Türk Toplumunda Farnsworth-Munsell 100 Hue Test Sonuçlarý

Türk Toplumunda Farnsworth-Munsell 100 Hue Test Sonuçlarý The Result of Farnsworth-Munsell 100 Hue Test in Turkish Population Abdullah KARACA 1, A. Osman SAATÇÝ 2, Canan KAYNAK 3 ÖZET SUMMARY Amaç: Bu çalýþma; Türk toplumunda saðlýklý bireylerdeki normal renkli görme skorlarýnýn, Farnsworth-Munsell 100 Hue (FM 100 Hue) testi ile yaþa göre deðiþiminin belirlenmesi amacýyla yapýlmýþtýr. Gereç ve Yöntem: Bu çalýþmada yaþa göre altý gruba ayrýlmýþ, toplam 180 saðlýklý bireye FM 100 Hue testi yapýlmýþtýr. Ayrýca cinsiyet, eðitim düzeyi, testten sýkýlma düzeyi, refraksiyon gibi faktörlerin, Farnsworth-Munsell 100 Hue testi sonuçlarýna olasý etkileri araþtýrýlmýþtýr. Elde edilen bulgular literatürdeki benzer çalýþmalar ile karþýlaþtýrýlarak, sonuçlar tartýþýlmýþtýr. Bulgular: En düþük hata skorlarý üçüncü dekatta elde edilirken, artan yaþla beraber hata skorlarýnýn yükseldiði gözlemlenmiþtir. Sað göze ait toplam hata skorlarý tüm yaþ gruplarýnda sol göze göre yüksek bulunmuþtur. Eðitim seviyesi ve testten sýkýlma faktörleri test sonucunu etkilerken, cinsiyet ve refraksiyon (tashih yapýlmasý þartý ile) test sonuçlarýný etkilememektedir. Sonuç: Bu çalýþmada elde edilen FM 100 Hue testi skorlarý, klinisyenlere kendi olgularýna ait renk görme hatalarýnýn normal sýnýrlarda olup olmadýðýnýn belirlenmesinde yardýmcý olacaktýr. Anahtar Kelimeler: Farnsworth-Munsell 100 Hue Testi, türk toplumu, yaþ. Purpose: To investigate Farnsworth-Munsell 100 Hue (FM 100 Hue) test scores according to age distribution in healthy Turkish population. Materials and Methods: In this study, FM 100 Hue test was performed in 180 healthy inviduals who comprised to six age groups. In addition, effect of gender, education level, boring level of test and refraction on the test was investigated. Results were compared with previous related studies. Results: The best performance on FM 100 Hue test was achieved in third decade. The error scores increased significantly with the age. The total error scores were higher in right eye than in left eyes in all age groups. Gender and corrected refraction errors didn't change the outcome in FM 100 Hue test. However, education and boring level of test affected the results. Conclusion: The outcome in the present study gives clinicians a solid base to estimate the scores in their patients. Key Words: Age, Farnsworth-Munsell 100 Hue Test, turkish population Ret - Vit 2005: 13 : 119-123 Geliþ Tarih : 03/12/2004 Kabul Tarihi : 02/02/2005 1- Dokuz Eylül Üniversitesi Týp Fakültesi Göz Hastalýklarý AD., Ýzmir, Uzm. Dr 2- Dokuz Eylül Üniversitesi Týp Fakültesi Göz Hastalýklarý AD., Ýzmir, Prof. Dr. 3- Dokuz Eylül Üniv. Týp Fakl. Halk Sað. ve Ýstatistik AD., Ýzmir, Uzm. Dr. Received : December 03, 2004 Accepted : February 02, 2005 1- M.D., Atagöz Eye Center Manas Street. 1586/7 Road. No: 2 Manavkuyu IZMIR KARACA A., karaca76@hotmail.com 2- M.D. Professor, Mustafa Kemal Sahil Street. No:73/9 A Blok Narlýdere IZMIR SAATCI A.O, osmansaatci@deu.edu.tr 3- M.D., Dokuz Eylul Unýversity Medicine Faculty Medical Statistice Departmane Inciralti ÝZMÝR KAYNAK C. Correspondence: M.D. Abdullah KARACA Atagöz Eye Center Manas Street. 1586/7 Road. No: 2 Manavkuyu IZMIR

