AYLIK HAVACILIK DERGİSİ

Sayı : 3 Nisan 2013 AYLIK HAVACILIK DERGİSİ UÇUŞ FOBİSİ yeni nesil hava aracı: jetpack vertıgo NEDİR? CONCORDE ERCİYES SİVİL HAVACILIK YÜKSEK OKULU BU SAYIMIZDA ; TAYYARECİ AMCA MARIE MILLER KAYSERİ TOMTAŞ A NE OLDU? NU.D.38 Bîrûnî kimdir? UÇAK KAZALARI MODEL UÇAK www.facebook.com/irtifahaber www.twitter.com/irtifahaber WWW.HABER.COM

İÇİNDEKİLER Tayyareci Amca...4 Marie Miller...12 Bir Yolcu Uçağının Son Anları...15 İlk Elektronik Savaş Çanakkale de Yapıldı...16 Crazy Air Show...19 Kayseri TOMTAŞ a Ne Oldu?...20 Erciyes Sivil Havacılık Yüksekokulu...26 Yeni Nesi Hava Aracı : JETPACK...30 THY nin Hiç Teslim Almadığı Uçaklar...32 NU.D.38...38 Havacılık Rekorları...48 Bîrûnî Kimdir?...50 Foto Galeri...52 RC Model Uçak...56 Vertigo (Bilinç Kaybı)...58 Uçuş Fobisi...62 Uçak Kazaları...64 Uçak Tanıtımları : Concorde...66 2 2 Designfreebies Magazine www.designfreebies.org

EDİTÖRDEN Türkiye nin İlk 3D-İnteraktif Havacılık Dergisi www.irtifahaber.com twitter.com/irtifahaber facebook.com/irtifahaber EKİBİMİZ Merhaba Sevgili Okuyucularımız, Havacılık bir AŞKTIR dediklerinde ilk başta gülüp geçmiştik. Ama öğrendikçe, tanıdıkça, haz aldıkça bu sektörden anlıyoruz neden AŞK olduğunu. Nitekim bu kelimeden aldığımız enerjiyle dergimizin 3. sayısını da çıkardık. Nice güzel çalışmalara. Genel Yayın Yönetmeni & Grafik Tasarım Mehmet Mercan mmercan@irtifahaber.com Haber Editörü Haşim Serbest hserbest@irtifahaber.com Haber Editörü Onur Saper osaper@irtifahaber.com Makale Editörü Barış Atabey batabey@irtifahaber.com nız Yüksek Olsun! Tekrar görüşmek üzere... Mehmet MERCAN EKİBİ GENEL YAYIN YÖNETMENİ Kanatlı bir gençlik memleketin geleceği bakımından en büyük güvencedir. Bir gün batılı ayaklar Ay da ayaklarının izlerini bırakacaklarsa, bunların arasında bir de Türk ün bulunması için şimdiden çalışmalara girişmek, aşamalar kaydetmek gerekir. M. KEMAL ATATÜRK Dergimizde yayınlanan yazı ve fotoğraflar kaynak gösterilmeksizin kullanılamaz. ınlanan yazıların sorumluluğu yazarlara aittir. 3 Designfreebies Magazine www.designfreebies.org 3

YILMAZ CANDELEN... Yılmaz Candelen, 1934 Kırklareli doğumlu. Kara Kuvvetleri Birlikleri ve Havacılık Okulu nda 20 yıl, sivil havacılık işletmelerinde ise 38 yıl olmak üzere, yaklaşık 59 yılını havacılığa vermiş bir meslek âşığı. Mesleği, en kestirme ifadeyle uçak teknisyenliği. Peki, 78 yaşındaki Yılmaz Amca yı farklı kılan nedir? İşte bu sorunun cevabı biraz uzun Kimdir? Kırklareli Sanat Enstitüsü nden mezun olduktan sonra Kara Kuvvetleri Havacılık Okulu nu üstün başarı belgesiyle tamamlar. 1952-1973 yılları arasında Ankara da Kara Kuvvetleri Birlikleri ve Havacılık Okulu nda uçak teknisyenliği, helikopter teknisyenliği ve simülatör öğretmenliği görevlerinde bulunur. Teknisyen olarak görev yaparken, bilgi ve tecrübesini artırmak için yurt dışına gitmek ister. Dil okulu mezunu olmadığı için bu isteği ilk önce kabul edilmez. Fakat hırslıdır Yılmaz Candelen. Kendi çabasıyla İngilizceyi öğrendiğini söyleyerek ısrar eder. Komutandan kabul alır. Ve mülakatı geçerek Almanya ya gitmeyi başarır. Almanya da aldığı eğitim, başarısını bir kez daha ispatlar niteliktedir. Eğitimin sonunda, simülatör öğretmeni olarak excellent (mükemmel) derece ile mezun olur. Okulun tarihinde bir ilktir bu. Amerikalı komutan, Bu gençle ne kadar iftihar etseniz azdır. der Yılmaz Astsubay ın komutanına. Orduya döndükten sonra buradaki görevine simülatör öğretmeni olarak devam eder. 4 4 Designfreebies Magazine www.designfreebies.org

