UFUK ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ RIDVAN EGE HASTANESİ KAN ve KAN ÜRÜNLERİ TRANSFÜZYONU UYGULAMA REHBERİ DOÇ.DR. MELTEM AYLI KAN MERKEZİ SORUMLUSU Kan ve kan komponentlerinin transfüzyonu ölüme kadar giden ciddi reaksiyonlara yol açabilmektedir. Ölüm ve akut hemolitik reaksiyonların en önemli nedeni ise kayıt ve etiketleme hataları olup bunların önlenebilmesi için: Hastaya ait kan örneğinin ve transfüze edilen kanın doğru olarak belirlenmesi şarttır. Bu nedenle hastanın kan örneği alınırken ve 1
transfüzyona başlanmadan önce mutlaka adı soyadı sorulmalı, dosyasından kontrol edilmeli, kan örneği buna göre hasta başında etiketlenmelidir. (Bilinci kapalı ise yakınlarından öğrenilmelidir.) Böylece önceden hasta adı yazılmış boş tüpe başka bir hastanın kanının alınması veya tüpe yanlış hastaya ait etiketin yapıştırılması olasılığı ortadan kalkar. TRANSFÜZYON ÖNCESİNDE: 1-Hasta, anlayabileceği bir dille; niçin transfüzyon yapıldığı, transfüzyona bağlı ateş, titreme, solunum sıkıntısı, bel ağrısı, göğüs ağrısı gibi belirtileri olabileceği konularında aydınlatılmalıdır. 2- Hemşire transfüzyona başlamadan önce ürün üzerindeki şu bilgileri kontrol etmekzorundadır: a)hastanın adı- soyadı ile ürün etiketindeki hasta adı soyadı aynı mı? b)hastanın kan grubu ile ürün etiketindeki kan grubu aynı mı? c) Cross-match yapılmış mı? Uygun mu? d) Serolojik testler (viral tarama testleri ve RPR) yapılmış mı? Negatif mi? e) Son kullanma tarihi ne zaman? Kontrollerde şüpheli bir durum ile karşılaşılır ise TRANSFÜZYON YAPILMAMALIDIR! 2 3
TRANSFÜZYONA BASLARKEN: 1.Etiket kontrollerini tamamlayan hemşire transfüzyona başlamadan önce kan torbasını görünümü açısından (içinde pıhtı, hava ve hemoliz olup olmadığı) dikkatle incelenmelidir. Bu açılardan kuşku varsa o kan takılmamalı, kan bankasına iade edilmelidir. Kan torbası kontrol tamamlandıktan sonra en az 2 dakika yumuşak hareketlerle çalkalanarak hücre ve plazma kısımlarının karışması sağlanmalıdır. 2.Hastaya damar yolu açmadan önce cilt önce izopropil alkol, ardından iyot solüsyonu ile temizlenmeli, iyot alerjisi olanlarda klorheksidin glukonat kullanılmalıdır. 3. Eritrosit süspansiyonu transfüzyonlarında 18-19 numara iğne kullanılmalıdır.daha ince iğnelerle akım problemi yaşanabilir, infüzyon süresi uzar ve basınca bağlı hemoliz gelişebilir. 4.Tüm kan komponentleri mutlaka, içindeki mikroagregatları tutması için standart filtreli (170-200 mikron) kan setleri ile verilmelidir. Setin haznesinde bakteri üremesini önlemek için 2 transfüzyondan sonra set değiştirilmelidir. Setin filtre kısmı tüme yakın kan ile dolu olmalıdır (Hemolizi önlemek için). 5.Kan diğer sıvıların verildiği yoldan verilmemeli, ikinci bir intravenöz yol açılmalıdır. 6.Kan torbası, transfüzyon öncesinde oda ısısında 30 dakikadan fazla bekletilmemelidir. 7.Kan, ısı kontrolü olmayan ameliyathane veya katlardaki ev tipi buzdolaplarında kesinlikle bekletilmemelidir. 4 5
