TARİHİ KENT MERKEZLERİ VE DEPREM TEHLİKESİ KAPSAMINDA YENİLEME PROJELERİ: İSTANBUL TARLABAŞI ÖRNEĞİ

TARİHİ KENT MERKEZLERİ VE DEPREM TEHLİKESİ KAPSAMINDA YENİLEME PROJELERİ: İSTANBUL TARLABAŞI ÖRNEĞİ Gül YÜCEL İstanbul Gelişim Üniversitesi, Avcılar-İstanbul ÖZET Çalışmada İstanbul Beyoğlu İlçesi Tarlabaşı bölgesinde yer alan yenileme projesi, afet risklerinin azaltılması çerçevesinde irdelenmiştir. Afet risk azaltma kapsamında projede değerlendirilen konular; kullanım türü değişiklileri, yenilemenin fiziksel boyutu, fiziksel ve sosyal yoğunluk değişimleri, acil durumda tahliye için güvenli açık alan düzenleme, tahliye yol ve alanları vb konulardır. Deprem nedeniyle risk altındaki sivil mimarlık örneklerinin korunması kapsamında yapılan müdahaleler de çalışmanın içeriğinde yer almıştır. Tarihi kent merkezlerinde yapılan yenileme çalışmalarının afet açısından güvenli kent oluşturmada bir araç olarak etkilerine değinilmiştir. Tarlabaşı, İstanbul Beyoğlu İlçe sınırları içinde, Taksim Meydanına yakın konumda ve Tarlabaşı Bulvarı kuzeyinde yer almaktadır. Yapıların büyük bir bölümü 19. Yüzyılda inşa edilen yığma kâgir konut yapılardır. Bina stoku fiziksel olarak depreme karşı etkilenebilir yapıdadır. Yoğun ve deprem açısından güvensiz yapı stoku, afet durumunda tahliyeyi zorlaştırıcı fiziksel doku ve yetersiz güvenli açık tahliye alanları sorunlu konulardandır. Tarlabaşı bölgesi 2006 yılında, 5366 sayılı kanun kapsamında yenileme alanı olarak belirlenmiştir. Proje alanı Tarlabaşı nda Bülbül, Çukur ve Şehit Muhtar mahallelerindeki dokuz adada, yaklaşık 20bin metrekare alana oturmuş 210 u tescilli sivil mimarlık örneği olan 278 bina ve bunların arasındaki sokakları ve altyapıyı kapsamaktadır. Bu alan Tarlabaşı nın %3 üne karşılık gelmektedir. Yenileme alanı toplam inşaat alanı 150bin metrekare olarak tanımlanmıştır. Alanın yenileme sözleşmesi 2007 yılında Beyoğlu belediyesi ile yapılmış halen yapımı devam etmektedir. Projede öngörülen hedefler fiziksel yenileme, ekonomik canlanma ve sosyal kalkınma olarak belirlenmiştir. Fiziksel yenilemede sağlıksız ve tehlikeli durumdaki yapı stoku ve altyapının bütünüyle yenilenmesi öngörülmektedir. Bu süreçte tarihi kentsel dokunun korunması, yapıların tarihi özelliklerinin korunması gözetileceği, yer altı otoparkları ve sosyal faaliyetlerin yoğunlaşacağı yaya alanları yaratılacağı belirtilmektedir. Anahtar Kelimeler: Tarihi kent merkezi, kentsel yenileme, deprem, afet risk azaltma, Tarlabaşı HISTORICAL CITY CENTER AND RENOVATION PROJECT IN CASE OF EARTHQUAKE: İSTANBUL TARLABAŞI NEIGBOURHOOD CASE ABSTRACT The study discusses the renovation project of Tarlabaşı neighbourhood which is located in the historical centre, Beyoğlu district in Istanbul due to the earthquake risk mitigation approach in general. In particular, the impact of functional change in existing buildings, physical quality of renovation, physical and social density adjustment, and conditions of open area and routes in order to sustain safe evacuation and meeting in case of disaster events are evaluated and critically discussed. The condition of architectural heritage under the disaster risk and risk is also discussed according to the scope of the renovation project. Tarlabaşı neighbourhood is located in the northern part of Beyoğlu district which it is the historical, cultural and commercial centre of European side of Istanbul Turkey. The big part of the building stock is brick masonry structure most of which was built in 19th century. Most of the buildings located in the neighbourhood is high vulnerable in case of earthquake. Tarlabaşı International Burdur Earthquake & Environment Symposium (IBEES2015) Uluslararası Burdur Deprem ve Çevre Sempozyumu 7-9 May 2015, Mehmet Akif Ersoy University, http://ees2015.mehmetakif.edu.tr http://ees2015.maku.edu.tr