Ve emeklilik zamanı gelir. 3 Mart 1973 tarihinde kendi isteğiyle emekli olduktan sonra bir sivil havacılık firmasında servis şefi olarak görev yapar ve 1974 yılında yine aynı görevle Adana da, o zamanki adıyla TARKİM A.Ş. de çalışmaya başlar. 1980 yılında ise şirketi devralarak şimdiki binasını ve hangarını dizayn edip inşa ettirir. 14 yıl boyunca da şirketin hem sahibi hem yöneticisi hem de uçakların tamir ve bakımında en yetkili kişisidir. Aynı zamanda, satın aldığı yedi tane uçağıyla zirai ilaçlama işini de yürütür. HEM TEKNİSYEN, HEM PİLOT, HEM YÖNETİCİ Bünyesinde çalışan pilotlar, teknisyenler ve diğer görevlilerin yaptıkları işi onlardan daha iyi bilecek kadar dillerinden anlar ve ekibiyle aynı dili konuşabilmek için kendisini sürekli geliştirmeye gayret eder. 1980 yılında, 46 yaşındayken hususi pilotluk lisansı alarak hem bu amacını gerçekleştiren hem de uçaklara olan tutkusuna yeni bir boyut kazandıran Yılmaz Bey, birkaç sene sonra ticari pilot lisansını da alır. Şirketin başına geçtikten sonra Almanya da fabrikasında eğitim gördüğü Piper uçaklarının onaylı servis merkezi olarak Piper adına tam yetkili bir şirket hâline gelir. Ayrıca Lycoming motor servisi yetkisini alarak bütün Avrupa daki Lycoming motorlarının revizyonlarında yetkili olur. Taktığı motora 10 yıl garanti verdiyse ve bu süre içerisinde motor arıza yaptıysa asla anahtar vurmaz motora. Yenisiyle değiştirir. Kendisine yeni nitelikler kazandırma hevesi hiçbir zaman sönmez. Alanıyla ilgili olarak, genç yaşından başlayarak her türlü eğitimi almaya gayret eder. Pilotluk lisansları ile hava aracı bakım lisansının yanı sıra yurt içinde ve Avrupa dabirçok kursa da katılır. İngilizce, helikopter, Piper uçakları bakımı, Lycoming motorları, Cessna uçakları, Cessna öğretmenliği, Lycoming uçak motorları revizyonu, türbinli motor bakımı, uçak bakımında insan faktörleri, depolama yöntemleri, teknolojik gelişmeler, uçak yakıt tankı emniyeti, JAR 66, EASA Part M ve EASA 145 gibi çok çeşitli kurslar ileçeşitli kalite ve denetim eğitimlerine katılır. Aldığı eğitimlere zekâsını ve kişisel yeteneklerini de katarak her birinde ayrı ayrı ihtisaslaştığı teknisyenlik, pilotluk ve yöneticiliği özgün bir şekilde harmanlar ve ortaya Canavar Yılmaz Candelen çıkar. Designfreebies 5 Magazine www.designfreebies.org 5

NASIL MI? Canavar Yılmaz Candelen Türkiye de bir ilke imza atan Yılmaz Bey, Piper uçaklarının gövde, iniş takımı, motor sehpası, ilaç deposu, benzin deposu ve kaportalarının kalıplarını yapar, helikopterlerin bakımını yapar. O dönemin imkânlarına ve teknolojisine göre oldukça önemli bir başka büyük başarısı ise, kazaya uğrayan uçakların kısa zamanda onarılarak çalışmasını sağlamaktır. Birçok şeyin insan gücüyle yapıldığı, şimdiki gibi makinelerin olmadığı bir dönemde, o kadar kısa sürede, öyle arızaları tamir eder ki, Canavar lakabı tam ona göredir. Çalışmaz raporu verilen uçakları çalıştıran, uçuşa elverişlilik onayları veren Yılmaz Bey in tamir edemediği uçak neredeyse yoktur. Nice teknisyenlerin haftalarca gideremediği arızaları o bazen yarım saatte giderir. SEN BURADAYSAN, BİZİM DENETİMİMİZE GEREK YOK İş yerinde disiplini öyle bir oturtur, işleri öyle profesyonelce yürütür ki, Sivil Havacılık tan gelenler denetleme bile yapmazlar, ona son derece güvenirler. Sen buradaysan bizim denetlememize gerek yok. Sen zaten bizden fazla denetliyorsundur burayı. derler. Kalite konusunda bir hayli bilinçli ve donanımlı olan Yılmaz Bey, şirketinde sadece pilotlara değil, şoförü ve depocusu için bile 6 Designfreebies 6 Magazine www.designfreebies.org

