KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURĐYETĐ BAŞBAKANLIĞI ATÖLYE ÇALIŞMA SONUÇLARI

KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURĐYETĐ BAŞBAKANLIĞI KIBRIS TÜRK YATIRIM GELĐŞTĐRME AJANSI KUZEY KIBRIS YATIRIM STRATEJĐSĐ ARAMA KONFERANSI: ATÖLYE ÇALIŞMA SONUÇLARI KKTC Başbakanlık Kıbrıs Türk Yatırım Geliştirme Ajansı (YAGA), ülkemizde yıllardır eksikliği hissedilen Yatırım Stratejimizin oluşturulması için çalışmalarına 2008 yılı başında başlamıştır. Bu kapsamda çeşitli atölye çalışması, anket ve konferans gibi birçok aktivite ile birlikte çeşitli çalışmalar yapılması öngörülmüştür. Tüm bu çalışmalar ve yapılacak çeşitli değerlendirmeler sonucunda, ülkemizin Yatırım Yönlendirme ve Tanıtım Stratejisinin ortaya konması mümkün olabileceği öngörülmüştür. YAGA ülkemizin beş yıllık Yatırım Yönelendirme ve Tanıtım Stratejisini 2008 yılı sonu itibarıyle tamamlayarak 2009 yılında uygulanmaya konmasını sağlamayı hedeflemiştir. Bu amaçla, YAGA organizasyonu ile KKTC Başbakanının himayelerinde, Kuzey Kıbrıs Yatırım Stratejisi Arama Konferansı düzenlenmiştir. 28 29 Mart 2008 tarihlerinde, Merit Crystal Cove Hotel, Girne de gerçekleşen bu konferansta, Yatırım Stratejisinin oluşturulmasında önemli olan dört konuda, Atölye çalışmaları yapılmıştır. Bu konular: (1) Sürdürülebilir Kalkınma Aracı Olarak Yatırımlar, (2) Kuzey Kıbrıs ı Pazarlamak, (3) Odak Noktaların Yaratılması (sektörler) ve (4) Yatırımların Artırılması olarak belirlenmiştir. Anılan Konferans ve 4 atölye grubunun çalışması sonucunda derlenen bilgiler bu raporda özetlenmektedir. Sözkonusu atölye çalışma grupları ile ilgili olarak ortaya çıkan bilgiler aşağıda altbaşlıklar altında derlenmiştir: (1) Katılımcılar (2) Atölye Grubunun Amacı, (3) Değerlendirmeler ve (4) Öneriler. 1

ATÖLYE ÇALIŞMA GRUBU 1: Sürdürülebilir Kalkınma Aracı Olarak Yatırımlar Katılımcılar: Moderatör: Raportör: Konuşmacı: Mehmet Başel, Haluk Mut, Hasan Sungur, Ünal Akifler, Arcan Ekdal, Şua Saraçoğlu, Kaan Kaner, Tahir Yeşilada, Necdet Ergün, Gazi Özhan, Ömer Köseoğlu, Laik Topcan Mesutoğlu, Emete Đmge, Mustafa Besim, Fatma Güven Lisaniler, Ahmet Kofalı, Derya Beyatlı, Salih Tacan Ersümer, Osman Çağakan Ekrem Karademir Bengü Mındıkoğlu Đsmail Bozkurt Bu atölye çalışmasında üç ana hedef ortaya konmuştur: (1) Yatırımın önündeki engellerin tespiti (2) Çözüm önerilerinin geliştirilmesi ve (3) Ortak anlayış ve diyalog sağlanması. Bu hedeflere ulaşabilmek için gruba sorulan temel soru; Sürdürülebilir kalkınmaya yardımcı olan mal ve hizmet üretimi sektörlerinde yerli ve yabancı yatırımın önündeki engeller, problemler, sıkıntılar nelerdir? şeklinde olmuştur. Bu soruya karşılık katılımcılar aşağıdaki hususları belirtmişlerdir. Katılımcılar bu hususları belirlerken sürdürülebilirlik kavramının sadece çevre boyutunu değil sosyal ve ekonomik boyutunu da gözönünde bulundurmuşlar ve ayrıca sürdürülebilir gelişmeyi sağlıklı büyüme olarak tanımlamışlardır. 1. Politik nedenlerden dolayı devlet dairelerinin verimsiz çalışan devlet memurları ile örgütlenmiş olması ve daireler arası koordinasyonun olmaması, 2. Kamu yönetimi vizyonunun yatırımcıların motivasyonlarını dikkate almaması, 3. Yatırım izni için bürokrasi engelinin olması ve karar mercileri arasında ise koordinasyon eksikliği olması, 4. Finansman maliyetinin yüksek olması, 5. Siyaset kurumu (popülizm, kamu yönetimi, kuralsızlık, kurumsallaşamama), 6. Devlet Politikalarının sürekliliğinin olmaması, 7. TC yardımlarının yönlendirilmesinde yaşanan çarpıklıklar, 8. Mukayeseli üstünlüğümüzün farkında olmamak ve bunun analiz edilmemiş olması, 9. Ülkesel fiziki planının olmaması ve sektörel master plan eksikliği, 10. Yatırımcının ürkmesine sebep olan hukuksal altyapı eksikliği, 11. Kurumsal engeller; bireylere göre yetersiz kurumsallaşma, 12. Yabancı yatırımcılara ülkemizi tanıtamamak, 13. Đstikrarın olmadığı bir ekonominin olması, 14. Dar görüşlü ekonomik ve siyasi yaklaşımlar, 15. Ekonominin önemini algılama eksikliği, 16. Doğa koruma, enerji tasarrufu ve su kullanımı ile ilgili ekonomik enstrüman ve yasaların olmaması, 17. Meşruiyet eksikliği; uluslararası meşruiyeti olan, istikrarlı ve öngörülebilir bir ekonomi rejimi eksikliği, 18. Bürokrasi, 19. Üretim ve/veya servis maliyetlerindeki belirsizlikler, 20. Makro ekonomi yönetiminde koordinasyon olmayışından ekonomik hedeflerin belirgin olmaması. Tespit edilen problemler katılımcılar tarafından önem derecesine göre puanlandırılmıştır. 9 grub altında toplanan problemler önem sırasına göre: Ekonomik Vizyon ve Stateji Eksikliği, Turkiye Cumhuriyeti ile ilişkiler, Planlama ve Mevzuat, Altyapı Yetersizliği, Siyasi Belirsizlik, Bürokratik Yapı, Parasal Đstikarar ve Finansal Erişim, Girdi Malzemelerideki Belirsizlik ve Đnsan Kaynakları olarak sıralanmıştır. Sözkonusu problemler içinden katılımcıların fikir birliğine vararak aşağıdaki 4 ana problemi en önemli olarak belirlemişler ve seçilen bu problemler için çözüm önerileri üretmeye çalışmışlardır. Tesbit edilen ve grup tarafından en önemli görülen, aşağıda yer alan 4 ana probleme yönelik çözümler üretilirken, ayrıca; çözümler için gerekli süre, atılacak ilk adımlar, çözüm lideri, çözüm 2

