'""1--... "'.\_ J 1..,.,._ ~ 1 1"'1 1 u L, 1!.ULUSLARARASI ARTUKLU SEMPOZYUMU BiLDİRİLERi 25-26-27 Ekim 2007 MARDİN Ciltll lst INTERNATIONAL SYMPOSIUM OF ARTUQY P APERS 25-26-27 October 2007 Volumeli Editör Dr. İbrahim Özeaşar TU fı.il~~ 9iVi\i1g~ a " - Am~tirmı\lım Merkezi KUtUphi\IHlPI isltılll...
ARTUKLU MİMARİSİ'NİN ANlT SAL.. MİMARİSİNİN. KORUNMASI UZERINE MODEL YAKLAŞlMI: KASIMiYE MEDRESESi ÖRNEGİ A MODEL APPROACH TO THE PROTECTION OF MONUMENTAL ARCHITECTURE OF ARTUQY ARCHITECTURE: THE SAMPLE OF KASIMİYE MADRASAH Özlem Atalan MalteP.e Üniversitesi, İstanbul....
Özet: Artuk.lu Beyliği kültür ve sanatıyla iz bırakmış uzun ömürlü beyliklerden biridir. Sit alanlanın ve tescilli amtsal yapılan korumak için bu alanları ve yapılan kent imar planlannda özel müdahale bölgeleri sınırlan içine almak yöntemi izlenme lidir. Anıtsal yapılan, sokakları veya mahalleleri ve sitleri toplu halde korumak için aynntılı bir saptama ve rölöve içeren uzwı süren bir çalışmaya ihtiyaç vardır. Tespit edilen sit alanlannın 'yayın yoluyla kamuoyuna bildirilmeli ve bir kamu bilinci oluştıırulmalıdır. Tarihi yapıların ve kentsel sit alanlarının korunması, profesyonel düzeyde kent planlamacılannın, mimarlann, restoratörlerin, sanat ve mimarlık tarihçilerinin işi olmalıdrr.profesyonel elemanlar örgütlenıneli ve politik karan etkileyecek bir kamuoyu yaratarak bu önemli görevin üstesinden gelebilmeliler. Abstract: Artııqy Beylik is on of ~he Iong lasting beyliks which has left trace with its cultırre and art. In order to protect the sites and the registered monumental constnıctions, the method of taking these areas and constructions within boundaries of the special interference regions in the city development plan should be.followed. In order to protect all together the monumental constructions, the streets or the quarters and the sites, there is a need for a Iong lasting work including a detailed fixing and a releve. The pub-! lic opinion should be informed about the fıxed sites through broadcasting, and public conscious should be formed. The protection of histarical constructions and urban sites should be the job of urban planners, architects, restorators, art and architectural historians at professional level. Professional personnels should be organiseq. and be able to cope with this important duty through creating a public opini9n which would in.fliıence th~ political decision.
Özlem Atalan Giriş Kültür ve sanatıyla iz buakrmş uzun ömürlü beyliklerden biri Artuldu Beyliği'dir. Artuldu Beyliği Mardin, Hasankeyf ve Harput bölgelerinde ı ı 02- ı 409 yılları arasında hüküm sürmüştür. Artuldu ülkesindeki Meyyararıkm, Am.id v~ Mardin gibi şehirler birer ilim ve kültür merkezi haline gelmiştir. Emineddin ve (Cami' el-asfar) Necmeddin külliyeleri; Harput, Silvan, Mardin, Koçhisar (Kızıltepe) Ulu Camileri, Harput Alacah Cami, Mardin'de Latifiye (Abdüllatif) Camii), Bab-es-Sur (Melik Mahmud) Camii; Hatuniye (Sitti Radviyye), Ma'rufiye, Şehidiye, Melik Mensur, Altunboğa, Zinciriyye (Sultan İsa), Harzem'de Tacüddin-i Mes'ud medreseleri Mardin'de yer alan tarihi anıtsal nitelikte Artuldu mimarileri örnelderidir. Kasımiye Medresesi Mardin'in güneybatısındaki tepenin altında bulunan Kasımiye Medresesi'nin yapımına Artuldu döneminde_ başlanmış, Sultan Kasım tarafından da ı487-ı502 yıllarında tamaınlanmıştu. ' -307.- ; '... -l '- -- -
Artuklular Resim 1. Kasımiye Medresesi Kasınıiye Medresesi 14.yüzyıl Artuldu mimari özelliklerini taşımaktadır. Kesme taş ve yumuşak yöresel taştan yapıla9 medresenin giriş kapısı sol tarafa kaydırılmıştır. Bezemesi Zinciriye Medresesi ile yakınlık göstermektedir. Kapının dışında mukarnaslı bir kuşağı, içeride köşe sütunlan ve üç dilimli bir kemerleri bulunmaktadır. Bu kapıdan üzeri kubbe ile örtülü bir girişten beşilc tonozlu koridora geçilmektedir. Bu koridordan avluya ve camiye ulaşılmaktadır. Resim2. Kasımiye Medresesi giriş kopısı (Fotoğraf Özlem Ata/an) 'ı._'. - 308 -..:.}
Özlem Atalan Resim 3. Kasımiye Medresesi (Fotoğl afözlem Ata/an) ' ":..309 _.,.._.!
