ölüm nedeni otomobil kazalarıdır. Gerçekleşen 2 milyon trafik kazasında yaklaşık 45 bin kişi hayatını kaybetmektedir. Kazaların en önemli sebebi ise aşırı hız ve alkol yer almaktadır. Bu sebeplerin yanı sıra direksiyon başında uyuklamaya bağlı olarak ABD de 200 bin trafik kazasının meydana geldiği düşünülmektedir. Ayrıca Three Mile Island, Challenger ve Exxon Valdez gibi ensdütriyel kazalarında uykululuğa bağlı gerçekleştiği resmen açıklanmıştır (Köktürk, 2000). Trafikte, OSAS lı hastaların performanslarının azaldığı pek çok çalışma ile tespit edilmiştir. George ve arkadaşlarının yaptıkları bir çalışmada OSAS lı hastaların trafikteki performansı alkollü sürücüler ile karşılaştırılmış ve bireylerin eşit performans gösterdiği tespit edilmiştir (George, et al., 1996). Bu sonuca bağlı olarak OSAS lı hastaların trafikte ciddi hasarlara ve trafik kazalarına sebebiyet verebileceği düşünülmektedir. Virginia Üniversitesi nde yapılan farklı bir çalışmada OSAS lı hastalar simülatör aracılığı ile otomobil sürüşleri kontrol grupları ile karşılaştırılmıştır (Findley, et al., 1992). OSAS lı hastaların kontrol grubuna oranla oldukça fazla hata yaptıkları tespit edilmiştir. Hastalara 3-5 aylık CPAP tedavisi uygulandıktan sonra tekrar yapılan test sürüşünde hatalarda anlamlı bir düzelme olduğu görülmüştür. 2.2 Ekonomik kayıplar Günümüzde ABD de 40 milyondan fazla uyku bozukluğu sıkıntısı çeken bireylerin olduğu sanılmaktadır (Köktürk, 2000). Bu uyku bozukluklarının büyük bir bölümü uykuda solunum hastalıkları oluşturmaktadır. Bireysel performansın azalması, üretkenliğin azalması ölüm riski ve yaşam kalitesinin azalması gibi pek çok sonuçları olan uyku bozukluklarının ABD ye olan minimum maliyeti 15,9 milyar USD olduğu tahmin edilmektedir (Flemons & Tsai, 1997). Ayrıca ABD de iş performansına bağlı olarak iş gücü kaybı maliyetlerinin 150 milyar USD yi bulacağı tahmin edilmektedir (Karadağ & Yavuz, 2015) (Köktürk, 2000) (Kapur, et al., 1999). OSAS tanısı konmuş hastaların sağlık giderleri, tanısı konmamış hastalara göre yılda yaklaşık 3,4 milyar USD daha azdır. 2.3 İş kaybı OSAS lı hastaların performansı günden güne düşmektedir. Hastalığının ilerleyişine bağlı olarak bireyin gün içerisindeki performansı düşmektedir. Bazı günler hastalığının ilerleyişi sebebiyle işe dahi gidememektedir. Bu hastalar günde ortalama 12

saatten fazla uyurlar. Olur olmaz yerde uyuya kalan ve bu nedenle genellikle işlerinde başarısız olan bireylerdir. İşlerini kaybetme korkusu yüzünden hastalıkları ile yüzleşemezler. Diğer yandan uyanık kalabilmek için çok zorlanırlar. Çevresindekilerin bu durumdan haberdar olmaması için büyük çaba sarf ederler. Oysa bu çabalarını hastalığın tedavisi için gösterseler yaşam kaliteleri ve işlerindeki performanları çok daha fazla artacaktır. OSAS lı hastaların iş performanslarının düşüşüne bağlı olarak dikkat gerektiren işlerde çalıştırılmaması önerilmektedir (Köktürk, 2000). Torna, pres, fırın ve döküm gibi atölyelerde bu hastaların sebebiyet vereceği kazalar hem hastayı hem de çevresindekilere ciddi zarar verebilir. 