120 Türk Toplumunda Farnsworth-Munsell 100 Hue Test Sonuçlarý GÝRÝÞ Renk görme keskinliðini deðerlendiren en hassas testlerden birisi olan FM 100 Hue testi, ilk kez 1943 yýlýnda Farnsworth tarafýndan geliþtirilmiþtir 1. Test; her biri 1.2 cm çapýnda olan 85 puldan oluþmuþtur. Pullar; renk çemberini tamamlayacak þekilde dört ayrý kutuya yerleþtirilmiþtir. Birinci kutuda kýrmýzý ile sarý arasý, ikinci kutuda sarý ile mavi-yeþil arasý, üçüncü kutuda maviyeþil ile mor arasý, dördüncü kutuda ise mor ile geri kalan kýrmýzý arasýndaki dominant dalga boylarýný içeren pullar vardýr 2. FM 100 Hue testi; doðumsal renk görme bozukluklarýnýn yanýnda renkli görmenin etkilendiði ilerleyici retina ve optik sinir hastalýklarýnýn taný ve takibinde yardýmcý olabilir 3-6. Renkli görme keskinliði kiþiden kiþiye farklý olabildiði gibi; yaþla birlikte renk görme hassasiyetinde deðiþiklikler olmaktadýr 2,7. Lensteki deðiþikliklere baðlý olarak ileri yaþlarda özellikle mavi-sarý aks hata skorlarý artmaktadýr. Ayrýca deðiþik çalýþmalarda ýrklar arasýnda da farklýlýklar olduðu belirtilmiþtir 7-9. Bu çalýþmada; Türk toplumuna ait saðlýklý bireylerde normal test sonuçlarýnýn belirlenmesi amacýyla FM 100 Hue testi yapýlmýþtýr. Çalýþmada yaþ faktörünün yanýnda kýrma kusuru, cinsiyet, eðitim seviyesi, testten sýkýlma düzeyinin test sonuçlarýna olasý etkisi araþtýrýlmýþtýr. GEREÇ VE YÖNTEM Bu çalýþma; yaþlarý 10 ile 69 arasýnda deðiþen, daha önce FM 100 Hue testi deneyimi olmayan toplam 180 olgu üzerinde yapýlmýþtýr. Bireyler; Ekim 2002 ile Mart 2004 tarihleri arasýnda Göz Hastalýklarý poliklinik bölümüne baþvuranlar arasýndan rastgele olarak seçilmiþtir. Oküler cerrahi geçirmiþ olanlar, görme keskinliði 9/10 düzeyinin altýnda olan, doðumsal renk görme defekti olanlar, refraksiyon kusuru sferik komponent - 6.0 ile +5.0 aralýðýnýn dýþýnda, astigmatik komponenti 1,5 dioptriden fazla olanlar, görme keskinliðini ve renk görmeyi etkileyebilecek oküler veya sistemik hastalýðý olanlar ve çalýþmaya katýlmayý kabul etmeyen bireyler çalýþmaya dahil edilmemiþtir. FM 100 Hue testi öncesi Ýshihara testi yapýlarak doðumsal renk görme defekti olan olgular çalýþmaya alýnmamýþtýr. Test; tüm olgulara özel olarak hazýrlanmýþ masada yapýlmýþtýr. Aydýnlatma olarak, toplam 1300 lüx gücünde, iki adet 'PHILIPS TLD 18 W 865' markalý floresan lambalarý kullanýlmýþtýr. Tüm olgularda önce sað göz, sonra sol göze ait ölçümler yapýlmýþtýr. Test yapýlýrken hastalara her bir kutu için yaklaþýk iki dakikalýk zamanlarý olduðu söylenmiþ ancak zaman konusunda çok katý davranýlmamýþtýr. Testin