talimat yazar, görülecek bir yere yapıştırır. Fahri olarak kaza kırım raporları hazırlar ve raporları hemen onaylanır. Eksper olarak da yardımcı olur. Tamir ettiği uçaklar arasında Türkiye de daha önce hiç bakımı yapılmamış olan uçaklar da vardır, deniz uçakları da. Ayrıca Adana da Havacılık Kulübü kurar ve başkanlığını yapar. Havacılık dersleri de verdiği bu kulüpte, aldığı yetkiyle, pilotların standart kontrollerini yapar. Kulübe üye olan gençlerin yarışlara katılması için onları finanse eder, kendi uçak tutkusunu onlara da aşılamaya gayret eder. KOKPİT E DE KONUK OLDU Who is Who isimli biyografik sözlüğün 1985-86 Türkiye basımında biyografisi yer almış olan Yılmaz Bey le seneler evvel Kokpit isimli televizyon programı da bir röportaj yapar. Mobil teknisyen İlaçlama yapan uçaklarından biri arızalanınca ya da başka teknisyenlerce tamir olunamayan veya uçağını tamir ettirmek için sadece ona güvenen kişiler kendisine ulaştıklarında hemen kalkıp motosikletine atlar ve arızalı uçağa anında müdahale eder. Daha sonra minibüsle yapar bu işi. Sonrasında ise şahsi uçağına atlayıp arka koltuğa takım çantasını attığı gibi havalanır ve gidip arızalı uçağı onarıp döner bir çırpıda. Uçakları tamir ederken de kullanırken de iş yerini yönetirken de hep disiplinli, çevik ve profesyonelce hareket eder. Belki de, iş yerindeki ekibi tarafından hâlen Designfreebies 7 Magazine www.designfreebies.org 7

şaşkınlıkla ve övgüyle bahsedilen bu özelliğidir onu diri tutan. Ben tayyaremle yollara inerdim, kanalların kenarında tren rayları gibi kıvrılarak uçardım. Görenler şaşırırdı. diyor o günleri anlatırken. Türkiye nin çeşitli şehirlerine, uçakların tamiri için davet edilir. Motosikletiyle, minibüsüyle ya da uçağıyla gidemiyorsa kendisine uçak bileti gönderilir ve yolcu uçağıyla gidip işini yapar. O bir taraftan benzin deposunu, iniş takımını, kalıpları, ilaç depolarını yaparken bir yandan da dolaylı olarak, bu işler için harcanacak olan maliyetin artmasına ve yurt dışına çıkmasına engel olur. TECRÜBESİNİ UÇAĞA YANSITTI Yılmaz Bey in belki de en önemli özelliği, Türkiye de hiç de alışılmış bir şey olmayan; önüne getirilen boş bir iskeleti yeniden uçağa dönüştürmek Parçaların birleştirilmesi, takılması, kaplanması ve test aşamalarıyla sıfırdan bir uçağı imal etmek Kazaya uğramış olan, hatta yanmış ve yalnızca iskeleti kalmış olan uçakların iskeletini kalıba koyup onarır ve âdeta sıfırdan imal eder. Bu şekilde neredeyse sıfırdan yaptığı beş uçağı olan Yılmaz Candelen, bunlardan üçünü satar, ikisini de kurucusu olduğu Havacılık Kulübü ne verir. Ve yaptığı uçaklar hâlen faal durumdadır. Zamanla bu revizyon işini daha da ileriye götüren Yılmaz Bey, kalıp da imal etmeye başlar. İspanya dan kalıp planı getirip yapar. Piper PA-25 için getirdiği kalıbı, PA-18 ve PA-36 yı da yapacak hâle getirir. TC-CYC UÇAĞI Yılmaz Bey in hurda hâlindeyken alıp dauçağa dönüştürdüğü, bunu yaparken de orijinalini korumayıp yepyeni bir model hâline getirdiği uçaklardan bir tanesi TC-CYC uçağı. Yani Canavar Yılmaz Candelen uçağı. Yılmaz Bey, hurdaya çıkmış olan uçağı kalıba koydurduktan, uçağın erozyona uğrayan parçalarını değiştirdikten, revizyon yaptıktan ve motorunu sıfırladıktan sonra kendi adıyla tescil ettirir bu uçağı. Hatta sonraki uçağına kuyruk tescili olarak CYA (Canavar Yılmaz Amca) ve A-B-C sıralamasına uysun diye üçüncüsüne de CYB ismini verir. CYC uçağını özene bezene yaptıktan sonra o zamanın parasıyla 68 bin liraya, bu uçakla arazilerini havadan kontrol etmek isteyen bir iş adamına satar. İlk göz ağrısı uçağı hâlen Adana Misis te, bu iş adamının hangarında. Yılmaz Bey, birlikte CYC uçağını ziyarete gittiğimizde, onunla âdeta hasret gideriyor. İlk önce motoru açıp kontrol ediyor. 8 Designfreebies 8 Magazine www.designfreebies.org