neighbourhood has been counted as an urban renovation area depending on the law (2005, Law No. 5366) which came into force in 2006. Project site is composed of Bülbül, Çukur and Şehit Muhtar quarters in Tarlabaşı. Nine city blocks are located in circa 20 thousand square meter area. In addition, nine blocks of building area in the selected region was redesigned and re-functioned according to various new functions such as apart housing, office, hotel, shopping area, and underground parking area. Of the 278 buildings 210 are registered civil architecture samples and the area also encompass buildings and intermediate streets and infrastructure. Keywords: Historical urban centre, urban renovation, earthquake, disaster risk mitigation, Tarlabaşı 1. GİRİŞ Tarihi kent merkezleri, yeterli bakım onarım koşulların olmadığı durumlarda deprem tehlikesi karşısında etkilenebilir yapıdadır. Güncel sosyal, ekonomik, fiziksel koşulların değişimi, kente yapılan planlama müdahaleleri vb etkenler de tarihi kent merkezlerini etkileyen diğer unsurlardır. Kullanım sürecinde oluşan müdahale, yeterli olmayan bakım onarım koşulları, zayıf strüktürel yapı beraberinde deprem tehlikesi söz konusu olduğunda yıkıcı sonuç kaçınmaz olmaktadır. Deprem tehlikesi altında tarihi kentlerde, risk azaltma kapsamında etkilenebilir fiziksel yapının olası afet öncesi güçlendirilmesi gereklidir. Bu konuda etkin araç yapının strüktürel performansının iyileştirilmesidir. İyileştirme sürecinde tarihi yapıları sıradan yapılardan ayıran en önemli konu özgün yapının korunabilmesidir. Yenileme sürecinde tekil yapının sağlıklılaştırılmasından kent ölçeğinde karakteristik yapının korunabilmesi ve özgünlüğün devamlılığı, yapılacak müdahaleler için önemli noktalardır. Tarihi kentlerin ve Kentsel Alanların Korunması Tüzüğü nde de (14. Madde, Washington Tüzüğü, 1987) vurgulandığı gibi içinde yaşayanların sağlığıyla birlikte kültür varlıkların geleceğini güven altına almak, korumak ve bu süreci de söz konusu yerin özelliğine göre planlamak önemlidir. Tarihi kent merkezlerini oluşturan sivil mimarlık örneklerinin afetten korunması, bu yapıların korunmasının yanında olası can kaybını önlemek açısından da bir zorunluluktur. Bu tip yapıların afete hazırlanması teknik, yasal ve ekonomik süreçlerin beraberinde gerçekleşmektedir. Yapıda alınacak önlemler dışında kent dokusunda da yoğunlukların düşürülmesi, sokak darlığından kaynaklayacak erişim problemlerine önlem alınması önemlidir. Marmara depremi sonrası hazırlanan JICA Raporunda (2002) tarihi kentsel alanlar için ulusal koruma politikalarında dikkate alınması gereken bazı noktalar; deprem afetine karşı güvenli yapılı çevre düzenleme, özel sektörün hâlihazırda zayıf binaların iyileştirilmesinde teknik finansal ve vergisel olarak desteklenmesi, o alan içinde yaşayanlar için güvenli ulaşım ağı sağlamak ve sunmak olarak öngörülmektedir. Kültür mirası ile ilgili risk analizlerinin, yapısal risklerin yanında rant baskısından oluşacak tahribat riskini de içermesi