sonunda hastalara testi yaparken sýkýlýp sýkýlmadýklarý veya ne kadar sýkýldýklarý ('Çok sýkýldým, az sýkýldým, hiç sýkýlmadým seçeneklerinden hangisini ifade edersiniz?' þeklinde) sorulmuþtur. Ýfade ettikleri sýkýlma düzeylerine göre hastalar üç gruba ayrýlmýþtýr. Hastalar eðitim düzeylerine göre de üç gruba ayrýlmýþtýr. Okuma yazma bilmeyenler ile ilkokul mezunu arasýnda olanlar I. gruba, ilkokul mezunu ile lise ve dengi okulu tamamlamýþ olanlar II. gruba, üniversitede okuyan veya mezun olmuþ olanlar III. gruba dahil edilmiþtir. Refraksiyon durumlarýna göre hastalar üç ayrý gruba ayrýlmýþtýr. Sferik komponent -0,50 ile +0,50 dioptri arasý ise emetrop, -0,75 ile -6.0 dioptri arasýnda olanlar myopi, +0,75 ile +5.0 arasýnda olanlar hipermetropi olarak deðerlendirilmiþtir. Bu deðerlerin dýþýnda kalanlar ve astigmatik deðeri 1.5 dioptriden yüksek olanlar çalýþmaya dahil edilmemiþtir. Test öncesinde gereken olgularda refraksiyon tashihi yapýlmýþtýr. Test sonrasý hata skoru hesaplamasý; her pul için iki yanýndaki pul numaralarý arasýndaki farkýn aritmetik toplamýndan iki çýkarýlarak elde edilmiþtir. Test sonunda sað ve sol göz için ayrý ayrý olmak üzere 4 farklý kutuya ait hata skorlarý, toplam hata skoru, kýrmýzý-yeþil aks hata skoru ve mavi-sarý aks hata skoru hesaplanmýþtýr 21. Ýstatistiksel deðerlendirme bilgisayar ortamýnda Tablo 1: Yaþ gruplarýna göre sað ve sol göze ait toplam hata skorlarý.

Ret - Vit 2005; 13 : 119-123 121 Tablo 2: Cinsiyet, refraksiyon, eðitim ve sýkýlma düzeylerine göre sað ve sol göze ait hata skorlarý. SPSS 10.0 programý yardýmý ile tek yönlü varyans analizi (ANOVA), Bonferoni düzeltmesi ile baðýmsýz gruplarda t-testi, Mann-Whitney U testi, Kruskal-Wallas varyans analizi yöntemleri kullanýlmýþtýr. p deðeri 0.05 den küçük olanlar istatistiksel olarak anlamlý kabul edilmiþtir. BULGULAR Toplam hata skoru ile yaþ gruplarý tek yönlü varyans analizi yöntemi ile deðerlendirildiði zaman tüm yaþ gruplarýnda sað göz hata skorlarý sol göze göre daha yüksek bulunmuþtur. En düþük hata skoru sað göz ile 20-29 yaþ arasýnda, sol göz ile 30-39 yaþ arasýnda tespit edilmiþtir. 20 yaþtan sonra artan yaþ ile beraber hata skorlarýnýn da arttýðý görülmüþtür. Sað ile sol göz arasýndaki fark, istatistiksel olarak anlamlý bulunmuþtur (p<0.05). Yaþ gruplarýna göre sað ve sol göze ait toplam hata skorlarý Tablo 1'de gösterilmiþtir. Cinsiyet : Erkek ve bayan gruplarýndaki toplam hata skorlarý arasýndaki farklar her iki gözde de istatistiksel olarak anlamlý bulunmamýþtýr (p>0.05). Tablo 2'de cinsiyet, refraksiyon, eðitim ve sýkýlma düzeylerine göre sað ve sol göze ait hata skorlarý gösterilmiþtir. Refraksiyon: Tek yönlü varyans analizi (ANOVA) yöntemi ile sað ve sol göze ait toplam hata skorlarýna refraksiyonun etkisine bakýldýðý zaman gruplar arasýnda anlamlý bir fark olmadýðý görülmüþtür (p> 0.05). Eðitim Düzeyi: Eðitim düzeyi arttýkça hata