ortakları, gerekli işbirliği mekanizmaları, riskler, izleme göstergeleri ayrı ayrı belirlenmiş ve gerekli açıklamalar da yapılmıştır. I. Vizyonsuzluk ve ekonomik hedeflerin belirli olmaması Katılımcılar Dar görüşlü, vizyonsuz, ekonomik ve siyasi yaklaşımlar nedeniyle, ekonomi yönetiminde koordinasyonsuzluk ve ekonomik hedeflerin belirginsizliği sorununa iki çözüm önerisinde bulunmuşlardır: (1) Siyasi iradenin kararı ve desteği ile 5 yıllık kalkınma planı ve buna ilişkin yıllık programların 6 ay içerisinde hazırlanması. Bu çözüm yolu için atılacak ilk adımda siyasi iradenin oluşturulması, konu ile ilgili Bakanlar Kurulu Kararı nın alınması olarak belirlenmiştir. Çözüm lideri Başbakanlık, çözüm ortakları olarak ise ilgili devlet organları, ekonominin tüm paydaşları (Sivil Toplum Örgütleri, Ekonomik Örgütler, Üniversiteler ve ilgili Kamu Kurumları olarak belirlenmiştir). Bu çözüm için önerilen işbirliği mekanizması ise Sosyal ve Ekonomik Konsey in oluşturulması olmuştur. Çözümün riski ise siyasi iradenin oluşmaması olarak tespit edilmiştir. Çözümün izlenmesinin yıllık ölçme ve değerlendirme raporları ile yapılması tasarlanmıştır. Hazırlanacak ölçme ve değerlendirme raporlarının şeffaf ve tüm nedenleri içerecek şekilde yapılandırılması gerektiği belirtilmiştir. (2) Siyasi irade ile Başbakanlık bünyesinde ekonomi yönetiminin koordinasyonu ve izlemesini sağlayan resmi bir mekanizmanın 3 ay içerisinde oluşturulmasıdır. Bu çözüm için atılacak ilk adımın ise Başbakan ın bu konuda karar alarak girişim başlatması ve siyasi iradenin oluşturulması olarak ifade edilmiştir. Çözüm lideri Başbakan, çözüm ortakları ise Maliye Bakanlığı, Ekonomi ve Turizm Bakanlığı, Merkez Bankası, Kalkınma Bankası ve konu ile ilgili bakanlıklar olarak belirtilmiştir. Bunun için Başbakanlık bünyesinde bir Sekreterya oluşturulması, aylık toplantıların organize edilmesi ve raporlandırılması gerekli görülmüştür. Buradaki risk ise Bakanlıkların kendi başına buyruk hareket etmesi olarak tespit edilmiştir. Çözümün izlenmesi için toplantı kararları ile icraatların uygunluklarının tespit edilmesi önerilmiştir. Yapılan icraatlarda ekonomi gidişatı ile ilgili duyarlılığı, yapılan toplantıların, üretilen politikaların basın yolu ile kamuoyuna duyurulması gerekliliği vurgulanmıştır. II. Yardım bağımlılığı ve yardımların etkin kullanılamaması Yardımlara bağımlı ekonomi ve yardımların kullanılmasında ve yönlendirilmesinde yapılan yanlışlar sorununun çözümü için üç öneri geliştirilmiştir. (1) Yardımların en fazla 1 yıl içerisinde siyaset ve hükümetten bağımsız olarak otonom bir yapıya kavuşturulması. Bu çözümün ilk adımı olarak T.C. ve K.K.T.C. yetkililerinin ortak bir çalışma ile bu yönde karar vermesi öngörülmüştür. Çözüm lideri K.K.T.C. Cumhurbaşkanı, çözüm ortakları ise siyasi partiler, STÖ leri, medya ve akademisyenler olarak belirlenmiştir. Gerekli mekanizma ise çözüm lideri ve çözüm ortaklarının oluşturacağı ad-hoc komite çalışmaları olarak öngörülmüştür. Çözümdeki riskler; yardım merciinin uzun vadeli siyasi beklentileri ve K.K.T.C. deki çıkar gruplarının, siyasi partilerin pozisyonları ve beklentileri olarak tespit edilmiştir. Çözümün izleme göstergesi ise yapılan yardımlarla ilgili hedef ve gerçekleşmelerin şeffaf şekilde kamuoyuyla paylaşılması olarak ifade edilmiştir. Yapılan açıklamada ise yardımların otonom olmamasının ve siyasete bağlı olmasının üretken bir politik yapıyı engelliyor olduğu, kaynak israfına neden olduğu, yerel siyasi iradeyi çarpıttığı ve toplumsal ahlaki çöküntüye neden olduğu belirtilmiştir. (2) En fazla 1 yıl süre zarfında yardımların cari bütçeye değil yatırımlara bağlı, belli miktarda ve öngörülebilir hale getirilmesi. Bunun hayata geçirilebilmesi için ise ilk adım olarak bütçe yasasında tadilat yapılması öngörülmüştür. Çözüm lideri olarak Kıbrıs Türk Ticaret Odası, çözüm ortakları olarak ise iş dünyası örgütleri, bilim insanları, aydınlar ve fikir önderlerinin oluşturacağı platform, yardımı alan ve veren merciiler olarak belirlenmiştir. Đşbirliği mekanizmasında yer alacak faaliyetler ise çözüm liderinin kamuoyu oluşturması, yasa önerisi hazırlaması, meclis ve hükümetle lobi çalışması yapılması olarak ifade edilmiştir. Buradaki risk ise sendikaların ve çıkar gruplarının bu değişime direnişi olarak tespit edilmiştir. Gösterge olarak yasal tadilatın yapılıp, belirtilen çalışmaların gerçekleşmesi öngörülmüştür. (3) Yardımların en fazla bir yıl içerisinde K.K.T.C. otoriteleri inisiyatifinde, belirlenecek önceliklere göre kullanılmasının sağlanması şeklinde olmuştur. Đlk aşama ise T.C. Yardım Heyeti ndeki yetkilerin K.K.T.C. hükümetine devredilmesi olarak ifade edilmiştir. Çözüm liderinin, iş dünyası örgütleri, sendikalar, bilim insanları ve benzeri örgütlerden kurulacak sivil inisiyatif platformu, çözüm ortakları ise siyaset kurumu ve medya olarak belirlenmiştir. Sivil 3

inisiyatif platformunun hazırlayacağı bir ortak niyet bildirisinin hazırlanması gerekliliği vurgulanmıştır. Risk olarak ise özellikle yardım merciinin ekonomik rasyonellik dışındaki politik değerlendirmeleri ve uygulamaları belirlenmiştir. Đzleme göstergelerinin de T.C. Yardım Heyeti nin faaliyetlerinin takibi öngörülmüştür. Ancak grup üyeleri tarafından sorunun çözümü için önerilen üç çözümün eşzamanlı olarak gerçekleştirilmesinin çok önem taşıdığı ifade edilmiştir. III. Alt yapı eksikliği Burada üç alt-problem üzerinde yoğunlaşılmıştır. Belirlenen alt-problemler: 1- Elektrik Üretimi Kapasite Yetersizliği Çözüm önerisi ise uzun vadede (beş yıl ve üzeri) yerli yatırımcıların yabancı yatırımcılar ile ortaklık kurmasının sağlanması ve ayrıca yapılacak yatırımlarda KTMMOB nin Mayıs 2007 de hazırlamış olduğu Enerji Politikası