gerektiği vurgulanan Deprem Master Planında (2003) özellikle tarihi kent merkezleri için uygun olmayan imalat depolama vb. kullanımın yoğunlaştığı alanlarda, kentsel rant baskısından kaynaklı bilinçli tahribatın yoğunlaşabileceği alanlarda ve kullanıma bağlı olası afet sonrası yağma olaylarının beklenebileceği alanlarda risklerin belirlenmesi gerektiği belirtilmektedir. Ulusal Deprem Stratejisi ve Eylem Planı raporunda da tarihi ve kültür mirasın depremden korunması kapsamında deprem güvenliklerinin belirlenmesi ve güçlendirilmesine yönelik teknik bilgi geliştirilmesi hedeflendiği yer almaktadır (UDSEP 2013). Deprem öncesi risk azaltma kapsamında karşı gerek tek bina gerekse kent ölçeğinde hazırlıkların teknik, ekonomik ve hukuksal boyutlarıyla ele alınması gerektiği kuşkusuzdur. Çalışmanın amacı tarihi kent merkezlerinde gerçekleşen yenileme projelerinin afet hazırlık çalışmalarına etkilerini araştırmaktır. Çalışmada İstanbul Beyoğlu İlçesi Tarlabaşı bölgesinde yer alan yenileme projesi, afet risklerinin azaltılması çerçevesinde irdelenmiştir. 410

2. İSTANBUL BEYOĞLU TARLABAŞI 2.1. Konum ve Genel Yapı Tarlabaşı bölgesi, İstanbul Avrupa yakasında ticari, tarihi ve kültürel merkez olan Beyoğlu ilçesi kuzeyinde konumlanmaktadır (Şekil 1). İstanbul Beyoğlu ilçesi bina stoku 45 mahalle kapsamında toplam 26.507 tür. İlçenin bugünkü nüfusu 241.520 dir (TUIK, 2015). JICA verilerine göre bölgedeki yapı stokunun yüzde 43 ü yığma yapım sistemi olmakla birlikte, Tarlabaşı özelinde bu oran yüzde 70lere çıkmaktadır (JICA, 2002). Ahunbay, özellikle 19.yüzyılın ikinci yarısında ve 20.yüzyılda yaygınlaşan kâgir ve çok katlı apartman türü konutların deprem karşısındaki durumunu dikkatle gözden geçirmek gerektiğini belirtmekte ve I Profillerle oluşturulan volta döşemeli ev ve apartmanların döşeme kirişlerinin korozyona uğramış olmaları nedeniyle depremde büyük hasara yol açabileceğini vurgulamaktadır (Ahunbay, 2002). BEYOĞLU BOĞAZİÇİ ÜSKÜDAR Şekil 1. İstanbul Beyoğlu İlçesi, Tarlabaşı Bölgesi Konumu Beyoğlu Kentsel Sit Alanı içerisinde tescilli sivil mimarlık örneği yapılar sayı açısından % 85,6, alan bakımından % 59,33 oranındadır. Güncellenen Beyoğlu Taşınmaz Kültür ve Tabiat Varlıkları Envanteri kayıp tescilli yapılar açısından değerlendirildiğinde; tescilli sivil mimarlık örneği yapıların sayı olarak % 89, alansal büyüklük olarak % 87,86 toplam içinde ilk sıradadır. Tescilli sivil mimarlık örnekleri içinde araştırma yapılmamış olan yapılar ise sayıca en fazla olan gruptur (BB,2013a). Beyoğlu Kentsel Sit Alanı Koruma Amaçlı Uygulama İmar Planında Tarlabaşı nın konut, imalat ve ticaretin karışık olduğu mevcut dokusu özgün yapısına uygun şekilde konut alanı olarak planlanmıştır (BB, 2013a). Şekil 2. Tarlabaşı Sivil Mimari Örnekleri (Fotoğraf G.Yücel, 2003) 411

Son yıllarda çöküntü bölgesi olarak vurgulanan ve fiziksel, sosyal, ekonomik açılardan sorun alanı olarak belirlenen ve mutlaka müdahale edilmesi gerekli olduğu ifade edilen Tarlabaşı bölgesine önemli etki Tarlabaşı Bulvarının yapım sürecidir. Tarlabaşı Bulvarı yapımı için mevcut tarihi kent dokusuna müdahale edilerek 1986 da sivil mimarlık örnekleri de dâhil olmak üzere birçok bina yıkılmıştır. Tarlabaşı Bulvarı yıkımları için istimlâk edilen 368 bina içinde, Anıtlar Yüksek Kurulu tarafından tarihi eser olarak tescil edilen 167 yapı da bulunuyordu (Üçok, 1987). Yıkımlar sonucu, kentsel bütünlük bozulmuş ve çoğu uzman tarafından da ifade edilen 19.yüzyıl sivil mimari örneklerinin günümüze taşınma süreci kesintiye uğramıştır. Yıkım sonrası inşa edilen bulvar, mevcut kent dokusu ile uyuşmayan ve iki yanı keskin bir biçimde ayıran bir uygulama olmuştur. 