2.4 Evlilik sorunları Evli çiftlerde horlamaya bağlı olarak uyku kalitesinin düşmesi büyük bir sorundur. Horlama sebebiyle çiftler odalarını dahi ayırabilmektedirler. Horlamaya bağlı bozulan uyku kalitesi bireylerde çabuk sinirlenmelere yol açmaktadır. Sinirlenmelere bağlı olarak çiftler arasında tartışmaların büyümesine sebebiyet vermektedir. Uykusuzluğun bireylere verdiği huzursuzluk sebebiyle çiftler arasındaki tartışmaların şiddetlenmesine bağlı olarak boşanmaların olduğu bildirilmektedir. Horlamanın gürültü seviyesinin 65db üzerinde olması nedeniyle, oluşan bu düzenli gürültünün işitme kayıplarına yol açabileceği ileri sürülmektedir (Karadağ & Yavuz, 2015). 2.5 Yaşam kalitesinin azalması Gündüz aşırı uyku hali, depresyon, bilişsel fonksiyon bozukluğu, performans azalması nedeniyle hastaların yaşam kalitesi azalmaktadır (Karadağ & Yavuz, 2015) (Köktürk, 2000). Yaşam kalitesinin azalması bireylerin günlük yaşantısını doğrudan etkileyen bir durumdur. Bu durumlara bağlı olarak bireyler gün içerisinde sürekli olarak huzursuz bir şekilde bulunurlar ve bu durum bireyi psikolojik olarak oldukça yorar. 3. Türkiye de Biyomedikal (Tıbbi) Cihaz Sektörü Tıbbi cihazlar sektörü (tıbbi cihaz ürünleri, eczacılık ürünleri ve diğer tıbbi ürünler) çok geniş bir ürün çeşitliliğine sahiptir. Teknolojinin gelişmesi ile birlikte de bu alan daha da genişlemektedir. Tıbbi teknoloji, insanın sağlık durumunun tespiti, hastalık teşhisi ve tedavisi başla olmak üzere pek çok alanda önemli yer tutmaktadır. Tıbbi teknolojinin gelişmesi Bilgisayar Mühendisliği, Elektrik-Elektronik Mühendisliği, Makine Mühendisliği, Metalürji Mühendisliği ve Kimya Mühendisliği gibi pek çok mühendisliğin sayesinde devam etmektedir. Farklı bilim dallarının bir araya gelmesi ile başlayan ve devam eden bu sektörün teknolojiye olan bağımlılığı her geçen gün artmaktadır. Bu nedenle tıbbi cihaz sektörü için her türlü yerli üretim desteklenmelidir. Dünya da tıbbi cihazlar sektöründe ithalatın %89,1 oranı tıbbi cihaz ürünlerine aittir. Dünya da 2007 yılında 164,3 miyar USD olan tıbbi cihaz ürünleri ithalatı yapılmıştır. Bu oran 2007-2011 yılları arasında %33 lük bir artış göstererek 218,9 milyar USD olmuştur. Türkiye de tıbbi cihazlar sektörün 2007 yılında 1,8 milyar USD ithalat

yapılmıştır. Bu oran 2007-2011 yılları arasında %25,8 oranında artmış ve 2.3 milyar USD belirlenmiştir (Türkiye Kankınma Bankası A.Ş., 2013). Türkiye nin tıbbi cihazlar alt sektöründe; 1.087 adet üretici firma, 1.841 adet ithalatçı firma, 387 adet üretici ve ithalatçı firma olmak üzere toplam 3.315 adet firma ve 44.667 bayii yer almaktadır (Türkiye Kankınma Bankası A.Ş., 2013). Sektördeki firmaların yaklaşık %38 i İstanbul, %31 i Ankara, %5 i İzmir ve %26 sı da başta Adana, Kayseri ve Konya olmak üzere diğer illerde faaliyet göstermektedir. Tıbbi cihaz sektöründe Türkiye de üretim yapan firma sayısı Tablo 1 de gösterilmiştir (Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği, 2009) (Türkiye Kankınma Bankası A.Ş., 2013). Tablo TÜİK 2009 verilerine göre oluşturulmuştur. İşyeri sayısı son yıllarda artmakla birlikte artış oranı düşmüştür. Bu oranların devlet eli teşviki ile arttırılması gerekmektedir. Tablo 1: Tıbbi Cihazlar sanayi sektöründe işyeri sayısı (Adet) Yıl 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Adet 1.208 1.256 942 1.173 1.523 1.954 1.961 Değişim (%) - 4-25 24,5 29,8 28,3 0,4 Tıbbi cihaz sektöründe Türkiye de üretim yapan yerli firmaların üretim değerinin gelişimi Tablo 2 de gösterilmiştir (Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği, 2009) (Türkiye Kankınma Bankası A.