Artuklular Resim 5. Kasımiye Medresesi iç avlusu(fotoğrafözlem Ata/an) Resim 6. Kasımiye Medresesi iç avlusu(fotoğrafözlem Ata/an)
Özlem Atalan Cami üzeri kubbeli kare b4" mekan ile yanlanndaki beşik tonozlu mekanlardan meydana gelmiştir. Avlunun arkasında üç yöne doğru uzanan medrese odalan sıra lanmıştır. Revaklann güneyinde dilim.li kubbeleri ile dikkati çeken türbeter bulunmaktadır. Ayrıca avlunun kuzeyinde içerisinde havuz bulunan bir ana eyvan vardır. Bu eyvanın iki yanına da beşik tonozlu birer oda yerleştirilmiştir. Medresenin alt ve üst kat planlan birbirinin eşi dir. Resim 7. Kasımiye Medresesi türbe üzerinde yer alan dilim/i latbbe (Fotoğraf Özlem Ata/an) Artuldu Mimarisi'nin Anıtsal Mimarisinin Korunması Bütün halklarm göiünde, anıtsal mimari özel bir yere sahiptir ve haklı bir gurur kaynağıdır. Riga Kartası'na 1 (2000) göre, kültür mirası somut veya soyut geçmiş insan aktivitelerinin kanıtıdır. Herhangi bir müdahale; koruma için bile olsa kaçınılmaz olarak kanıt nitelikli kalitesini etkiler. Müdahalede gerekli olan, minimun;ıla 1 http:h~vww.unesco.orglbaltics!riga_final_report.htm http://www.icomos.org/d ocs/nz_92charter.html o ı
Artuklular yetinilmelidir. Kültür mirasının idamesi ve onanmı, günümüz koruma çalışmalannın öncelikli odağı olmalıdır. Her bir tarihi dönemin, kendi belli stili olduğu kabul edilmelidir. Sağlamlaştırma ve/veya restarasyanda amaç kültür mırasının önemini ortaya koymak ve sürdürmektir. Riga Kartası'nda {2000), özgünlüğün kültür mirası katkılannın (form ve tasanm, malzeme ve madde, kullanım ve fonksiyon, gelenekler ve teknikler, lokasyon ve konum, ~ - ve duyu, diğer faktörler) derecesinin ölçüsü olduğunun altı çizilmiştir. Kültür mirasının taklidinin, genelde geçmişe tanıklığının yanlış bir tekrar tanımı olduğu ve her mimari ürünün kendi yaratılış zamanını yansıtmasının gerekliliği ve bununla birlikte yeni yapıların çevresel içeriğinin muhafaza edilebilmesi gerekliliği kabul edilmiştir. Özgün yapılara ait malzeme ve veriler olmadığında, geleneksel biçimlerden hareket edilerek, çağdaş olduğu kolaylıkla anlaşılabilen tamamlamalada tarihi yapının ~arihi karakteri korunmaya çalışılmalıdır. Restorasyon ve rekonstrüksiyon ilke ve tüzükleri bağlamında varsayıma dayalı uygulamalar gerçekleştirilmemesi sebebiyle, yapılacak restorasyon ve rekonstrüksiyonlarda özellikle bilinmeyen detaylannın olması durumunda, bu bölüınlerin özgün mimariyle uyumlu ancak çağdaş bir mimariyle yansıtılması hatalı uygulamalann önlenmesi yönünde önem taşıyacaktır. Mardin'e kendine özgü bir karakter kazandıran bu anıtsal yapıların korunması için uygulanan