2.2. İstanbul ve Afetler Deprem ve yangınların İstanbul kenti için önemi her zaman büyük olmuştur. Tarihsel süreçte İstanbul un en çok etkilendiği 10 Eylül 1509 depreminde, yaklaşık 1000 ev yıkılmış, 4000 5000 kişi hayatını kaybetmiş, Galata Surları ve Galata Kulesi de ciddi şekilde hasar görmüştür (Ambraseys ve Finkel,1995). 22 Mayıs 1766 depremi, Üsküdar ve Boğazdaki yerleşimlerle birlikte, Galata ve Pera da da etkili olmuş, Pera da bazı bacalar devrilmiş, duvarlar çatlamıştır (Ambraseys ve Finkel,1995). Beyoğlu (Pera) bölgesinin gelişiminde önemli etkisi olduğu bilinen elçilik binalarının ilk yapılan örnekleri ahşaptan yapılmış olmakla birlikte, çok sık çıkan yangınlar ve ardından gelen yeni düzenlemelerle yapım sisteminde değişim yaşanmış ve kâgir olarak yeniden inşa söz konusu olmuştur.19.yüzyılda kurulan altıncı daire ve Ebniye Nizamnameleri bu değişimin etkili araçları olmuştur (Akın,2002). Marmara Depremi (1999) sonrasında hazırlanan JICA Raporu na (2002) göre olası depremde bina hasar durumu ve bina etkilenebilirliği mahalle ölçeğinde çalışılmış ve çeşitli derecelerde hasar oranı ile 44 mahallenin (%98) deprem karşısında etkilenebilir yapıda olduğu belirtilmiştir. Beyoğlu ilçesinde dar yol oranı mahalle ölçeğinde %80 in üzerinde olan mahalle sayısı 20 dir. Mahalle ölçeğinde acil birincil tahliye alanı olarak kullanılabilecek park ve açık alan olanağının %25 in altında olduğu mahalle sayısı ise 31 dir (%69). Çoğu mahallelerde acil durumda güvenli tahliye olanağı bulunmamaktadır. Aynı raporda deprem kapsamında risk analizleri ile paralel olarak önerilen stratejik kentsel dönüşüm tedbirleri ve tarihsel kent alanların korunması için uzmanlaşmış tedbirleri içeren lokasyon değerlendirmesinde Beyoğlu 29 mahallesi ile Fatih ve Eminönü ile birlikte yer almaktadır (Şu anda Fatih ve Eminönü tek çatıda birleşerek Fatih Belediyesi olarak hizmet vermektedir). Raporun hazırlandığı dönemdeki araştırma verileri ve sonrasında Tarlabaşı bölgesinde üç mahalleyi kapsayan rehabilitasyon projesinde belirtildiği gibi bölge sivil mimarlık örnekleri açısından zengin olmakla birlikte, yapısal sorunlar taşıyan bu yapı stoku, bölgedeki ulaşım ağı, açık alan verileri açısından olası deprem karşısında risk altında olduğu belirtilmektedir. 2.3. Yenileme Süreci İstanbul da 1980 lerde Boğaziçi kıyısındaki Arnavutköy ile başlayan merkezlerin güncel eğilim ve etkilere bağlı bireysel girişimlerle gerçekleşen yenilenme/müdahale sürecini sırasıyla Kuzguncuk, Ortaköy, Cihangir, Galata, Asmalımescit, Fener Balat bölgeleri izlemiştir. Tarihi Yarımada içindeki tarihi doku Fener Balat bölgesi için sağlıklılaştırma projesi, Belediye ve Avrupa fonları ile geliştirilmiş sağlıklılaştırma projesidir. Deprem Master Planında (2003), sivil mimarlık örneklerinin korunması, konut alanlarında turistik ve kültürel yatırım olanaklarını sınırlılığı nedeniyle sosyo-ekonomik değerlendirmeler ışığında, koruma ve rehabilitasyon kooperatifleri uygulanabilir yöntem olarak belirtilmektedir. Planın yapımı sürecinde Fener Balat projesinin bu konuda iyi bir örnek oluşturacağı vurgulanmıştır. Yıpranan Tarihi ve Kültürel Taşınmaz Varlıkların Yenilerek Korunması ve