Ş., 2013). Tablo TÜİK 2009 verilerine göre oluşturulmuştur. Üretim değeri yıl bazında artış göstersede piyasanın kararlı bir şekilde geliştirilebilmesi için yerli üretim teşvik edilmelidir. Tablo 2: Tıbbi cihazlar sanayi sektöründe üretim değerinin gelişimi Yıl 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Milyon TL 336 410 538 675 760 1.043 903 Değişim (%) - 22 31,2 25,5 12,6 37,2-15,5 Tıbbi cihazlar sektöründe kapasite kullanım oranı ortalama %70 ler civarındadır. Tablo 3 de tıbbi cihazlar sanayi sektöründe firmaların kapasite kullanım oranları gösterilmiştir (Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği, 2009) (Türkiye Kankınma Bankası A.Ş., 2013). Tablo 3: Tıbbi cihazlar sanayi sektöründe kapasite kullanım oranının gelişimi Yıl 2007 2008 2009 2010 2011 % 72,8 63,1 69,1 70,7 76,3 Değişim (Puan) - -9,7 6 1,6 5,6 Üretimdeki ithal girdi payı bir birim üretim gerçekleştirebilmek için gerekli olan ithal giderlerin oranını temsil etmektedir (Türkiye Kankınma Bankası A.Ş., 2013). Türkiye kullanılan bazı ürünlerin, üretimdeki ithal girdi payları tabloda gösterilmiştir. Tablo 4: İmalat sanayi sektörlerinde ithal girdi oranları (Türkiye Kankınma Bankası A.Ş., 2013) Üretimdeki ithal girdi payı Sektörler Sıra (%)(*) Oran (%)(**) Oran (%)(***) Kok köm., rafine edilmişpet. ürt. ve nükleer yakıt 1 50,3 62,4 Radyo, televizyon, haberleşme teçhizatı vecihazları imalatı 2 36,4 46,3

Mobilya imalatı; b.y.s. diğer imalat 3 31,3 41,8 Tıbbi aletler; hassas ve optik aletler ile saat iml. 4 26,9 38 Derinin tabaklanması, işlenmesi, bavul, el çantası 5 22,9 31,4 Ana metal sanayii 6 22,7 30 Plastik ve kauçuk ürünleri imalatı 7 22,1 30,3 Büro, muhasebe ve bilgi işlem makineleri imalatı 8 20,9 37,2 Kimyasal madde ve ürünlerin imalatı 9 18,7 26,9 Motorlu kara taşıtı, römork ve yarı-römork imalatı 10 18,6 24,6 B.y.s. elektrikli makine ve cihazların imalatı 11 18,2 25,8 Kâğıt ve kâğıt ürünleri imalatı 12 17,9 24,8 Ağaç ve mantar ürünleri imalatı (mobilya hariç) 13 17,8 24,1 B.y.s. makine ve teçhizat imalatı 14 16,3 26,3 Makine ve teçhizatı hariç; metal eşya sanayii 15 15,5 22,4 Tekstil ürünleri imalatı 16 13,5 18,5 Tütün ürünleri imalatı 17 13 19,5 Diğer ulaşım araçlarının imalatı 18 12,9 24 Basım ve yayım; plak, kaset vb. çoğaltılması 19 12,5 20,5 Giyim eşyası im.; kürkün işlenmesi ve boyanması 20 9,8 13,6 Metalik olmayan diğer mineral ürünlerin imalatı 21 8,1 12,9 Gıda ürünleri ve içecek imalatı 22 4,3 5,8 (*): Sektörün kullandığı ithal girdi oranına göre İmalat Sanayi içindeki sırasını göstermektedir (**): Toplam üretim girdileri içindeki ithal girdi payı (***): Direkt üretim girdileri içindeki ithal girdi payı Tıbbi aletler üretim girdileri içerisinde en fazla girdi kullanan sektörlerden biridir. Bu ürün grubu için ithal girdi oranları %30 civarındadır. Bu oranlara göre hammaddelerin önemli bir kısmının yurt dışından temin edildiği anlaşılmaktadır. Türkiye de tıbbi cihazlar sektörü ihracatı 2007 yılında 161,3 milyon USD iken 2007-2011 yılları arasında %63 oranında artarak 262,7 milyon USD olmuştur (Türkiye Kankınma Bankası A.