1. HAFTA (FİNANSAL PAZARLAR) Prof. Dr. Yıldırım B. ÖNAL
PİYASA KAVRAMI İktisadi açıdan piyasa, alıcı ve satıcıların birbirleri ile karşılıklı iletişim içinde oldukları ve mübadelenin meydana geldiği yer olarak tanımlanır.
PİYASA KAVRAMI Her ulusal ekonominin 3 önemli piyasanın, ayakları üzerinde durduğu ifade edilebilir. Birincisi, nihai mal ve hizmet piyasaları, İkincisi, üretim faktör piyasaları ve Üçüncüsü, ekonomideki atıl kaynakların, atıl fonların ekonomiye kazandırılmasını sağlayan finans piyasalarıdır. Nihai mal ve hizmetlerin alım satımının yapıldığı piyasalar ile üretim faktör piyasaları ekonominin Reel Kesimi ni oluşturur. Finans piyasalarının oluşturduğu kesime ise Finans Kesimi (Mali Piyasa) denilmektedir.
FİNANSAL PİYASALAR Finansal Araç Hukuki ve İdari Düzenlemeler Fon Fazlası Olan Ekonomik Birimler Nakit (Fon Akışı) Fon Açığı Olan Ekonomik Birimler Nakit + Faiz Nakit Finansal Araç PARA PİYASASI FON HAVUZU FİNANSAL ARACI KURUMLAR Faiz Oranı Nakit Finansal Araç Nakit + Faiz SERMAYE PİYASASI
MALİ PİYASA KAVRAMI Bir ülkede fon kullananlar ile fon arz edenler arasında fon akımlarını düzenleyen kurumlar, akımı sağlayan araç ve gereçler ile bunları düzenleyen hukuki ve idari kurallardan oluşan yapıya mali piyasa denilebilir. Mali piyasa para ve sermaye piyasalarından daha geniş ve bu piyasaları da kapsamına alan bir kavramdır. Mali piyasa beş ana unsurdan oluşmaktadır: Tasarruf sahipleri (fon arz edenler), Yatırımcılar (fon talep edenler), Yatırım ve finansman araçları, Yardımcı kuruluşlar, Hukuki ve idari düzen olarak sıralanabilir.
MALİ SİSTEM ŞEMASI
Türkiye de Sermaye Piyasası Borsa İstanbul (BİAŞ) (VOB ve İAB Dahil)
MALİ SİSTEM Fonların arz ve talebini etkileyen temel faktörler ise şunlar olmaktadır: Merkez Bankası para politikaları Bütçe açıkları Dış ticaret açıkları İşletme faaliyetleri düzeyi Uluslar arası para akımları Hane halkı tasarruf eğilimi
MALİ SİSTEM Finansal pazarların bir öğesi de finansal araçlardır. Fonların fon sunanlardan fon isteminde bulunanlara aktarılması sırasında sahiplik ve el değiştirme olgusunu kanıtlayacak belgelere gereksinim vardır. İşte, finansal araçlar satın alma gücünün aktarılması sırasında, aktarılan fonlar üzerinde bir ortaklık ya da alacak hakkını temsil eden yazılı belgelerdir. Bu durumda her finansal araç; bir yasal sözleşmedir ve zaman içinde ortaya çıkacak nakit akışları ile ifade edilir. Bir finansal araca sahip olmak, bu aracın özelliğine göre değişen bir nakit akışını alma hakkını sağlar. Bu aracı çıkaran taraf ise bu nakit akışlarını karşılamakla yükümlüdür.
MALİ SİSTEM Finansal kurumlardan bir kısmı yalnızca finansal araçların etkin dağıtımı konusunda pazarlama hizmeti sunarlar, diğer bir kısmı finansal pazarlarda kendileri tarafından çıkarılan finansal araçları satıp fon toplarlar ve daha sonra bu fonlarla fon gereksinimi duyan en uçtaki fon kullanıcılarının dolaşıma çıkardıkları finansal varlıkları satın alırlar. Böylece fonları aktarma ve dönüştürme işlevini yerine getirirler. Son yıllarda finansal pazarlar küreselleşme ve uluslararasılaşma sonucu çok önemli bir gelişme göstermiştir.