Tasarımını kendisinin yaptığı CYC, yanmaz bir bez ile kaplı ve Amerika dan getirtilen özel bir yanmaz boya ile boyanmış durumda. Uçağın bir diğer önemli modifikasyonu ise, kanadın bağlandığı yerlere, kanat kopmasın diye ek parça koydurmuş olması. Uçakta, iniş takımlarını engebeli araziye inmeyi kolaylaştıracak ve rahat durmayı sağlayacak şekilde geliştirmesi gibi daha pek çok modifikasyon yapmış. 135 beygir gücündeki bu Piper Super Cub uçağının parlak sarısıyla eski günlerine dönen Canavar Yılmaz Amca, uçağını ve onunla olan anılarını anlattıktan sonra şöyle diyor: Pilotluk böyle bir şey işte. Aşağıda boşluk var, yukarıda Allah var. Beynini kullanacaksın, bununla uçacaksın. Ustasına mı çekmiş bilinmez ama 1952 model bu CYC uçağı hâlen canavar gibi HAVACININ ANILARI... Anılarını soruyoruz. Anlatıyor: 1985 lerde bir gün iki kişi olarak bindikleri uçakla, yanındaki pilot yolu bilmediği için kaybolup da ta Suriye ye kadar gittiklerini, bunu da civardaki eski yazılardan anladıklarını, oraların o zamanlar tehlikeli olduğunu, yakıtlarının yetmediğini ve türlü maceralarla geri dönebildiklerini Bir gün İspanya-Cordoba da, motor revizyon atölyesinde revizyon yapan adamlara, Bu motorun arkasına neden ayna koymadınız? Arkasını nasıl göreceksiniz? dediğini ve bu fikri çok beğendiklerini, hatta Bunu koyacağız ve senin de ismini vereceğiz. dediklerini Sahibi olduğu uçaklarından biri Diyarbakır daki Malabadi Köprüsü nün yakınında ilaçlama yaparken arızalanınca kendisine haber verdiklerini, teknisyen varken pilotun illa Yılmaz Ağabey gelecek diye diretmesini. Uçağın arkasına takım çantasını atıp havalandıktan sonra yolda Adana nın Tuzla beldesindeki başka bir uçağının da arıza yaptığı haberini aldığını ve bunun üzerine önce Tuzla ya gidip hemen uçağı tamir ettikten sonra Diyarbakır a geçerek diğerini de on beş dakikada faal hâle getirdiğini, hatta oradan da Maraş a uğrayarak oradaki uçağını kontrol edip işlerini hallettiğini. Fakat air condition sistemi olmayan uçakta bu kadar uzun vakit geçirdiği için sıcaktan fazlasıyla bunalarak inecek yer aradığını ama bulamadığını Ve daha nicelerini Tayyare onun için nefes alıp vermek gibi Mesleğini seven insan mesleğini çok iyi yapmaya mecbur. diyor Yılmaz Bey. Bu yüzden İngilizcesini çok iyi geliştirmiş, bu dildeki teknik terimlere hâkim olmuş, mesleğiyle ilgili 9 Designfreebies Magazine www.designfreebies.org 9

bulabildiği her türlü kursu almış ve çok okumuş 80 ine yaklaşmasına rağmen hâlen kendisine bir şeyler katmayı da sürdürüyor. Bize göstermek üzere masanın üzerine dizdiği sertifikaların kiminin üzerinde daha geçen yılın tarihini bile görmek mümkün. Havacılıkla ilgili kitapları, teknik dokümanları, bilgisayarları, faks cihazıyla evini de tıpkı bir ofis gibi kullanmayı sürdürüyor. Tayyare sevdası ise peşini hiç bırakmamış. Hâlen TARKİM Uçak Bakım Onarım ve Havacılık A.Ş. de teknik müdür ve onaylayıcı personel unvanıyla fahri olarak görevine ve yakıt kokusunu solumaya devam ediyor. Zaman zaman kendisine ait simülatöründe uçmak ise onun için hayatın vazgeçilmez bir parçası... HAVACILIK AŞKTIR... 10 Designfreebies 10 Magazine www.designfreebies.org

KOKPİT.AERO Designfreebies 11Magazine www.designfreebies.org 11

HAVACILIKTA İLKLERİ BAŞARAN BİR KADININ ÖYKÜSÜ Marie Miller uçuş dersleri almaya başladığında iki paraşütü vardı. Biri uçakta sorun olursa kurtulmak, diğeri de üzerine oturup kontrollere ulaşması içindi. 20 yaşında 1.52 cm boyundaki Miller, döneminin uçmayı öğrenen ilk kadınlarından biri oldu. Miller ın havacılık kariyeri kokpitin dışında başladı. Raleigh Municipal Airport da yönetici olarak çalışan Miller, sivil havacılık şirketi Serv-Air in de kurucu ortağı oldu. Geçen ay 105 yaşında hayata gözlerini yuman Miller, kariyerini ülke çapında havacılığı teşvik etmeye harcadı. Yerde yeni bir endüstrinin temellerinin atılmasını sağlayan Marie Miller aynı zamanda havalimanında çalışan ilk kadınlardan biri oldu. 1920 lerin sonunda Long Island New York taki Curtis Uçuş Hizmetlerinde sekreter olarak işe başlayan Miller, haftalık maaş ödemesinin bir parçası olarak 3 saatlik uçuş dersleri aldı. E.H Brainard, Curtiss in başkanı olunca, Miller direkt onunla çalışmaya başladı. İyi bir asistan bulamam korkusuyla Miller ın uçuş derslerine devam etmesini istemeyen Brainard, 750 dolar (o zamanın parasıyla dolgun bir ücret) önerdi. Ancak bu teklif Marie Miller ı kokpitten uzak tutamadı. 12 Designfreebies 12 Magazine www.designfreebies.org