Yaşatılarak Kullanılması Hakkında Kanun (Kabul Tarihi 16.6.2005- Kanun Numarası:5366) uyarınca belediyelere sınırları içerisindeki kültür varlıklarına müdahale olanağı getirilmiş ve ardından birçok ilgili alanda buna bağlı yenileme alanları ilan edilmiştir. Türkiye çapında 2013 yılı Mayıs ayı itibarıyla ondokuz ilde 46 farklı alanda 97300 adet yapıyı içeren yaklaşık 610 bin kişinin yaşadığı 3876 hektar alan dönüşüm alanı ilan edilmiştir (Onuncu Kalkınma Planı, s.127). İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından İstanbul da deprem odaklı, stratejik ve tarihi mirasın korunmasına yönelik olduğu belirtilen kentsel dönüşüm çalışmaları toplamda 1456,1 hektar alan için yürütülmektedir (İBB, 2014). Bunun 231,4 hektarı tarihi alanlardaki kentsel dönüşümü kapsamaktadır. Fatih Belediyesi sınırlarında tarihi yarımada içinde devam etmekte olan on iki yenileme alanı bulunmaktadır (FB, 412

2014). Beyoğlu belediyesi sınırları içinde ise Tarlabaşı, Kasımpaşa ve Sütlüce-Örnektepe yerleşim alanlarında dönüşüm projeleri devam etmektedir (BB, 2014). Tarlabaşı yenileme projesi öncesinde İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı ve İTÜ Şehircilik Uygulama Araştırma birimi tarafından Avrupa Birliği Uyum Programları Kapsamında Pilot Bölge Olarak Beyoğlu Çöküntü Alanlarının Aktif Kullanım Amaçlı Rehabilitasyon Projesi hazırlanmıştır (Ünlü vd, 2003). Bu çalışma alan bütününde fiziksel, sosyal ve ekonomik verilerin incelenmesi, tespitler ve çözüme yönelik önerileri içermektedir. Bölgenin sağlıklılaştırılmasına yönelik önerilen farklı karakterdeki dört ayrı yerde ada bazında ve tescilli ve tescile önerilen yapılar için bina bazında kullanım ve yenileme önerilmiştir. Çalışma konusu Tarlabaşı Yenileme projesi, yukarıda bahsi geçen bu proje alanı içerisinden seçilen dokuz adayı kapsamaktadır. 3.TARLABAŞI YENİLEME PROJESİ 3.1. Metodoloji Tarlabaşı 1. Etap Yenileme Projesi, İstanbul Beyoğlu ilçesinde, Taksim Meydanı ile bitişik konumda Tarlabaşı bölgesinde uygulanmaktadır (Şekil 3). İnceleme konusu Tarlabaşı Yenileme projesine ilişkin değerlendirmeler proje internet sitesinde yayınlanan avan projeler üzerinden yapılmıştır (BB, 2013b). Hâlihazırda sahadaki uygulamalar ise, güncel olarak yerinde incelenmiştir. Tarlabaşı bulvarına cepheli adalarda bazı yapılar hariç yıkım gerçekleşmiş ve moloz kaldırılmıştır. DOLAPDERE TAKSİM MEYDANI Şekil 3. Tarlabaşı 1.Etap Yenileme Alanı Çalışmada İstanbul Beyoğlu İlçesi Tarlabaşı bölgesinde yer alan yenileme projesi, afet risklerinin azaltılması çerçevesinde irdelenmiştir. Afet risk azaltma kapsamında projede değerlendirilen konular; kullanım türü değişiklileri, yenilemenin fiziksel boyutu, fiziksel ve sosyal yoğunluk değişimleri, acil durumda tahliye için güvenli açık alan düzenleme, tahliye yol ve alanları vb konulardır. Deprem nedeniyle risk altındaki sivil mimarlık örneklerinin korunması kapsamında yapılan müdahaleler de çalışmanın içeriğinde yer almıştır. Tarihi kent merkezlerinde yapılan yenileme çalışmalarının afet açısından güvenli şehir oluşturmada bir araç olarak etkilerine değinilmiştir. 413