Ş., 2013). Yapılan ihracatların %19,3 lük bir bölümü Almanya (%10,9) ve Fransa ya (%8,4) yapılmıştır (Türkiye Kankınma Bankası A.Ş., 2013). Bu iki ülkeye yapılan toplam ihracat 50,6 milyon USD dir. Türkiye de 2007 yılında tıbbi cihazlar sektöründe 1,8 milyar USD ihtalat yapılmıştır. 2007-2011 döneminde ise bu oran %25,8 oranında artmış ve 2001 yılında 2,3 milyar USD seviyesine ulaşmıştır. İthalat yapılan ilk beş ülke şunlardır: Amerika (%20,2), Almanya (%17), Çin (%15,3), İtalya (6,5) ve Japonya (%4,6) dır (Türkiye Kankınma Bankası A.Ş., 2013). 3.1 Sektörün Geleceği TÜBİTAK öncülüğünde Tıbbi cihazlar sektörü için Vizyon 2023 teknoloji öngörü projesi kapsamında Türkiye nin tıbbi cihazlar konusunda kendini geliştirebilmesi için öncelikler belirlenmiş ve kapsamda özel destekler oluşturulmuştur (Türkiye Kankınma Bankası A.Ş., 2013). Hazırlanan proje ile teknolojik faaliyet konuları belirlenmiş ve tıbbi cihazlar sektöründe gelişme sağlanması hedeflenmektedir. 4. OSAS Teşhis Sistemi Örneği ve Özgünlüğü

OSAS teşhis sistemi, Sakarya Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Elektrik- Elektronik Mühendisliğinde geliştirilmiş akademik tabanlı bir hastalık teşhis sistemidir. Bu teşhis sistemi ile OSAS teşhis süresinin kısaltılması amaçlanmaktadır. Teşhis süresinin kısalması ve tedaviye erken başlanılması hastalığın meydana getirdiği sosyoekonomik etkileri azaltacaktır. Geliştirilen teşhis amacı OSAS teşhisi için PSG teşhis cihazına alternatif, taşınabilir, en az bir sensör ve içinde gömülü yazılım barındıran, evde kullanılabilen, gerçek zamanlı olarak uyku evreleme ve solunum skorlama yapabilen bir sistem geliştirmektir. Hastalığa Yönelik Hedef Hedef 1-) OSAS teşhis süresini kısaltmak Hastanelerde uyku laboratuvarlarında aylar sonrasına verilen randevuların önüne geçmek Türkiye de daha fazla OSAS lı hastaya ulaşabilmek Yazılımsal Hedefler Hedef 2-) OSAS teşhisi biyolojik sinyalleri otomatik olarak analiz edebilen yazılım geliştirmek Otomatik uyku evreleme yapabilmek Otomatik solunum skorlama yapabilmek Otomatik olarak Apne Hipopne İndeksi (AHI) hesaplayabilmek Herhangi bir PSG cihazından alınan PPG sinyallerini otomatik olarak analiz yapan ve OSAS düzeyini belirleyebilen bir yazılım gerçekleştirilebilmek Hedef 3-) Biyolojik sinyalleri daha verimli kullanmak Biyolojik sinyalleri işaret işleme ve örüntü tanıma teknikleri ile daha anlamlı hale getirerek verimliliği arttırmak Fotopletismografi (PPG) sinyalinin karakteristik özelliklerini ortaya çıkartarak dinamik bir şekilde OSAS ve uyku evreleri ile ilişkisinin tespitini yapabilmek Donanımsal Hedefler Hedef 4-) PSG cihazının hastaya verdiği rahatsızlığı azaltmak Kayıt sırasında bağlanan sensör sayısını ve bağlantı çeşidini azaltarak hastanın ölçüm sırasında maruz kaldığı rahatsızlığını azaltmak Doğal uyku ortamı sağlamak Sistemi evde kullanıma uygun bir hale getirerek OSAS teşhis süresini kısaltmak ve daha fazla OSAS lı hastaya ulaşabilmek Hedef 5-) Gerçek zamanlı analiz yapmak Kayıt sırasında gerçek zamanlı, gömülü yazılımlı bir sistem ile eş zamanlı analiz yapmak Apne şiddetine göre, sisteme bağlı uyaranlar vasıtası ile hastayı kritik durumda uyarmak Tasarlanacak olan sistemin maliyetinin ortalama 10.000 TL olacağı düşünülmektedir. Bu maliyet ile PSG cihazına alternatif olabileceği düşünülmektedir. Mevcut PSG cihazları hem kullanımı açısından hem de fiyat bakımından hastanın evde kullanabileceği bir cihaz değillerdir. Ayrıca, literatürde uyku ile yapılan çalışmalar