Sempozyumu sonuç bildirgesinin incelenerek bu çerçevede hareket edilmesi şeklinde olmuştur. Çözüm için atılacak ilk adım ekonomik analizlerle arz-talep dengesinin hesaplanması ve istatistiki bilgilerin toplanması olarak belirtilmiştir. Çözüm liderleri, Maliye Bakanlığı, KIB-TEK, Elektrik Mühendisleri Odası ve KKTC Kalkınma Bankası olarak belirlenmiş, çözüm ortakları ise KTMMOB, Elektrik Müteahhitleri Birliği, Yerel Yönetimler (Belediyeler) olarak ifade edilmiştir. Bunun için ise yasal düzenlemenin gözden geçirilmesi, yatırımcıların önünün açılması, kamunun zarar görmemesi ve gerektiğinde bazı yasal düzenlemelerin Bakanlar Kurulu tarafından yapılması öngörülmüştür. Bu çözümün gerçekleşmesinde engel teşkil edecek riskler ise yasalardaki engelleyici maddelerin revize edilmemesi ve çevre maliyeti olarak belirtilmiştir. Çözümün izlenmesi için ise altı aylık süreler ile KIB-TEK in projeye yönelik gözden geçirme raporu hazırlayarak Maliye Bakanlığı na ve ilgili paydaşlara bilgi vermesi önerilmiştir. Ayrıca kamuoyunun bilgilendirilmesi ve projenin yıllık mali bütçe hesaplarına dâhil edilmesi eklenmiştir. 2- Kullanılabilir Su Miktarının Artırılması Çözüm olarak kısa (0 2 yıl) veya orta (2 5 yıl) vadede öncelikli olarak deniz suyu arıtımı yapılması ve gerekirse alternatif olarak Türkiye den su getirilmesi yoluna gidilmesi önerilmiştir. Yapılacak ilk çalışma uygun bir deniz arazisinin ayrılması, Türkiye den getirilecek taşıma suyunun mali analizinin yapılması olarak belirtilmiştir. Çözüm liderleri, Çevre ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı, Su Đşleri Dairesi ve Yerel Yönetimler olarak belirlenmiş, çözüm ortakları ise Maliye Bakanlığı, Yatırımcılar ve Su Đşleri Dairesi olarak ifade edilmiştir. Bunun için alternatiflerin kıyaslanmasında kullanılacak m 3 başına suyun ekonomik ve finansal maliyetinin yapılması gerekliliği üzerinde durulmuştur. Risk olarak ise uluslararası sularda tesis kurma zorluğu olarak tespit edilmiştir. Đzleme göstergesi olarak proje çalışmalarının kamuoyu ile tartışılması belirtilmiştir. Proje raporlarının belirli periyotlarda hazırlanması gerekliliği ilave edilmiştir. 3- Ulaşım ve Taşımacılık Çözüm olarak uzun vadede (5 yıl ve üzeri) eski demir yolu hattının kullanılabilirliğinin değerlendirilmesi ve alternatif projelerin hazırlanması önerilmiştir. Đlk aşamada kamulaştırma zorluklarının göz önünde bulundurularak, kamuoyu araştırması ile alternatif projeler için yeni güzergah belirlemesine gidilmesi öngörülmüştür. Karayolları Dairesi liderliğinde, Bayındırlık ve Ulaştırma Bakanlığı; Maliye Bakanlığı ve Đçişleri Bakanlığı ortaklığı ile gerçekleştirilmesi ve dış yatırım gerekliliği ortaya konmuştur. Burada belirlenen risk ise gerekli yolcu ve yük potansiyelinin olmaması olmuştur. Gösterge ise bu talebin kamuoyu tarafından desteklenmesi ve benimsenmesi olarak ifade edilmiştir. Ayrıca siyasi partilerin bu konuyu benimsemelerinin gerekliliği de vurgulanmıştır. IV. Planlama ve mevzuat ile ilgili problemler Bu gruptaki katılımcılar, planlama ve mevzuat ile ilgili yaşanan problemler üzerine yoğunlaşarak üç alt problem belirlemiş ve bunlar için çözüm önerileri geliştirmişlerdir. 1- Ülkeye gelen dış ülke kaynaklı emlak alıcılarının kalitesinin düşmesi ve çıkan ürünlerin birbiriyle çelişmesi sonucu turizm sektörüne dolaylı negatif etkileri. 4

Çözüm olarak; günümüzde orta ve düşük gelir grubuna hitap eden konut üretiminin, daha üst gelir grubuna hitap edecek şekilde gerekli yasal düzenlemelerin yapılması önerilmiştir. Bunun gerçekleştirilmesinde; araştırmalar ve yasal düzenlemelerin kısa (0 2 yıl) vadede, pazarlama stratejilerinin belirlenmesinin orta vadede (2 5 yıl), izleme ve düzenleme yöntemlerinin belirlenmesinin ise uzun vadede (5 yıl ve üzeri) yapılması tasarlanmıştır. Çözümün ilk aşaması olarak ülkedeki tüketici kalitesinin ve mozaiğinin araştırılıp belirlenmesi olarak kaydedilmiştir. Çözüm lideri Đçişleri Bakanlığı, çözüm ortakları ve işbirliği mekanizmaları ise Şehir Planlama Dairesi, Emlakçılar Birliği, Müteahhitler Birliği, Kaymakamlıklar ve Belediyeler olarak belirlenmiştir. Burada öngörülen risk ise hedeflerin müşteri kitlesine ulaşılamaması olmuştur. 2-Planlama ve çevre koruma kararlarının özel mülkiyet hakları üzerinde olumsuz etkiler yaratmakta ve dolayısı ile belirsizlikler oluşmakta, bunlar da yatırım ve mal sahiplerini ürkütmekte ve yatırım riskini artırmaktadır. Çözüm olarak planlama ve çevre koruma kararları ile özel mülkiyet hakları üzerindeki kısıtlama ve değer artışının dengelenmesi ve piyasanın teşvik edilmesi için düzenleme yapılması önerilmiştir. Kısa (0 2 yıl) dönemde ŞPD ile özel sektör arasında çalışma komisyonu kurulması, orta vadede (2 5 yıl) sistemin yapısal çerçevesinin oluşturulması ve uzun vadede (5 yıl ve üzeri) uygulamaya geçilmesi öngörülmüştür. Đlk olarak 2 ay içerisinde komisyon (devlet, özel sektör, üniversite, AB) kurulmalıdır. Çözüm lideri YAGA, çözüm ortakları olarak ise özel sektör temsilcisi, ŞPD, DPÖ, Eski Eserler ve Müzeler Dairesi, Çevre Koruma Dairesi, mesleki STÖ, TC ve AB temsilcileri olarak belirtilmiştir. Bunun için ise araştırma yapılması, saptamaların ortaya konması, yerel koşullara adaptasyon ve mevzuat oluşturulması önerilmiştir. Risk ise siyasi irade eksikliği ve karşılıklı güvensizlik olarak tespit edilmiştir. Đzleme göstergeleri olarak; 2 ay içerisinde komisyonun kurulması, 6 ay içerisinde araştırma konularının belirlenmesi ve ülke konularına göre düzenleme alanlarının kesinleştirilmesi olmuştur. 