3.2. Yenileme Projesi Alanı Tarlabaşı Bölgesi 5366 sayılı kanun kapsamında 2006 yılında (Bakanlar Kurulu Kararı, Karar Sayısı: 2006/10172) yenileme alanı olarak ilan edilmiştir. Bu karar Tarlabaşı ile birlikte Beyoğlu ilçesi sınırları içindeki Cezayir Çıkmazı ve Çevresi, Tophane Bölgesi, Galata Kulesi ve Çevresi, Belediye Binası ve Çevresi ve Bedrettin Mahallesini kapsamaktadır. Tarlabaşı bölgesinde yenileme alanı olarak belirlenen 21 yapı adası içinde (9) dokuz ada 1.Etap Yenileme Projesinin kapsamını oluşturmaktadır (Şekil 4). Şekil 4. Tarlabaşı 1.Etap Yenileme Alanı ve Tescilli Eser Yasal dayanağını; 5366 sayılı yıpranan tarihi ve kültürel varlıkların yenilenerek korunması ve yaşatılarak kullanılması hakkındaki kanun, 5366 sayılı Kanun un Uygulama yönetmeliği, 2006/10172 sayılı bakanlar kurulu kararı ve Beyoğlu belediyesi yenileme alanlarında yapılacak ihalelere ilişkin esas ve Usuller Hakkında Yönetmelik oluşturduğu belirtilmektedir. Proje genel şartnamesinde işin amacı; İstanbul un ve Beyoğlu nun kültürel dokusunun korunması, canlandırılması ve yaşatılmasını sağlayacak, güvenilir ve yaşanabilir kentsel yerleşme dokusu oluşturmak olarak açıklanmaktadır. Proje ile ilgili İdari Şartnamede işin konusu kentsel yenileme; tarihi ve kültürel değerlere sahip çıkan, hizmet sektörlerinin, ticari, turistik ve kültürel aktivitelerin bir arada var olduğu bir kent olarak yeniden tanımlamak ve İstanbul un ve Beyoğlu nun ulusal-uluslar arası seviyede pozitif ve çekici bir kent etkisi yaratmasını sağlamak, her türlü afete dayanıklı, kültürel mimari dokunun korunması ve yaşatılmasını sağlayacak, güvenilir, sürdürülebilir ve yaşam kalitesi yüksek kentsel yerleşme dokusu oluşturmak şeklinde tarif edilmiştir. Aynı şartnamede işin amacı kısmında (Madde 8) yenileme projesinin amaçları; İstanbul un tarihi değerler açısından en önemli bölgelerinden biri olan yenileme alanında yeni bir yaşam merkezi oluşturmak, Tarlabaşı nın daha güvenli, sağlıklı yaşanabilir, kentle bütünleşmiş bir alan olmasını sağlamak, çevresel ve tarihi-mimari-kültürel değerlere sahip çıkan, bu dokuyu korurken çağdaş normlarda yaşam alanları geliştirmeyi sağlamak, kamuya, özel sektörün uzmanlığı ve sermayesini kullanarak kendi kaynaklarının üzerinde bir yatırım kapasitesi sağlamak, altyapı ve ulaşımı geliştirmek, sosyal refahı ve kent içi yaşam kalitesini arttırmak olarak açıklanmaktadır. Projedeki mevcut inşaat alanı 72.104 m² dir (Yenileme alanında aynen korunacak yapılar hariç mevcut olan ruhsatlı yapıların toplam inşaat alanı (yaklaşık sabit mevcut tutar) 62.804 m² ve aynen korunacak yapıların toplam alanı 9.300m²). Fiziksel yenilemede sağlıksız ve tehlikeli durumdaki yapı stoku ve altyapının bütünüyle yenilenmesi öngörülmektedir. Bu süreçte tarihi kentsel dokunun korunması, yapıların tarihi özelliklerinin korunması gözetileceği, yer altı otoparkları ve sosyal faaliyetlerin yoğunlaşacağı yaya alanları yaratılacağı belirtilmektedir. 414

Proje alanı Tarlabaşı nda Bülbül, Çukur ve Şehit Muhtar mahallelerinden oluşmaktadır. Dokuz ada, yaklaşık 20bin metrekare alana oturmuş 210 u tescilli sivil mimarlık örneği olan 278 bina ve bunların arasındaki sokakları ve altyapıyı kapsamaktadır. Bu alan Tarlabaşı nın %3 üne karşılık gelmektedir. Yenileme alanı mevcut alanla birlikte toplam inşaat alanı 150bin metrekare olarak tanımlanmıştır. Alanın yenileme sözleşmesi 2007 yılında Beyoğlu belediyesi ile yapılmış halen yapımı devam etmektedir. Kısmen ada ölçeğinde yıkımlar gerçekleşmiştir. Projede öngörülen hedefler fiziksel yenileme, ekonomik canlanma ve sosyal kalkınma olarak belirlenmiştir. 3.3. Yenileme Projesi Yenime projesinde yapı adalarına göre kullanım farklılıklar göstermektedir. Tarlabaşı Bulvarına bitişik 360 no lu ada ofis olarak planlanmıştır. 