8.Kan ve kan ürünlerine ilaç eklenmemelidir. ( % 5albumin dışında). 9.Kan hastanın venine damla damla giderken ısınmaktadır. Bu nedenle normal hızla verilen kanın ısıtılmasına gerek yoktur! Kanı asla radyatör üstünde, sıcak su musluğu altında, hasta koynunda ısıtmayı denemeyiniz! Eğer: hastaya masif transfüzyon yapılacak ise, yeni doğanda exchange transfüzyon yapılacak ise veya hastada soğuk aglütininler var ise, transfüzyon yapılacak kan ısı kontrollü ısıtma cihazlarında ısıtılmalıdır. 10-Transfüzyona başlamadan önce hastanın vital bulguları (nabız,solunum sayısı,kan basıncı ve ateş) ölçülüp kaydedilmelidir. 6 TRANSFÜZYON SIRASINDA: 1. Transfüzyondan önce tüm hastalara rutin bir premedikasyon (antihistaminik, diüretik, ateş düşürücü, steroid gibi) uygulanması gereksiz ve yanlıştır. Bu ilaçlar ancak özel risk faktörlerine sahip hastalarda belli endikasyonlarda uygulanır. 2.Transfüzyonun ilk 5-10 dk'sı kan yavaş (2-5 ml/dk hızında) verilmelidir. Reaksiyonu gösteren bulgular; bel ve sırtta ağrı, ateş, anaflaksi, ürtiker, kaşıntı, kalp yetmezliği, solunum sıkıntısı gibi bulgular oluşursa transfüzyon durdurulmalı, damar yolu %09 SF ile açık tutulmalı ı ve sorumlu hekime, kan merkezine, laboratuvara haber verilmelidir. 3.İlk 5-10 dakikadan sonra sorun yoksa kanın veriliş hızı arttırılmalıdır. Transfüzyon süresi ortalama 1-3 saatte tamamlanmalıdır. (Bakteri üreme riski nedeniyle süre asla 4 saati aşmamalıdır.) 7
4.Transfüzyon için infüzyon pompası kullanılıyor ise pompanın kan transfüzyonu için uygun olup olmadığı pompa klavuzu okunarak mutlaka öğrenilmelidir. 5.Transfüzyon sırasında akım problemleri oluşursa bu sıklıkla ürünün yoğunluğundan kaynaklanır. Ürün yoğunluğunu azaltmak için %09SF kullanılabilir. TRANSFÜZYON REAKSİYONLARININ İZLENMESİ: LTransfüzyonun ilk 10-15 dakikası hastanın yanında kaiınmalıdır. (Şiddetli transfüzyon reaksiyonlarının çoğunluğunun ilk 15 dakikada ortaya çıktığı unutulmamalıdır.) 2. Transfüzyon süresince ve bitiminden birkaç saat sonrasına kadar her yarım saatte bir hastanın vital bulguları izlenmelidir. TRANSFÜZYON LA İLGİLİ BİLGİLERİN KAYDI: Hemşire gözlem kâğıdına kaydedilmesi gerekenler: 1-Transfüzyon un tarihi 2- Transfüzyonun başlama ve bitiş saati 3- Kanın grubu ve seri numarası ( ÜRÜNÜN ÜZERİNDEKİ ETİKETİN ÇIKARTILIP YAPIŞTIRILMASI ZORUNLUDUR) 4- Hastanın takip edilen vital bulguları 8 9
5- Hastada bir reaksiyon oluşur ise reaksiyonun tipi ve yapılanlar. 6- Transfüzyonu yapan ve transfüzyonla ilgili kontrolleri yapan kişilerin ad ve imzası REAKSİYON BELİRTİLERİ VE YAPILMASI GEREKENLER: Kan ve kan ürünleri transfüzyonu esnasında akut transfüzyon reaksiyonları ortaya çıkabilmektedir. Bu akut reaksiyonlar transfüzyon esnasında veya transfüzyonu izleyen ilk 24 saatte oluşabilmektedir. Akut transfüzyon reaksiyonları klinik ciddiyetine göre 3 kategoriye ayrı 11 r: I. Kategori: Hafif reaksiyonlar II. Kategori: Orta ağırlıkta reaksiyonlar III. Kategori: Yaşamı tehdit eden reaksiyonlar I.Kategori reaksiyonlar: Hafif hipersensitivite, allerjik reaksiyonlar nedeniyle oluşan kaşıntı, ürtiker, raş gibi lokalize cilt bulgularıdır. Bu tip reaksiyonlar ile karşılaşıldığında: 1. Transfüzyon hızı yavaşlatılmalı 2. İntramuskuler antihistaminik verilmeli 3. 30 dk. içinde düzelme olmadıysa 2. kategori yaklaşım planına geçilmelidir. II.Kategori reaksiyonlar: Orta - ağır hipersensitivite, febril nonhemolitik transfüzyon reaksiyonları, bakteriyel kontaminasyon ve pirojenlere bağlı olarak ortaya çıkan anksiyete, çarpıntı, dispne, baş ağrısı, yüzde kızarma, ürtiker, ateş, huzursuzluk, taşikardidir. Bunlarla karşılaşıldığı takdirde: 10 11