3-Gelişmelerin çarpık olması, ülkenin farklı bölgeleri arasında, mülkiyet üzerinde, yatırım veya gelişmenin ne olacağı, nasıl olacağı konusunda istikrarsızlık ve belirsizlik yaratması. Çözüm olarak ülkesel fiziki planın hazırlanması önerilmiştir. Kısa vadede çalışma grubunun kurulması, bütçenin tasarlanması, ilk önerilerin saptanması, orta vadede katılımın sağlanması ve uzun vadede uygulama mekanizma ve ayrıntılarının oluşturulması olarak belirlenmiştir. Đlk adımda bütçenin hazırlanması ve çalışma grubunun oluşturulması tasarlanmıştır. Çözüm lideri Đçişleri Bakanlığı, çözüm ortakları ŞPD, Belediyeler, Sektörel Devlet Kuruluşları, Özel Sektör, STK ve benzeri meslek kuruluşları olarak ifade edilmiştir. Bunun gerçekleştirilebilmesi için ise katılımcılığın ve ortaklaşa karar üretmenin gerektiği söylenmiştir. Riskler; bütçe eksikliği, siyasi irade eksikliği, karşılıklı güvensizlik, kalifiye meslek ve uzman eksikliği olarak tespit edilmiştir. Đzleme göstergeleri ise bütçede bütçe plancısının var olması ve sivil toplumun (2 ay sonra) sürece dâhil edilmesi olarak ifade edilmiştir. 5

ATÖLYE ÇALIŞMA GRUBU 2: Kuzey Kıbrıs ı Pazarlamak Katılımcılar: Moderatör: Raportör: Konuşmacı: Dilek Orhon, Ozan Razı, Yücem Rasımoğlu, Salih Kasap, Göksel Saydam, Halil Nadiri, Veli Beidoğlu, Sarp Sartel, Nuri Tilgen, Niyazi Öykener, Sami Güdenoğlu, Işık K. Oray Anıl Yılmaz Cemre Erel Reha Arar Bu atölye çalışması üç amaç gütmüştür: (1) Ülkeye yatırım yapmanın avantajları (2) Ülkeye yatırım yapmanın dezavantajlarını belirleyerek, (3) Mevcut durumdan ve önümüzdeki fırsatlardan hareketle Kuzey Kıbrıs için bir yatırım pazarlama stratejisi ortaya koymak. I. Ülkeye Yatırım Yapmanın Avantajları Yapılan çalışmaya göre, Kuzey Kıbrıs ta yatırım yapmanın avantajları arasında gösterilen faktörlerden bir tanesi ve en önemlisi ülkenin gelişme potansiyeli olmuştur. Bu başlık altında katılımcılar Kuzey Kıbrıs ta yatırım konusundaki açlığın ve Kuzey Kıbrıs ın Avrupa Birliği ne üye olma ihtimalinin Kuzey Kıbrıs ı pazarlamada kullanılabilecek olumlu yönler olduğunu vurguladılar. Buna ilave olarak, Kıbrıs ın ada olması nedeniyle deniz ve denizin sağladığı imkanların ve balıkçılık sektöründeki potansiyelin de yatırımlar açısından büyük önem arz ettiği tespit edilmiştir. Kıbrıs için bir diğer avantaj ise adanın coğrafi konumu olarak gösterilmiştir; bu çerçevede, Akdeniz in çok stratejik bir noktasında bulunuyor olmasının, ülke için potansiyel yatırım ve yatırımcılar açısından büyük önem taşıdığı belirlenmiştir. Bunlara ilave olarak, ülkedeki tarih, kültür ve iklimin ülkeyi tanıtmak açısından avantaj olduğu tespit edilmiştir. Ülkede yapılması olası olan yatırımların sektörel bazda incelenmesi sonucu ise, özellikle Turizm için önem taşıyan bir faktör olan yatırım alanlarının bakir olmasının önemi de ayrıca vurgulanmıştır. II. Ülkeye Yatırım Yapmanın Dezavantajları Kuzey Kıbrıs ın pazarlanmasının önünde ne gibi engellerin olduğu konusu irdelenmiştir. Buna bağlı olarak katılımcılar tarafından tespit edilen dezavantajların başında bürokrasi ve mevzuat ile ilgili problemler öne çıkmıştır. Kuzey Kıbrıs ta bürokratik engeller, kamudaki inisiyatifsizlik, mevzuat yetersizliği ve korumacılık gibi faktörlerler ülkenin yurtdışına doğru bir imaj ile tanıtılmasının, yatırımların ülkeye çekilmesinin önündeki en önemli sorunlar olduğu tespit edilmiştir. Bunlara ilave olarak, ülkemizin mevcut durumundan kaynaklanan siyasi belirsizliğin, pazarlamada önemli bir dezavantaj olduğu ve Kuzey Kıbrıs ın dünyadaki tanınmamışlığının ve ulaşım sorununun negatif etkileri olduğu belirtilmiştir. Ayrıca, ülkedeki mevcut belirsizlik ve istikrarsızlığın yatırımlar için büyük bir dezavantaj olduğu ve ayrıca küçük ölçekli olunması ve bu çerçevede bunun da maliyetleri artırıcı etkisi de çıkan dezavantajlar arasındaydı. III. Yatırım Pazarlama Stratejisi: Çözüm Önerileri Avantajların ve dezavantajların belirlenmesinin ardından, grup çalışmalarında mevcut problemler ve yatırımların önünde engel teşkil eden unsurların nasıl çözülebileceği ile ilgili çözüm önerileri geliştirilmiştir. Hangi kurumun çözüm konusunda inisiyatif alabileceği ve çözümün gerçekleşmesinin önündeki engeller belirlenmiştir. Kuzey Kıbrıs ın doğru bir imaj ile yurtdışına tanıtılmasında Eğitim, Turizm, Doğa, Kültür ve Tarih gibi birçok etkenin önemli olabileceği saptanmıştır. Bununla ilişkili olarak, 1. Bilim adamları (özellikle tıp), sanayici ve ticaret grupları ile uçuş destinasyonlarındaki turistler, öğrenci ve öğrenci ailelerinin hedef alınması, 2. Turizm Bakanlığı bünyesinde geniş katılımlı bir Tanıtma Konseyi oluşturulması. Bu konseyin Devlet bünyesinde oluşturulmasını ancak başına bağımsız ve konusunda uzman birisinin atanmasını öneren katılımcılar, belli Bakanlık ve kurumların da (Milli Eğitim Bakanlığı, Turizm Bakanlığı ve Ticaret Odası gibi) bu konseyde temsilci bulundurmalarını öngörmüşlerdir. Bu konseyin oluşumu ile doğru planlama ve pazarlamanın yapılabileceği ve böylelikle Kuzey Kıbrıs ın dünyaya doğru bir imaj ile duyurulabileceği bildirildi. 6