düzeylerinin azaldýðý görülmüþtür. Kruskal-Wallas varyans analizi yöntemi ile yapýlan istatistiksel deðerlendirme sonucunda I. ve II. grup arasýnda istatistiksel olarak anlamlý bir fark tespit edilmezken, III. gruptaki toplam hata skorlarýnýn diðer iki gruptan istatistiksel olarak anlamlý þekilde düþük olduðu saptanmýþtýr (p<0.05). Sýkýlma Düzeyi: Sýkýlma düzeyi ile toplam hata skorlarýnýn korele olduðu görülmüþtür. En yüksek hata skoru çok sýkýldýðýný ifade eden I. grupta, en düþük hata ise hiç sýkýlmadýðýný ifade eden III. grupta tespit edilmiþtir. Kruskal-Wallas varyans analizi yöntemi ile yapýlan istatistiksel deðerlendirme sonucunda I. ve II. Grup arasýnda istatistiksel olarak anlamlý bir fark tespit edilmezken, III. gruptaki (hiç sýkýlmayanlar) toplam hata skorlarýnýn diðer iki gruptan istatistiksel olarak anlamlý þekilde düþük olduðu saptanmýþtýr. Kutulara Göre Hata Skorlarýnýn Daðýlýmý: En düþük hata pembe ile sarý arasý renklerin bulunduðu I. kutuda gözlenirken, bunu IV. ve III. kutu takip etmiþtir. En yüksek hata skoru ise mor ile kýrmýzý renklerin bulunduðu II. kutuda izlenmiþtir. Tablo 3' de dört farklý kutuda sað ve sol göze ait hata skorlarý gösterilmiþtir. Renk Akslarýna Göre Hata Skorlarý: Testin renk aksýna göre deðerlendirmesi için kýrmýzý-yeþil aks ile Tablo 3: Dört farklý kutuda sað ve sol göze ait hata skorlarý.

122 Türk Toplumunda Farnsworth-Munsell 100 Hue Test Sonuçlarý Tablo 4: Yaþ gruplarýna göre kýrmýzý-yeþil ve mavi-sarý aks hata skorlarý. Tablo 5: Deðiþik faktörlerin testin istatistik sonuçlarý üzerine etkisi. mavi-sarý aks hata skorlarý karþýlaþtýrýlmýþtýr. Kýrmýzý-yeþil aks hata skoru; 13-33 arasý ile 55-75 arasý hata skorlarýnýn toplamý, mavi-sarý aks hata skoru 85-12, 34-54 ve 76-85 arasý hata skorlarýnýn toplamý olarak hesaplanmýþtýr 15. Yaþ gruplarýna göre kýrmýzý-yeþil ve mavi-sarý aks hata skorlarý Tablo 4' de gösterilmiþtir. Her iki gözde kýrmýzý-yeþil ve mavi- sarý aks hata skorlarý birbirine yakýn olarak bulunmuþtur. Ancak artan yaþla birlikte mavi-sarý aksta hafif bir artýþýn olduðu dikkat çekmiþtir. TARTIÞMA Önceki çalýþmalardan bilindiði üzere; 2,7-10 FM 100 Hue testinin hata skorlarýnýn yaþa göre deðiþimi grafiðe döküldüðü zaman U þeklinde bir eðri elde edilir. 20 ve 30' lu yaþlarda en düþük hata skorlarý elde edilirken, artan yaþla beraber hata skorlarýnda yükselme gözlenir. Artan yaþla beraber lensteki deðiþikliklere baðlý olarak mavi-sarý akstaki bozulma kýrmýzý-yeþil aksa göre daha fazla olmaktadýr. Bu çalýþmada da önceki çalýþmalara benzer olarak normal olgularda F-M 100 Hue testinde yaþ gruplarýna göre U þeklinde bir eðri elde edilmiþtir. Mantjarvi 2 ; Finlandiyalý 160 olgu üzerinde normal FM 100 Hue skorlarýný araþtýrmýþtýr. Yaþlarý 10 ile 69 arasýndaki toplam 160 birey yaþ gruplarýna göre 6 gruba ayrýlmýþtýr. (10-19, 20-29,... vb.) Bireylerin önce sað, sonra sol gözlerine test uygulanmýþtýr. Toplam hata