361 no lu yapı adası ise Tarlabaşı Bulvarında bakan cephesi ofis, geri kalan kısmı konut olarak tasarlanmıştır. 362 no lu yapı adasında içinde bulunan kilise yapısı hariç tutulmak üzere yapı bütününde konuta ayrılmıştır. Bu ada altında da diğerinde olduğu gibi otopark kullanımı söz konusudur. 385-386 no lu ada da konut ve otel olarak tasarlanmıştır. Yine ada içerisindeki tescilli yapı, yeni yapı bölümünden ayrılmıştır. 387 no lu ada konut olarak ada bütünü kapsayan yapı alanı ve üç katı bulan otoparkı ile tasarlanmıştır. 593 ve 594 no lu adalar birleştirilerek mevcut sokak bina içinde geçit olarak tasarlanmıştır. Otopark dört bodrum kata yayılmaktadır (Şekil 5). Şekil 5. Tarlabaşı 1.Etap Yenileme Alanı Blok Planları (BB, 2013b) Sokakların morfolojisinde bir değişiklik yapılmayacağı söylenmekle birlikte, iki sokakta zemin altında da bina devam etmiş, sokak niteliği değişmiştir. 593 ve 594 ada zemin altındaki dört bodrum katta aradaki sokak kaldırılarak plansal bütünlük gerçekleştirilmiştir. 415

Şekil 6. Tarlabaşı 1.Etap Yenileme Alanı Blok Kesitleri(BB, 2013b) 360 no lu adanın cephesi bulunduğu sokak zemin altında devam eden beş kat bodrum boyunca bina olarak kullanılmıştır. Bodrum katlarda genişleyerek kullanılan bu sokağa cephe adalardaki yapıların bu süreçten etkilenme durumu da belirsizleşmektedir. Aynı adadaki ada boyutundaki tek yapının bodrum katlarında yer alan otoparkın giriş çıkış ilişkilerinin olduğu diğer sokakların durumu belirsizdir. Otopark çıkışları ada dışında, yol içinde gösterilmiştir. Mevcut yapı stokunda birden fazla olmayan bodrum kat adedindeki artış, doğal zemin kazı miktarını artırmaktadır. Ada ölçeğinde yapılacak bodrum katların inşa süreci, olduğu gibi korunacağı öngörülen tescilli yapılar açısından risk unsurudur. Ada ölçeğinde daha önce olmayan bodrum katları için gerçekleştirilecek kazı, çevredeki mevcut tarihi dokunun tehlike altına girmesine yol açacaktır. Birleştirilen adalar veya yolun zemin altının kullanımı, bölgenin sorunlu ulaşım ağının afet için etkilenebilirliğini artırmaktadır. İlave katlar mevcut dokudaki kullanım kapasitesini artırmaktadır. Buna karşılık ulaşım ağı ve afet için gerekli güvenli açık alan konusundaki çalışmalar yeterince belirgin değildir. Aynı zamanda kat ilaveleri özgün sokak karakteristiğini zedelemektedir. Yenileme projesinde acil durumda tahliye alanı olarak kullanılabilir açık alan önerisi bulunmamaktadır. Yapı adalarındaki özgün yapı değiştirilerek orta avlu yaratılmıştır. Bunların da aktif olarak kullanılabilirliği bulunduğu adadaki yapı yüksekliğinden dolayı belirsizdir. 4.SONUÇLAR Tarihi kent merkezlerinin yenilenme süreci çok bileşenlidir. Sadece fiziksel dokuya müdahale veya sadece sosyal, ekonomik müdahalelerin, sürekliliğin sağlanmasında etkin olabileceği tartışmaya açıktır. Yapılacak müdahale ve özgün yapıdan uzaklaşma, yenileme kavramı ile kültür mirası korunması arasındaki çelişkiyi artırmaktadır. Tarihi kent merkezlerinin afet açısından güvenliğinin arttırılmasında yapıların iyileştirilmesinin yanında ulaşım ağının yapısı, afet için güvenli açık alan ihtiyacının karşılanması da önemlidir. Tarlabaşı Yenileme projesinde benimsenen ada içerisindeki parçalı yapının yerini ada ölçeğinde tek yapı kütlesine bırakması, eğimli topografik düzende yapı sokak ilişkisini etkilemektedir. İlave katların da oluşturduğu yeni yapı kütlesi aynı ölçekte kalan yolla birlikte, özgün kimliğini koruyamamaktadır. 416