Sunulan çözüm önerisinin Hava ve Deniz yolları gibi ilgili kuruluşların ve dünyayı tanıyan Kıbrıslı Türklerin önderliği ile gerçekleşebileceğini düşünen katılımcılar, bu konuda kısa süre içerisinde de sonuca varılabileceğini öngörmüşlerdir. Bu yöntem ile ulaşılacak olan çözümün önünde engellerin en önemlilerinin mevzuat-bütçe kısıtlamaları, istikrarsızlık, kurumsallaşamama olduğu ve ayrıca alt yapı yetersizliklerinin de önemli engeller olduğu tespiti yapılmıştır. Ayrıca bu konuda, Kıbrıs sorununun da önemli bir risk teşkil ettiği belirtilmiştir. Sunulan bir diğer çözüm önerisinde ise, Kuzey Kıbrıs ın pazarlanmasında genç ve dinamik olduğunu ortaya koyan bir imajın oluşturulması gerekliliği belirtilmiştir. Avantaj olarak gösterilen keşfedilmemiş bir doğa, kültür ve tarih faktörlerinin kullanılarak ürün geliştirilmesi ve niş yatırımların saptanması gerekmektedir. Kuzey Kıbrıs ın mevcut durumda, ülkenin kalkınması için niş yatırımlara ihtiyacı olduğu saptanmış ve bu yönde acilen yapılacak çalışmaların önemi vurgulanmıştır. Bu yönde yapılacak çalışmaların duyurulmasının ve Kuzey Kıbrıs ın tanıtılmasının önemi ortaya konmuştur. Sansasyonel çağrışımlı medya kullanımının ve internete dayalı pazarlama çalışmasının uygun olacağı öngörülmüştür. Ayrıca tanıtım yapılacak olan sektörün iyi belirlenmesi gerektiği saptanmış ve şirketlere yönelik doğru ve yaygın tanıtımların daha uygun olacağı bildirilmiştir. Uzun vadede (+5 yıl) neticeye ulaşılması beklenen bu yöntemde özel sektörün önemi vurgulanmış ve bürokrasi ve yasal mevzuatın engel teşkil edebileceği belirtilmiştir. Risk olarak ise yine Kıbrıs sorunu ve belirsizlik gösterilmiştir. Sunulan bir diğer çözüm önerisinde ise, Kuzey Kıbrıs ın sunumunun yatırımcılar baş tacımızdır olması gerektiği belirtilmiştir. Kuzey Kıbrıs ın vergi teşvik ve avantajları, uygun altyapı imkanları, güvenli yatırım ortamı, nitelikli insan gücü, bürokratik kolaylıklar ve uygun yasal mevzuat oluşturularak konumlandırılması gerektiği vurgulanmıştır. Hedef gruplar ile hedef yatırımcıların belirlenmesi yoluyla imkan yaratılmasının mümkün olabileceği belirtilmiştir. Bu yatırımcıların belirlenmesinde; 1. Hizmet Sektörü (ticaret ve finansman, turizm, eğitim, sağlık) 2. Serbest Bölgeler 3. Deniz ve Balıkçılık Sektörü nün önemli olduğu ifade edilmiştir. Bunun yanında, hedef yatırımcı grupları için uygun pazarlamanın geliştirilmesi ve somut hedeflerin belirlenmesi önerilmiştir. Kuzey Kıbrıs ın yatırımcılara duyurulması için kullanılması öngörülen iletişim araçları ise; 1. Kişisel satış (yatırımcıya uygun pazarlama dosyası, referans yatırımcıların kullanılması), 2. Görsel ve yazılı el kitabı, 3. Medyanın bilgilendirilmesi, 4. Yatırımcıya bilgi veren fuarlar, 5. Internet marketing, 6. Hedef yatırımcı grupları için uygun pazarlama, Bu konudaki sorunların orta ve uzun vadede çözümlenebileceği ve bu konuda ise YAGA, DPÖ, Kalkınma Bankası, finansal kurumlar, üniversiteler ve siyasi erkin belirleyici olacağı belirtilmiştir. Bu konuda destek olabilecek kurumların ise dış yatırım ajansları ve dış ticaret müşavirlikleri olduğu ancak buna engel olarak bürokrasi, mevcut altyapı, siyaset ve mevzuat eksikliği gösterilmiştir. En önemli risk ise Kıbrıs sorunu olarak vurgulanmıştır. 7

ATÖLYE ÇALIŞMA GRUBU 3: Odak Noktaların Yaratılması Katılımcılar: Moderatör: Raportör: Konuşmacı: Cem Tanova, Ramazan Gündoğdu, Ahmet Midem, Durmuş Erçakıca, Belgin Eminer, Ödül Muhtaroğlu, Vasfi Candan, Nazif Çataloğlu, Ziynet Şah, Ali Gürsoy, Nalan Tunga, Mine Yücel, Hasret Benar, Cenap Turgut Volkan Erkan Ahmet Saydam Hasan Onalt Bu atölye grubunun amacı, Hangi sektör/alt sektör yatırımlarına yönelmeliyiz, Neden? sorusuna cevap bulmaktır. Katılımcılar tarafından belirtilen sektörler ise Hizmet Sektörlerinden: Ulaştırma, Turizm, Sağlık, Eğitim, Yazılım sektörü, Đnşaat ile Tarım ve Enerji gibi altyapı sektörleri olmuş ve bunlar arasından daha sonra yapılan değerlendirmede, Turizm ve Sağlık turizmi sektörleri, Eğitim sektörü, Tarım ve Enerji sektörü öne çıkmıştır. Ulaştırmanın ise önemi itibariyle diğer sektörler ile ve özellikle turizm ile ilişkisi dikkate alınarak geliştirilmesi gerektiği vurgulanmıştır. Bu çerçevede, anılan sektörlere ilişkin grup değerlendirmeleri şu şekilde ortaya konmuştur: I. Turizm ve Sağlık Turizmi Sektörleri Turizmde özellikle kitle turizmi yerine sağlık turizmine ve yaşlılara yönelik huzurevi/bakımevi yatırımlarına yönelinmesinin uygun olacağı ortaya konmuştur. Ülkenin ikliminin uygunluğu ve özel ilgi turizmi potansiyeli üzerinde duruldu. Bilhassa kış dönemlerini canlandırmak amacıyla spor turizmi ve golf turizminin ülkeye kaynak sağlayacağı düşünülmektedir. Ayrıca zengin turistleri çekmeye yönelik çalışmalara yoğunluk verilmesi görüşü savunulmaktadır. Ülkemizin isminin halihazırda bir marka oluşu, kendine ait yemek kültürü bulunması ve Akdeniz in diğer denizlere olan yakınlığı üstünlüklerimiz olarak ortaya çıkmaktadır. Buna ek olarak bir çözüm durumunda, Dünya da oluşacak olan merak sebebiyle turist akınına uğrama olasılığına karşı şimdiden yatırımların yapılması gerektiği saptanmıştır. Yapılacak olan yatırımların ise etkin ve iyi bir toplu taşımacılık sistemiyle desteklenmesi gerektiği de ifade edilmiştir. Ulaştırma ayağında lüks yolcu gemileri (cruise), lüks yat turları ile turistlerin hedeflenmesi önemli görülmüştür ve özellikle marinaların, yatların öne çıkması gerektiği vurgulanmıştır. Bunun gerçekleşebilmesi için ise yerli veya yabancı yatırımcıların kruvaze gemi yanaşma iskeleleri için yatırım yapmaları önerilmiş ve böylece çarşıların ve esnafın bu yönde gelişebileceği savunulmuştur. Kuzey Kıbrıs ta 2 veya 3 adet 500 1000 yat kapasiteli marinalara ihtiyaç duyulduğu ve bu yönde yatırımların teşvik edilmesi gerektiği