Uçaklar Miller ailesinin hayatının bir parçasıydı. Marie Miller ın tek oğlu da United Airlines pilotu oldu. O zamanlar uçak sahibi olmak daha kolay olduğu için aile her zaman kişisel kullanım için küçük bir uçağa sahipti. Marie Miller 1931 de Eastern Hava Taşımacılığı Raleigh te yolcu ve posta hizmetlerine başlayınca ülkenin ilk kadın hava trafik kontrolörü oldu. HAVALİMANI İŞLETEN İLK KADIN Miller havacılığa girişini Marie Mayers adıyla yaptı. O ve ilk kocası Elmer Mayer, 1927 de Charles Lindbergh in ünlü transatlantik duraksız uçuşundan çok etkilenmişti. Karı koca Curtiss Uçuş Hizmetleri nde çalışmak için Denver dan Long Island a taşındı. Miller ve ilk kocası 1930 da New York tan ayrılarak Raleigh in ilk meydanını işletmeye başladı. Raleigh Belediye Havaalanı nı kiralayan Curtiss şirketi 3 pist, ve bir hangar inşa etti. Curtiss birkaç yıl sonra iflas edince belediye, havaalanını tekrar kiraladı. Marie Miller ve Elmer Mayer sivil havacılık şirketi Serv-Air e ortak olarak havaalanının yönetimini devraldı. Kocası havaalanını işletirken Miller da ofis işleriyle ilgilendi. Çift 1939 da Raleigh ile havaalanı arasında giderken arabaları bir kamyonla çarpıştı. Elmer Meyers kazada ölürken, Miller feci kazadan ağır yaralı kurtuldu. HAVACILIĞIN HER ALANINDA BULUNDU Marie, Sivil Havacılık İdaresi nde mühendis ve bir pilot olan Truman Miller ı işe alana kadar meydanın idaresini üstlendi. Truman Miller şirketin başkanı olurken Miller muhasebeyi üstlendi. Marie ve Truman arasındaki iş ilişkisi romantik ilişkiye döndü ve 1940 ta evlendiler. Hayatları boyunca yanyana çalışan Marie ve Truman havalimanını işletip Serv-Air i büyüttüler. Karı koca Beech ve Piper aileleriyle yakın dostlukları da vardı. Serv-Air, 1939 da üniversite öğrencilerinin uçuş eğitimi alması için federal olarak desteklenen Sivil Pilot Eğitim Programına katılırken Miller lar U.S Deniz Kuvvetleri ve NASA ile kontratlar imzalayarak, ülke çapındaki askeri üslere seyahat etti. Millerlar, 1970 te Raleigh Belediye Havaalanı nı satarak başka meydanları işletmeye karar verdi. Serv-Air i de Houston merkezli E Sistems e satan çift, Bartow Hava Üssü nün yönetimini devraldı. Çift buradan emekli oldu. Yaşamının son yıllarında görme duyusunu yitiren Miller ın basınçsız uçaklarda uçması kulaklarına da iyi davranmadı. Ömrünü havacılığa adayan Miller, 105 yaşında vefat etti. KOKPİT.AERO 13 Designfreebies Magazine www.designfreebies.org 13

BELGESEL BÖLÜMÜ Bir yolcu uçağının son anlarını hiç merak ettiniz mi? Videomuzu izleyin... 14 Designfreebies Magazine www.designfreebies.org 14

BİR YOLCU UÇAĞININ SON ANLARI Designfreebies 15 Magazine www.designfreebies.org 15

İlk Elektronik Savaş Çanakkale de Yapıldı Modern savaşlarda düşmanın haberleşmesini takip etmek, karıştırmak neredeye operasyonun vazgeçilmezlerinden biri. Dünyada ilk kez yapılan elktronik karıştırma harekatının Çanakkale Savaşı sırasında yapıldığını biliyor musunuz? Müttefik Orduları için Çanakkale nin geçilmesi Birinci Dünya Savaşı nın seyrini değiştirecek çok önemli bir harekat olacaktı. Binlerce askerin deniz yolu ile taşındığı Çanakkale de, uçaklarla gerçekleştirilen operasyonlar da büyük önem taşımaya başlamıştı. Müttefik Orduları, Gökçeada ve Bozcaada ya kurdukları basit meydanlar yardımı ile Çanakkale Savaşı nın gidişatını havadan yönlendirmeye çalışıyordu. Tarihin ilk uçak gemileri de bu savaşta kullanılacaktı. Tarihler 5 Mart 1915 i gösterirken iki torpido botun eşlik ettiği Queen Elizabeth zırhlısı, düşman uçağın yürüttüğü atış yönlendirmesi ile Kilitbahir deki topçu bataryalarını aşırtmalı olarak bombardıman etmeye kalktı. O sırada Kilitbahir girişindeki Yıldıztepe de gizlenerek konuşlanmış Yıldız Telsiz Telgraf İstasyonu, atış tanzimini yaptıran uçakla gemiler arasındaki iletişimin frekansına girdi. Jamming olarak adlandırılan telsiz karıştırması yaptı. Uçak ve gemi arasındaki iletişim büyük ölçüde aksadı. Bombardıman karıştırma nedenigyle başarısız oldu. Bu olay, Çanakkale Savaşı ndaki ilk elektronik savaş uygulamasıydı. Türk tarafınca başarı ile gerçekleştirilmişti. O yıllardaki telsiz iletişimi simplex yani tek yönlüydü. Uçak hedef koordinatlarını gemiye telsiz telgraf yoluyla iletiyordu. Gemi yollanan mesajları aldığını ışıldağını Morse koduna uygun olarak açıp-kapatıp bildiriyordu. Kaynak: Çanakkale Cephesi nde Hava Savaşları Cenk Avcı, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları 16 Designfreebies 16 Magazine www.designfreebies.org