skorlarýna bakýldýðý zaman sað ve sol gözde en düþük hata skoru 20-29 arasý yaþ grubunda, en yüksek olarak 60-69 arasý yaþ grubunda bulunmuþtur. Sað ve sol göze ait toplam hata skorlarý arasýndaki fark istatistiksel olarak anlamlý bulunmamýþtýr. Ancak yaþla birlikte hata skorlarýnda bir artýþ olduðu belirtilmiþtir. Bizim çalýþmamýzda ise sað ve sol göz arasýndaki fark istatistiksel olarak anlamlý bulunmuþtur. Bunun muhtemel nedenleri ise kullanýlan istatistik yöntemlerinin farklý olmasý, kullanýlan aydýnlatmanýn farklý olmasý veya iki toplum arasýndaki eðitim seviyesindeki farklýlýklar olabilir. Mantjarvi'nin 2 çalýþmasýnda olgu sayýsýnýn parametrik özellikleri karþýlamamasý nedeniyle t-testi, bu çalýþmada ise tekrarlayan ölçümlerde varyans analizi kullanýlmýþtýr. Ayrýca Mantjarvi'nin 2 çalýþmasýnda aydýnlatma olarak Macbeth Easel 1000 lux lambasý kullanýlýrken, bu çalýþmada toplam 1300 lüx gücünde 2 adet PHILIPS TLD 18 W 865 model floresan lambasý kullanýlmýþtýr. FM 100 Hue test sonuçlarý, ýrklara göre farklýlýk göstermektedir. Bu farklýlýðýn muhtemel nedenlerinden birisi de, ýrklar arasýnda makuladaki pigment yoðunluklarýnýn farklý olmasýdýr. Bone 11, yaptýðý araþtýrma sonucunda kýzýl saçlý ýrklarda makula pigmentinin yüksek oranda olduðunu bildirmiþtir. Hammond 12 ise açýk renkli irise sahip kiþilerde makula pigmentinin koyu renkli irise sahip kiþilere göre yaklaþýk %18 oranýnda daha az olduðunu bildirmiþtir. Bu bilgiler ýþýðýnda Woo 8, Sarý ýrk ile Beyaz ýrk arasýnda renk görme hassasiyeti olup olmadýðýný araþtýrmýþtýr. 50 Sarý ýrktan, 50 Beyaz ýrktan, toplam 100 kiþi üzerinde binoküler olarak yaptýðý çalýþmada; toplam hata skoru sarý ýrkta 48.25, Beyaz ýrkta 35.12 bulunmuþtur. Ýki grup arasýnda kýrmýzý-yeþil aksta belirgin bir fark gözlenmezken, özellikle mavi-sarý aksta belirgin bir fark tespit edilmiþtir. Her ne kadar bizim çalýþma ile ayný tarzda olmasa da Kaimbo 13, Zaire'deki bireyler üzerinde binoküler olarak yaptýðý FM-100 Hue testinde, artan yaþ ile beraber toplam hata skorunun da arttýðýný bildirmiþtir. 20 ile 49 yaþlar arasýnda 132 olgu üç gruba ayrýlarak,

Ret - Vit 2005; 13 : 119-123 123 olgulara binoküler olarak 100 Hue testi yapýlmýþtýr. Toplam hata skorunun karekökü 20-29 yaþ grubunda olanlarda 7.06, 30-39 yaþ arasý grupta 9.03, 40-49 arasý yaþ grubunda 9.80 bulunmuþtur. Sonuçlar cinsiyet faktörü açýsýndan deðerlendirildiði zaman, iki grup arasýndaki farkýn istatistiksel olarak anlamlý olmadýðý bulunmuþtur. Bu çalýþmada, yaþ ve cinsiyet faktörlerinin yanýnda refraksiyon, eðitim düzeyi, testten sýkýlma durumu gibi literatürde daha önce yayýmlanmamýþ faktörlerin olasý etkileri araþtýrýlmýþtýr. Refraksiyon kusuru; tashih edildiði zaman renkli görme test sonuçlarýnýn deðiþmediði görülmüþtür. Sýkýlma faktörünün etkisi deðerlendirildiði zaman, çok sýkýldýðýný ifade eden grupta hata skorlarý en yüksek, hiç sýkýlmadýðýný ifade eden grupta hata