değerlendirilmiştir. Burada önemli olan husus ise Kıbrıs ın yat rotalarının üzerinde bulunması ve Türkiye den ayrılan yatların Akdeniz de bir durağa ihtiyaç duymalarıdır. Kıbrıs ın deniz taşımacılığı için uygun merkezi bir konumda oluşu ve Dünya Yat Rallisi Organizasyonu nda bulunması yat ve marinacılık için yatırımların artırılması için yeterli sebepler olarak belirtilmiştir. Sağlık sektöründe, öncelikle iç ve dış talebe hizmet edecek yatırımların yapılması gerekliliği vurgulanmıştır. Ayrıca sağlık turizmini paketler halinde (konaklama, operasyon, yemek vs.) geliştirerek diğer ülkelerdeki insanların da buraya çekilmesi için çalışılması gerekliliği vurgulanmıştır (özellikle Kalp ve Damar hastalıkları alanının çalışılması önerilmiştir). Bazı katılımcılara göre Arap ülkelerindeki yatırımcıların ülkemize daha yakın bir kültürde oldukları dikkate alınarak gelmelerinin daha olası olduğu hususu vurgulanmıştır. Özellikle Dubai ve Kuveyt in hedeflenmesi belirtilmiştir. Bu hizmetin de kaliteli, AB standardlarında olması ve çok iyi doktorların ve elemanların getirilmesi ve yetiştirilmesinin gerekliliğini ortaya koymuşlardır. Birçok ülkede çeşitli sebeplerden dolayı (dini baskı, politik tercihler vs. ) pratiğe geçilemeyen sağlık alt-sektörlerinin olduğu ve bunların KKTC ne getirilmesi için çalışmalar yapılması da önerilmiştir. Kendi ülkemizdeki kaynakların diğer ülkelere aktarılmaması ve daha iyi servislerle sağlık turizm yatırımcılarının burada yatırım yapmaları için önünün açılması gerekliliği katılımcılar tarafından vurgulanmıştır. 8

II. Eğitim Sektörü Eğitim sektöründen paydaşlar öncelikle KKTC nde bulunan Üniversitelerden bahsetmişlerdir. Kuzey Kıbrıs ta şu anda bulunan 6 (yakında ĐTÜ ile 7 olacak) Üniversitenin rahatlıkla yerli eğitilmiş eleman sağlayacağı ve bunun yanında öğrenci turizmi yapılarak ülkenin para kazanacağı ve bu pastadan ülkenin büyük pay alabileceği iddia edilmiştir. Ancak eğitim seviyesinin kalitesinin kesinlikle yükseltilmesi ve bir standarda ulaştırılmasının gerekli olduğu da vurgulanmıştır. Bunun yanı sıra yabancı dil okullarının açılması için yabancı veya yerli yatırımcıların yönlendirilmesi ve buralarda Đngilizce dilinin yanısıra rekabet gücünü artırıcı dillerin de eğitimine başlanılması paydaşlar tarafından belirtilmiştir. Yapılacak olan yeni yatırımların ve halihazırda yapılmış olan yatırımların piyasanın ihtiyacına yönelik eleman yetiştirmesi ve ara eleman sıkıntısını ortadan kaldırmasının hedeflenmesinin de önemi ortaya konmuştur. III. Tarım ve Enerji Sektörü Enerji Sektörü Katılımcılar tarafından enerji sektörüne (üretim ve dağıtım) yap-işlet-devret metoduyla yatırımcı çekilmesinin önemine değinilmiştir. Özellikle AB ne uyum sürecinde olmamızdan dolayı yenilenebilir enerji yatırımlarına yabancı yatırımcıların çekilmesi gerektiği belirtilmiştir. Bunların içerisinde iklimimizden dolayı güneş enerjisinin uygun olacağı ancak bu tür enerji üretiminin pahalı ve yatırımın uzun dönemde kazanç sağlayacağı ifade edilmiştir. Coğrafi konumumuz itibariyle belirli bölgelerde rüzgar enerjisinden de yararlanabilineceği (Kantara ve Koruçam Bölgeleri) belirtilmiştir. Ada oluşumuzdan ötürü denizden su arıtımı yaparak su elde edilebileceğine de vurgu yapılmıştır. Fakat buna karşı tez olarak su arıtımının denizde kirliliğe sebebiyet verebileceği de savunulmuştur. Katılımcılara göre enerji üretimi için yatırım yapılabilecek kamu alanlarının fazlalığı ülkemiz açısından üstünlüğümüz olarak ortaya çıkmıştır. AB ve Türkiye nin çevre ve altyapı projelerine destek fonları sunması ise enerji sektörünün geliştirilmesi için fırsat olarak ortaya konmuştur. Bunun yanında siyasi durumdaki belirsizlik, ambargolar ve makro-ekonomik tutarsızlık bu konuda ülkenin önündeki engeller olarak belirtilmiştir. Yasal altyapı eksikliğini ve sektörün devlet tekelinde olmasını ise diğer bir engel olarak değerlendirmişlerdir. Su sorunu ile ilgili olarak devlette tek bir otoritenin olmaması başka bir engel olarak görülmüştür. IV. Tarım Sektörü Tarım sektörü üzerinde yapılan tartışmalar sonucunda üretimin ve ihracatın küçük ölçekli kaliteli üretimlere yönelinmesine ihtiyaç duyulduğu ortaya çıkmıştır. Özellikle bu alana yerli yatırımcıların yatırım yapabileceği belirtilirken üzümcülüğe de eğilinmesi gerektiği savunulmuştur. Ülkemize has bir üzüm çeşidi olan Verigo nun ihracatına yönelik çalışmalar yapılması gerektiği paydaşlar tarafından uzlaşılan bir konudur. Organik tarımın tüm dünyada yükselme eğiliminde olması bu alanda üretimin yapılması gerektiğini ortaya çıkarmıştır. Bunun yanı sıra ülkemizde patates üreticiliğinin varoluşu düşünülerek dondurulmuş parmak patates üretiminin yapılabileceği savunulmuştur. Tarım sektörü tartışmalarının yanında balıkçılık sektöründe, ülkenin sunduğu ilave fırsatlar ve güçlü yönler de dikkate getirilmiştir. Çıkan sonuçta, balıkçılık sektöründeki ilgili mevzuatların biran önce çıkması gerektiği vurgulanmıştır. Özellikle Karpaz burnundan geçen göç balıklarının ihracattaki dünya pazar payı gözönüne alındığında, yerli üreticilerin bu fırsatlardan faydalanmasına olanak tanınması gerektiği belirlenmiştir. Diğer üretim alt sektörlerinde neler yapılabileceği konusunda ise ülkemizin ada olmasından dolayı ağır sanayi şansının olası görülmediği ve elektronik araç ve gereç üretiminin geliştirilebileceği vurgulanmıştır. Gıda sektöründe gelişme sağlanabileceği fikri de öne sürülmüştür. Yerli yatırımcıların otellere, casino ve restoranlara gıda sağlamak için yatırımlarda bulunabileceği benimsenmiştir. Özellikle servis endüstrisinin geliştirilmesinin ülkeye büyük fayda sağlayacağı belirtilerek bunun da bankacılık, finans ve teknoloji üzerine olmasının uygun olacağı vurgulanmıştır. Konut sektörünün gelişmesi konusunda ise ulaşım sektörünün geliştirilmesine müteakip sürdürülebilir bir yapıya kavuşmasınındaha uyguni olacağı belirtilmiştir.. 9