KOKPİT.AERO Designfreebies 17 Magazine www.designfreebies.org 17

CRAZY AIR SHOW Havacılığın eğlenceli ama emek gerektiren alanlarından olan akrobasi show... Şimdi sizi Crazy Air Show ile başbaşa bırakıyoruz... 18 Designfreebies 18 Magazine www.designfreebies.org

19 Designfreebies Magazine www.designfreebies.org 19

TOMTAŞ KAYSERİ UÇAK FABRİKASINA NE OLDU Genç Türkiye Cumhuriyeti de aynı yoldan ilerleyen devletler arasındaydı. Kendi imkânlarıyla bir uçak fabrikası kurabilecek durumda olmayan Türkiye, bu projede kendisine Almanya nın yardımcı olabileceğini düşünüyordu. Bu çerçevede, 1925 yılı yaz mevsiminde AlmanJunkers şirketi ile Türkiye, bir uçak ve uçak motoru fabrikası kurulmasını öngören bir anlaşma taslağı üzerinde görüş birliğine vardı. Kurulacak şirketin sermayesi 7 milyon Alman Markı (3,5 milyon TL) olacak ve taraflar arasında eşit şekilde paylaşılacaktı. Alman Devleti, stratejik açıdan bir hayli önemli olan bu projeye büyük değer vermekteydi. Sonuçta Türkiye ile Junkers arasında 15 Ağustos 1925 tarihinde bir anlaşma imzalanarak, Tayyare ve Motor Türk Anonim Şirketi TOMTAŞ kuruldu. Yer olarak, Anadolu nun ortalarındaki bir nokta, Kayseri seçildi. O dönemde fabrikanın yapılacağı bölgede elektrik bulunmuyordu. Demiryolu dahi ancak 1928 yılı Mayıs ayı içerisinde buraya ulaşacaktı. İnşaat iki aşamada tamamlanacaktı. İlk safhada fabrika, 1926 yılı sonbaharında uçak tamiri yapabilir hale gelecekti. İkinci safha da ise, 1927 yılı içerisinde uçak üretimine başlanması planlanıyordu. 20 Designfreebies 20 Magazine www.designfreebies.org

BAĞDAT DEMİRYOLU NDAN THY NİN BAKIM HANGARINA Hangarlar, su kuyuları, depolar, antreporlar, memur ve işçi lojmanları da proje dahilindeydi. Bunlara ilaveten bir de Eskişehir de bir fabrika okulu kurulmasına karar verilmiştir. İnşaat işi Alman devi Philipp Holzmann firmasına ihale edildi. Önceki yıllarda Bağdat Demiryolu projesinde aktif rol alan bu firma, çok ilginç bir biçimde, sonraki yıllarda da Türkiye ile temasını sürdürerek 1970l i yılların başında Türk Hava Yolları nın ilk teknik bakım binasının (bugün eski hangar olarak adlandırılan bina) inşaatını gerçekleştirmiştir. Designfreebies 21Magazine www.designfreebies.org 21

TOMTAŞ KAYSERİ UÇAK FABRİKASINA NE OLDU JUNKERS ZOR DURUMDA Tüm hazırlık ve planlara karşın, Junkers firmasının içerisinde bulunduğu mâlî güçlükler, TOMTAŞ projesini de derinden etkilemeye başlamıştır. Alman devletinin desteğine rağmen iflasın eşiğine gelen Junkers, dolaylı olarak Türk Alman siyasî ve iktisadî ilişkilerini sarsmıştır. Hatta Junkers in Türkiye deki girişimleri, Alman devleti içerisinde de ayrılığa yol açmış; Alman dışişleri bakanlığı Junkers i desteklerken, ulaştırma ve savunma bakanlıkları şirketin karşısında konumlanmıştır. Junkers in zor durumuna karşın projenin ilk aşaması planlandığı sürede tamamlanmış ve Kayseri Uçak Fabrikası 6 Ekim 1926 tarihinde açılmıştır. Tesisin kapasitesi yılda 250 uçak üretimi olarak öngörülmüştü. Almanya dan gelen beş mühendis ile 120 Alman ve 240 Türk işçisi tesiste görev yapıyordu. Fakat 1927 yılına kadar, inşa edilmesi planlanan dört hangardan ancak iki tanesi tamamlanabilmişti. Neticede proje pek uzun soluklu olamadı. Junkers in iddialarına göre Türk Hükümeti nin gerekli sermaye ödemelerini geciktirmesi, Türk tarafına göre ise Junkers in patent ve lisans konusunda anlaşmazlık çıkarıp Türkiye havacılık sanayiinde tekel olmayı amaçlaması sebebiyle 1928 Mart ayında sözleşme fesh edildi. 27 Ekim 1928 tarihinde de TOMTAŞ resmen iflas etti. 30 Ocak 1930 tarihinde şirket feshedildi ve mahkeme, Junkers e tutarı açıklanmayan miktarda tazminat ödenmesine hükmetti. 22 Designfreebies 22 Magazine www.designfreebies.org