genel olarak iki kısımda yapılmaktadır: uyku evreleme ve solunum skorlama. Her ikisini birden analiz eden ve minimum sayıda elektrot ve sensör kullanan taşınabilir bir cihaz bulunmamaktadır. Önerilen projede, insan vücudundan minimum sensör ile PPG sinyali alınarak hem uyku evreleme hem de solunum skorlama işlemleri gerçek zamanlı olarak gerçekleştirilecektir. Bu proje ile tasarlanacak olan sistem uzmanlık bilgisi gerektirmediğinden dolayı herkes tarafından rahatça kullanılabilir. Proje sonunda ortaya çıkacak prototip cihaz mevcut PSG cihazına göre oldukça düşük maliyette (yaklaşık 10.000 TL) olması planlanmaktadır. Elde edilecek prototip cihazın düşük maliyeti sayesinde daha çok hastaya ulaşılması planlanmaktadır. 5. Sonuçlar Bu çalışmada OSAS teşhis sistemi örneği ile hastalığın teşhis süresinin kısaltılması ile ülkenin kazanacağı faydalar ve geliştirilen sistemin ülkede yaratacağı ekonomik ve teknolojik etkiler anlatılmıştır. OSAS insanlar üzerinde maddi ve manevi çok büyük zararlar vermektedir. Bu zararların önlenebilmesi için devlet eli ile yatırımların gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Dünya nüfusunun yaklaşık %18 inin uyku bozukluğu yaşadığı düşünülmektedir. Ancak teşhis yöntemlerinin az ve cihazların pahalı olması nedeniyle, bu OSAS şüphesi taşıyan insanların ancak %10 una ulaşılabilmektedir. Türkiye bu hastalığın teşhis süresi yaklaşık 2-3 yılı bulabilmektedir. Bu sürenin kısaltılması, daha fazla hastaya ulaşılabilmesi için farklı alanlarda gelişmeler sağlanması gerekmektedir. Öncelikle bu alanda çalışan kalifiye personel sayısı arttırılmalıdır. Türkiye de 2012 yılındaki sayımlara göre toplam 1483 hastane mevcuttur (Türkiye İstatistik Kurumu, 2013). Uyku laboratuvarları ise her ilde ortalama 1 adet mevcuttur. Yatak kapasitelerinin ortalama 2 olduğu düşünülürse oldukça yetersiz bir durumdadır. Bu laboratuvarların kapasitesinin arttırılması için PSG cihazı yerine daha hızlı sonuç verebilecek test sitemlerinin kullanılmasıdır. Ayrıca sitemin ev ortamında da kullanılabilmesi gerekmektedir. Geliştirilen sistemin tüm uyku laboratuvarlarına dağıtılması ile laboratuvarların hasta kapasitesi artacaktır. Cihazın yaygınlaşması ile Türkiye de OSAS teşhis süresi kısalacak ve PSG cihazının hastalara verdiği rahatsızlık azalacaktır. Teşhis sonrası tedavi hastalığın iyileşmesi için oldukça önemlidir. Bu yüzden hastalıklarda teşhisin doğru ve güvenilir bir şekilde yapılması gerekmektedir. Teşhis için yapılan yatırımlar, tedavi ile OSAS ın ülkeye verdiği sosyoekonomik zararlarını azaltacaktır. Kaliteli bir yaşam için uyku çok önemlidir. Ülkemizde bireyler meydana gelen uyku bozukluklarının erken teşhisi ve tedavisi bireysel ve toplumsal sorunlar azaltılabilir. Örneğin, sağlıklı uyku oranının artması ile bireysel performans artacak ve dikkat dağınıklığı azalacaktır. Uykusuzluk ve dikkatsizlik sebebiyetiyle oluşabilecek bireysel iş ve trafik kazaları önlenmiş olacaktır. Bu kazaların ülkemize vermiş olduğu maddi boyut düşünüldüğünde teşhis ve tedavi için bütçe ayırmak çok daha verimli olacaktır.