skorlarý en düþük bulunmuþtur. Çok sýkýldýðýný ifade eden gruptaki hata skorlarýnýn diðer iki gruba göre istatistiksel olarak anlamlý olacak þekilde yüksek olduðu tespit edilmiþtir. Bu çalýþmada ayrýca eðitim durumunun renkli görme testi üzerine etkisi araþtýrýlmýþtýr. Kiþinin eðitim düzeyi günlük yaþamda karmaþýk olaylarý anlayýp çözümlemede etkili olabilir. Bu çalýþmada eðitim düzeyi arttýkça ortalama hata skorunun azaldýðý görülmüþtür. En düþük hata skorlarý en iyi eðitim almýþ grupta, en yüksek hata skorlarý ise en az eðitim almýþ grupta elde edilmiþtir. Bu bulgular; kiþinin eðitim düzeyinin artmasýnýn testi daha iyi anlamasýna dolayýsýyla hata skorunun azalmasýna yol açtýðýný göstermiþtir. Sonuç olarak bu çalýþmada elde edilen, 10-69 yaþ arasý olgulara ait FM 100 Hue testindeki normal ve kutulara göre elde edilen hata skorlarý, ülkemiz koþullarýnda klinisyenlere kendi olgularýna ait renk görme hatalarýnýn normal sýnýrlarda olup olmadýðýnýn belirlenmesinde yardýmcý olacaktýr. KAYNAKLAR 1. William EB: An Introduction to Color Vision. In: Seiple HW, ed. Duane's Opthalmology on CD- ROM. Philadelphia: Corporate Techonology Ventures, 1995: 27379-27545. 2. Mantyjarvi M: Normal test scores in the Farnsworth-Munsell 100 Hue test. Doc Ophthalmol 2001; 102: 73-80. 3. Utku D, Atmaca LS: Farnsworth-Munsell 100-hue test for patients with diabetes mellitus. Ann Ophthalmol 1992; 24: 205-208 4. Budde WM, Junemann A, Korth M: Color axis evaluation of the Farnsworth Munsell 100-hue test in primary open-angle glaucoma and normal-pressure glaucoma. Graefes Arch Clin Exp Ophthalmol 1996; 234: 180-186. 5. Chuman MA, LeSage J: Color vision deficiencies in two cases of digoxin toxicity. Am J Ophthalmol 1985; 100: 682-685. 6. Nousiainen I, Kalvainen R, Mantyjarvi M: Color vision in epilepsy patients treated with vigabatrin or carbamazepine monotherapy. Ophthalmology 2000; 107: 884-888. 7. Kinnear PR, Sahraie A: New Farnsworth-Munsell 100 Hue test norms of normal observers for each year of age 5-22 and for age decades 30-70. Br J Ophthalmol 2002; 86: 1408-1411. 8. Woo GC, Lee MH: Are ethnic differences in the F-M 100 scores related to macular pigmentation? Clin Exp Optom 2002 ; 85: 372-377. 9. Verriest G, Van Laetham J, Uvijls A: A new assessment of the normal ranges of the Farnsworth-Munsell 100-Hue test scores. Am J Ophthalmol 1982; 93: 635-642. 10. Roy MS, Podgor MJ, Collier B: Color vision and age in a normal North American population. Graefes Arch Clin Exp Ophthalmol 1991; 229: 139-144. 11. Bone RA, Sparrock JMB: Comparasion of macular pigment densities in human eyes. Vision Res 1971; 11: 1057-1064. 12. Hammond BR, Caruso AM: Macular pigment optical density in a Southwestwen sample. Invest Ophthalmol Vis Sci 2000; 41: 1492-1497. 13. Kaimbo W, Kaimbo D, Spileers W, Missotten L: Le test de Farnsworth-Munsell 100 Hue dans la population bantoue. J Fr Ophtalmol 1994; 17 : 664-667.