ATÖLYE ÇALIŞMASI GRUBU 4: Yatırımların Artırılması Katılımcılar: Moderatör: Raportör: Konuşmacı: Mehmet Ceylanlı, Sadık Şah, Nalan Nazlı, Öcal Erten, Öntaç Düzgün, Mustafa Noyan, Mustafa Gündüz, Özge Özler, Teberrüken Uluçay, Güray Haksever Ömer Gökçekuş Mehmet Yıldırım Alpay Avşaroğlu Bu atölye grubu çalışmasında üç konu üzerinde durulmuştur. (1) Yatırım Đkliminin Đyileştirilmesi. Yatırımların artırılması ve sürekli olması için, nasıl bir ortama ihtiyaç vardır? (2) Teşvikler. Teşviklerin rolü ve teşviklerin etkinliği ne olmalıdır? (3) Kıbrıs Türk Yatırım Geliştirme Ajansı (YAGA) yatırımcılara yardımcı olmak için nasıl bir yol izlemeli? I. Yatırım Đkliminin Đyileştirilmesi Öncelikle, yatırım ikliminin iyileştirilmesi gerektiği ve bunun ne şekilde ele alınarak düzeltilmesi gerektiği konusu tartışılmıştır. Bu konuda yapılan tespitler 9 başlık altında sıralanmıştır: 1. Ticari sorunların çözülmesine yönelik mekanizmaların eksikliği. Bu mekanizmaların yeterli olmamasının önemli bir engel olduğu ve Đhtisas Mahkemeleri, tahkim uygulaması gibi konularda çalışmaların yararlı olacağı öngörülmüştür.. 2. Yatırıma ayrılabilecek alanların yani envanterinin tespit edilememesi. Envanterin olmamasının yatırımların önünde bir engel olduğu tespit edilmiştir. Envanterin süratle çıkarılması gerekliliği belirtilmiştir. 3. Sektörel Değerlendirme Eksikliği. Sektör ve yatırım çeşitliliği acısından ekonomide eksiklikler olduğu belirtilerekfarklı alanlarda fizibil yatırımların desteklenerek özendirilmesi gerekliliği ortaya konmuştur. 4. Sanayi Bölgeleri ile ilgili problemler. Bu konuda üç husus ortaya atılmıştır. Bunlar, sanayi bölgelerinin kompozisyonu, altyapısı ve dağıtılmasıdır. 5. Yasal Düzenlemelerin eksikliği. Grup, rekabetin korunması, tahkim, patent, telif hakları ve şirketler hukuku ile muhasebe sistemlerinin eksikliğine veya etkin olmayışına vurgu yapmıştır. 6. Fiziki altyapı eksikliği. Bu konuda özellikle eğitim ve bilişim teknolojileri ile ilgili altyapı çalışmalarının yapılmasının sözkonusu sektörlerin gelişmesi için gereklilik olduğu ortaya konmuştur. 7. Kamu ve özel sektör arasındaki ilişkilerin çarpıklığı. Bu sektörlerde çalışanların maaş ve sosyal güvenlik haklarında büyük bir farklılık olduğu kamu sektörünün yüksek maaş ve daha iyi sosyal güvenlik sunması ve iş güvencesi nedeniyle özel sektörün gelişimine engel olduğu tespiti yapılmıştır. 8. Finans sektörü ile ilgili sorunlar. Finans sektörünün mevcut haliyle yatırımcının ihtiyaç duyduğu finansmanı sağlayamadığı, ülkedeki mevduatın ülke içindeki yatırımlara yönlenemediğini ve ayrıca kredilerin faiz ve vadelerinin ise uygun olmadığı belirtilmiştir. 9. Đstatistiki bilgi yokluğu ve mevcut bilgilere ulaşım zorluğu. Yatırımcının sağlıklı verilere ulaşmasının önemi vurgulanmıştır. Đkinci aşamada, küçük bir anket çalışması yapılmıştır. Bu anket üç konuda ne düşünüldüğünü daha iyi anlamaya yönelik olarak dizayn edilmiştir: (1) Katılımcılar yatırım iklimi ile ilgili yukarıdakileri önem sırasına göre listelemiştir. (2) Sorunun (a) konuyla ilgili yasal düzenlemelerin olmaması, (b) mevzuatın karışık, kuralların anlaşılır olmaması, yoksa (c) iyi uygulanmamasından mı kaynaklandığını belirtmişlerdir. (3) Bu sorunun kısa (ortalama bir yıl), orta (3 5 yıl), uzun (5 10 yıl) vadede mi çözülebileceğini öngörmüşlerdir. Yukarıda belirtilen rekabetin korunması, tahkim, patent, telif hakları ve şirketler hukuku ile muhasebe sistemleri gibi yasal düzenlemelerin eksikliği en önemli sorun olarak ortaya 10

konmuştur. Finans sektöründeki zorluklar ile ticari sorunları çözecek mekanizmaların olmaması konuları ise sırasıyla ikinci ve üçüncü önemli konu olarak belirtilmiştir. Bu sorunların sebebine gelindiğinde ise, katılımcılar, rekabetin korunması, tahkim ve patent, telif haklarına ilişkin hiç bir Yasal Düzenlemenin (mevzuatının) olmadığını vurgulamıştır. Đkinci sorun olan finans sektörü ve Ticari Sorunları Çözecek Mekanizmalarda ise sebebin mevzuat karmaşıklığı olduğu belirtilmiştir. Finans Sektöründeki zorluğun ise uygun koşullu kredilerin uygulamada yeterli olmaması olarak vurgulanmıştır. Üçüncü aşamada, katılımcılar bu sorunların ne kadar zamanda, kimlerin katılıimı, kimin koordinasyonu ile ve ne şekilde çözüleceğine ilişkin hususları da ortaya koymuşlardır. Buna göre; 1. Yasal Düzenlemeler Bu bağlamda rekabet yasasının meclis komitesinin gündeminde olduğu ve 3 ay içerisinde yasalaşacağı öngörülmüştür. Anti-damping konusunun rekabet yasası kapsamında muhakkak değerlendirilmesi gerektiği ayrıca ifade edilmiştir. Tahkim yasasıyla ilgili ise kamu ve özel sektörün 12 ay içerisinde Ekonomi Bakanlığı koordinasyonu altında bir taslak hazırlaması öngörülmüştür. Ticaret ve Sanayi odaları ile ilgili kesimlerin bu çalışmaya katılımının önemi vurgulanmıştır. Yasal düzenleme gereksinimi taşıyan Patent ve Telif Hakları konusunda ise kapsamlı bir tasarının hazırlığının 9 ay içerisinde yapılması öngörülmüştür. 