1.Transfüzyon durdurulmalı 2.Damar yolu %09 SF ile açık kalmalı 3.Sorumlu doktor ve kan merkezine haber verilmeli 4. Tetkik için kan verme setindeki kan, taze idrar örneği ve karşı venden alınan yeni kan (1 antikoagulanlı, 1 düz kuru tüpe alınan kan) laboratuvara gönderilmeli. 5.İntravenöz veya intramuskuler anthistaminik ve oral veya rektal antipiretik verilmeli 6.Bronkospazm varsa intravenöz kortikosteroid ve bronkodilatatör verilmeli 7.Klinik düzelme sağlanmış ise yeni hazırlanan kan çok yavaş ve dikkatli gözlem altında II.Kategori transfüzyon reaksiyonuna ait bulguları hasta daha önceki transfüzyonlarında tanımlıyor ise; hastaya transfüzyondan 1 saat önce parasetomol verilmeli, transfüzyonun başlangıcından 3 saat sonra antipiretik tekrarlanmalı ve transfüzyonu yavaş uygulanmalıdır. Bu önlemlere rağmen reaksiyon oluşuyorsa ve hala hastanın transfüzyon ihtiyacı varsa mümkünse lökositten fakir komponentler kullanılmalıdır. (Kan merkezimizde hazırlanmaktadır.) III.Kategori reaksiyonlar: Akut intravasküler hemoliz, bakteriyel kontaminasyon ve şok, sıvı yüklemesi, anaflaksi ve akut akciğer hasarına bağlı hayatı tehdit eden reaksiyonlardır. Hastada şiddetli huzursuzluk, göğüs, sırt, bel ağrısı, taşikardi, hipotansiyon, hemoglobinüri, açıklanmayan kanamalar vardır. verilmelidir. III. Kategori reaksiyonla yapılması gerekenler: karşılaşıldığı takdirde 12 13
1. Sorumlu doktor ve kan merkezine derhal bildirilmeli 2. Transfüzyon derhal durdurulmalıdır 3.% 0.9 SF infüzyonuna başlanmalı 4. Solunum yolunun açık olması sağlanmalı ve yüksek basınçlı 02 verilmelidir. 5. İntramuskuler yavaş enjeksiyon ile adrenalin (1/1.OOO'liksolüsyon) O.01 mg/kg verilmeli 6. Bronkospazm varsa İV kortikosteroid ve bronkodilatör 7. Diüretik(Furosemid 1 mg/kg) verilmelidir. 8. Tetkik için; kan verme setindeki kan, taze idrar örneği, karşı venden alınan kan (1 tüp antikoagulanlı, 1 tüp düz kan) laboratuvara gönderilmeli 9. Taze idrar örneğinin rengi (hemoglobinüri açısından) değerlendirilmeli 10. Transfüzyon sonrası 24 saat idrar toplanıp hemoliz bulgularını değerlendirmek için laboratuvara gönderilmeli 11. Hasta hipotansif seyrediyor ise; İV sıvı yanısıra inotropik ilaç verilmeli 12. Akut böbrek yetmezliği bulguları gelişir ise sıvı dengesi düzenlenmeli, diüretik, dopamin, gerekirse diyaliz tedavisi planlanmalıdır. 13. Bakteriyemiden şüpheleniliyor ise kültürler alınıp (ateş, titreme, kollaps var, hemoliz bulguları yok) İV geniş spektrumlu antibiotik başlanmalıdır. Transfüzyona başlamadan önce yukardaki bilgilere sahip olmanızın önemini ve ölümcül bir reaksiyon öncesi hastanın belki de son şansı olduğunuzu hiç unutmamanız dileğimle 15