Tarihi kent merkezlerinde yenileme, yeni inşaat yapım süreci yerine kültür mirasının yapısına uygun kullanımı ve özgün hali ile sağlıklılaştırılabilmesiyle mümkün olabilir. Afet risk azaltma kapsamında, kültür mirası sivil mimarlık örnekleri ile karakterize Tarlabaşı bölgesi bu yenileme projesi ile özgün yapısını büyük ölçüde kaybetmiş olacaktır. KAYNAKLAR Akın, N.2002. 19. Yüzyılın İkinci Yarısında Galata ve Pera, Literatür Yayıncılık. İstanbul Ahunbay, Z. 2002. Kültür Varlıkları ve Deprem, Kentlerin Depreme Hazırlanması ve İstanbul Gerçeği, Sempozyum Bildiri Kitabı, s.119-128, 8-9 Şubat 2002, İstanbul BB 2013a. Beyoğlu Belediyesi, Beyoğlu Kentsel Sit Alanı Koruma Amaçlı Uygulama İmar Planı Rapor ve Notları, [İnternet: http://www.beyoglu.bel.tr/beyoglu/beyoglu_rehberi.aspx?sectionid=1494, erişim, Kasım 2013] BB 2013b. Beyoğlu Belediyesi, Beyoğlu Belediyesi Yenileme Projesi, [internet: http://www.beyoglubuyukdonusum.com/tarlabasi/anasayfa/tarlabasi/2/0/0, erişim: Kasım 2013] Çalık Gayrimenkul, 2014. Mülakat: Project Yöneticisi Bahadır Gazi Elçin. Tarlabaşı Yenileme Projesi 360 Blok, İstanbul, Nisan, 2014 Çalık Gayrimenkul, 2014. Tarlabaşı Yenileme Projesi, Blok 360 ve Blok 361, [internet: http://www.tarlabasi360.com/tr/, erişim: April, 2014] Dökmeci, V. ve Çıracı, H.1990. Tarihsel Gelişim Süreci İçinde Beyoğlu.Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Yayınları, İstanbul Finkel, C.F. ve Ambraseys, N.N. 1995. The seismicity of Turkey and adjacent areas: a historical review, 1500-1800, M.S. Eren Yayıncılık, İstanbul ICOMOS (Uluslar arası Anıtlar ve Sitler Konseyi) 1987. Tarihi Kentlerin ve Kentsel Alanların Korunması Tüzüğü, Washington Tüzüğü 1987, ICOMOS [internet: www.icomos.org.tr, erişim: Ocak 2015] İBB 2003. İDMP, İstanbul Deprem Master Planı Final Raporu, İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı, İstanbul JICA 2002. The Study on A Disaster Prevention / Mitigation Basic Plan in İstanbul Including Seismic Microzonation in the Republic of Turkey, İstanbul Büyükşehir Belediyesi JICA ortak çalışması. İstanbul KB 2013. Onuncu Kalkınma Planı 2014-2018, s.127, TC Kalkınma Bakanlığı, Ankara [internet: www.kalkinma.gov.tr-lists-yaynlar-attachments-518-onuncu Kalkınma Planı.pdf, erişim: Şubat 2015] TÜİK 2015. Türkiye İstatistik Kurumu, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Veri Tabanı, İllere Göre Mahalle Nüfusu 2014, [internet: www.tuik.gov.tr, erişim:şubat 2015] UDSEP 2013. Ulusal Deprem Stratejisi ve Eylem Planı Raporu. TC Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı, Ankara [internet: www.afad.gov.tr, erişim: Şubat 2015] Üçok, A. 1987. Soru İşaretleriyle kaplanan Semt, s74-77, Çağdaş Şehir, Kent ve Kültür Dergisi, Mart 1987, Yıl 2, Sayı 1, Dönemli Yayıncılık, İstanbul Ünlü, A., Ocakçı, M., Edgü, E., Alkışer, Y. Ülken, G., Apak, S., Tonbul, Z., Cimsit, F., Yücel, G., Özden, T., 2004. Avrupa Birliği Uyum Programları Kapsamında Pilot Bölge Olarak Beyoğlu Çöküntü Alanlarının Aktif Kullanım Amaçlı Rehabilitasyon Projesi. ITU İstanbul teknik Üniversitesi, Şeh. Bölge Planlama ve Araştırma Merkezi, İstanbul Büyükşehir Belediyesi, İstanbul İBB 2014. İstanbul Büyükşehir Belediyesi resmi internet sitesi. www.ibb.gov.tr FB 2014. Fatih Belediyesi resmi internet sitesi. www.fatih.bel.tr BB.2014. Beyoğlu Belediyesi resmi internet sitesi. www.beyoglu.bel.tr 417