yöntemler; "sürekli bakım, özgün malzemesiyle restore etme, rekonstrüksiyonlar ve restiliisyana dayaiz rekonstriiksiyonlar" olarak görülmektedir. Sürekli bakımlan yapılanlar anıtsal yapılar;.düzenli bir şekilde bakımı yapılır, gerektiğinde uzmanlar tarafından yenilenirler. Bu yapıların sürekli bakımla korunması desteklenmelidir. Kendi özgün malzemesi ile restore edilenler anıtsal yapılar, restaratör bir mimar ve ekip. tarafından yapının özgün malzemesi ve konstrüksiyon sistemine uygl_!n olaı:ıu<:, rölöve ve restorasyon projesi hazırlanarak inşa edilmelidirler. Rekonstrüksiyon (Yıkarak inşa etme) ve Restitüsyoria dayalı Rekonstrüksiyon ile inşa edilen amtsal yapılar; ilke ve tüzükler ışığında, restaratör bir mimar ve ekip tarafından, özgün haliyle uyumlu bir şekilde, belgelere dayanarak inşa edilmelidirler.
Özlem Atalan Kasımiye Medresesi'nin yukanda belirtilen ilke ve tüzükler kapsamında yapıda belirlenen bozulmalar, cephe kirlenmeleri, sıva dökülmeleri ve süslemelerdeki kırılmalar gibi harabiyetler sebebiyle restore edilmesi gerekmektedir. Günümüzde yapıda restorasyon çalışmalan devam etmektedir. Bununla birlikte bakım ve restorasyonundan sonra Kasımiye Medresesi yukanda belirtilen ilke ve tüzükler kapsamında düzenli olarak sürekli bakınıla korunmalıdır. Mardin geleneksel mimarisi ve korunması gereken Artuklu mimarisi, çok özel bir tarihi miras olarak değerlendirilebilir. Sit alanlarını ve tescilli anıtsal yapılan korumak için, bu alanları ve yapıları kent imar planlarında özel müdahale bölgeleri sınırlan içine almak yöntemi izlenmelidir. Anıtsal yapıların, yap ı gruplarının, sokaklarm veya mahalleleriiı, sitlerin toplu halde korunmas ı için öncelikle ayrıntılı bir saptama ve rölöve içeren uzun bir çalışma yapılmalıdır. Tespit edilen sit alanlannın birer yayınla kamuoyuna bildirilmesi ve bir kamu bilincinin oluşturulması sağlanmalıdır. Tarihi yapılarm ve kentsel sit alanlarının korunması, profesyonel düzeyde kent planlamacılannın, mimarlann, restoratörlerin, sanat ve mimarlık tarihçilerinin işi olmalıdır. Profesyonel elemanlar örgütlenmeli, politik karan etkileyebilecek bir. kamuoyu yaratarak önemli görevin üstesinden gelmeleri gerekmektedir. Aksi taktirde 'sit alanlan bilinçsizce yok edilmeye devam edilecektir. Resim 9. Kasımiye Medresesi duvarlarmda bozulmalar ve tahripler(fotoğraf.., Özlem Ata/an)
Artul<lular Resim 1 O. Revakiarm üzerindeki tonozlardald bozulmalar ve tahripler(fotoğraf Ö~lem Ata/an) J}.esim ll. Kasımiye Medresesi duvarlarmda neme dayalı bozulmalar (Fotoğraf Özlem Ata/an) Resim 12. Siislemelerdeki kırılmalar(fotoğraf Özlem Ata/an) ~314