TOMTAŞ KAYSERİ UÇAK FABRİKASINA NE OLDU JUNKERS VE LUFTHANSA REKABETİ Yeri gelmişken, Junkers in o tarihlerde, Türkiye deki bazı sivil havayolu hatlarının işletim hakları için Lufthansa ile rekabet etmekte olduğunu eklemekte fayda var. İran da bu yönde başarılı faaliyetleri olan şirket, Tahran-İstanbul ve Bağdat-İstanbul hatlarının açılması için çaba sarfediyordu. Lufthansa ise Berlin-İstanbul hattının yanı sıra, İstanbul-Ankara-Bağdat hattının işletmesini üstlenebilmenin yollarını arıyordu. Lufthansa ile Junkers arasında, Türkiye deki sivil havayolu hatları konusunda başlayan mücadele, Almanya da adeta bir devlet krizine yol açtı. Çok uzun süren çekişmeler sonucunda Lufthansa nın önü açıldı ve Türkiye Cumhuriyeti ile Lufthansa arasında 9 Ocak 1930 tarihinde bir posta taşıma anlaşması imzalandı. 20 yıllık geçerliliği olan anlaşmaya göre Lufthansa, Pazar hariç haftanın her günü Berlin ile İstanbul arasında posta taşıması yapacaktı. Lufthansa nın Türkiye müdürü ve çalışanlarının Türk vatandaşı olması şartı da anlaşma dahilindeydi. Seferlerin anlaşmanın imzalanmasından en geç üç ay sonra başlaması gerekiyordu. İşin enteresan tarafı, iki ülke arasında taşınacak posta ilk zamanlarda Berlin den Gleiwitz (günümüzde Polonya da Gliwice adlı kent) kentine trenle aktarılacak, buradan da uçakla Belgrad-Sofya-İstanbul rotası izlenecekti. Berlin-Gleiwitz arasında gece uçuşlarının başlamasıyla posta taşıması tamamen uçakla yapılır hale gelecekti. Akabinde de Lufthansa, İstanbul-Ankara hattının işletmesini üzerine almayı hedefliyordu. Türk tarafı ayrıca Lufthansa ya, Ankara-Konya ve Ankara- Erzurum gibi hatları teklif etmişse de, bu öneri kabul görmemiştir. Posta hattı 5 Mayıs 1930 tarihinde, Çekoslovakya nın uçuş izni vermemesi üzerine Berlin-Viyana bölümü trenle olmak üzere, Berlin-Viyana-Budapeşte- Belgrad-Sofya-İstanbul rotasıyla başlatılmıştır. 25 Ekim 1930 tarihinde İstanbul-Berlin postası tamamen havayolu ile taşınır hale gelinmiştir. Designfreebies 23 Magazine www.designfreebies.org 23

TOMTAŞ KAYSERİ UÇAK FABRİKASINA NE OLDU 24 Designfreebies 24 Magazine www.designfreebies.org

TOMTAŞ KAYSERİ UÇAK FABRİKASINA NE OLDU MARSHALL YARDIMI Tomtaş Kayseri Uçak Fabrikası nın kaderini değiştirecek sorunlar yaşanırken, çift motorlu Junkers A-20 bombardıman uçaklarının yapımı için hazırlıklar bitmiş, montaj ile ilgili çalışmalar başlamıştı. 3 Mayıs 1928 de Junkers, tüm hisselerini Türk Hava Kuvvetleri ne devretti. Ardından Hava Müfettişliği nin idaresine devredilen fabrika, 1929 da geniş bir tadilattan geçti. 1932 yılına kadar tamamı metalden, Türk Hava Kuvvetleri nin telsizsiz ilk uçakları olan Junkers A-20 lerden 15 adet üretildi. 1932 den sonra bu kez bir ABD firması olan Curtis-Wright ile anlaşıldı ve İkinci Dünya Savaşı nın sonuna kadar yabancı lisans ile çeşitli tip ve marka uçak imal edildi. Savaş sonrasında başlayan iki kutuplu dünya düzeninde ise ABD nin yanında yer alan Türkiye, Marshall yardımının getirdiği rahatlık içerisinde uçak üretimiyle ilgilenmekten vazgeçmek durumunda kaldı ve fabrika 1950 yılında Kayseri Hava İkmal ve Bakım Merkezi haline dönüştü. Kaynak: Havayolu 101 Arşivi, Türk-Alman İlişkileri (Cemil Koçak) KOKPİT.AERO Designfreebies 25Magazine www.designfreebies.org 25