FİNANSAL TABLOLAR VE FİNANSAL PAZARLAR
Finansal Piyasaların Türleri Fonların ödünç veriliş sürelerine göre: Para piyasaları Sermaye piyasaları İşlemlere göre: Birincil piyasalar İkincil piyasalar Piyasaların örgütlenme biçimine göre: Organize piyasalar Organize olmamış piyasalar İşlemin zamanlamasına göre: Spot piyasalar Vadeli işlemler piyasaları
FİNANSAL PAZARLARIN TÜRLERİ Fonların Ödünç Veriliş Sürelerine Göre Finansal Pazarlar: Para pazarları: bir yıl veya daha kısa süreli fonların istem ve sunusunun karşılaştığı pazarlardır. Bu pazarda ekonomik birimlerin kısa süreli ve geçici nitelikteki fon gereksinimlerini karşılamak için kısa süreli kredi araçları, ticari senetler kullanılır. Sermaye pazarları: geniş anlamda, uzun süreli ve devamlı fonların alışverişinin yapıldığı pazarlardır. Sermaye pazarı, hisse senedi ve tahvil pazarlarının yanında yatırım kredileri, konut kredileri gibi orta ve uzun süreli fonların alım satımının yapıldığı tüm orta ve uzun süreli birincil ve ikincil pazarları da kapsayan bir kavramdır.
PARA VE SERMAYE PAZARLARININ KARŞILAŞTIRILMASI FARKLAR PARA PAZARI SÜRE Kısa süreli fon istem ve sunumunun karşılaştığı pazardır. Geçici nitelikteki likit sıkıntısının İŞLEV giderilmesi için başvuru- lur. Fon kaynakları devamlılık KAYNAK göstermeyen resmi,ticari ve vadesiz mevduattır. Fon alışverişinde kullanılan ARAÇ araçlar ticari senetlerdir. FAİZ Kısa süreli fon alışverişi söz konusu olduğundan risk ve dolayısıyla faiz oranı düşüktür. SERMAYE PAZARI Uzun süreli fon istem ve sunumunun karşılaştığı pazardır. Sabit yatırım ve net işletme sermayesi gereksinimi için başvurulur. Fon kaynakları devamlılık gösteren gerçek tasarruflardır. Fon alışverişinde kullanılan araçlar pay senedi, tahvil gibi menkul değerlerdir. Uzun süreli fon alışverişi söz konusu olduğundan risk dolayısıyla faiz oranı yüksektir.
FİNANSAL PAZARLARIN TÜRLERİ Örgütlenme Derecelerine Göre Finansal Pazarlar Örgütlenmiş finansal pazarlar: Para pazarlarının örgütlenmiş kesimini banka sektörü, sermaye pazarlarının örgütlenmiş kesimini ise menkul değerler borsası oluşturmaktadır. Örgütlenmiş finansal pazarlar resmi bir pazar yeri olması nedeniyle belirli bir denetim ve gözetim altında çalışırlar. Para pazarlarının örgütlenmiş kesimini banka sektörü, sermaye pazarlarının örgütlenmiş pazar kesimini ise menkul kıymet borsaları oluşturur. Örneğin BİST. Örgütlenmemiş finansal pazarlar: Serbest finansal pazarlar için bir denetim çoğu kez olanaksızdır. Örgütlenmemiş finansal pazarlar ise örgütlenmiş pazarlar dışındaki işlemleri kapsar. Gelişmelere paralel olarak günümüzde örgütlenmemiş pazarların da az da olsa gözetim ve denetim altına alındığı bir süreç yaşanmaktadır. Tezgah üstü piyasaların en bilinen ve gelişmiş örneği ABD deki NASDAQ tır.
FİNANSAL PAZARLARIN TÜRLERİ İşlemlerine Göre Finansal Pazarlar Birincil pazarlar: fon kullananların gereksinim duydukları fonları sağlamak için, fon sunanlara ilk kez başvurdukları, yeni sundukları finansal araçları sattıkları finansal pazarlardır. Diğer bir deyişle, birincil pazarlar dolaşıma ilk kez çıkarılan finansal araçların oluşturduğu finansal pazarlardır. İkincil pazarlar: daha önce fon isteminde bulunanlarca pazara sürülen, pazarda halen dolaşımda olan finansal varlıkların alışverişlerinin yapıldığı pazarlardır. Bu pazarlar mevcut finansal varlıkların el değiştirmesi ile var olmaktadırlar. Örneğin, bir işletmenin tahvil veya hisse senedi ihracı birincil piyasayı ilgilendirdiği halde, daha sonra bu tahvil ve hisse senetlerinin alım-satımları ve el değiştirmeleri ikincil pazarı ilgilendirir.