Aile toplumun en temel yapı taşı olması sebebiyle çok önemlidir. Aile içerisinde meydana gelen boşanma sebeplerinin başında şiddetli geçimsizlik gelmektedir. Uykusuzluk bireylerde gerginlik ve sabırsızlık yaratmaktadır. Gergin bireyler tartışmaya daha yatkındır. Bu durumlar bireylerin kaliteli bir uyku uyuması ile önlenebilir. Ailelerin sağlıklı bir şekilde yaşaması, ülkelerin gelecekte var olabilmeleri için özen göstermeleri gereken bir durumdur. Bu huzurlu ortamın sağlanması için her alanda olduğu gibi hastalıklar geliştirilen teşhis sistemleri içinde yatırım yapılmalıdır. Gerçekleştirilecek olan sistem ile bu eksikliklerin giderilmesine yardımcı olacaktır. Ülkemizde üretimi gerçekleştirilmesi planlanan bu sistem ile ülke ekonomisine de katkıda bulunulacaktır. Ülkemizde üretiminin Türkiye de yapıldığı, tüm haklarının yerli kuruluşlara ait olduğu çok az ürün mevcuttur. Ayrıca mevcut olan üründe teknolojik olarak gelişmiş değildir. Tasarlanan sistem bu durumun iyileşmesi için önemli bir katkıdır. Çalışmanın tamamlanması ile OSAS teşhis sisteminin etkisi 10 yıl içerisinde kendini gösterecektir. 6. Referanslar Findley, L., Levinson, M. & Bonnie, R., 1992. Driving performance and automobile accidents in patients with sleep apnea. Clin Chest Med, 13(3), pp. 427-35. Flemons, W. & Tsai, W., 1997. Quality of life consequences of sleep-disordered breathing. J Allergy Clin Immunol, 7(2), pp. 750-756. George, C., Budreau, C. & Smiley, A., 1996. Simulated driving performance in patients with obstructive sleep apnea. Am J Respir Crit Care Med, Cilt 154, pp. 175-181. Kapur, V., Blough, D., Sandblom, R. & et al., 1999. The medical cost of undiagnosed sleep apnea. Sleep, 22(6), pp. 749-55. Karadağ, M. & Yavuz, Z., 2015. Uyku Apne Sendromu. [Çevrimiçi] Available at: http://uykubozuklugu.uludag.edu.tr/literatur1.htm [Erişildi: 16 4 2015]. Köktürk, O., 1998. Uykuda solunum bozuklukları. Tarihçe, tanımlar, hastalık spektrumu ve boyutu. Tüberküloz ve Toraks Dergisi, 46(2), pp. 187-192. Köktürk, O., 1999. Obstrüktif uyku apne sendromu. Klinik özellikler. Tüberküloz ve Toraks Dergisi, 47(1), pp. 117-126. Köktürk, O., 2000. Obstrüktif uyku apne sendromu sonuçları. Tüberküloz ve Toraks Dergisi, 48(3), pp. 273-289. Tübitak, 2015. Tübitak. [Çevrimiçi] Available at: http://www.tubitak.gov.tr/tr/burslar/lisansustu/egitim-bursprogramlari/icerik-2211-yurt-ici-lisansustu-burs-programi [Erişildi: 16 04 2015].

Türkiye İstatistik Kurumu, 2013. İstatistiklerle Türkiye 2013, Ankara: Türkiye İstatistik Kurumu. Türkiye Kankınma Bankası A.Ş., 2013. Ankara Tıbbi Cihazlar Sektör Analizi, Ankara: Türkiye Kankınma Bankası A.Ş. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Müdürlüğü. Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği, 2009. Türkiye'de Medikal Sektörü, 2009 Sektör Raporu, Ankara: Yorum Basın Yayın Ltd. Şti..