ERCİYES ÜNİVERSİTESİ SİVİL HAVACILIK YÜKSEKOKULU Eğitim-öğretim faaliyetlerimiz, Yüksekokulumuzun ve Erciyes Üniversitesi nin diğer Fakülte ve Yüksekokullarının öğretim elemanları ile Kayseri 2nci HİBM Komutanlığı ve 12nci Hava Ulaştırma Ana Üs K. lığı nın elemanları tarafından yürütülmektedir. Özellikle, uygulamaya yönelik derslerimizde 2nci HİBM. Komutanlığı nın büyük katkıları bulunmaktadır. Bazı uygulamalı dersler 2nci HİBM. K.lığı nın tesislerinde yapılmaktadır. Yüksekokulumuzun mytechnic MRO Services ve THY Technic ile eğitim protokolleri bulunmakta olup, öğrencilerimiz son yarıyıllarındaki derslerini bu kuruluşların bakım hangarlarında uygulamalı olarak yürütmektedirler. Her eğitim-öğretim yılı sonunda THY, TAI, TEI, uçak bakım merkezi bulunan askeri kuruluşlar ve Sivil Hava Yolları gibi havacılıkla ilgili kurum ve kuruluşlarda öğrencilerimize her biri 40 işgünü olmak üzere 2 dönem halinde toplam 80 işgünü staj çalışmaları yaptırılmaktadır. Yüksekokulumuz, Erciyes Üniversitesi Kampüsü içerisinde bulunan 5000m2 alana sahip kendi binasında eğitim ve öğretim faaliyetlerine devam etmektedir. Yüksekokul binasında, 6 derslik, 1 konferans salonu, 1 toplantı salonu ile Uçak Elektrik-Elektronik laboratuarı, Bilgisayar laboratuarı, Mekatronik laboratuarı ve Uçak Gövde-Motor Atölyesi bulunmaktadır. Ayrıca, 2nci HİBM Komutanlığı ile 12nci Hava Ulaştırma Ana Üs K. lığı nın mevcut imkanlarından ve tesislerinden de faydalanılmaktadır. BÖLÜMLER *Uçak Gövde Motor Bölümü *Uçak Elektrik Elektronik Bölümü *Pilotaj Bölümü *Sivil Hava Ulaştırma İşletmeciliği Bölümü 26 Designfreebies 26 Magazine www.designfreebies.org

Designfreebies 27Magazine www.designfreebies.org 27

Sahip Olunan İmkanlar Fehmi Özilhan Sivil Havacılık Yüksekokulu binası Anadolu Vakfı tarafından bağış yoluyla yaptırılmıştır. 10.05.1996 tarihinde Yüksekokul binasının temeli atılarak 7 ay içerisinde tamamlanmış ve 1997 yılı mart ayı içerisinde binaya taşınılarak eğitim ve öğretime başlanmıştır. Yüksekokul binası idari blok ve eğitim-öğretim bloğu olmak üzere 2 bloktan oluşmaktadır. Yüksekokul binasının, kapalı alanı 4900 m2, kullanım alanı ise 4253 m2 dir. Yüksekokulumuz, 1 adet 4 kişilik CESSNA-172 ve 1 adet 2 kişilik T-7 GCBC BELLANCA, 1 adet 8 kişilik Dornier-28 Skyservant tipi eğitim uçaklarına ve 2 adet 5 kişilik SA.3180 ALOUETTE ASTAZOU tipi helikoptere sahiptir. Ayrıca Yüksekokulumuza kit olarak satın alınmış olan 2 kişilik ZENITH-STOL CH-701 uçağının imalat işlemleri tamamlanmıştır. Yüksekokulumuz laboratuar ve mevcut imkanları ise aşağıda liste halinde sıralanmıştır. 1 Uçak Elektrik-Elektronik Laboratuarı Kütüphane 1 Subsonik Laboratuarı Havacılık Kulübü 1 Mekatronik Laboratuarı Öğrenci Kafeteryası 3 Bilgisayar Laboratuarı 1 Kaplama Laboratuarı 1 Kompozit Laboratuarı 1 Kaynak Laboratuarı 1 NDI Laboratuarı 1 Motor Atölyesi 2 Gövde Atölyesi 6 Derslik 1 Seminer Salonu 2 Toplantı Salonu 28 Designfreebies 28 Magazine www.designfreebies.org

29 Designfreebies Magazine www.designfreebies.org 29

YENİ NESİL HAVA ARACI JETPACK Casusluk ve bilim kurgu filmlerinin vazgeçilmez araçlarından Jetpack 1.5 yıl içinde satışa sunuluyor. Sinemaseverlerin, James Bond un ya da Star Wars filmlerindeki kelle avcısı Boba Fett in bol bol kullandığı bu teknolojinin ilk ürünü, birkaç ay sonra 75 bin dolardan satılacak. Glenn Martin in hazırladığı Jetpack in denemesi yapıldı. 30 dakika havada kalabilecek yakıta sahip olan jetpack ile yerden 30 metreden fazla havalanılıyor. Saatte 100 kilometre hız yapabilen jetpack ten almak isteyen ABD ve Orta Doğu dan 2500 kişi başvuruda bulundu. İki litrelik 200 HP gücünde bezinle çalışan motora sahip olan jetpack, maksimum 50 metreye kadar çıkabiliyor. Jetpack in hazırlayan 50 yaşındaki Yeni Zelandalı Martin, Askeri alanda jetpack ler, erişilmesi zor bölgelerde, savaş bölgelerinde ve sınırlarda insansız olarak kullanabilir. Uzaktan kumanda edilerek birçok işi kolaylaştıracak dedi. Jetpack, 1965 yılında başrolünde Sean Connery nin oynadığı James Bond filmi Thunderball da da kullanılmıştı. Elektronik denge koluna sahip olan jetpack, bilgisayar destekli uçuş kontrolü sunuyor. Balistik paraşüt sistemi de standart olarak cihazla birlikte geliyor. Karbon fiber bileşenlerden yapılan jetpackin ağırlığı 113 kilo. Martin, ilk jetpack in 18 ay içinde satışa sunulacağını belirtti. *Yakıt kapasitesi: 19 litre *Yakıt sarfiyatı: 20 saniyede 20 kuruş *Motor: 2.0 litre, 200 HP, 6000 rpm *Boş ağırlığı: 113 kilo 30 Designfreebies 30 Magazine www.designfreebies.org