Birincil Piyasa Fon Açığı Olanlar Aracı Kuruluşlar Fon Fazlası Olanlar
FİNANSAL PAZARLARIN TÜRLERİ İkincil pazarlar finansal araçlara yatırım yapanların likidite gereksinimlerini karşılar. İkincil pazar, menkul kıymetlerin likiditesini artırarak birincil pazara istem yaratır ve bu pazarın gelişmesini sağlar. İkincil pazarın en iyi örgütlenmiş bölümü, daha önce belirtildiği gibi menkul kıymetler borsalarıdır. Bundan başka sermaye pazarı gelişmiş ülkelerde bir de tezgah üstü (over the counter), borsa dışı pazar vardır.
FİNANSAL PAZARLARIN TÜRLERİ Kullanılan Finansal Araçlara Göre Finansal Pazarlar Finansal pazarlar fon isteminde bulunanların fon sağlamada kullandıkları araçlar açısından da hisse senetleri pazarı, devlet tahvilleri pazarı, şirket tahvilleri pazarı, konut kredileri pazarı, tüketim kredileri pazarı gibi alt piyasalara bölünebilirler.
İkincil Piyasa Yatırımcılar Aracı Kuruluşlar Yatırımcılar
FİNANSAL PAZARLARIN TÜRLERİ Finansal piyasalar gerçekleştirilen alım satım işlemi sonucunda el değiştiren menkul kıymetlerin vadesine bağlı olarak spot ve vadeli işlemler piyasaları olmak üzere ikiye ayrılırlar: Spot piyasalar: Belirli miktarda bir mal ve kıymetin ve bunların karşılığı olan paranın işlemin ardından takas günü el değiştirdiği piyasalardır. Vadeli işlemler piyasaları: İlerideki bir tarihte teslimatı veya nakit uzlaşması yapılmak üzere her hangi bir malın veya finansal aracın bugünden alım satımının yapıldığı piyasalardır. Bu piyasalarda işlemlerin gerçekleşmesiyle menkul kıymetlerin el değiştirmesi farklı zamanlarda gerçekleşmektedir.
FİNANSAL PAZARLARIN TEMEL İŞLEVLERİ VE ÖNEMİ Finansal Pazarların; birikimi özendirmek ve artırmak ve böylece sermaye birikimini sağlamak; ulusal fonların etkin kullanımını olanaklı kılmak gibi iki önemli işlevi vardır. Finansal Sistemin Altı Temel İşlevi: 1) Ödeme İşlevi: Finansal sistem mal ve hizmet alış verişlerinin gerçekleştirilmesini ve ödenmesini kolaylaştırır. 2) Finansman İşlevi: Küçük birikimlerle büyük yatırımların finansmanının karşılanması ancak finansal sistemle olanaklı kılınır. 3) Birikim ve borçlanma işlevi: Finansal sistem mevcut kaynakların zaman, mekan ve farklı sektörler arasında dağıtılmasına olanak sağlar.
FİNANSAL PAZARLARIN TEMEL İŞLEVLERİ VE ÖNEMİ 4) Risklerin yönetimi işlevi: Tasarruf sahibi, kolektif yatırım kurumları aracılığıyla, bireysel olarak yapamayacağı veya yapsa da çok yüksek maliyete katlanacağı çeşitlendirmeyi uygun koşullarda sağlayabilir. 5) Bilgilendirme işlevi: Finansal sistem karar alma için gerekli bilgileri olabildiğince düşük maliyetle sağlayarak, kararların sağlıklı alınmasına yardımcı olur. Ancak finansal sistemin bu bilgilendirme fonksiyonunu her zaman doğru biçimde yaptığını söylemek olanaklı değildir. Fiyatların mevcut tüm bilgileri yansıtması ve varlıkların doğru fiyatlanması ancak piyasanın etkinliği ile orantılı bir şekilde gerçekleşir.