2. Finans Sektörü Finans sektöründe plase edilen kredi miktarının artırılması için şirket bilançolarının şeffaflandırılması ve muhasebe standartlarının AB ye uygun şekilde güncelleştirilmesi gerekliliği ifade edilmiştir. Bu çerçevede Maliye Bakanlığı ve ilgili kurumların 6 ay içerisinde durum tespit ve önerilerini içeren bir rapor hazırlaması öngörülmüştür. Buna ilave olarak faiz ve vade koşullarının iyileştirilebilmesi için Merkez Bankası, Bankalar Birliği ve Maliye Bakanlığı ile istişare yapılarak 1 ay içerisinde öneri raporu sunulması önerilmiştir. 3. Ticari Sorunları Çözecek Mekanizmalar Ticari sorunları çözme konusunda ise ilgili yasaların güncelleştirilmesi, mahkeme yargı sürecinin daha işlevsel ve etkin hale getirilmesi, yargı sonuçlarının uygulanmasının etkinleştirilmesi ve süratlendirilmesi, ticari anlaşmazlıkların davasız hali mekanizmalarının yaratılması gerekliliği vurgulanmıştır. Bununla ilgili Ekonomi ve Turizm Bakanlığının ilgili kurum ve kuruluşlarla 6 ay içerisinde yapılması gerekenlerle ilgili bir tespit raporu hazırlaması öngörülmüştür. II. Teşvikler Yatırım ikliminin düzeltilmesinin tek başına yeterli olmayacağı tespitini yapan grup, yatırımcıları çekmek için yeterli bir teşvik sistemi olup olmadığı, var olan teşvik sisteminin durumu konularında görüş alışverişinde bulunmuşlardır. Mevcut teşvik sistemimizle ilgili ortaya konan ve 16 adet olarak listelenen sorunlardan en önemlileri aşağıdaki gibidir: 1. Teşvik sisteminin etkin olmaması, 2. Teşviklerin verilmesinde keyfilik ve sistemsizlik, 3. Tahsislere ilişkin sözleşmelerde yaptırım eksikliği, ve ayrıca arazi teşviklerinin dağıtımında kuralların net olarak ortaya konmaması. Tahsis edilen arazi üzerinde yatırımına başlamayan, bitirmeyen veya ülke çıkarlarına ters düşen yatırımcıların sözleşmelerinin iptalinin sözleşmelerin yapılış tarzından dolayı çok zor olması, 4. Eğitim sektöründeki teşviklerin ara eleman yetiştirmeye katkı sağlayacak şekilde olmaması. Bu çerçevede, ülkenin yatırım stratejisi paralelinde tüm sektörlerde ihtiyaç duyulan kalifiye eleman ihtiyacının teşvikler sayesinde elde edilmesi sağlanmalıdır. Teşvik sistemimizle ilgili listenen öneriler ise; 11

1. Mevcut teşvik sisteminin gözden geçirilip etkinleştirilmesinin sağlanması, 2. Genç yatırımcılar için prosedürlerin kolaylaştırılıp girişimcilerin önünün açılması ve kredi imkanlarının projenin fizibilitesine göre verilmesini sağlamak 3. Teşvik talep etmeyen yatırımcının daha etkin denetlenmesi ve belirli kriterlerin aranması. Gerekli izin ve denetleme işlemlerinin daha etkin yapılmasının sağlanması. 4. Arazi dağıtımlarıyla ilgili şartname ve kuralların etkin belirlenmesi, denetlenmesi ve riayet edilmemesi halinde iptalinin sağlanması. Arazi dağıtımlarında rant sağlanmaması için arazi dağıtımlarıyla ilgili şartname ve kuralların etkin belirlenmesi, denetlenmesi ve riayet edilmediğinde iptalinin sağlanması. Arazi dağıtımlarında rant sağlanma sisteminin önüne geçilmesi. Arazi kirasının işletmeye alındıktan sonra toplanması. Kamu arazilerinin öncelikli yörelerde verilmesinin teşvik edilmesi. 5. Mevcut üretimlere yönelik ihracat sorunlarını aşmak için belirlenecek sektörlerdeki ürünlerin dünya pazarındaki talebe göre geliştirilip ihraç edilmesinin sağlanması gerekmektedir. 6. Üniversitelere verilen teşviklerde eğitim kalite performansının denetlenmesi. Orta ve lise dengi okulların teşviklendirilmesinin sağlanması. Kamu okullarının eğitim kalitesinin artırılması. 7. Süresiz tahsislerin önüne geçilip etkin ve başarılı yatırımları özendirmenin sağlanması. 8. Uzlaşmazlık durumlarında kontratların yaptırım gücünün gerekli yasalar ve ihtisas mahkemeleri sayesinde artırılması. 9. Teşvik prosedürünün yatırımcının zaman ve diğer değişken koşul ve risklerinden ötürü kısaltılarak daha hızlı biz zemin üzerinde ilerlemesinin sağlanması. 10. Mevcut teşviklerin birbiriyle çakışmasını önleyip teşvikler ve ilgili kurumlar arası koordinasyonun sağlanması. 11. Ulaştırma maliyetlerinin yüksekliğinden dolayı ihracatındış pazarda rekabet etmesinin daha da güçleşmesi. 12. Sanayi bölgelerinde sunulan olanak ve imkanların diğer arazilerde benzeri yatırım yapmak isteyen yatırımcılara sunulmaması/ çifte standart uygulanması. III. YAGA Ne Yapmalı? Đyi bir yatırım iklimi ve etkin bir teşvik sisteminin önemli unsurlar olduğu açıktır. Buna ilave olarak yatırımcıların işlerinin daha hızlı ve zamanlı bir şekilde yapılmasının önemi üzerinde duran katılımcılar, YAGA nın yatırımcılara nasıl yardım edeceği konusunda, aşağıdaki 9 hususu öne çıkarmışlardır: 1. Yerli yatırımcının dış pazara ulaştırılması. 2. Sektörlerin fiziki altyapı ve yasal olarak gerekli düzenlenmelerinin hayata geçmesine önayak olmak. 3. Yatırımcıya ve topluma güven vermek ve bu bağlamda çalışmalar yürütmek. 4. Yatırım stratejisi paralelinde yatırımcıyı bölgesel ve sektörel bazda yönlendirmek ve bu doğrultuda verilecek teşvikleri desteklemek ve denetlemek. 5. Road-showlar (yurtiçi ve yurtdışı tanıtım) yapılması ve bunun için iyi bir stratejik hazırlığın yapılması. 6. Yabancı yatırımcıların neden KKTC yi seçmelerine yönelik çalışmalar yapmak. Ülkesel çekiciliğin artırılmasına önayak olmak. Öngörülebilir olmak ve belirsizlikleri ortadan kaldırmak. 7. Tüm bürokratik işlemlerin One Stop Agency olarak YAGA tarafından yapılması. 8. Esnek, pragmatik ve gerçekçi bir politika izlemek. 9. Rekabetçi ve kavgacı bir ortamdan işbirliği kültürüne dayalı bir ortama geçmek ve gelişmiş ülkelerdeki gibi kurulması gereken diğer üst kurullara örnek teşkil etmek. 12