FİNANSAL PAZARLARIN TEMEL İŞLEVLERİ VE ÖNEMİ 6) Çatışmaları azaltma işlevi: Sözleşme taraflarının çıkarlarını finansal sistem içerisinde uzlaştırmak da finansal sistemin işlevleri içerisindedir. Örneğin birikim sahibi, fonlarını fon yöneticilerine kendi çıkarları doğrultusunda yönetmek üzere bıraktığında, sonuç istendiği gibi olmaz ise finansal pazar er veya geç bunun yaptırımını işletir ve bu fon yöneticilerinin yeri yeni grup yöneticiler tarafından doldurulur.
GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELERDE FİNANS KESİMİNDEN BEKLENEN KATKILAR Finans kesimi ekonomide fonların yatırımlara dönüştürülmesinde optimal dağılımı sağlayarak maksimum verimin elde edilmesini sağlar. Atıl ve küçük birikimlerin kazanç sağlayan güvenli bir ortam sağlar ve ekonomide fon sunusunun artmasına olanak sağlar. Fonların elde edilmesi ve kullanılması makro düzeyde daha geniş bir tabana yayılır. Kısaca hem fon sunanlar, hem de fon kullananlar için piyasadan yararlanma olanakları artar. Finans kesiminin gelişimi ile kıt olan birikimler üzerindeki istem artar ve rekabet yoğunlaşır.
GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELERDE FİNANS KESİMİNDEN BEKLENEN KATKILAR Gelişmiş finansal pazarlarda küçük birikimler bir araya getirilerek özellikle sanayi kesiminde büyük ölçekli işletmelerin doğup büyümesine olanak sağlanır. Finans kesiminin gelişmesi ile toplam kredi istem ve sunusu arasındaki açıklık da azalacaktır. Finansal pazarların gelişmesi ve fon dağılımında belirli bir etkinlik sağlanacaktır. Genel olarak finans kesiminde rekabet artışı beklenebilir. Faiz oranı enflasyon oranının üstünde olduğu sürece ekonominin birikim eğilimi artar.
FİNANSAL PAZARLARIN GELİŞMİŞLİK DÜZEYLERİ Yeterli ölçüde aracı kuruluş ve aracın bulunması da finansal pazarların işlevlerini gerçekleştirebilmeleri için zorunludur. Genel olarak finansal pazarların gelişmişlik düzeylerini değerlendirirken şu ölçütler kullanılır: 1. Finansal araçların çeşitliliği 2. Finansal kurumların vade, miktar ve risk ayarlama ile fon aktarma maliyetinin düşüklüğü 3. Birikimlerin finansal varlıklara dönüşüm oranı.
FİNANSAL PAZARLARIN GELİŞMİŞLİK DÜZEYLERİ Özet olarak, finansal pazarların işlerlik kazanabilmesi için, birikim ve yatırım birimleri arasında köprü kuracak finansal kurumların oluşturulması ve geliştirilmesi ve rekabet koşulları altında çalıştırılması yanında, yeterli ölçüde ve türde finansal aracın kullanılabilmesi ve uygulamada yaygınlık kazanmış olması da gereklidir.
FİNANSAL PAZARLARIN GELİŞMİŞLİK DÜZEYLERİ Finansal pazarların etkin çalışması, finansal varlıkların fiyatlarının mevcut tüm bilgileri yansıtması durumunda olabilmektedir. Bir finansal Pazar Likit olduğu Bilgiye herkesin kolayca ulaştığı İşlem maliyetlerinin düşük olduğu ve Bireylerin rasyonel davrandığı ölçüde etkindir.
FİNANSAL KURUMLAR VE SORUMLU GÖZETİM/DENETİM KURUMLARI FİNANS SEKTÖRÜNDEKİ KURUMLAR DÜZENLEME DENETİM/GÖZETİM OTORİTESİ Bankalar (Halka Açık Bankalar) BDDK (SPK) Katılım Bankaları (ÖFK) BDDK Sigorta Şirketleri HAZİNE Leasing Şirketleri BDDK Faktoring Şirketleri BDDK Tüketici Finansman Şirket. BDDK Gayrimenkul Yatırım Ortak. BDDK Yatırım ve Emeklilik Fonları SPK Sermaye Piyasası Aracı Kurum SPK
Dersimiz sona ermiştir. Katılımınız için teşekkür ederiz.